بھارت وچ دولت دی نابرابری

بھارت دنیا دے اوہناں ملکاں وچوں اک اے جتھے غربت دی شرح تے امیر تے غریب دا فرق جاں دولت دی نابرابری سبتوں ودھ اے۔

موجودہ صورتحال

اج اک فیصدی لوکاں دے کول بھارت دی 58 فیصدی دولت اے اتے 84 اربپتی 248 ارب ڈالر دا دھن اپنے پلے بنہی بیٹھے ہن۔ اس قسم دے دھن-کبیراں متعلق انکڑے دنیا دے کئی دیساں وچوں آ رہے ہن، مگر بھارت نال متعلق ایہہ انکڑے حیران-پریشان کر دین والے ہن۔ غریب-امیر وچلا پاڑا تیزی نال دن بدن ودھدا جا رہا اے اتے اج حالت ایہہ اے کہ بھارت معاشی نہ-برابری دے معاملے وچ دنیا وچ دوجے نمبر دا ملک بن گیا اے۔ غریباں-امیراں دی آمدن وچ پاڑے نوں ختم کرنا تاں دور دی گل اے، گھٹ کرنا وی ناممکن جاپن لگ پیا اے۔

نابرابری انڈیکس دی تریخ

بھارت وچ سال 1990 وچ نہ-برابری دا انڈیکس 45.18 سی۔ سال 2013 وچ ایہہ 51.36 ہو گیا۔ ایہہ نہ-برابری دی ودھدی رفتار دنیا وچ سبھ توں تیز اے۔ اسے کرکے بھارت وچ غریبی تیزی نال ودھ رہی اے۔ بھکھ-مری دا تیزی نال ودھنا تاں اس کارن سبھاوک ہی اے۔ ایہہ نہیں اے کہ بھارت دے 99 فیصدی لوکاں کول روپیہ-پیسا نہیں آیا، مگر اوہ اس تناسب نال نہیں آیا، جس تناسب نال اپرلے اک فیصدی لوکاں کول آیا اے۔

1991 دا معاشی سدھار

سن 1991 وچ جدوں معاشی سدھار شروع ہوئے سن تاں پوری آبادی دا اک چھوٹا جیہا حصہ تیزی نال امیر ہون لگا سی۔ اس دا مطلب ایہہ نہیں سی کہ باقی لوکاں نوں اس دا فائدہ نہیں سی مل رہا، کروڑاں لوک غریبی ریکھا توں اپر چلے گئے، مگر امیر بہت امیر ہندے چلے گئے اتے غریب لگبھگ غریب ہی رہے۔ دنیا وچ اینی نابرابری کدھرے وی ہور دیکھی نہیں گئی۔ پچھلے تن دہاکیاں وچ 99 فیصدی بھارتیاں دی آمدن وچ 187 فیصدی دا وادھا ہویا، جدوں کہ اک فیصدی لوکاں دی آمدنی وچ 750 فیصدی دا وادھا ہویا۔ امریکہ وچ 99 فیصدی لوکاں دی آمدن وچ 67 فیصدی دا وادھا ہویا، جدوں کہ اک فیصدی لوکاں دی آمدن وچ وادھا 198 فیصدی سی۔ چین دے 99 فیصدی لوکاں دی آمدنی وچ ایہہ وادھا 659 فیصدی سی، جدوں کہ اک فیصدی لوکاں دی آمدنی وچ ایہہ وادھا 1534 فیصدی رہا۔ انج بھارت دے 99 فیصدی لوکاں دی آمدنی وچ نابرابری دنیا بھر وچ سبھ توں زیادہ رہی۔

1922 توں 2014 آمدن پاڑا

بھارت وچ 1992 وچ آمدن ٹیکس قانون لاگوُ ہویا سی۔ مشہور فرانسیسی معاشیات دان تھامس پکیٹی نے اپنے معاون لکاس چانسیل نال رل کے بھارت بارے اک تتھاں مشتمل رپورٹ تیار کیتی اے۔ ایہہ مطالعہ کہندا اے کہ بھارت وچ آمدن دا پاڑا 1922 توں 2014 دے درمیان ودھیا اے۔ نویں کارپوریٹ رہتل نے معاشی پاڑے وچ وادھا کرن دی کوئی قصر نہیں چھڈی۔ ٹیکساں دے معاملے وچ بہتے دیساں وچ ایہہ انتظام اے کہ جنہاں کول زیادہ دولت اے، اوہ ٹیکس وی ودھ دین، پر بھارت وچ انتظام اس توں الٹ اے۔ سال 1980 وچ سرکار نے ٹیکس دی اپرلی حد گھٹا دتی۔ سرکار دی سوچ سی کہ اس طرحاں کرن نال ٹیکس دین والیاں دی گنتی ودھیگی، پر ایہہ گل انشک طور تے ہی کارگر سدھ ہوئی۔ سچائی ایہہ اے کہ بھارت سرکار اپنی جی ڈی پی دا مساں 16.7 فیصدی ٹیکس دے راہیں اکٹھا کردی اے، جو اوسطاً وکاسشیل دیساں نالوں کافی گھٹ اے۔ اپرلی آمدن والیاں توں گھٹ ٹیکس اگراہن نال اوہناں دی دولت وچ جاری وادھا ہو رہا اے، جو امیری-غریبی دے پاڑے دا کارن وی بنیا اے۔

عورت مزدوراں دی حالت

ہنے جہے اک سروے وچ چھپیا اے کہ بھارت دی اک بہت وڈی آئی ٹی کمپنی دی سی ای او دی تنخواہ اسے کمپنی دے اک اوسط ملازم توں 416 گناں ودھ اے۔ عامَ مزدور دی مزدوری دی سمت کی ہوویگی، اس گل دا سہجے ہی اندازہ لایا جا سکدا اے، پر ایہناں مزدوراں دی حالت نالوں وی پتلی حالت عورت مزدوراں دی اے، جنہاں نوں مرد مزدوراں نالوں 30 فیصد مزدوری گھٹ ملدی اے۔ اسے کرکے اوہناں دا جیون پدھر مرداں دے مقابلے نیواں اے۔ عامَ آدمی دے جیون پدھر دے الٹ جنہاں لوکاں کول دولت دے امبر لگے ہوئے ہن، اوہناں دا جیون شاہانہ اے۔ ایہناں وچ بھارت دے سیاستدان وی گنے جان لگے ہن۔

دولت دا کجھ ہتھاں ہون دا اثر

دولت دے کجھ ہتھاں وچ جان جاں ہون دا اثر بھارت دی سیاست اتے ویکھیا جان لگا اے، کیونکہ اربپتیاں کول سیاسی طاقت آ گئی اے۔ اج سیاست وچ دولتمنداں دا اثر ودھدا جا رہا اے اتے سماج دے کمزور طبقیاں نوں کھونجے لایا جا رہا اے۔ پیسے دا بول بالا سیاسی پارٹیاں وچ اس قدر ودھ چکا اے کہ بہتے دولتمند لوک ہی بھارت دی نمائندگی کرن لئی چوناں لڑدے ہن، پیسے خرچدے ہن اتے کرسی ہتھیاؤندے ہن۔ بھارت دی 16ویں لوک سبھا وچ 400 توں ودھ کروڑپتی ممبر ہن۔

اس گل بارے کوئی دو راواں نہیں ہن کہ اس نہ-برابری دا کارن سرکاراں دیاں معاشی پالیسیاں ہن۔ سرکار لوکاں لئی کلیانکاری یوجناواں لاگوُ کرن توں ہتھ پچھے کھچّ رہی اے۔ سکھیا دے کھیتر وچ بھارت اپنی جی ڈی پی دا 3.1 فیصدی خرچدا اے۔ صحتَ اتے ایہہ خرچہ 1.3 فیصدی اے۔ کی ایہہ صحیح اے؟ مڈل کلاس پروار نوں اپنے بچے نجی سکولاں وچ پڑھنے پاؤنے پیندے ہن۔ بیمار ہون تے مہنگے ہسپتالاں دے در جا کے سہارا لینا پیندا اے۔ اس نال آمدن-کھرچن برابر جیہا ہون کارن اوہناں دا جیون پدھر سدھرن ول نہیں جاندا۔

پینڈو بھارت دی حالت

جنہاں ترقی پزیر دیساں نے اپنے دیساں وچوں نہ-برابری دور کرن دا یتن وی کیتا اتے کجھ حد تک کامیاب وی ہوئے، اوہناں نے عامَ لوکاں لئی کلیاناکاری یوجناواں نوں خوب ودھایا۔ ٹیکس نظام وچ بدلاء کیتا۔ مزدوراں، کساناں دے حقاں اتے پورا دھیان دتا، پر بھارت دے حاکم اس رستے اتے کدے وی نہ چلے۔ سٹہ ایہہ اے کہ غریبی گھٹ کرن دے عالمی پرتیبدھتا انڈیکس وچ کل 152 دیساں وچوں بھارت دا تھاں 132 واں اے۔ ایہہ وڈمبنا ہی اے کہ بھارت وچ 10.3 کروڑ بڈھے لوکاں وچوں ادھے نالوں ودھ کسے سماجی سرکھیا سکیم دا حصہ نہیں ہن۔ پینڈو بھارت دیاں 40 فیصدی عورتاں ہتھ کوئی نوکری نہیں۔ سال 2001 توں 2011 دے دہاکے وچ 9 ملیان کساناں نوں کھیتی چھڈنی پئی اتے اوہ روزگار لئی شہراں ول گئے۔ پچھلے ویہہ سالاں (1994 توں 2014) وچ تن لکھ کساناں نوں معاشی تنگی کارن زندگی توں ہتھ دھونے پئے، مطلب اوہناں خودکشی کیتی۔ معاشی نابرابری دی اس توں وڈی ہور کہڑی مثال ہو سکدی اے؟

دلتاں تے مسلماناں دی حالت

انج غریبی اتے اساوینپن دی اک اداہرن ایہہ وی اے کہ بھارت دے 20 کروڑ دلتاں اتے مسلماناں وچوں صرف 2.08 فیصدی کول اوسطاً دو ہیکٹیئر توں ودھ زمین نہیں اے اتے اس وچوں وی 58.6 فیصدی دلتاں دی مالکی والی زمین وچ سنجائی دا پربندھ ہی نہیں اے۔ بھارت دی تیجا حصہ مسلم آبادی غریبی ریکھا توں ہیٹھاں جیون بصر کردی اے اتے ایہو جیہا ہی ہال بھارت دے شیڈولڈ ذاتیاں اتے قبیلیاں دے لوکاں دا اے۔ اک سروے مطابق بھارت دی کل آبادی دا 27.5 فیصد غریبی ریکھا توں ہیٹھلے سطر تے رہِ رہا اے اتے اس طبقہ دی متعلق جی آمدن عالمی بینک مطابق 1.25 ڈالر (لگبھگ 70 روپئے) متعلق دن اے، جدوں کہ انتر-قومی پیمانے مطابق 1.90 ڈالر فی کس دن کماؤن والے انسان نوں غریبی ریکھا توں تھلے گنیا جاندا اے۔ غریبی ریکھا دا پیمانہ خوراک لوڑاں لئی آمدن دے بنیاد اتے 1978 وچ متھیا گیا سی اتے اس وچ صحتَ تے سکھیا جہیاں ضروری لوڑاں شامل نہیں سن۔ حیرانی دی گل ایہہ اے کہ آر بی آئی دے سابقہ گورنر رنگاراجن دی اگوائی والے پینل ولوں 2011-12 دی کیتی سفارش مطابق پینڈو کھیتر وچ 27 روپئے دہاڑی اتے شہری کھیتر وچ 33 روپئے کماؤن والے انسان نوں غریبی ریکھا توں تھلے متھیا گیا اے۔ انج ہون نال بھارت وچ غریبی ریکھا توں ہیٹھلے پدھر اتے رہن والیاں دی فیصدی 29.5 ہو گئی۔

اپرلیاں اتے ہیٹھلیاں دی آمدن وچ ودھدا پاڑا غریباں دے جیون پدھر وچ ہور انسکھاویاں حالتاں پیدا کرن دا کارن بن رہا اے۔ روٹی-روزی دا جگاڑ نہ ہون کارن غریب لوک دماغی تناؤ دا شکار ہو رہے ہن، جس نال اوہناں دے چنگی زندگی جیون دے سپنے کھیروں-کھیروں ہو رہے ہن، جہڑے سپنے اج دے حاکم اوہناں نوں ونّ-سونے نعرے لا کے اپنی کرسی ہتھیاؤن خاطر اوہناں دے مناں وچ سنجوندے رہندے ہن۔

مٹھی بھر امیرلوک بھارت دے کرتا دھرتا

اج بھارت دی دولت اتے، بھارت دی سیاست اتے سیاسی پارٹیاں اتے، بھارت دے میڈیئے اتے، کجھ گنے-چنے پریواراں اتے دھن-کبیراں دا غلبہ جاری ودھ چلاؤن دے راہ ترے ہوئے ہن۔ ایہو جہی حالت وچ بھارت وچوں نہ-برابری، نابرابری دا ختم ہونا اکدا جا رہا اے۔ مٹھی بھر دولتمند لوک بھارت دا سبھو کجھ ہتھیا کے اپنے ڈھنگ نال بھارت نوں سپنے وانگ جاپن لگا اے۔