بھارت وچ صرف خاص
صرف خاص (ہندی: राजभत्ता، انگریزی: Privy Purse) کسی آئینی یا جمہوری بادشاہت وچ ریاست دے خود مختار حکمراناں تے شہنشاہی خانداناں نوں ملنے والی خصوصی رقم نوں کہیا جاندا اے۔ بھارت وچ سنہ 1950ء وچ جمہوری آئین نافذ ہونے دے بعد صرف خاص دینے دا آغاز ہويا سی ۔ انگلستان، برطانیہ، جاپان یا ہور یورپی ملکاں (جتھے صرف اک شاہی خاندان ہُندا اے ) دے برعکس بھارت وچ (جمہوریہ دے ابتدائی سالاں وچ ) کل 562 شاہی خاندان سن ۔ ایہ شاہی خاندان تے رجواڑے انہاں سابقہ ریاستاں دے حکمران سن جنہاں نے آزاد بھارت وچ اپنی ریاستاں نوں ضم کیتا تے ایويں متحدہ بھارتی جمہوریہ دا قیام عمل وچ آیا سی تے اس انضمام دے بعد انہاں خانداناں نے اپنے تمام اختیارات حکومت ہند نوں سونپ دتے سن ۔ انہاں نوابی ریاستاں دے بھارتی اتحاد وچ انضمام دے منجملہ شرائط وچوں اک شرط ایہ سی کہ ریاستاں دے حکمراناں تے انہاں دے جانشیناں نوں تاحیات حکومت ہند دی جانب توں کچھ رقم بھتے دے طور اُتے دتی جائے گی، اسی رقم نوں صرف خاص کہیا جاندا اے۔ دراصل اس نظام نوں برطانیہ وچ جاری صرف خاص دے نظام دی بنیاد اُتے بنایا گیا سی ۔ اُتے صرف خاص دے اس نظام نوں سنہ 1971ء وچ آئین ہند دی چھویہويں ترمیم دے تحت اندرا گاندھی دے دور حکومت وچ دو سالہ قانونی جدوجہد دے بعد ختم کر دتا گیا۔[۱][۲][۳]
تسمیہ
سودھوبرطانیہ تے بھارت وچ اس رقم نوں انگریزی وچ پریوی پرس، اردو وچ صرف خاص تے ہندی وچ راج بھتا، شاہی بھتا یا وشیش بھتا کہیا جاندا اے۔ جمہوریہ بھارت وچ سابقہ شاہی خانداناں نوں مل ہی اس رقم نوں پریوی پرس یا راج بھتا کہنا زیادہ مناسب نئيں کیونکہ ہور ملکاں دے برعکس بھارت وچ ایہ رقم اک معاہدہ دے تحت دتی جا رہی سی تے آئینی طور اُتے کسی وی بھتے نوں سرکاری یا شاہی درجہ حاصل نئيں سی، چنانچہ اس رقم نوں صرف خاص (विशेश भत्ता) کہنا زیادہ مناسب اے۔
تاریخ
سودھوبرطانوی دور حکومت وچ ہندوستان وچ برطانیہ دے زیر نگین علاقےآں دے علاوہ تقریباً 562 آزاد ریاستاں سن۔ ایہ تمام ریاستاں اک معاہدہ دے تحت برطانوی حکومت دے تابع سن، انہاں ریاستاں دی حفاظت تے امور خارجہ برطانوی حکومت دے ذمہ سن ۔ انہاں نوابی ریاستاں دا کل رقبہ برصغیر دے تہائی حصے اُتے مشتمل سی، انہاں ریاستاں دے حکمراناں نوں اپنے اندرونی معاملات وچ مکمل خود مختاری حاصل سی۔ برطانوی راج وچ انہاں ریاستاں دی اہمیت تے حیثیت معاہداں دی بنیاد اُتے طے کيتی گئی سی ہور بندوقاں تے توپاں دی سلامی دا نظام قائم سی جس وچ بندوقاں تے توپاں دی تعداد توں ریاست دی اہمیت تے حیثیت دا اندازہ لگایا جاندا سی ۔ سنہ 1947ء وچ برطانوی پارلیمان وچ منظور ہونے والے قانون آزادی ہند دے تحت برطانیہ نے ہندوستان نوں بھارت تے پاکستان وچ تقسیم کر کے انہاں نوں آزادی دتی تے اپنا تسلط ختم کر دتا تے انہاں نوابی ریاستاں نوں بھارت یا پاکستان وچ ضم ہونے یا آزاد رہنے دا اختیار دتا گیا۔[۴] سنہ 47 دے اختتام تک بیشتر ریاستاں نے بھارت یا پاکستان وچ انضام دا فیصلہ کر ليا تے انضمام دے دستاویزاں اُتے دستخط کر دتے، اُتے کچھ ریاستاں نے آزاد رہنے دا فیصلہ کیتا جنہاں وچ تراونکور، بھوپال تے جودھپور نے مذاکرات دے بعد انضمام دا فیصلہ کر ليا۔ انہاں مذاکرات نوں کامیاب بنانے وچ بھارت دے پہلے وزیر داخلہ ولبھ بھائی پٹیل تے وی پی مینن دا اہم کردار سی ۔ اُتے تن ریاستاں کشمیر، حیدرآباد تے جوناگڑھ نے الحاق نوں قبول نئيں کیتا، چنانچہ انہاں ریاستاں نوں فوجی کارروائی دے ذریعہ بھارت وچ ضم کیتا گیا۔
انضمام دے بعد ایہ ریاستاں اپنی حفاظت، نظام مواصلات تے امور خارجہ نوں حکومت ہند نوں سونپنے دی پابند سن جس دے بعد انہاں ریاستاں دا انتظام وی تقریباً برطانوی عہد حکومت ہی دی طرح سی ۔ سنہ 1949ء دے بعد انہاں ریاستاں نوں آئینی نظام حکومت وچ مکمل ضم تے اسی دے نال سابق حکمراناں دے شاہی خطاب تے القاب نوں سرکاری درجہ دتا گیا۔ ہور انہاں سابق حکمراناں دے لئی اک خاص بھتے دی منظوری دتی گئی۔ 1947ء وچ شاہی خانداناں نوں اپنی ریاستی جائداد رکھنے دی اجازت دتی گئی سی لیکن 1949ء وچ اس اجازت نوں منسوخ کر کے انہاں ریاستی جائداداں نوں حکومت ہند نے اپنی تحویل وچ لے لیا۔ بعد وچ سنہ 1971ء وچ آئین ہند دی چھویہويں ترمیم دے تحت سابق حکمراناں تے انہاں دے جانشیناں نوں دتا جانے والا صرف خاص وی پارلیمان وچ منظور کر کے ختم کر دتا گیا۔
صرف خاص دی قیمتاں
سودھوصرف خاص دی رقم دا تعین متعدد امور نوں سامنے رکھ کر کیتا جاندا سی ۔ مثلاً ریاست دی آمدنی، توپاں دی سلامی دی تعداد، ریاست دی تاریخی اہمیت وغیرہ۔ عموماً صرف خاص دی رقم 5،000 روپے سالانہ توں لکھاں روپے تک سی۔ 562 ریاستاں وچوں 102 ریاستاں ایسی سن جنہاں نوں اک لکھ توں ودھ صرف خاص ملدا سی ۔ جدوں کہ 6 ریاستاں حیدرآباد، میسور، تراونكور، بڑودا، جے پور تے پٹیالہ ایسی سن جنہاں نوں دس لکھ توں ودھ رقم ملدی سی۔ انہاں دے علاوہ متعدد چھوٹی جاگيراں نوں ریاستاں دی طرف توں محض حقیر مراعات ملدی سن۔ ریاست حیدرآباد جسنوں ابتدا وچ 4,285,714 روپے دتے جاندے سن، کچھ ہی برساں وچ کم کر کے ویہہ لکھ کر دتے گئے۔ ہور عموماً حکومت ہند جانشیناں نوں صرف خاص دے لئی کم رقم دتا کردی سی جو کچھ برساں بعد بالکل ختم کر دتی گئی۔[۵]
| ریاست دا ناں | صرف خاص دی رقم (روپے وچ ) | ہور تفصیلات |
|---|---|---|
| میسور | 26,00,000 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں |
| حیدرآباد | 20,00,000 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں (سنہ 1967ء) |
| تراونکود | 18,00,000 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں |
| جے پور | 18,00,000 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں |
| پٹیالہ | 17,00,000 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں |
| بڑودا | 13,64,000 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں (سنہ 1951) |
| ادے پور (میواڑ) | 10,00,000 | |
| کشمیر | 10,00,000 | |
| کولہاپور | 10,00,000 | |
| گوالیار | 10,00,000 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں (سنہ 1961) |
| جودھپور | 10,00,000 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں (سنہ 1952) |
| نوانگر | 10,00,000 | |
| بیکانیر | 10,00,000 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں (سنہ 1950) |
| بھاؤنگر | 10,00,000 | |
| ریوا | 10,00,000 | |
| کچھ | 8,00,000 | |
| گونڈال | 8,00,000 | |
| موروی | 8,00,000 | |
| کچ بہار | 7,00,000 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں |
| کوٹا | 7,00,000 | |
| رامپور | 6,60,000 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں (سنہ 1966) |
| بھوپال | 6,20,000 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں (سنہ 1960) |
| الور | 5,20,000 | |
| بھرت پور | 5,02,000 | |
| اندور (ہولکر ریاست) | 5,00,000 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں (سنہ 1961) |
| نابھا | 4,10,000 | |
| راج پیپلا | 3,97,946 | |
| فریدکوٹ | 3,81,400 | |
| دھرنگ دھریا | 3,80,000 | |
| پوربندر | 3,80,000 | |
| تریپورا | 3,30,000 | |
| ایڈر | 3,28,000 | |
| جند | 3,28,100 | |
| مئ یُور بھَنْج | 3,27,400 | |
| تِہْڑی-گرھوال ریاست | 3,00,000 | |
| دھار | 2,90,000 | |
| راج کوٹ | 2,85,000 | |
| بوندی | 2,81,000 | |
| وارانسی (بنارس) | 2,80,000 | |
| کوریا | 2,78,700 | |
| ٹونک | 2,78,00 | |
| پالن پور | 2,75,000 | |
| کپورتھلا | 2,70,000 | |
| پُدُکّوٹّئی (پُڑُکّوٹّئی) | 2,66,500 | |
| دھَول پور | 2,64,000 | |
| منی پور | 2,54,000 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں (1955) |
| پٹنہ | 2,49,600 | |
| کوچی | 2,35,000 | |
| سانگلی | 2,32,000 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں (سنہ 1965) |
| لموڈی | 2,30,000 | |
| بریا | 2,25,000 | |
| منڈی | 2,20,000 | |
| چھوٹا ادے پور | 2,12,000 | |
| سراوہی | 2,12,600 | |
| ڈُنگ پور | 1,98,000 | |
| اورچھا (بہ وائے مجہول) | 1,85,300 | |
| جیسلمیر | 1,80,000 | |
| دیواس کنِشٹھ (بہ یائے مجہول) | 1,80,000 | |
| پلیٹانا | 1,80,000 | |
| وانکانیر | 1,80,000 | |
| جاورا | 1,75,000 | |
| رائے گڑھ | 1,72,600 | |
| بنسدا | 1,60,000 | |
| دتیا | 1,54,300 | |
| جس دان | 1,50,000 | |
| دھرم پور | 1,50,000 | |
| بستر | 1,50,000 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں (سنہ 1961) |
| رتلام | 1,50,000 | |
| پنّا | 1,47,300 | |
| وادھون | 1,46,915 | |
| سرگوجا | 1,45,300 | |
| دیواس ورِشٹھ (یہ یائے مجہول) | 1,45,000 | |
| بروانی | 1,45,000 | |
| کیونجھار | 1,41,500 | |
| پھالٹن | 1,40,442 | |
| راج گڑھ | 1,40,000 | |
| جنجیرہ | 1,39,580 | |
| کھمبات | 1,38,000 | |
| چمبا | 1,38,000 | |
| کشن گڑھ | 1,36,000 | |
| جھالاواڑ | 1,36,000 | |
| گنگ پور | 1,35,100 | |
| لُناودا | 1,31,000 | |
| رادھن پور | 1,29,000 | |
| جھابؤا | 1,27,000 | |
| بانس واڑا | 1,26,000 | |
| جَوہار | 1,24,000 | |
| جیت پور | 1,21,536 | |
| نرسنگھ گڑھ | 1,15,000 | |
| کالا ہانڈی | 1,14,000 | |
| سنت | 1,12,000 | |
| مالیر کوٹلہ | 1,10,000 | |
| دھرول (بہ وائے مجہول) | 1,10,000 | |
| ساونت واڑی | 1,07,500 | |
| کرولی | 1,05,000 | |
| خیر گڑھ | 1,02,300 | |
| پرتاپ گڑھ | 1,02,000 | |
| جُبّال | 1,01,000 | |
| چھترپور | 1,00,350 | |
| بلکھیا | 1,00,000 | |
| تھانہ دیولی | 1,00,000 | |
| چَرکھاری | 95,900 | |
| بامرا | 95,300 | |
| علی راج پور | 95,000 | |
| داندا | 92,000 | |
| جام کھنڈی | 91,163 | |
| لکھتر | 91,000 | |
| سندور | 90,000 | |
| شاہ پورا | 90,000 | |
| ڈھینکانال (بہ یائے مجہول) | 89,700 | |
| بھور | 89,042 | |
| سیرئی کیلا | 88,900 | |
| والا | 88,750 | |
| واگھٹ | 80,000 | (اک اندازے دے مطابق 18,000) |
| بشہر | 80,000 | |
| وادتا | 78,250 | |
| لاٹھی | 77,500 | |
| سونپور | 76,700 | |
| اوندھ | 75,212 | |
| اجے گڑھ | 74,700 | |
| بیجتے | 70,700 | |
| جنبو گھوڑا | 70,000 | |
| بلاسپور | 70,000 | |
| سیلانا | 70,000 | |
| کانکیر | 68,700 | |
| بالاسینور | 68,000 | |
| کوٹڈا سنگانی (بہ وائے مجہول) | 67,000 | |
| جشپور | 66,300 | |
| باجنا | 65,500 | |
| کوردھا | 63,800 | |
| سارن گڑھ | 63,600 | |
| نیا گڑھ | 62,800 | |
| تال چیر | 62,500 | |
| سائیلا | 62,500 | |
| کلسیا | 60,000 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں (سنہ 1961) |
| کوروائی (پہلا واؤ، وائے مجہول) | 60,000 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں |
| کھلچی پور | 60,000 | |
| نالا گڑھ | 60,000 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں |
| سوکیت | 60,000 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں |
| مئی ہر | 56,500 | |
| ساگوڑ | 55,400 | |
| موڈھول | 55,300 | |
| بتگان پلی | 53,900 | |
| تھارڈ | 53,400 | |
| مولی | 53,000 | |
| بونائی | 52,800 | |
| سمتھر | 51,800 | |
| چوڑا | 51,250 | |
| مِراج (کنِشٹھ) | 50,454 | |
| ادے پور (چھتیس گڑھ) | 50,000 | |
| لوہارو | 50,000 | |
| وجے نگر | 50,000 | |
| کُرُندواد ورِشٹھ | 49,924 | |
| جاٹھیا | 49,924 | |
| کُرُندواد کنِشْٹھ 1 | 49,270 | |
| کُرُندواد کنِشْٹھ 2 | 49,270 | |
| پٹودی | 48,000 | |
| واؤ | 48,200 | |
| سیندا مئو | 48,000 | |
| ملیا | 47,500 | |
| باؤنی | 46,850 | |
| بھدرواہ | 46,460 | |
| ویرپور | 44,500 | |
| منسا | 41,200 | |
| مالپور | 40,600 | |
| نیلگری | 40,000 | |
| کیونتھال | 39,700 | |
| سنجیلی | 38,900 | |
| رام درگ | 38,818 | |
| وانود (ونود) | 38,430 | |
| بروالا | 36,510 | |
| اتھ گڑھ | 36,100 | |
| کشل گڑھ | 34,775 | |
| واساود | 34,400 | |
| دوجنا | 34,000 | |
| جیناباد | 33,800 | |
| کھنڈپاڑا | 33,600 | |
| دس پلا | 33,500 | |
| کھارساون | 33,000 | |
| جوبت | 32,500 | |
| کاٹھی واڑا | 32,000 | |
| ہندول | 32,000 | |
| ساوانور | 30,316 | |
| کھِرسرا | 30,000 | |
| پیپلودا | 30,000 | |
| سُرگنیا | 30,000 | |
| رائے راکھول | 29,700 | |
| سکدی | 29,000 | |
| گھوداسر | 28,420 | |
| سودسنیا | 28,200 | |
| علی پورہ | 28,150 | |
| نرسنگھ پور | 28,100 | |
| کوٹی | 27,250 | |
| سوہاول | 25,900 | |
| پال لہارا | 25,000 | |
| مکرائی | 25,000 | |
| رنپور | 25,000 | |
| امبلیارا | 24,500 | |
| وتھل گڑھ | 23,220 | |
| بارمبا | 22,700 | |
| موہن پور | 20,700 | |
| چھوئی کھدان | 20,300 | |
| تھی اوگ | 20,000 | |
| نم کھیڑا | 20,000 | |
| پٹ دی | 20,000 | |
| بل سان | 20,000 | |
| مانڈوا | 19,920 | |
| جفراباد | 19,310 | |
| اومیٹا | 19,200 | |
| ساتھمبا | 19,130 | |
| باگھل | 18,700 | |
| پاٹھری | 18,250 | |
| سریلا | 18,250 | |
| ٹھاروچ | 18,100 | |
| چنگ بھاکر | 17,300 | |
| رَناسن (ریہواڑ) | 17,100 | |
| مہلوگ | 16,500 | |
| جلیا دیوانی | 16,135 | |
| بھجّی | 16,000 | |
| دھمی | 15,760 | |
| لودھیکا | 15,690 | |
| کھنیادانا | 15,600 | |
| کوٹھی | 15,400 | |
| واسنیا | 15,100 | |
| گوری ہر | 15,000 | |
| نمرانا | 15,000 | |
| کمھار سائاں | 14,500 | |
| کھدل | 14,500 | |
| برَوندھا | 14,500 | |
| ولاسنیا | 14,200 | |
| لوا | 12,500 | |
| ورسودا | 12,500 | |
| کٹوسان | 12,100 | |
| جامنیا | 12,000 | |
| ایلول | 11,700 | |
| ٹیگیریا | 11,200 | |
| پال دیو | 10,400 | |
| لوگاسی | 10,100 | |
| گرولی | 10,050 | |
| جسو | 8,600 | |
| پندرا | 8,100 | |
| بیری | 7,750 | |
| مگوڑی | 7,370 | |
| ٹوڑی فتحپور | 7,000 | |
| متھوار | 6,000 | |
| وادی جاگیر | 6,000 | |
| جگنی | 5,950 | |
| تاراؤں | 5,850 | |
| بیہت | 5,600 | |
| بھے سوندا | 5,600 | |
| پاہرا | 5,300 | |
| مادھن | 5,200 | |
| کامتا رجولا | 5,000 | |
| دھوروئی | 5,000 | |
| نويں گاون ریبائی (بہ یائے مجہول) | 5,000 | |
| راج گڑھ (بھوپتے) | 5,000 | |
| وکھت پور | 4,700 | |
| کانیٹھی | 4,400 | |
| گُھنڈ | 4,200 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں |
| سانگری | 3,600 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں (سنہ 1965) |
| کونیہار | 3,600 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں (سنہ 1964) |
| لیکھی | 3,540 | |
| پلاج | 3,500 | |
| ہاپا | 3,430 | |
| تاجپوری | 3,000 | |
| بانہاں دا پہاڑی | 3,000 | |
| بیجنا | 3,000 | |
| راتیش | 3,000 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں |
| راوِن گڑھ | 3,000 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں |
| دیدھروٹا (ی تے واؤ مجہول) | 2,760 | |
| ڈیلٹاہ | 2,400 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں (سنہ 1949) |
| دارکوٹی | 2,400 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں (سنہ1953) |
| دھادی | 2,400 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں (سنہ 1952) |
| بیجا | 2,400 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں (سنہ 1950) |
| منگل | 2,400 | جانشیناں نوں صرف خاص نئيں (سنہ 1946) |
| کٹھودیا | 192 |
صرف خاص دا اختتام
سودھونوآزاد بھارت وچ صرف خاص دے متعلق عموماً منفی رائے سی، ہور اس وقت دے بھارت دے اقتصادی حالات دے پیش نظر اس نظام نوں بھارتی معیشت اُتے بجھ تصور کیتا جاندا سی ۔ ہور انہاں سابق حکمراناں دے شاہی خطاب تے القاب نوں وی غیر آئینی تے غیر جمہوری خیال کیتا گیا۔ چنانچہ خصوصی مراعات تے صرف خاص نوں ختم کرنے دی تجویز پارلیمان وچ سب توں پہلے 1969ء وچ پیش کيتی گئی۔ لیکن اس وقت راجیہ سبھا وچ محض اک ووٹ دی کمی دی وجہ توں ایہ تجویز منظور نئيں ہوئی، 149 ووٹ اوہدی تائید وچ جدوں کہ 75 ووٹ اس دے خلاف سن ۔[۶] سنہ 1971ء وچ اس تجویز نوں دوبارہ پیش کیتا گیا تے اس وقت آئین ہند دی چھویہويں ترمیم دے تحت اسنوں منظور کر ليا گیا۔[۳] اس وقت دی بھارتی وزیر اعظم اندرا گاندھی نے بھارت دے تمام شہریاں دے یکساں حقوق تے حکومت دے میزانیہ نوں کم کرنے دی ضرورت دے پیش نظر اس معاملہ اُتے خصوصی توجہ کيتی۔ چنانچہ آئین ہند دی اس ترمیم دے بعد صرف خاص دے نظام دا مکمل خاتمہ ہو گیا تے ہندوستان وچ صدیاں توں چلی آ رہی بادشاہت دے آخری آثار وی ختم ہو گئے۔ اس قانون دی منظوری دے بعد کئی شاہی خانداناں نے اس بل دی مخالفت کردے ہوئے عدالتاں وچ عرضیاں داخل کيتیاں لیکن انہاں دی درخواستاں مسترد کر دتی گئياں۔ سنہ 1971ء وچ شاہی خانداناں دے بوہت سارے افراد انتخابات وچ کھڑے ہوئے لیکن کامیابی نئيں مل سکدی۔[۷][۸]
ہور ویکھو
سودھوحوالے
سودھو- ↑ Latest Patna News 03/11/2014: Hindi News: नीतीश को प्रिवी-पर्स, बागी विधायकों को कुछ नहीं | पटना समाचार - दैनिक भास्कर हिंदी न्यूज़
- ↑ BBC Hindi | भारतीय अर्थव्यवस्था के उतार चढ़ाव
- ↑ ۳.۰ ۳.۱ "Twenty Sixth Amendment"۔ Indiacode.nic.in۔ 28 دسمبر 1971۔ 2018-12-25 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 19 نومبر 2011
- ↑ Ishtiaq Ahmed، State, Nation and Ethnicity in Contemporary South Asia (London & New York, 1998)، p. 99
- ↑ "Maharaja" by Jarmani Dass, page 424-435
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ How fair were the Privy Purses? - IN SCHOOL – The Hindu
باہرلے جوڑ
سودھو- نوابی ریاستاں دے صرف خاص اُتے اک ویب سائٹ Archived 2011-08-24 at the وے بیک مشین