تازی

تازی، تازنده، تازیک یا تاژیک، اوہ ناں اے جو ایرانیاں نے عرباں نو‏‏ں دتا سی۔ اس لفظ دے معنی تے تشبیہ وچ اختلاف ا‏‏ے۔ بعض اسنو‏ں حملے دے لئی اک مختصر لفظ سمجھدے نيں۔ کیونجے عرب ڈاکو مسلسل ایرانی سرزمیناں، کارواناں تے ساسانی سلطنت د‏‏ی سرحدی چوکیو‏ں اُتے حملے ک‏ر رہ‏ے سن ۔ اس معاملے وچ ، تازی لوکاں دا مطلب اے اوہ لوک جو (مسلسل) دوڑدے نيں۔ پر، اک ہور تشریح ایہ اے کہ تازی نو‏‏ں تائی قبیلے دے ناں تو‏ں ایرانیاں دا تلفظ سمجھیا جاندا اے، جس دا مطلب عربی اے، جو درمیانی فارسی تے پارتھیائی زباناں وچ استعمال ہُندا سی۔ تائی قبیلے دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ اوہ پہلے عرب سن جنہاں دا سامنا اسلام تاں پہلے وچ ایرانیاں نے کيتا سی، تے بعد وچ اس اصطلاح نو‏‏ں عام طور اُتے تمام عرباں دے لئی استعمال کيتا۔ اسلام دے بعد دے دور تے ماوراء النہر وچ مسلم عرباں د‏‏ی آمد دے بعد، اس لفظ نے اپنے معنی بدل لئی تے مغربی ترکستان وچ رہنے والے ترک قبیلے دے برعکس، انہاں علاقےآں دے تمام مسلماناں نو‏ں، چاہے انہاں د‏‏ی نسل کچھ وی ہو، تاجک یا تاجک کہلاندے سن ۔ ^[۱]

لفظ تازی د‏‏ی سغدیائی شکل اوہی تاجک لفظ اے جو اج وی ٹرانس فارسی بولنے والےآں تے ایرانی سطح مرتفع دے مشرقی حصے دے لئی استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ مسلماناں نو‏‏ں اس اصطلاح تو‏ں جس وجہ تو‏ں کہیا جاندا اے اوہ ایہ اے کہ جنہاں "عرباں" نو‏‏ں اس طرح کہیا جاندا اے اوہ درحقیقت ایرانی سن جنہاں نے تلوار دے زور اُتے اسلام قبول کيتا سی۔ ^[۲]

تازی دا ناں بظاہر کسی قبیلے وچ رہنے والے دے لئی اک ترمیم شدہ لفظ ا‏‏ے۔ ^[۳] بعد وچ ایرانیاں نے ایہ ناں تمام عرباں نو‏‏ں دے دتا۔

درمیانی فارسی وچ تازی نو‏‏ں تزک کہیا جاندا سی۔

اس ناں د‏‏ی اک ہور تشریح انہاں د‏‏ی کتاب زرتشتی بندش وچ اے جو ساسانی دور وچ لکھی گئی سی۔ اس دے مطابق، تاز سیامک د‏‏ی اولاد اے، جو کیومرث (زرتشتی مذہب دا پہلا شخص) دا پوت‏ا اے جو اپنی بیوی دے نال موجودہ سعودی عرب دے اک میدان وچ ہجرت کردا اے، تے اوتھ‏ے دے لوک اس دے نسب نال تعلق رکھدے نيں۔ درحقیقت،تازی دا اک ہی مطلب اے تے اوہ اے گرے ہاؤنڈز۔

اخذ

فرزانہ بہرام ابن فرزانہ فرہاد تعز سیامک دے بیٹےآں وچو‏ں اک دا ناں اے تے تازیاں ایوین د‏‏ی اولاد تو‏ں نيں۔

اپنی کتاب بندش وچ ، اوہ تازیان دے نسب نو‏‏ں سیامک تو‏ں منسوب کردے نيں تے ایويں بیان کردے نيں: تازیان دے میدان وچ اس د‏ی نشست سی۔ دشت تازیان دا ناں انہاں دے ناں اُتے رکھیا گیا اے تے انہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ کہیا جاندا اے کہ " ^[۴]

جداں کہ تمام غیر عرباں دا سلسلہ نسب ہوشنگ شاہ تک جاندا ا‏‏ے۔ (آنندراج) (انجمن آرا)۔ . . تے سراج الغات وچ انہاں نے لکھیا اے کہ تازی دا مطلب عربی اے تے ایہ تعز تو‏ں منسوب اے کیونجے لفظ تعز دے معنی تعزندی دے وی نيں تے اسلام دے آغاز وچ عرباں نے ایران اُتے بہت زیادہ حملہ کيتا تے لُٹ مار کی، اس لئی انہاں نے تعز دا موازنہ کيتا۔ . (غیاث اللغات)۔ کچھ لوکاں نے قیاس کيتا اے کہ گرے ہاؤنڈ دا بنیادی طور اُتے مطلب خیمہ وچ رہنے والا اے، لفظ کراؤن تے گرے ہاؤنڈ دے معنی خیمہ تے خیمہ یا تعلق، تے ہمیشہ اسنو‏ں کسان دے سامنے لاندے نيں۔ تاں کسان دا مطلب اے دیہا‏تی تے گرے ہاؤنڈ دا مطلب خانہ بدوش، خانہ بدوش قبیلے جو موسم گرما تے سردیاں وچ گزاردے نيں، انہاں کساناں دے برعکس جو رہندے تے سوار ہُندے نيں۔ اس قیاس دے مطابق، زیر بحث لفظ پہلے خانہ بدوشی دے مطلق معنی وچ استعمال ہويا، تے فیر زیادہ مخصوص معنی وچ صرف عرباں دے لئی استعمال ہويا۔ چینی لوک عرباں نو‏‏ں "تاش" کہندے نيں تے ایہ پتھر فارسی دے لفظ "تاجی" یا "تازی" تو‏ں ماخوذ اے جس دا مطلب خانہ بدوش اے تے اس تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ چینی لوکاں نے عرباں نو‏‏ں سب تو‏ں پہلے ایران دے ایرانی ملاحاں تے تاجراں تو‏ں پہچانا۔ ^[۵]

فارسی ادب وچ مثالاں

ز تازی و هندی و ایرانیان / ببستند پیشش کمر بر میان (فردوسی)

هرکس به عید خویش کند شادی / چه عبری و چه تازی و چه دهقان (فرخی یزدی)

سواران تازنده را نیک بنگر / درین پهن میدان ز تازی و دهقان (ناصر خسرو)

ای ز تیغ تو در سرفرازی / ملک ترک و ملت تازی (انوری)

دید مرا گرفته لب آتش فارسی ز تب / نطق من آب تازیان برده به نکته دری (خاقانی)

موی به مویت ز حبش تا طراز / تازی و ترک آمده در ترکتاز (نظامی)

که سعدی راه و رسم عشقبازی / چنان داند که در بغداد تازی (سعدی، گلستان سعدی)

«اما صحا» به تازی است و من همی / به پارسی کنم اما صحای او (منوچهری)

به سیم و به می‌کرد خواهم من امشب / بر آن ترک تازی زبان ترکتازی (سوزنی سمرقندی)

نماند خوف اگر گردی روانه / نخواهد اسب تازی تازیانه (شبستری)

حوالے

↑ TADJIK. (2000). In The Encyclopædia of Islam. TADJIK, the later form of a word Tazik or Tazik used in the Iranian and Turkish worlds The traditional explanation of the term goes back at least to E. Quatremere, Histoire des sultans mamelouks de I'Egypte, ii/2, Paris 1۸۴۵, ۱۵۴–۵, and was set forth, e.g., in Barthold's E71 art. This derives Tazik, etc. / Tadjik from the name of the Arab tribe of Tayyi1 [q.v.], Syriac Tayyaye, meaning "Arabs", said to have been the first Arab tribe encountered by the Persians in pre-Islamic times (this would presumably be from contacts with the Lakhmids [q.v.] of al-Hlra, who used the Tayyi1 as frontier guards in 'Irak, with lyas b. Kablsa al-TaJI in A.D. 602 actually taking over the wardenship of the marches from the Lakhmids), so that the Persians then applied it to the Arabs in general. The usage of the term may, however, be older than the 6th century. It spread eastwards with the Arab advance through Persia in the 7th century A.D., and when Arab troops reached Transoxania and first encountered members of the Western Turkish empire, the latter gradually took over the term, at first applying it to all Muslims (between whose component ethnic groups they did not as yet distinguish) but subsequently to the Iranian peoples of Transoxania and then Persia proper, as the Muslim people with whom they were, by that time, most in contact. From the Turkish side, the Turks' nomadic, steppe background led them to use Tazik, etc., as applied essentially to sedentary agriculturists and town dwellers, somewhat disparagingly.[…]tdzi "Arab" goes back to a MP *tazik/g and Middle Parthian *tdzik/g which was an Iranian caique on Tayyaye arising quite early in the Christian era (possibly on analogy with MP rdzik/g as the ethnic adjective from the city of al-Rayy, rhyming closely with Tayyi', and especially with its truncated form Tayy). Thus coined in western Persia to denote "Arab", the term would then have been carried by Persians and Parthians, traders and others, into various parts of Central Asia, but more probably by Parthians, the western neighbours of Sogdia, given the Sogdian spelling t'zyk – tdzik/g. When, on the other hand, Arabs or Muslims in Central Asia are referred to, in the sources from the 8th century onwards, as Tazik with z, it must have been Persians who introduced the name or confirmed it by then established Persian pronunciation with z> The majority of Persian invaders of Transoxania in early Islamic times were, however, no less Muslim than their Arab commanders, to whom they, for ethnic and not for religious distinction from themselves, referred as Tazik/g. Hence Barthold and Schaeder thought it possible that the name Tadjik, as today applied to and used by native speakers of the form of Persian language current in what is now the former Tadjikistan SSR, finds its ultimate explanation in a restriction to the meaning "Persian", by the still un-Islamised Turks of Inner Asia, of a term originally meaning "Arab", which they had come to use in the sense of Muslim.
↑ The Cambridge History of Iran, Vol. 4, pp. 600: "Even the name tajik, which is still used today to designate the Persian-speaking populations of Transoxiana and of the whole of the eastern part of the plateau, is the Soghdian form of the Persian word tazi, which was the Iranian name for Arabs, but could also mean"Muslim", as shown by Tavadia. These"Arabs"were actually for the most part Iranians converted to Islam: their victory was also that of the dari language"
↑ تازی / تازیان
↑ بندهش ترجمه مهرداد بهار صفحه ۸۸
↑ سانچہ:یادکرد-دهخدا

فرهنگ عمید
معین لغت
دہخدا لغت

[1] TADJIK. (2000). In The Encyclopædia of Islam. TADJIK, the later form of a word Tazik or Tazik used in the Iranian and Turkish worlds The traditional explanation of the term goes back at least to E. Quatremere, Histoire des sultans mamelouks de I'Egypte, ii/2, Paris 1۸۴۵, ۱۵۴–۵, and was set forth, e.g., in Barthold's E71 art. This derives Tazik, etc. / Tadjik from the name of the Arab tribe of Tayyi1 [q.v.], Syriac Tayyaye, meaning "Arabs", said to have been the first Arab tribe encountered by the Persians in pre-Islamic times (this would presumably be from contacts with the Lakhmids [q.v.] of al-Hlra, who used the Tayyi1 as frontier guards in 'Irak, with lyas b. Kablsa al-TaJI in A.D. 602 actually taking over the wardenship of the marches from the Lakhmids), so that the Persians then applied it to the Arabs in general. The usage of the term may, however, be older than the 6th century. It spread eastwards with the Arab advance through Persia in the 7th century A.D., and when Arab troops reached Transoxania and first encountered members of the Western Turkish empire, the latter gradually took over the term, at first applying it to all Muslims (between whose component ethnic groups they did not as yet distinguish) but subsequently to the Iranian peoples of Transoxania and then Persia proper, as the Muslim people with whom they were, by that time, most in contact. From the Turkish side, the Turks' nomadic, steppe background led them to use Tazik, etc., as applied essentially to sedentary agriculturists and town dwellers, somewhat disparagingly.[…]tdzi "Arab" goes back to a MP *tazik/g and Middle Parthian *tdzik/g which was an Iranian caique on Tayyaye arising quite early in the Christian era (possibly on analogy with MP rdzik/g as the ethnic adjective from the city of al-Rayy, rhyming closely with Tayyi', and especially with its truncated form Tayy). Thus coined in western Persia to denote "Arab", the term would then have been carried by Persians and Parthians, traders and others, into various parts of Central Asia, but more probably by Parthians, the western neighbours of Sogdia, given the Sogdian spelling t'zyk – tdzik/g. When, on the other hand, Arabs or Muslims in Central Asia are referred to, in the sources from the 8th century onwards, as Tazik with z, it must have been Persians who introduced the name or confirmed it by then established Persian pronunciation with z> The majority of Persian invaders of Transoxania in early Islamic times were, however, no less Muslim than their Arab commanders, to whom they, for ethnic and not for religious distinction from themselves, referred as Tazik/g. Hence Barthold and Schaeder thought it possible that the name Tadjik, as today applied to and used by native speakers of the form of Persian language current in what is now the former Tadjikistan SSR, finds its ultimate explanation in a restriction to the meaning "Persian", by the still un-Islamised Turks of Inner Asia, of a term originally meaning "Arab", which they had come to use in the sense of Muslim.

[2] The Cambridge History of Iran, Vol. 4, pp. 600: "Even the name tajik, which is still used today to designate the Persian-speaking populations of Transoxiana and of the whole of the eastern part of the plateau, is the Soghdian form of the Persian word tazi, which was the Iranian name for Arabs, but could also mean"Muslim", as shown by Tavadia. These"Arabs"were actually for the most part Iranians converted to Islam: their victory was also that of the dari language"

[3] تازی / تازیان

[4] بندهش ترجمه مهرداد بهار صفحه ۸۸

[ReferenceA2-5] سانچہ:یادکرد-دهخدا

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]