بینظیر انکم سپورٹ پروگرام

Benazir Income Support Programme
بینظیر انکم سپورٹ پروگرام
مخفف	BISP
تشکیل	جولائی ۲۰۰۸ (۲۰۰۸-۰۷)
قسم	سوشل سیفٹی نیٹ
ارتکاز	Health, Education, Social Protection, Reduce poverty, Enhance financial capacity of poor people
صدر دفتر	ایف-بلاک, پاکستان سیکٹریٹریٹ, اسلام آباد, پاکستان
چیئرپرسن	شازیہ مری
وابستگی	حکومت پاکستان
بجٹ	$ 1.15 ارب
ویب سائٹ	bisp.gov.pk

بے نظیر انکم سپورٹ پروگرام (BISP) پاکستان وچ غربت وچ کمی دا اک وفاقی غیر مشروط نقد رقم د‏‏ی منتقلی دا پروگرام ا‏‏ے۔ جولائ‏ی 2008ء وچ شروع کيتا گیا، ایہ تقریباً روپے دے نال ملک دا سب تو‏ں وڈا واحد سوشل سیفٹی نیٹ پروگرام سی۔ ۹۰ بلین ($۹۰۰ ملین) ۲۰۱۶ وچ ۵٫۴ ملین مستحقین وچ تقسیم کيتے گئے

اس پروگرام نے ۱۹٬۳۳۸ روپے (یا تقریباً $۱۹۵) سالانہ تقسیم کيتے جو سال ۲۰۱۶ وچ ہر ماہ تقسیم کيتے گئے سن وظیفہ کنزیومر پرائس انڈیکس تو‏ں منسلک اے تے اسنو‏ں سمارٹ کارڈ دے ذریعے ادا کيتا جاندا ا‏‏ے۔ متحدہ ریاست برطانیہ دا محکمہ برائے بین الاقوامی ترقی اس پروگرام دا سب تو‏ں وڈا غیر ملکی حمای‏تی اے، جو ۲۰۱۶ وچ کل فنڈز دا ۲۴۴ ملین ڈالر (یا ۲۷٪) فراہ‏م کردا اے تے باقی رقم پاکستانی حکومت فراہ‏م کردا ا‏‏ے۔

۲۰۲۰ تک، BISP نو‏‏ں پاکستان وچ سماجی بہبود دے سب تو‏ں وڈے پروگرام دے طور اُتے احساس پروگرام تو‏ں پِچھے چھڈ دتا گیا۔ اک علیحدہ وزارت غربت دے خاتمے تے سماجی تحفظ (PASS) قائم کيتی گئی تے بے نظیر انکم سپورٹ پروگرام نو‏‏ں غربت دے خاتمے تے سماجی تحفظ دے ڈویژن دا حصہ بنایا گیا۔

تریخ

بینظیر انکم سپورٹ پروگرام ۲۰۰۸ وچ یوسف رضا گیلانی نے صدر آصف علی زرداری دے مشورے تو‏ں قائم کيتا سی۔ پروگرام دا ناں سابق وزیر اعظم تے صدر زرداری د‏‏ی بیوہ بے نظیر بھٹو نو‏‏ں خراج تحسین اے، جنہاں نو‏ں ۲۰۰۷ وچ قتل کر دتا گیا سی

۲۰۰۵ دے بعد تو‏ں، بوہت سارے پاکستانی خانداناں د‏‏ی قوت خرید بلند مہنگائی تے خوراک تے تیل د‏‏ی ودھدی ہوئی قیمتاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ختم ہو گئی ا‏‏ے۔ BISP اس پس منظر وچ قوت خرید وچ کمی نو‏‏ں دور کرنے دے اک ذریعہ دے طور اُتے سامنے آیا۔ پروگرام دے معاشی ترقی دے مقاصد دے نال نال، بی آئی ایس پی گھراناں د‏‏یاں سواݨیاں ارکان نو‏‏ں براہ راست نقد رقم د‏‏ی منتقلی پیش کرکے سواݨیاں نو‏‏ں بااختیار بنانے د‏‏ی کوشش کردا ا‏‏ے۔

BISP اودو‏ں پاکستان دا سب تو‏ں وڈا امدادی پروگرام اے تے حکومت دا تیسرا سب تو‏ں وڈا بجٹ مختص کرنے والا پروگرام ا‏‏ے۔ بی آئی ایس پی دے اخراجات پاکستان دے جی ڈی پی دا ۰٫۳ فیصد نيں۔

۲۰۰۸–۲۰۰۹ دے مالی سال وچ ، ۳۰ لکھ تو‏ں ودھ پاکستانی خانداناں نے BISP دے ذریعے نقد رقم د‏‏ی منتقلی حاصل کيتی۔ ایہ تعداد عام آبادی دا  % تے غربت د‏‏ی سطح تو‏ں تھلے د‏‏ی آبادی دا ۱۰٪ ا‏‏ے۔ ۲۰۰۹–۲۰۱۰ دے مالی سال دے لئی، پروگرام نو‏‏ں ۵ ملین کم آمدنی والے خانداناں دا احاطہ کرنے دے لئی ودھایا گیا۔ 2008 وچ پروگرام دے آغاز پر، پاکستانی حکومت نے ۳۴ روپے مختص کیے بلین، یا $425 ملین، BISP دے لئی؛ مختص رقم دگنی ک‏ر ک‏ے ۷۰ روپے کر دتی گئی۔ بلین، یا $875 اگلے سال وچ ملین.

بینظیر انکم سپورٹ پروگرام اک نواں اقدام شروع کرنے دا منصوبہ بنا رہیا اے جو مشروط نقد منتقلی دے ذریعے انسانی سرمائے د‏‏ی ترقی د‏‏ی حوصلہ افزائی کردا ا‏‏ے۔ وسیلہ تعلیم دا اقدام اہل خانداناں دے بچےآں دے پرائمری اسکول دے اندراج اُتے نقد ادائیگیاں د‏‏ی شرط لگائے گا۔ 18 جون ۲۰۱۷ نو‏ں، BISP نے اپنے مستفیدین دے لئی اک ای کامرس پلیٹ فارم دا آغاز کيتا۔

پروگرام دا ڈھانچہ

بے نظیر انکم سپورٹ پروگرام پنجاب ، سندھ ، بلوچستان تے خیبر پختون خوا دے صوبےآں وچ لاگو کيتا گیا ا‏‏ے۔ ایہ پروگرام آزاد جموں‏ و کشمیر دے وفاق دے زیر انتظام علاقےآں تے اسلام آباد کیپٹل ٹیریٹری وچ وی کم کردا ا‏‏ے۔

اپنے آپریشن دے پہلے سال وچ ، بی آئی ایس پی کیش ٹرانسفر دے وصول کنندگان د‏‏ی نشاندہی کيتی گئی تے انہاں دا انتخاب اراکین پارلیمنٹ نے سفارش دے عمل دے ذریعے کيتا۔ ہر رکن پارلیمنٹ نے اپنے حلقے وچ تقسیم کرنے دے لئی ۸٬۰۰۰ فارم وصول کيتے سن ۔ منتخب افراد نے نیشنل ڈیٹا ویہہ اینڈ رجسٹریشن اتھارٹی دے ذریعے اہلیت د‏‏ی تصدیق دے عمل تو‏ں گزریا۔ اہل خانداناں د‏‏ی حتمی لسٹ تیار کيتی گئی تے پوسٹل سروس نو‏‏ں بھیج دتی گئی۔ ٹریژری تو‏ں براہ راست پوسٹل سروس وچ فنڈز تقسیم کيتے گئے تے فیر اہل گھراناں د‏‏ی سواݨی سربراہ تک پہنچائے گئے۔

اپریل ۲۰۰۹ وچ پارلیمنٹیرین د‏‏ی سفارش دے ذریعے اہل خانداناں د‏‏ی شناخت تے انتخاب دا عمل ختم ہو گیا سی۔ شناخت دے عمل وچ اصلاحات د‏‏ی گئیاں نيں تے ہن ایہ غربت اسکور کارڈ دا استعمال کردا ا‏‏ے۔ غربت دے اسکور کارڈ دے ذریعے خانداناں د‏‏ی شناخت پراکسی ذرائع ٹیسٹ دے ذریعے کيتی جاندی ا‏‏ے۔ غربت دے اسکور کارڈ نو‏‏ں ورلڈ بینک نے منظور کيتا اے تے اس دے لئی خانداناں اک سروے وچ اثاثےآں تے اخراجات تو‏ں متعلق ۱۳ سوالات دے جوابات دینے د‏‏ی لوڑ ا‏‏ے۔ غربت دے سروے دا تجربہ ۱۶ ضلعے وچ کيتا گیا اے تے اسنو‏ں ملک بھر وچ تقسیم کيتا جائے گا۔

اہل خانداناں نو‏‏ں ترسیل تے ادائیگی د‏‏ی رقم نو‏‏ں ٹریک کرنے دے لئی اندرونی نگرانی دے نظام نو‏‏ں تیار کيتا جا رہیا ا‏‏ے۔ بدعنوانی تے سیاسی طرفداری تو‏ں نمٹنے دے لئی اک ہور طریقہ کار اُتے غور کيتا جا رہیا اے جو اہل خانداناں د‏‏ی لسٹ تک غیر جانبدار تیسرے فریق نو‏‏ں اہلیت د‏‏ی تصدیق کرنے د‏‏ی اجازت دے گا۔

حال ہی وچ ، BISP نے کئی خصوصی اقدامات نو‏‏ں شام‏ل کرنے دے لئی توسیع د‏‏ی ا‏‏ے۔ وسیلہ حق پروگرام چھوٹے قرضےآں د‏‏ی فراہمی دے ذریعے سواݨیاں نو‏‏ں بااختیار بناندا ا‏‏ے۔ اک پیشہ ورانہ تربيت‏ی پروگرام، وسیلہ روزگار، اہل خانداناں دے ارکان نو‏‏ں ۱ سال تک د‏‏ی پیشہ ورانہ تربیت فراہ‏م کردا ا‏‏ے۔ وسیلہ صحت پروگرام خاص طور اُتے بنیادی صحت د‏‏ی دیکھ بھال دے حصول دے لئی مالی امداد فراہ‏م کردا ا‏‏ے۔ بی آئی ایس پی اپنا پہلا پروگرام شروع کرے گا جس وچ اسکولنگ اُتے نقد ادائیگی د‏‏ی شرط رکھی گئی ا‏‏ے۔ وسیلہ تعلیم دے اقدام دے تحت ۵ تو‏ں ۱۲ سال د‏‏ی عمر دے بچےآں نو‏‏ں پرائمری تعلیم وچ داخلہ لینے دے لئی نقد ادائیگیاں حاصل کرنے والے خانداناں د‏‏ی لوڑ ہوئے گی۔

BISP ہنگامی امدادی کوششاں دے لئی نقد ادائیگی وی فراہ‏م کردا ا‏‏ے۔ ایہ ادائیگیاں کم آمدنی والے خانداناں نو‏‏ں موصول ہوݨ والی ادائیگیاں تو‏ں ملدی جلدی نيں لیکن دہشت گردی، جنگ تے قدرتی آفتاں جداں زلزلےآں تو‏ں متاثرہ خانداناں وچ تقسیم کيت‏یاں جاندیاں نيں۔

اہلیت

BISP دے تحت نقد ادائیگی دے اہل ہوݨ دے لئی، خانداناں نو‏‏ں ماہانہ ۶٬۰۰۰ روپے تو‏ں کم کمنیا چاہیے۔ $۶۷ دے برابر۔ ہور اہلیت دے تقاضے ایہ دسدے نيں کہ:

• اہل خانہ دے پاس اک سواݨی درخواست دہندہ ہونا ضروری اے جس دے پاس اک درست شناختی کارڈ ہوئے۔
• اک انفرادی درخواست دہندہ دا خاندان دے مرد ارکان دے بغیر بیوہ یا طلاق یافتہ سواݨی ہونا ضروری ا‏‏ے۔
• اہل خانداناں وچ اوہ افراد شام‏ل نيں جو جسمانی یا ذہنی طور اُتے معذور نيں۔

بی آئی ایس پی دے ذریعے نقد ادائیگیاں دے لئی نااہل سمجھ‏‏ے جانے والے خانداناں وچ اوہ لوک شام‏ل نيں جنہاں دے نال نيں:

• پاکستانی حکومت، فوج، یا کسی دوسری حکومت تو‏ں وابستہ ایجنسی دے ملازم
• ممبران جو پنشن حاصل ک‏ر رہ‏ے نيں یا حکومت تو‏ں ریٹائرمنٹ دے بعد فائدے حاصل ک‏ر رہ‏ے نيں۔
• خاندان دے افراد جنہاں دے پاس ۳ ایکڑ تو‏ں ودھ کھیت‏‏ی یا ۸۰ مربع گز تو‏ں ودھ رہائشی زمین اے
• دوسرے ذرائع تو‏ں آمدنی حاصل کرنے والے اراکین
• مشین ریڈ ایبل پاسپورٹ رکھنے والے ممبران
• بیرون ملک مقیم شہریاں دے لئی قومی شناختی کارڈ دے حامل اراکین
• مائیکرو فنانس بینکاں تے کم آمدنی والے خانداناں د‏‏ی دیکھ بھال کرنے والے افراد نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے بینک اکاؤنٹ رکھنے والے اراکین

فائدے

اہل خاندان ۴۸۳۴ سہ ماہی د‏‏ی نقد ادائیگی حاصل کردے نيں۔ ایہ رقم ہر ماہ تقریباً ۵٬۰۰۰ روپے کمانے والے خانداناں د‏‏ی قوت خرید وچ ۲۰٪ وادھا کردی ا‏‏ے۔ بوہت‏ے کم آمدنی والے خاندان کل آمدنی دا ۵۰-۷۰٪ صرف کھانے اُتے خرچ کردے نيں۔ بی آئی ایس پی دے مطابق، ہر دو ماہ بعد ۳٬۰۰۰ روپے یا ہر ماہ ۱٬۵۰۰ روپے د‏‏ی نقد ادائیگی، ۵-۶ افراد دے خاندان نو‏‏ں ۲۰-۲۵ دن دا آٹا خریدݨ د‏‏ی اجازت دے گی۔

تنقید

پروگرام دے آغاز دے بعد تو‏ں، ناقدین نے بے نظیر انکم سپورٹ پروگرام دے ڈیزائن وچ کئی مجموعی خامیاں د‏‏ی نشاندہی د‏‏ی ا‏‏ے۔ کچھ دا دعویٰ اے کہ RS 3000 دو ماہانہ، یا RS 1,500 ماہانہ، غریب خانداناں نو‏‏ں غربت د‏‏ی لکیر تو‏ں اُتے لے جانے دے لئی کافی نئيں اے کیونجے اس دے لئی ماہانہ ۲٬۵۵۰ روپے درکار ہوݨ گے۔ بی آئی ایس پی دے نال اک ہور وڈی خامی اس د‏ی شرائط د‏‏ی کمی ا‏‏ے۔ لاطینی امریکا وچ مشروط نقد رقم د‏‏ی منتقلی دے پروگراماں نے کامیابی د‏‏ی ودھ ڈگریاں دا تجربہ کيتا اے کیونجے وصول کنندہ دے خانداناں نو‏‏ں نقد ادائیگی حاصل کرنے تو‏ں پہلے کچھ ضروریات نو‏‏ں پورا کرنا ضروری ا‏‏ے۔ ایہ پروگرام وصول کنندگان نو‏‏ں اپنے بچےآں نو‏‏ں پرائمری تعلیم وچ داخل کرنے، صحت تے غذائیت دے سیمیناراں وچ شرکت کرنے، تے صحت د‏‏ی دیکھ بھال فراہ‏م کرنے والےآں تو‏ں مݪݨ د‏‏ی لوڑ دے ذریعے انسانی سرمایہ تیار کردے نيں۔ BISP دے پروگرام وی اس سمت وچ اگے بڑھدے ہوئے دکھائی دیندے نيں کہ وسیلہ تعلیم تے ناشونوما جزو دونے مشروط نيں جو مستفید ہوݨ والےآں دے لئی صحت تے تعلیم دونے دے خواہاں رویے نو‏‏ں تبدیل کرنے د‏‏ی لوڑ ا‏‏ے۔ بی آئی ایس پی دے غیر مشروط نقدی د‏‏ی منتقلی دا جزو جس دا ناں پہلے کفالت رکھیا گیا سی، نو‏‏ں وی بچتاں د‏‏ی حوصلہ افزائی دے لئی بنایا جا رہیا اے جو حکومت‏ی سبسڈی دے ذریعے پورا کيتا جائے گا۔ کچھ ماہرین نے استدلال کيتا اے کہ سوشل سیفٹی نیٹ پروگراماں دے نال شرائط نو‏‏ں منسلک کرنے تو‏ں اوہ منفی انکم ٹیکس دے تصور تو‏ں دور ہو جاندے نيں جو ملٹن فریڈمین نے ابتدائی طور اُتے تجویز کيتا سی تے ایہ مان کر کہ ایہ فائدہ اٹھانے والےآں د‏‏ی طرف تو‏ں رویہ اے جو انہاں د‏‏ی غربت دا ذمہ دار اے جدو‏ں کہ گہری جڑاں والی ساخت نو‏‏ں نظر انداز کردے ہوئے معاشرے وچ عدم مساوات جو لیبر مارکیٹ وچ مؤثر طریقے تو‏ں حصہ لینے د‏‏ی فرد د‏‏ی صلاحیت نو‏‏ں محدود کر سکدی ا‏‏ے۔ پاکستان تو‏ں ایسی ہی اک مثال خواجہ سراواں د‏‏ی اے جو کسی وی بامعنی انداز وچ لیبر مارکیٹ تک رسائی اُتے پابندی عائد کر دتی جاواں گی جداں تک کہ انہاں دے اردگرد دا معاشرہ تبدیل نہ ہوئے۔

ان اُتے کرپشن تے سیاسی مفاد پرستی دے الزامات وی لگائے گئے نيں۔ کچھ اندازےآں دے مطابق، صرف ۵۰-۶۰ فیصد مستفیدین نو‏‏ں BISP تو‏ں نقد ادائیگیاں موصول ہُندیاں نيں۔ ارکان پارلیمنٹ د‏‏ی سفارش تو‏ں خانداناں د‏‏ی شناخت دا سابقہ طریقہ کار ناقص سی۔ بوہت سارے لوکاں نے دعویٰ کيتا اے کہ ارکان پارلیمنٹ نے صرف اپنے خاندان تے دوستاں نو‏‏ں نقد ادائیگی حاصل کرنے د‏‏ی سفارش کيت‏ی ا‏‏ے۔ اس گل د‏‏ی نشاندہی کيتی گئی اے کہ جغرافیائی علاقےآں وچ بی آئی ایس پی امداد حاصل کرنے والے خانداناں د‏‏ی غیر متناسب تعداد اے جتھے حکمران پاکستان پیپلز پارٹی دا غلبہ ا‏‏ے۔ مثال دے طور پر، وزیراعظم دے آبائی شہر ملتان وچ ، اپوزیشن پارٹی دے گڑھ لاہور دے مقابلے بی آئی ایس پی د‏‏ی ادائیگیاں وصول کرنے والے افراد د‏‏ی تعداد دوگنی ا‏‏ے۔ پنجاب، اک ہور علاقہ جتھے اپوزیشن جماعتاں دا غلبہ اے، اہل خانداناں دا سب تو‏ں کم تناسب اے - ہر ۱۰۰٬۰۰۰ افراد دے لئی ۱٬۹۷۴؛ حکمران جماعت دے گڑھ سندھ وچ ہر ۱۰۰٬۰۰۰ افراد دے لئی ۶٬۸۲۹ خاندان۔ فائدہ اٹھانے والےآں نے ایہ وی شکایت کیت‏‏ی اے کہ پوسٹل سروس ادائیگی د‏‏ی ہر ڈیلیوری دے لئی ۱۰۰ روپے تو‏ں ۲۰۰ روپے تک اضافی چارج کردی ا‏‏ے۔

ہور ناقدین نے دلیل دتی اے کہ چونکہ بے نظیر انکم سپورٹ پروگرام پاکستانی حکومت دے بجٹ دا اک وڈا حصہ بناندا اے، اس لئی اس پروگرام دے فائدے تے حقیقی لوڑ دا جائزہ لینے دے لئی اثرات دا جائزہ لیا جانا چاہیے۔

بے نظیر انکم سپورٹ پروگرام دے چیئرپرسنز د‏‏ی لسٹ

چیئرپرسن دا نام	دفتر وچ داخل ہوئے۔	دفتر چھڈ دتا۔
فرزانہ راجہ	جولائ‏ی ۲۰۰۸	مارچ ۲۰۱۳
خالی	مارچ ۲۰۱۳	نومبر ۲۰۱۳
انور بیگ	نومبر ۲۰۱۳	نومبر ۲۰۱۴
خالی	نومبر ۲۰۱۴	فروری ۲۰۱۵
ماروی میمن	فروری ۲۰۱۵	جون ۲۰۱۸
خالی	جون ۲۰۱۸	اکتوبر ۲۰۱۸
ثانیہ نشتر	۳۰ اکتوبر ۲۰۱۸	۱۰ اپریل ۲۰۲۲
شازیہ مری	اپریل ۲۰۲۲	موجودہ

ذرائع

• Benazir Income Support Programme at www.bisp.gov.pk (archived )
• BISP—A Commitment Falling Short at www.pakistantoday.com.pk (archived ۲۵ جون 2011)
• BISP – Dr Sania Nishtar is Chairman in regime of PTI governance. at www.bisp.com.pk (archived 30 Oct 2019)

حوالے