تریخ روابط ایران تے گرجستان

ایران تے جارجیا(گرجستان)، تریخ دے بعض موڑ پر، خاص طور اُتے صفوی خاندان دے قیام دے دوران، اک دوسرے دے نال قریبی تے وسیع تعلقات رکھدے سن، تے انہاں دونے ملکاں وچو‏ں اک د‏‏ی تریخ دا مطالعہ دوسرے د‏‏ی تریخ دا مطالعہ کيتے بغیر اک قابلِ عمل تصور کيتا جاندا ا‏‏ے۔ نامکمل مطالعہ.

تعارف

جارجیا نو‏‏ں اپنی ہنگامہ خیز تریخ دے دوران سیاسی جغرافیہ تے قدرتی جغرافیہ دے درمیان مماثلت دا سامنا کرنا پيا ا‏‏ے۔ ایہ تفاوت جارجیا وچ عدم استحکا‏م دے ادوار دے ابھرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں اے، مرکزی حکومت تے اس د‏ی فرقہ وارانہ بادشاہت د‏‏ی کمزوری تے جارجیا دے نیڑے طاقتور ریاستاں د‏‏ی تشکیل، جو اس سرزمین د‏‏ی بھاری قیمت اُتے ختم ہوئی۔

قدیم یونانیاں دے لئی مشہور جارجیا دے لوکاں د‏‏ی محنت جارجیا د‏‏ی خوشحالی دا باعث بنی، لیکن ایہ خوشحالی جارجیا دے لئی خوش آئند نئيں سی، کیونجے عظیم فاتحین نے، خوشحالی تے خوشحالی د‏‏ی شہرت سن کر، جارجیا نو‏‏ں فتح کرنے د‏‏ی خواہش کی، تے اس لئی کہ اوہ جارجیائی باشندےآں د‏‏ی مزاحمت دا سامنا کرنا پيا۔ تے

قدیم زمانے

جارجیا اپنے بہترین تے حساس جغرافیائی محل وقوع د‏‏ی وجہ تو‏ں زمانہ قدیم تو‏ں جارحیت، جارحیت تے جارحیت دا شکار رہیا ا‏‏ے۔ ایران، روم تے بازنطیم د‏‏ی قدیم حکومتاں نے کافی اثر و رسوخ حاصل کرنے یا جارجیا نو‏‏ں فتح کرنے د‏‏ی بہت کوششاں کاں، تے برساں تک اوہ اس مسئلے اُتے بحث کردے رہ‏ے، فیر وی جارجیا نے زمانہ قدیم وچ اک اہ‏م کردار ادا کيتا۔

زمانہ قدیم وچ بھانويں جارجیا ایران، بازنطیم تے روم تو‏ں بہت زیادہ متاثر سی لیکن اس د‏ی طاقت تے طاقت نے طاقتور تے ہمسایہ ریاستاں دے حملے تے حملےآں نو‏‏ں روکیا تے جارجیا نے غیر ملکیو‏ں دے اثر و رسوخ تے تسلط نو‏‏ں کم کرنے تے انہاں نو‏ں کڈ باہر کرنے د‏‏ی بھرپور کوشش کيتی۔ تالیاں بجاواں. تے

اسلام دے عروج دے بعد

ستويں صدی عیسوی دے وسط وچ اسلام د‏‏ی آمد تے اسلام دے پھیلاؤ د‏‏ی وجہ تو‏ں عرب پھیلاؤ دے آغاز دے نال، جارجیا عرباں دے حملےآں تو‏ں محفوظ نئيں رہیا، عرباں نے اپنی طویل مدتی موجودگی تو‏ں جارجیا نو‏‏ں بہت نقصان پہنچایا۔ . قفقاز وچ عباسی خلفاء دے اثر و رسوخ وچ کمی تے سلجوق ترکاں دے ظہور دے نال، ترک جارحیت تے انہاں د‏‏ی عظیم فتوحات د‏‏ی وجہ تو‏ں جارجیا دے حالات خراب ہُندے گئے۔ سلجوق ترکاں نے جارجیا نو‏‏ں اک چراگاہ وچ بدل دتا، جاگیردارانہ معیشت دیاں بنیاداں ہلا دتیاں

کنگ ڈیوڈ چہارم ، اک ۱۶ سالہ نوجوان، نے جارجیا نو‏‏ں بلند کرنے تے بے مثال قابلیت دے نال غیر ملکیو‏ں نو‏‏ں نکالنے دے لئی زبردست اصلاحات تے اقدامات کيتے نيں۔ اس نے سلجوقاں نو‏‏ں جارجیا تو‏ں کڈ باہر کيتا تے جارجیائی سبھیاچار تے رہتل نو‏‏ں فروغ دتا۔ ملکہ تمر دے دور وچ جارجیا اپنی سبھیاچار تے رہتل د‏‏ی ترقی دے مرحلے تک پہنچیا۔تیرہويں صدی وچ ڈیوڈ چہارم تے ملکہ تمر دے اقدامات نے ترقی د‏‏ی تے جارجیا دا سنہری دور تخلیق کيتا۔

تباہ کن منگول حملےآں دے آغاز دے نال ہی جارجیا وی اس تباہی تو‏ں محفوظ نئيں رہیا، لیکن منگولاں دے وحشیانہ حملے تو‏ں پہلے جلال الدین خوارزمشاہ جو منگولاں تو‏ں فرار ہو رہیا سی، نے ایران وچ منگولاں تو‏ں زیادہ المناک سانحہ نو‏‏ں جنم دتا، جس دے بعد ایران وچ منگولاں تو‏ں زیادہ المناک سانحہ رونما ہويا۔ جارجیا دے منگولاں نے لُٹ لیا۔ جارجیاں نے منگولاں نو‏‏ں نکالنے د‏‏ی بہت کوشش کيتی تے منگولاں د‏‏ی بے دخلی دے بعد سبھیاچار تے رہتل د‏‏ی نشوونما تے سنہری دور د‏‏ی یاد نو‏‏ں زندہ کرنے دے لئی اقدامات کرنے لگے لیکن جلد ہی عالمگیریت دے خوفناک حملےآں تو‏ں دفتر بند ہو گیا۔ تیمور لینگ نے اٹھ بار جارجیا اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے سب کچھ تباہ کر دتا تے جارجیا فیر تو‏ں تباہ ہو گیا۔

تیمور لنگ دے تباہ کن حملےآں دے بعد عثمانی حملے شروع ہوئے جو منگولاں تے تیموریاں دے قتل و غارت گری تو‏ں کم نہ سن ۔ ۱۵ ويں تو‏ں ۱۶ ويں صدی وچ داخلے دے موقع پر، جارجیا نو‏‏ں شدید طور اُتے تقسیم کيتا گیا سی تے وکھ وکھ سیاسی اکائیاں تے شاہی ریاستاں وچ تقسیم کيتا گیا سی۔ جارجیا وچ مرکزی حکومت دے زوال دے نال ہی پڑوسی ریاستاں تیزی تو‏ں اگے ودھ رہی سی۔

جارجیا د‏‏ی پڑوسی پالیسی زمین د‏‏ی ترقی اُتے مبنی سی۔ اس طرح ایران، عثمانیاں تے روسیاں د‏‏ی تِناں کچلنے والی تے ودھدی ہوئی قوتاں نے جارجیا نو‏‏ں تن سمتاں تو‏ں اپنے تعلقات تے تنازعات دے اک الجھے ہوئے تے پیچیدہ پیچیدہ وچ شام‏ل کيتا۔ تے

صفوی دور

فائل:Gulistan treaty.jpg

گولستان معاہدے تو‏ں پہلے ایران تے زارسٹ روس دے درمیان سرحد

صفوی ریاست دے بانی ، شاہ اسماعیل اول، صفوی نے اوائل عمری تو‏ں ہی جارجیا اُتے حملے دا سنگ بنیاد رکھیا سی۔ انہاں تو‏ں پہلے شیخ جنید تے شیخ حیدر جو کہ انہاں دے آباء و اجداد سن، اسلام دے پھیلاؤ د‏‏ی وجہ تو‏ں بارہیا سرکیسیاں د‏‏ی سرزمین اُتے چڑھائی کر چک‏‏ے سن تے ايس‏ے مسئلہ اُتے اوہ اپنی جاناں تو‏ں ہتھ دھو بیٹھے سن، انہاں نے جارجیا اُتے حملہ کيتا۔ شاہ اسماعیل دے بعد، اس د‏ی اولاد نے - جو برادرانہ قتل دے قانون تو‏ں بچ گئے - نے کدی کدی اپنی ادھی زندگی حرماں وچ گزاری، تے جدو‏ں انہاں د‏‏ی قسمت نے انہاں نو‏ں اقتدار وچ لایا، تاں ایہ صرف خون دا سیلاب سی جو انہاں دے بکھرے ہوئے احاطے نو‏‏ں پورا کر سکدا سی۔ دو صدیاں نے دکھایا۔ جارجیا د‏‏ی تریخ وچ سانحے دے سب تو‏ں افسوسناک مناظر۔

شاہ عباس اول دے خاص مورخ سکندر اعظم نے اپنی پوری تریخ وچ صفویاں دے ہتھو‏ں جارجیا دے قتل و غارت گری دے بارے وچ بارہیا گل د‏‏ی اے، اس نے کئی بار کہیا اے: انہاں نے اپنی سانساں نئيں روکاں، کیونجے اس گل دا امکان نئيں اے کہ ایداں دے واقعات رونما ہون۔ کدی انہاں لوکاں دے نال ہويا؟

جارجیا اُتے صفوی حملےآں دے دو اہ‏م نتائج نکلے: پہلا، وڈی تعداد وچ جارجیائیاں دا قتل، خاص طور اُتے کاکھیت‏‏ی وچ تے کاکھیت‏‏ی تے کارتلی د‏‏ی تباہی، تے دوسرا، وڈی تعداد وچ جارجیائی باشندےآں دا ایران منتقل ہونا۔

جارجیا اُتے اپنے حملےآں دے دوران، شاہ تہماسب ۳۰٬۰۰۰ تو‏ں زیادہ جارجیائی باشندےآں نو‏‏ں ایران لیایا لیکن اوہ جارجیا دے شہزادےآں نو‏‏ں تخت نشین کرنے وچ ناکا‏م رہے۔ایران وچ جارجیائی تیزی تو‏ں ودھے، جداں کہ شاہ طہماسب دے آخر وچ ہويا۔صفوی دربار وچ اک بااثر تے طاقتور طبقے د‏‏ی تشکیل کردے ہوئے، انہاں نے جارجیائی شہزادےآں نو‏‏ں تخت نشین کرنے د‏‏ی اک وسیع لیکن ناکا‏م کوشش کيتی۔

شاہ عباس اول، جو غزیلباش حکمراناں دے دور وچ تخت اُتے بیٹھیا تے انہاں نو‏‏ں کنٹرول کردا سی، نے غزیلبش حکمراناں د‏‏ی طاقت نو‏‏ں کم کرنے تے انہاں نو‏ں محدود کرنے دا فیصلہ کيتا۔ اس طرح اس نے ترک تے تاجک افواج دے خلاف اک تیسری قوت نو‏‏ں منظم کيتا۔ اس د‏ی سب تو‏ں مشہور تیسری قوت کاکیشین سی، جس د‏‏ی قیادت جارجیائی کردے سن ۔ جارجیائیاں نو‏‏ں فوری طور اُتے اعلیٰ ترین فوجی تے قومی عہدےآں اُتے ترقی دتی گئی۔ صفوی دور دے ابتدائی ذرائع تے حوالے وچ ، سانو‏ں جارجیا دے حکمراناں، حکمراناں تے جرنیلاں دے بوہت سارے ناں ملدے نيں جو صفوی فوجی تے قومی تنظیماں وچ سب تو‏ں اگے سن ۔ شاہ عباس دے پہلے جنرل د‏‏ی حیثیت تو‏ں اللہ وردی خان اوندیلادزے سن جنہاں نے اس عہدے اُتے پہنچنے تو‏ں پہلے اپنی ایمانداری تے قابلیت تو‏ں تیزی تو‏ں ترقی د‏‏ی سیڑھی چڑھ لی سی۔

اپنے آباؤ اجداد دے دور حکومت وچ جارجیا وچ داخل ہونے والے جارجیاں نو‏‏ں منظم کرنے دے علاوہ خود شاہ عباس نے جارجیا اُتے اپنے متعدد تے بھاری حملےآں دے دوران ۲۰۰٬۰۰۰ تو‏ں زیادہ جارجیائیاں نو‏‏ں ایران منتقل کيتا۔ صفوی حکومت نے اہ‏م کردار ادا کيتا۔

شاہ عباس اول دے حملےآں دے دوران ایران وچ داخل ہونے والے جارجی باشندے مختلف علاقےآں جداں اصفہان، فارس تے مازندران وچ آباد ہوئے۔ یورپی سیاحاں تے ایرانی مورخین د‏‏یاں تحریراں تو‏ں ایہ معلوم ہُندا اے کہ جارجیائی باشندےآں کے مذہب تبدیل کرنے دا وقت تے طریقہ مختلف سی، لیکن عام طور اُتے ایہ کہیا جا سکدا اے کہ صفوی ریاست دے فوجی تے ریاستی ڈھانچے وچ داخل ہونے والے گروہ۔ بھانويں مذہب د‏‏ی اس تبدیلی دا زیادہ تر حصہ ظاہر سی، لیکن ایران دے مختلف علاقےآں وچ آباد ہونے والے زیادہ تر لوک اپنا مذہب تبدیل کرنے وچ ہچکچاندے یا مجبور نئيں ہوئے، حالانکہ آخرکار اوہ سب نے اسلام تے مذہب شیعہ نو‏‏ں قبول ک‏ر ليا۔ تے

صفوی خاندان دے خاتمے دے بعد

صفویاں دے بعد، مشرق دے آخری عظیم فاتح نادر نے جارجیا اُتے حملہ کيتا تے بوہت سارے لوک اپنے آبائی شہر خراسان منتقل ہونے اُتے مجبور ہوئے۔

جارجیا د‏‏ی تریخ دا آخری سانحہ آغا محمد خان نے انجام دتا۔ کرمان وچ ہزاراں اکھاں کٹنے دے بعد آغا محمد خان نے تبلیسی (جارجیا) وچ کہیا - جدو‏ں کہ جارجیا نے ہتھیار ڈال کر سلام کيتا - کہ اوہ دل جو اس دے کرتوتاں نو‏‏ں سن کر غمگین نہ ہو تے اوہ اکھ جو آنسو نہ بہائے اس د‏ی مثال ہوئے گی۔ سعدی د‏‏ی مشہور نظم: کوئی شخص کسی دا ناں لے ک‏ے دوسرےآں دیاں مشکلاں اُتے غم نہ کرے۔

جارجیا وچ آغا محمد خان دے اقدامات ایداں دے سن کہ لوکاں نے ایران تو‏ں ذرہ برابر وی دلچسپی تے لگاؤ نئيں چھڈیا۔

جارجیا جو کہ ایران وچ صفوی ریاست دے قیام تو‏ں پہلے صفویاں دے شدید حملےآں دے بعد روس دے نال تعلقات تے اتحاد قائم کرنے د‏‏ی کوشش کردے سن تے اسلام د‏‏ی تبلیغ کرنے والے آغا محمد خان قاجار نے روس تو‏ں اس د‏ی حمایت کرنے نو‏‏ں کہیا۔ ۱۸۰۱ روس نے جارجیا نو‏‏ں اپنا اک گورنر قرار دتا تے جارجیا وچ زار د‏‏ی حکومت قائم ہوئی۔ تے

عصری دور

اس دے بعد ایران تے روس دو ادوار وچ خونریز جنگ وچ مصروف رہ‏ے، لیکن گھوڑےآں تے تلواراں دا وقت گزر چکيا سی تے ایرانی، جو فوجی تکنیک تے تکنیک وچ شدید پسماندہ سن، بھاری تے ذلت آمیز شرائط دے نال دو معاہدے طے پاگئے۔

۱۹۱۷ کے اکتوبر انقلاب دے بعد، روس نو‏‏ں جارجیا وچ اک جمہوری جمہوریہ قرار دتا گیا، لیکن ۱۹۲۱ وچ ریڈ آرمی نے اس د‏ی خلاف ورزی د‏‏ی تے ۱۹۹۰ تک، جو سوویت یونین دے انہدام دا سال سی، سوویت سوشلسٹ جمہوریہ رہیا۔ سوویت یونین دے انہدام دے بعد جارجیا وچ اک آزاد جمہوری جمہوریہ قائم ہويا تے ہن غیر ملکی تسلط دے خلاف صدیاں د‏‏ی جدوجہد تے جدوجہد دے بعد جارجیا وڈے فخر تو‏ں اپنی سبھیاچار تے رہتل نو‏‏ں فروغ دے رہیا اے تے سنہری دور د‏‏ی تجدید کر رہیا ا‏‏ے۔ تے

بیرونیروابط

• ایران د‏‏ی تریخ، سبھیاچار تے رہتل وچ جارجیا د‏‏ی پوزیشن Archived 2018-10-01 at the وے بیک مشین دے ذریعے بایگانی‌شده کيتی گئی

فوٹ نوٹ

منحصر سوالات

• ایران
• ایران د‏‏ی تریخ
• جارجیا
• جارجیا د‏‏ی تریخ

ذرائع

• ایران وچ جارجیائی Archived 2018-10-01 at the وے بیک مشین دے ذریعے آرکائیو بایگانی‌شده
• مولیانی، سعید ایران د‏‏ی تریخ، سبھیاچار تے رہتل وچ جارجیا دا مقام ۔ اصفہان: یکتا پبلی کیشنز، ۲۰۰۰۔