بوہرہ
بوہرہ اسماعیلی فرقے دے مستعلیہ طیبیہ نوں کہندے نيں مستعلیہ دا ایہ گروہ یمن، بھارت، افریقا، الجزائر تے پاکستان وچ غیر آغا خانی اسماعیلی نيں ایہ اوہ اسماعیلی نيں جو ہندو توں مسلمان ہوئے سن ۔ بوہرہ گجراتی لفظ ووہرہ جو اک ہندو ذات سی دی بگڑی ہوئی شکل اے، جس دے معنی تاجر دے نيں۔ مغربی ہند وچ ہندو بوہرے وی نيں تے سنی بوہرے بھی۔ بالعموم ایہ بیوپاری نيں تے شہراں وچ رہندے نيں۔ افریقا تے الجزائر وچ وی تجارت کردے نيں تے عرب و مسقط وچ پھیلے ہوئے نيں۔ احمد، عبد اللہ وغیرہ انہاں دے مشہور رہنما داعی مطلق سن ۔ جنہاں دے مزارات قدیم شہر کھمبھات ’’بھارت‘‘ وچ نيں۔
بوہراں دا لباس عام طور اُتے عمامہ تے لمبی اچکن ہندا اے۔
شیعہ فرقہ اسمعیلیاں دی شاخ دعوت طیبی دے پیرو کار نيں ۔ مگر عموماً ایہ بوہرے کہلاندے نيں جو پیوپار دا گجراتی تلفظ اے تے بوہرے عموماً تجارت پیشا نيں ۔ خیال رہے برہمناں دی اک گوت بوہرہ اے تے ایہ وی تجارت پیشہ نيں ۔ بشتر بوہرے گجرات ، بمبئی ، برہانپور ، مالوا ، راجستھان تے کراچی وچ رہندے نيں ۔ جدوں کہ انہاں دا داعی پہلے سورت وچ رہندا سی تے بمبئی وچ رہندا اے ۔بوہرہ اسماعیلی فرقے دے مستعلیہ طیبیہ نوں کہندے نيں مستعلیہ دا ایہ گروہ یمن، بھارت، افریقا، الجزائر تے پاکستان وچ غیر آغا خانی اسماعیلی نيں ایہ اوہ اسماعیلی نيں جو ہندو توں مسلمان ہوئے سن ۔ بوہرہ گجراتی لفظ ووہرہ جو اک ہندو ذات سی دی بگڑی ہوئی شکل اے، جس دے معنی تاجر دے نيں۔ مغربی ہند وچ ہندو بوہرے وی نيں تے سنی بوہرے بھی۔ بالعموم ایہ بیوپاری نيں تے شہراں وچ رہندے نيں۔ افریقا تے الجزائر وچ وی تجارت کردے نيں تے عرب و مسقط وچ پھیلے ہوئے نيں۔ احمد، عبد اللہ وغیرہ انہاں دے مشہور رہنما داعی مطلق سن ۔ جنہاں دے مزارات قدیم شہر کھنبات ’’بھارت‘‘ وچ نيں۔
تریخ سودھو
1094ء وچ فاطمی حکمران المستنصر دی موت دے بعد انہاں دی جانشینی دے سلسلے وچ اسماعیلی فرقے وچ شدید اختلافات پیدا ہو گئے مستنصر نے اپنے وڈے بیٹے ابو منصورنزار نوں اپنا جانشین معین کیتا سی لیکن انہاں دے وزیر افضل نے انہاں دی وفات دے بعد بغاوت کردتی تے انہاں دے چھوٹے بیٹے قاسم احمد المستعلی باللہ نوں تخت نشین کر دتا۔ جو نزار نوں امام مندے نيں اوہ نزاریہ اکھوائے تے جو مستعلی نوں امام مندے نيں اوہ مستعلیہ اکھوائے۔ مستعلیہ دے فیر دو گروہ ہو گئے۔ مستعلیہ طیبیہ جنہاں دے تن امام تے سن تے مستعلیہ حافظیہ جو تخت نشین خلیفہ نوں ہی امام مندے سن ۔ خلافت دا دور ختم ہُندے ہی حافظیہ تاں ختم ہو گئے مگر طیبیہ دا سلسلہ داعی مطلق دے نظام توں اگے ودھیا۔ 151ھ تک انہاں کااک ہی داعی مطلق مقرر ہُندا سی ۔
انہاں دے 26 واں داعی مطلق داؤد بن عجب شاہ دی وفات 997 دے بعد ہندوستان وچ انہاں دے جانشین برہان الدین بن قطب شاہ 27 واں داعی بن گئے تے ایہ گل یمن وچ موجود مستعلیہ طیبیہ (بوہراں) دے افراد نوں دے دتی گئی لیکن چار سال بعد مرحوم داؤد دی طرف توں یمن وچ تعیین شدہ والی سلیمان بن حسن نے اختلاف کردے ہوئے خود نوں جانشین کہہ کے 27 واں داعی ہونے دا دعوی کر دتا تاں یمن وچ سلیمان نوں داعی مطلق تسلیم کرنے والےآں نوں سلیمانی بوہرہ کہیا جاندا اے۔ تے بھارت وچ برہان الدین بن قطب شاہ نوں ہی داعی مننے والے داؤدی بوہرہ اکھوائے۔ اس طرح ایہ دو جدا دھڑے وجود وچ آ گئے ہن ہر اک دا اپنا اپنا نظام اے۔
یمن مین سلیمانیاں دی اکثریت اے تے پاکستان و بھارت وچ داؤدیاں دی اے۔
گجرات دی اسلامی سلطنت دے زمانے وچ بوہرہ جماعت دے کچھ لوک مذہب چھڈ کے سنی ہو گئے تے صغیری بوہرہ اکھوائے۔ انہاں لوکاں دے مذہبی رہنما ’’ملا جی‘‘ کہلاندے نيں۔
داؤدی بوہراں وچ اختلافات ہُندے رہے نيں۔ جنہاں دی وجہ توں کئی تے گروہ بندے گئے جداں علوی بوہرہ، قطبی بوہرہ تے ہیبتی بوہرہ وغیرہ۔
داؤدی بوہراں وچ اک اختلاف 29 واں داعی مطلق عبد الطیب زکی الدین (1030 تا 1041) دے بارے علی بن ابراہیم نے کیتا تے خود نوں داعی مطلق بننے دا حقدار ٹھہرایا تے علوی بوہرہ فرقہ بنا لیا انہاں دا مرکز گجرات دا علاقہ برودہ اے۔ ایہ لوک داؤدی بوہراں نال شادی بیاہ نئيں کردے۔
داؤدی بوہرہ دے اس بہت چھوٹے گروہ علوی بوہرہ دے 1980 ء توں موجودہ 44 واں داعی مطلق ابو حاتم طیب ضیاء الدین صاحب نيں۔علوی بوہرہ دی وب گاہ
علوی بوہرہ وچوں اک گروہ ناگوشہ بوہرہ یا ناگوشئہ بوہرہ وی کہلاندا اے جو سبزی خور نيں تے گوشت نئيں کھاندے تے ہور ہندی رسوم اُتے عمل کردے نيں تے اسلام دے منکر ہو گئے نيں۔
فاطمی خلیفہ مستعلی باللہ دے دو بیٹےآں نزار تے آمر دے درمیان نشینی دی جنگ ہوئی جس وچ نزار نوں قتل ہوئے گیا تے مستعلی دے بعد آمر خلیفہ بنا ۔ نزار دے پیروکار دا دعویٰ اے نزار مصر توں حسن بن سباح دے نال ایران جلاگیا تے اس دے پیروکار مشرقی اسمعیلی یا نزاری کہلاندے جو دے دور حمید وچ آغا خانی کہلاندے نيں ۔
آمر نوں نزاریاں نے قتل کر دتا ۔ طیباں دا دعویٰ اے آمر دے مرنے دے اس دی اک بیوی توں بیٹا طیب پیدا ہويا سی ۔ جس نوں انہاں دے پیروکاراں نے نزاریاں دے خوف توں چھپا دتا تے طیب تے اس دی اولاد پیدا ہونے والے ائمہ مستور ائمہ کہلاندے نيں ۔ انہاں دی نقل و حرکت دے بارے وچ چند لوکاں دے علاوہ کسی نوں علم نيں تے نہ ہی کوئی رابطہ اے نہ کوئی اطلاع اے ۔ مگر طیبی داعیاں دا دعوی نيں انہاں امام دی انہاں نوں تائید حاصل اے تے بعض داعیاں دا دعویٰ اے کہ انہاں نوں امام دے خطوط ملے ۔
ان کااک ہی داعی مطلق مقرر ہُندا سی۔ انہاں دے 26 ويں داعی مطلق داؤد بن عجب شاہ دی وفات 997 دے بعد ہندوستان وچ انہاں دے جانشین برہان الدین بن قطب شاہ 27 ويں داعی بن گئے تے ایہ گل یمن وچ موجود مستعلیہ طیبیہ (بوہراں) دے افراد نوں دے دتی گئی لیکن چار سال بعد مرحوم داؤد دی طرف توں یمن وچ تعیین شدہ والی سلیمان بن حسن نے اختلاف کردے ہوئے خود نوں جانشین کہہ کے 27 ويں داعی ہونے دا دعوی کر دتا تاں یمن وچ سلیمان نوں داعی مطلق تسلیم کرنے والےآں نوں سلیمانی بوہرہ کہیا جاندا اے۔ تے بھارت وچ برہان الدین بن قطب شاہ نوں ہی داعی مننے والے داؤدی بوہرہ اکھوائے۔ اس طرح ایہ دو جدا دھڑے وجود وچ آ گئے ہن ہر اک دا اپنا اپنا نظام اے۔
عقائد سودھو
دوسرے شیعہ فرقےآں دی طرح اسمعیلی امام دے خدائی اختیار دے قائل نيں ۔ انہاں دے عقیدے دے مطابق ہر نبی دا اک وصی ہُندا اے تے محمد صلی اللہ وعیلہ وصلم دے وصی حضرت علی سن تے توں قیامت تک امام انہاں دی اولاد توں ہون گے ۔ امام دے بعد اس دا لڑکا امام بندا اے تے ضروری نئيں کہ وڈا لڑکا ہوئے بلکہ اس دے لئی ضروری اے کہ اس اُتے امام نے نص کيتا ہوئے ۔ امام کدی ظاہر ہُندا اے تے کدی دشمناں دے خوف توں مستور ہوجاندا اے ۔ مگر دنیا امام دے وجود توں کدی خالی نئيں ہُندی اے ۔ جدوں امام ظاہر ہُندا اے تاں اوہ اپنے مذہبی احکامات داعییاں دے توسط توں اپنے پیراں کاراں نال رابطہ تے انہاں دی تعلیم دا بندوست کردا اے ۔ ایہ امام دا اختیار اے اوہ کسی مذہبی احکام و فراءض وچ ترمیم و تنسیخ کر دے ۔ کیوں کہ اصل چیز باطن نيں تے اوہ اسنوں دے لئی مختلف تاویلاں کردے نيں ۔ ایہی وجہ اے انہاں دے مذہبی فراءض وقت دے نال تبدیل ہُندے رہے نيں ۔ لیکن جس امام مستور ہُندا اے تاں اس دے پیروکار ظاہری عبادات کردے نيں ۔ طیب دے مستور ہونے دے بعد ایہ دعوت یمن وچ داعیاں نے جاری رکھی ۔ بعد وچ ایہ دعوت ہندوستان منتقل ہوئے گئی ۔
بوہراں دا امام مستور نيں ایہ بوہراں دا اہم ترین اصول عقیدہ اے تے جو داعی نيں اوہ امام دے حکم توں اس دے جانشین بندے نيں انہاں دی پہلی دینی کتاب قرآن اے صرف داعی ہی قرآن دے باطن تک رسائی حاصل کرسکتاہے ،حدیث و سنت رسول اکرم حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم وی انہاں دے منابع دینی وچ شامل نيں ،بوہرے اللہ تعالٰی دی وحدانیت اُتے یقین رکھدے نيں تے مفہوم خدا نہایت مجرد تے دور از ذھن اے، بوہرے رسول اکرم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نوں خاتم الانبیاء تے اپنے داعی نوں رسول دی صلاحیتاں دا حامل سمجھدے نيں ۔
بوہرے اپنی مذہبی کتاباں غیر طیبیاں نئيں دیکھاندے نيں تے نہ ہی غیر مذہب والےآں دے سامنے اپنے مذہب دے متعلق گلاں کردے نيں ۔ اس طرح ایہ بحث و مباحثہ وی نئيں کردے نيں ۔ انہاں دا عقیدہ اے کہ جو کوئی اس دے خلاف عمل کريں گا اوہ امام الزماں دی زیارت توں محروم رہے گا ۔ انہاں نوں اپنی مذہبی گلاں چھپانے تے دوسرےآں دے نال مذہبی تعلق نہ رکھنے دا حکم اے ۔ اس توں ایہی گل سمجھ وچ آندی اے کہ کہ جدوں اپنے مذہب دیاں گلاں دوسرے لوکاں اُتے ظاہر کرن گے تاں اعتراض کرن گے ۔ انہاں اعتراض نے انہاں وچ شبہ ہوجائے گا ۔ ایتھے تک کہ انہاں دے لوک انہاں دے خلاف ہوجاواں گے ۔
فلسفے دے اثرات سودھو
بوہراں دے مذہب وچ فلاسفہ یونان دیاں گلاں نوں وی دخل اے جو انہاں دعا وچ عقول عشرہ دے ترجمہ توں بخوبی اندازہ ہوت اے ۔ ترجمہ ۔ اے اللہ وچ تیرے توں پناہ منگدا ہاں ۔ اے اللہ تیری ذات پاک اے کہ کوئی نئيں جاندا اے کہ اوہ کیہ اے ۔ مگر خود اوہی یعنی اوہ اپنے آپ اپنی ذات نوں جاندا اے ۔ اے ذات پاک کہ اوہ موجود اے ، ورگی کہ اوہ سی تے وچ وسیلہ پکڑدا ہاں اے اللہ وچ عقل اول دے نال تے اسيں جو اس دے پِچھے اے ۔ یعنی عقل دوم دے نال جملہ دوسری عقل دے کے پِچھے نيں تے گھیرنے والی اے نال ملاحظے اپنے دے سرایت کرنے والا اے ۔ طرف اس شخص دے جو اس علمداری وچ اے سبقت کرنے والی اے ۔ اس دی بزرگی نوں یعنی عقل تے نے تعدم دی وجہ توں جو شرف حاصل کیہ اوہ شرف دسويں عقل نے اپنی عنایت دی وجہ توں بزرگ اے ۔ تے اک اپنی مہربانیاں دی وجہ توں ميں توسل کردا ہاں اے اللہ تیری جناب وچ انہاں روحانی قوتاں تے پاک صورتاں دے نال جو ہر اک عقل دے اندر موجود نيں تے وسیلہ پکڑدا ہاں وچ تیری جناب وچ اے اللہ اس صاحب مرتبہ عالی تے برگزیدہ ترین دے نال جس دا بدن بلا مادے دے پیدا ہويا اے تے اس دی وجہ توں آسماناں تے عناصر نے عقل پائی اے تے عقول جبرونی و ملکوندی انوار گرنے دی جگہ ہوئے گیا اے ۔ اے اللہ وچ توسل کردا ہاں تیری جناب وچ اون ستائیس دے نال جو دسويں عقل دے کہنے نوں قبول کردے نيں تے اس دے فرماں بردار نيں تے اس دے حکم دی تعمیل وچ جلدی کرنے والے نيں تے وسیلہ کرنے والا ہاں تیری جناب وچ اس شخص دے نال جو بعد انہاں دے ایداں دے تھاںواں دا جانشین ہوئے جو برانگیختہ کرنے والے تے لمبی لبمی روشنی رکھنے والے نيں انہاں دی مدت دے تمام ہونے تے انہاں دی تعداد دے پورا رکھنے تک تے اے اللہ وچ توسل کردا ہاں تیری جناب وچ اس شخص دے نال جس دے اُتے انہاں مدبراں دے دوراں دا خاتمہ انہائے زمانہ تک ۔
قران سودھو
بوہرے دوسرے شیعہ فرقےآں دی طرح قران وچ تحریف تے کمی بیشی دے قائل نيں ۔ انہاں دے مطابق مصحف عثمانی وچ دس سپارے نئيں نيں ، جنہاں وچ اہل بیت دے بارے وچ گلاں درج نيں تے ایہ دس سپارے جنابِ امیر دے پاس سن تے انہاں اس خیال توں نئيں دتے دے اہل بیت دے ذکر کيتی وجہ توں تلف کردیے جاواں گے ۔ اس دے علاوہ قران وچ کئی جگہ تحریف دے قائل نيں ۔ انہاں دا کہنا اے دس پارے نہ ہونے دی صورت وچ مصحف عثمانی توں کم کڈیا جائے ۔ انہاں دا خیال اے کہ ایہ دس سپارے بعض خاص خاص شیعہ اکابر دے پاس نيں ۔
اختلافات سودھو
داؤدی بوہراں وچ اختلافات ہُندے رہے نيں ۔ جنہاں دی وجہ توں کئی تے گروہ بندے گئے جداں علوی بوہرہ، قطبی بوہرہ تے ہیبتی بوہرہ وغیرہ
یمن مین سلیمانیاں دی اکثریت اے تے پاکستان و بھارت وچ داؤدیاں دی اے۔
گجرات دی اسلامی سلطنت دے زمانے وچ بوہرہ جماعت دے کچھ لوک مذہب چھڈ کے سنی ہوئے گئے تے صغیری بوہرہ اکھوائے۔ انہاں لوکاں دے مذہبی رہنما ’’ملا جی‘‘ کہلاندے نيں۔
داؤدی بوہرے سودھو
محمد برہان الدین بن طاہر سیف الدین جنہاں نوں انہاں دے والد نے 19 سال دی عمر وچ 1934ء وچ 52 واں داعی مطلق مقرر کيتا سی 14 جنوری 2014 ء نوں وفات پا گئے انہاں دے بعد انہاں دے فرزند مفضل سیف الدین موجودہ 53ويں داعی مطلق نيں۔ داؤدی بوہراں دی آبادی دے بارے وچ صحیح معلومات نئيں نيں اُتے ہندوستان وچ تقریباً دو لکھ دس ہزار بوہرے رہندے نيں بعض تخمیناں دے مطابق عالمی سطح اُتے بوہراں دی تعداد پنج لکھ دسی جاندی اے، داودی بوہرے ہندوستان ،پاکستان، یمن،سری لنکا مشرق بعید تے خلیج فارس دے جنوبی علاقےآں وچ وی بستے نيں۔ البتہ انہاں ملکاں وچ داودی بوہراں دی تعداد وچ کمی آ رہی اے ۔
سلیمانی بوہرہ سودھو
۔ داؤدی بوہراں وچ اک اختلاف 29 ويں داعی مطلق عبد الطیب زکی الدین (1030 توں 1041) دے بارے علی بن ابراہیم نے کيتا تے خود نوں داعی مطلق بننے دا حقدار ٹھہرایا تے علوی بوہرہ فرقہ بنا لیا انہاں دا مرکز گجرات دا علاقہ برودہ اے۔ ایہ لوک داؤدی بوہراں نال شادی بیاہ نئيں کردے۔ داؤدی بوہرہ دے اس بہت چھوٹے گروہ علوی بوہرہ دے 1980 ء توں موجودہ 44 ويں داعی مطلق ابو حاتم طیب ضیاء الدین صاحب نيں۔علوی بوہرہ دی وب گاہ علوی بوہرہ وچوں اک گروہ ناگوشہ بوہرہ یا ناگوشئہ بوہرہ وی کہلاندا اے جو سبزی خور نيں تے گوشت نئيں کھاندے تے ہور ہندی رسوم اُتے عمل کردے نيں تے اسلام دے منکر ہوئے گئے نيں۔
سلیمانی داعی مطلق نے جو یمنی قبیلے بنویام دے مَکرمی خاندان توں سن، یمن دے شمال مشرقی علاقے نجران وچ ہمیشہ توں اپنی رہائش گاہ قائم رکھی ایہ علاقہ 1930 ء وچ ، سعودی عرب دے جنوبی حصے وچ باقاعدہ شامل ہوئے گیا۔ سلیمانی بوہرہ دے موجودہ 49 ويں داعی مطلق 1976ء توں شرفی حسین بن حسن مکرمی نيں۔ سلیمانی بوہراں دی آبادی فی الحال 000، 70 توں زیادہ نئيں اے۔ انہاں وچوں اکثر یمن وچ رہائش پزیر نيں۔ بر صغیر دے سلیمانی چند ہزار افراد نيں جو زیادہ تر ممبئی، برودا، احمدآباد و حیدرآباد دکن وچ رہندے نيں؛ سلیمانی بوہرہ دے لوک تھوڑی جہی تعداد وچ پاکستان وچ مقیم نيں۔
داعی سودھو
پہلے ذکر ہوچکيا کہ امام اپنے مذہبی امور داعی دے انجام دیندا اے اورامام جس نوں مناسب سمجھدا اے داعی بناندا اے ۔ پہلے ذکر ہوچکيا اے کہ داعیاں دی بہت ساریاں قسماں نيں جس دی تفصیل وچ اسيں نئيں جاندے نيں ۔ لیکن جدوں امام مستور ہُندا اے تاں داعی دعوت دی قیادت سمھالدا اے ۔ اس وقت دعوت طیبی دے امام مستور نيں اس لئی دعوت دی قیادت داعی دے ہتھ وچ اے ۔ داعی دا جانشین ضروری نئيں اے کہ اس دا بیٹا ہوئے لیکن داعی امام دے الہام توں نويں داعی دا تقرر کردا اے ۔ بوہرے داعی دی نسبت عقیدہ رکھدے نيں کہ ایہ امام الزمان دے قائم مقام اے تے انہاں دی عزت کرنا گویا امام الزمان دی عزت کرنا اے ۔ کیوں کہ امام الزمان نے انہاں نوں مسند اُتے بیٹھنے دی عزت دتی اے ۔ امام الزمان اس وقت مستور نيں تے داعی انہاں دے قائم مقام نيں تے انہاں دی طرف توں دعوت کردے رہن گے ۔ انہاں دے عقیدہ دے مطابق جو داعی دا تصور کردا اے اسنوں امام دی زیارت ہوجاندی اے ۔ ایہ داعی خدمت وچ ننگے پاءاں ڈوردے نيں تے اس دی خدمت دے لئی دست بستہ اس دے روبرو کھڑے رہے ۔ جدوں تک اجازت نئيں ملے اس دے سامنے بیٹھدے نئيں نيں ۔ جدوں داعی وضو کردا اے اوہ انہاں دی کلی تک پانی ہتھوں وچ لے کے پی لیندے نيں ۔ داعی جدوں پیادہ چلدے نيں تاں ایہ انہاں دے قدماں دی خاک نوں سرمہ دی طرح استعمال کردے نيں ۔ ایہ داعی دا جس طرح احترام کردے نيں اوہ کسی طرح الاوہی احترام توں کم نئيں اے ۔ اسنوں دیکھ کے زور زور توں پکاردے نيں مولا مولا اے مولا ۔ داعی دے علاوہ بوہراں وچ تے وی مذہبی عہدے ہُندے نيں ۔ جس وچ ، ماذون ، مکاسرہ ، مشایح ، ملیا ، عامل تے میاں صاحب نيں ۔ انہاں وچ کئی فرقہ داوَدیہ ، سلمانیہ تے مہدی باغ والے زیادہ معروف جو دے داعیاں دے اختلاف اُتے بنے نيں ۔
بوہرے حشرونشر و قیامت دے بارے وچ فاطمیاں دے عقائد دے تابع نيں سعادت دی واحد راہ امام دی پیروی اے موت دے بعد وی سعادت دی راہ جاری رہندی اے یہانتک کہ مومن بوہرہ خدا توں جا ملدا اے تے دونے اک ہوجاندے نيں بنابراں نیک بوہرے دی روح موت دے بعد اس دے نفس توں جو حالے دنیا وچ اے نزدیک ہُندی جاندی اے اس طرح زندہ شخص نوں خیرو شر دا الہام ہوتاہے تے ايسے دے ساتھہ ساتھہ اس توں تعلیم وی حاصل کردی اے ۔
داؤدی بوہرہ دے موجودہ داعی مطلق سودھو
محمد برہان الدین بن طاہر سیف الدین جنہاں نوں انہاں دے والد نے 19 سال دی عمر وچ 1934ء وچ 52 واں داعی مطلق مقرر کیتا سی 14 جنوری 2014 ء نوں وفات پا گئے انہاں دے بعد انہاں دے فرزند مفضل سیف الدین موجودہ 53 واں داعی مطلق نيں۔ داؤدی بوہراں دی آبادی دے بارے وچ صحیح معلومات نئيں نيں اُتے ہندوستان وچ تقریباً دو لکھ دس ہزار بوہرے رہندے نيں بعض تخمیناں دے مطابق عالمی سطح اُتے بوہراں دی تعداد پنج لکھ دسی جاندی اے، داودی بوہرے ہندوستان ،پاکستان، یمن،سری لنکا مشرق بعید تے خلیج فارس دے جنوبی علاقےآں وچ وی بستے نيں۔ البتہ انہاں ملکاں وچ داودی بوہراں دی تعداد وچ کمی آ رہی اے ۔
سلیمانی بوہرہ سودھو
سلیمانی داعی مطلق نے جو یمنی قبیلے بنویام دے مَکرمی خاندان توں سن، یمن دے شمال مشرقی علاقے نجران وچ ہمیشہ توں اپنی رہائش گاہ قائم رکھی ایہ علاقہ 1930 ء وچ ، سعودی عرب دے جنوبی حصے وچ باقاعدہ شامل ہو گیا۔ سلیمانی بوہرہ دے موجودہ 49 واں داعی مطلق 1976ء توں شرفی حسین بن حسن مکرمی نيں۔ سلیمانی بوہراں دی آبادی فی الحال 000، 70 توں زیادہ نئيں اے۔ انہاں وچوں اکثر یمن وچ رہائش پزیر نيں۔ بر صغیر دے سلیمانی چند ہزار افراد نيں جو زیادہ تر ممبئی، برودا، احمدآباد و حیدرآباد دکن وچ رہندے نيں؛ سلیمانی بوہرہ دے لوک تھوڑی سی تعداد وچ پاکستان وچ مقیم نيں۔
عہدے سودھو
بوہرہ وچ داعی مطلق دے بعد ماذون ہُندا اے جو داعی مطلق دا مددگار ہُندا اے تے انہاں دے بعد انہاں دا جانشین بندا اے، اس دے بعد مکاسر ہُندا اے جو ماذون دا مدد گار ہُندا اے۔ ایہ وی داعی دا قریبی رشتہ دار ہُندا اے۔ اس دے بعد عامل دا رتبہ اے جو داعی دا ہور علاقےآں وچ نمائندہ ہُندا اے۔ اس دے بعد ملا ہُندا اے۔ جو بچےآں نوں تعلیم دیندا اے۔ انہاں تمام عہدےآں دے تفویض کرنے دا اختیار صرف داعی دے پاس ہُندا اے۔
عقائد سودھو
بوہراں دا امام اوران دے جانشین سب غائب نيں ایہ بوہراں دا اہم ترین اصول عقیدہ اے تے جو داعی نيں اوہ امام دے حکم توں اس دے جانشین بندے نيں انہاں دی پہلی دینی کتاب قرآن اے صرف داعی ہی قرآن دے باطن تک رسائی حاصل کرسکتاہے ،حدیث و سنت رسول اکرم حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم وی انہاں دے منابع دینی وچ شامل نيں ،بوہرے اللہ تعالٰی دی وحدانیت اُتے یقین رکھدے نيں تے مفہوم خدا نہایت مجرد تے دور از ذھن اے، بوہرے رسول اکرم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نوں خاتم الانبیاء تے اپنے داعی نوں رسول دی صلاحیتاں دا حامل سمجھدے نيں ۔
دینی فرائض سودھو
نماز سودھو
بوہراں دے نزدیک رسول اسلام صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے اہل بیت دی مودت و محبت رکن اسلام اے ایہ لوک قسم میثاق وچ جس اُتے تمام بوہرے متفق نيں کہندے نيں کہ " صدق دل توں امام ابوالقاسم امیرالمومنین دی جوتواڈے امام نيں پیروی کرن " انہاں دے فرائض پنجگانہ اس طرح نيں۔
ان دی اذان شیعہ اثنا عشری دی طرح اے لیکن وضو دا طریقہ اہل سنت دی طرح اے ،بوہرے نمازکے دوران وچ ہاتھہ کھلے رکھدے نيں نمازدے لئی انہاں دا لباس مخصوص ہُندا اے ایہ لوک تن وقت نمازپڑھدے نيں تے ہر نماز دے اختتام اُتے رسول اسلام صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم ،حضرت علی بن ابی طالب تے حضرت فاطمہ زہرا سلام اللہ علیہم تے اپنے اکیس اماماں دا ناں لیندے نيں ۔
بوہرے نمازجمعہ دے قائل نئيں نيں انہاں دی دعاواں دی کتاب کاناں " صحیفۃ الصلاۃ "ہے بوہراں دے نزدیک شفاعت دا نہایت اہم مقام اے ۔
زکات سودھو
ہربوہرے اُتے زکوۃ واجب اے انہاں اُتے چھ طرح دی زکاتاں واجب نيں جو حسب ذیل نيں۔ 1 زکوۃ صلات ؛اوہدی مقدار چار آنہ اے تے ہرفرد پرواجب اے
2 زکوۃ فطرہ اوہدی مقدار وی چار آنہ اے۔ 3 زکوۃ حق النفس ایہ زکا ت عروج ارواح اموات اے جس دی مقدار اک سو انیس روپے اے۔ 4 جق نکاح ؛یہ زکوۃ حق ازدواج دے طور اُتے اداکيتی جاندی اے اوہدی مقدار گیارہ روپے اے۔ 5 زکوۃ سلامی سیدنا؛ ایہ داعی مطلق دے لئی نقدی تحفے نيں۔ 6 زکوۃ دعوت؛یہ زکوۃ دعوت دے اخراجات پورے کرنے دے لئی ادا کيتی جاندی اے تے تن طرح دی اے۔ الف ؛آمدنی اُتے ٹیکس جو تاجر برادری توں لی جاندی اے۔
ب ؛خمس جو متوقع آمدنی دا اک بٹا پنج حصہ ہُندا اے جداں وراثت وچ ملنے والے اموال۔ ج ؛ اوہ لوک جو بیماری دی وجہ توں نماز و روزہ ادا نئيں کرسکدے انہاں اُتے وی ایہ زکوۃ واجب اے۔ 7۔ نذر مقام ،امام غائب دی نذر دے لے جو پیسہ رکھیا جاندا اے اسنوں کہندے نيں ۔
روزہ سودھو
بوہراں دا روزہ تیس دناں دا ماہ رمضان وچ ہُندا اے ایہ لوک ہر مہینے دی پہلی تے آخری تریخ تے ہر جمعرات کوبھی روزہ رکھدے ہيں اس دے علاوہ ہر مہینے دے وسطی بدھ کوبھی روزہ رکھدے نيں۔ روزے اہل سنت توں چند روزپہلے شروع کرکے چند روز پہلے ہی تمام کردے نيں ۔
حج و زیارت سودھو
بوہراں دے نزدیک استطاعت رکھنے والون اُتے حج واجب اے تے اس فریضے دے لئی ضروری اے کہ قسم میثاق کھادی جائے ایہ لوک مکہ دے علاوہ کربلا دی زیارت نوں وی جاندے ہيں تے کچھ لوک نجف و قاہرہ وی جاندے ہيں ہندوستان وچ بوہراں دی مشہور زیارتگاہاں احمد آباد ،سورت ،ج ام نگر، مانڈوی، اجین تے ب رہانپور وچ نيں۔ بوہراں دے مشاہد اولیاء وچ انہاں تھاںواں کاناں لیا جاسکدا اے مقبرہ جندابائی ممبئی ،مقبرہ ندا بائی ،مقبرہ مولانا وحید بائی ،مقبرہ مولانا نور الدین ممبئی۔
بوہراں دے نزدیک محرم دے تابوتاں تے تعزیاں دے لئی نذر کرنا شرک اے لیکن انہاں دے نزدیک اولیاء خدا دے مزارت پرنذر کرنا جائز اے اس علاوہ اوہ تے وی نذورات دے قائل نيں جداں معین دناں وچ نذر دا روزہ رکھنا ،بعض دعائيں باربار پڑھنا، کھانا کھلانا ،مذہبی تھاںواں تعمیرکرنا تے وقف کرنا۔
بوہراں اُتے عہد اولیاء دی بناپر جہاد واجب اے تے جہاد ہر زمانے وچ جدوں وی امام یا داعی ضروری سمجھاں واجب اے تے اس وچ خلوص توں شرکت ضروری اے ۔
حشر و نشر سودھو
بوہرے حشرونشر و قیامت دے بارے وچ فاطمیاں دے عقائد دے تابع نيں سعادت دی واحد راہ امام دی پیروی اے موت دے بعد وی سعادت دی راہ جاری رہندی اے یہانتک کہ مومن بوہرہ خدا توں جا ملدا اے تے دونے اک ہوجاندے نيں بنابراں نیک بوہرے دی روح موت دے بعد اس دے نفس توں جو حالے دنیا وچ اے نزدیک ہُندی جاندی اے اس طرح زندہ شخص نوں خیرو شر دا الہام ہوتاہے تے اسی دے ساتھہ ساتھہ اس توں تعلیم وی حاصل کردی اے ۔
عامل سودھو
عامل دے علاوہ کسی نوں نماز پڑھانے دی اجازت نئيں اے ۔ البتہ عامل اپنی طرف توں کسی ملیا یا شیخ نوں اجازت دیندا اے کہ اوہ ہنگامی حالات وچ نماز پڑھیا دے ۔ اس دے علاوہ کسی نوں نماز پڑھانے دی اجازت نئيں اے تے نہ ہی کسی تے دی امامت وچ نماز تسلیم نئيں ہُندی اے ۔ مجلس وچ جو لوک عامل دے نیڑے بیٹھے نيں اوہ زیادہ معزز تے مقدس سمجھے جاندے نيں ۔ چنانچہ عامل دے نیڑے دی نشت حاصل کرنے بے دریع روپیہ خرچ کردیندے نيں ۔ کوئی بوہرہ عامل توں ملدا اے تاں پہلے ہتھ چمدا اے فیر اسنوں ناک ، اکھ تے پیشانی توں لگاندا اے ۔
بوہراں وچ دستور اے کہ پہلے عورتاں تے بچےآں نوں کھانا کھلیا کے رخصت کردیندے نيں تے اس دے بعد مرداں کھاندے نيں ۔ سب توں پہلے کھانے دا سیل عامل دے سامنے رکھیا جاندا اے ۔ اس نال معزز فرد شریک ہُندا اے تے عامل دے نال کھانا عزت دی نشانی سمجھیا جاندا اے ۔ اس دے بعدعام افراد کھانا کھاندے ۔ بوہرے ہر تقریب خواہ غم یا خوشی ہوئے اس وچ مرثیہ خوانی ضرور کراندے نيں ۔
کلینڈر سودھو
بوہراں دا کہنا اے کہ سال دے بارہ مہنے ہُندے نيں ۔ جنہاں وچ چھ کامل تے چھ ناقص ہُندے ہین ۔ پس عقل دی رو توں واجب اے کہ سال دی ابتدا تے انتہا نقصان تے کمال اُتے ہوئی ۔ پس سال دا پہلا مہینہ محرم توں شروع ہُندا اس لئی اوہ کامل ٹہریا تے دوسرا مہنہ صفر ناقص ٹہریا ۔ اس طرح ربیع اول کامل تے ربیع لثانی ناقص ، جمادعی الاول کامل جمادی الاخر ناقص ، ماہ رجب کم تے شعبان ناقص ، ماہ رمضان کامل تے شوال ناقص تے ذیقعہ کامل تے ذی الحج ناقص ۔ ہر کم ماہ تیس دن دا تے ناقص انتیس دن دا ہُندا اے ۔ اس طرح انہاں دا کلینڈر ہجری کلینڈر توں فرق ہُندا ۔ جدوں کہ ایہ کاروباری حساب و کتاب ہندی ماہ تے تارٰیخاں دے کردے نيں ۔
نمازاں سودھو
ان دی نمازاں شیعاں دے برعکس اول وقت ہُندیاں نيں ۔ دن وچ تن مرتبہ نمازاں پڑھدے نيں ۔ پہلی فجر ، دوسری بار ظہر دی ساڈھے بارہ دے لگ بھگ تے ظہر دی نماز پڑھ کر اوتھے بیٹھے رہندے نيں تے ادھا گھنٹہ دے بعد عصر دی پڑھ لیندے نيں ۔ اس طرح مغرب دی نماز پڑھنے دے کچھ دیر بعد عشاء دی نماز پڑھ لیندے نيں ۔ مسجد وچ عورتاں دے لئی اک حصہ مخصوص ہُندا اے ۔ پیش امام بطور عامل تے قاضی دے داعی دی طرف توں ہر بستی وچ مقرر ہُندے نيں تے اس دی معرفت سالانہ نذرانہ اک اپنے مقدر دے مطابق تے زکوۃ داعی نوں گھلدا اے ۔
بوہراں دے نزدیک رسول اسلام صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے اہل بیت دی مودت و محبت رکن اسلام اے ایہ لوک قسم میثاق وچ جس اُتے تمام بوہرے متفق نيں کہندے نيں کہ " صدق دل توں امام ابوالقاسم امیرالمومنین دی جوتواڈے امام نيں پیروی کرن " انہاں دے فرائض پنجگانہ اس طرح نيں۔
ان دی اذان شیعہ اثنا عشری دی طرح اے لیکن وضو دا طریقہ اہل سنت دی طرح اے ،بوہرے نمازکے دوران وچ ہاتھہ کھلے رکھدے نيں نمازدے لئی انہاں دا لباس مخصوص ہُندا اے ایہ لوک تن وقت نمازپڑھدے نيں تے ہر نماز دے اختتام اُتے رسول اسلام صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم ،حضرت علی بن ابی طالب تے حضرت فاطمہ زہرا سلام اللہ علیہم تے اپنے اکیس اماماں دا ناں لیندے نيں ۔
بوہرے نمازجمعہ دے قائل نئيں نيں انہاں دی دعاواں دی کتاب کانام " صحیفۃ الصلاۃ "ہے بوہراں دے نزدیک شفاعت دا نہایت اہم مقام اے ۔
بوہراں نماز دے کپڑے علحید رکھدے نيں ۔ مگر جدوں کپڑے دستیاب نہ ہاں تاں پہنے ہوئے کپڑےآں وچ نماز پڑھ لیندے نيں ۔
روزے و حج سودھو
یہ عموماً رمضان توں اک یا دون دن پہلے انہاں دے روضہ شروع ہوجاندے نيں تے عید وی انہاں دی پہلے ہُندی اے ۔ اس طرح ایہ عشرہ محرم دے مراسم تے حج وی چند دن پہلے کرلیندے نيں ۔ کمال تاں ایہ اے کہ اس خاموشی توں حج کرلیندے نيں کہ کسی نوں کاناں کان خبر نئيں ہُندی اے ۔
بوہراں دا روزہ تیس دناں دا ماہ رمضان وچ ہُندا اے ایہ لوک ہر مہینے دی پہلی تے آخری تریخ تے ہر جمعرات کوبھی روزہ رکھدے ہيں اس دے علاوہ ہر مہینے دے وسطی بدھ کوبھی روزہ رکھدے نيں۔ روزے اہل سنت توں چند روزپہلے شروع کرکے چند روز پہلے ہی تمام کردے نيں ۔
زکوۃ
ہربوہرے اُتے زکوۃ واجب اے انہاں اُتے چھ طرح دی زکاتاں واجب نيں جو حسب ذیل نيں۔ 1 زکوۃ صلات ؛اس دی مقدار چار آنہ اے تے ہرفرد پرواجب اے
2 زکوۃ فطرہ اس دی مقدار وی چار آنہ اے۔ 3 زکوۃ حق النفس ایہ زکا ت عروج ارواح اموات اے جس دی مقدار اک سو انیس روپے اے۔ 4 جق نکاح ؛یہ زکوۃ حق ازدواج دے طور اُتے اداکيتی جاندی اے اس دی مقدار گیارہ روپے اے۔ 5 زکوۃ سلامی سیدنا؛ ایہ داعی مطلق دے لئی نقدی تحفے نيں۔ 6 زکوۃ دعوت؛یہ زکوۃ دعوت دے اخراجات پورے کرنے دے لئی ادا کيتی جاندی اے تے تن طرح دی اے۔ الف ؛آمدنی اُتے ٹیکس جو تاجر برادری توں لی جاندی اے۔
ب ؛خمس جو متوقع آمدنی دا اک بٹا پنج حصہ ہُندا اے جداں وراثت وچ ملنے والے اموال۔ ج ؛ اوہ لوک جو بیماری دی وجہ توں نماز و روزہ ادا نئيں کرسکدے انہاں اُتے وی ایہ زکوۃ واجب اے۔ 7۔ نذر مقام ،امام غائب دی نذر دے لے جو پیسہ رکھیا جاندا اے اسنوں کہندے نيں ۔
زیارت سودھو
بوہراں دے نزدیک استطاعت رکھنے والون اُتے حج واجب اے تے اس فریضے دے لئی ضروری اے کہ قسم میثاق کھادی جائے ایہ لوک مکہ دے علاوہ کربلا دی زیارت نوں وی جاندے ہيں تے کچھ لوک نجف و قاہرہ وی جاندے ہيں ہندوستان وچ بوہراں دی مشہور زیارتگاہاں احمد آباد ،سورت ،ج ام نگر، مانڈوی، اجین تے ب رہانپور وچ نيں۔ بوہراں دے مشاہد اولیاء وچ انہاں تھاںواں کانام لیا جاسکدا اے مقبرہ جندابائی ممبئی ،مقبرہ ندا بائی ،مقبرہ مولانا وحید بائی ،مقبرہ مولانا نور الدین ممبئی۔
بوہراں دے نزدیک محرم دے تابوتاں تے تعزیاں دے لئی نذر کرنا شرک اے لیکن انہاں دے نزدیک اولیاء خدا دے مزارت پرنذر کرنا جائز اے اس علاوہ اوہ تے وی نذورات دے قائل نيں جداں معین دناں وچ نذر دا روزہ رکھنا ،بعض دعائيں باربار پڑھنا، کھانا کھلیانا ،مذہبی تھاںواں تعمیرکرنا تے وقف کرنا۔
بوہراں اُتے عہد اولیاء دی بناپر جہاد واجب اے تے جہاد ہر زمانے وچ جدوں وی امام یا داعی ضروری سمجھاں واجب اے تے اس وچ خلوص توں شرکت ضروری اے ۔
معاشرتی زندگی سودھو
بوہرے علما گل گل تے اور خط کتابت دے لئی عربی نوں ترجیع دیندے نيں لیکن عام پیروکار اردو تے گجراتی استعمال کردے نيں ۔ بوہرے مذہبی بحث توں بچدے نيں تے اپنے مذہب دیاں کتاباں کسی غیر مذہب نوں نئيں دیکھاندے نيں ۔ پہلے ایہ ڈارھی رکھدے سن مگر ہن کچھ رکھدے تے کچھ منڈاندے نيں ۔ ایہ پہلے نہ مسکرات یعنی تمباکو پینا یا کھانا یا سونگھنے تے سگریٹ توں پرہیز کردے سن ، مگر انہاں وچ وی مسکرات دا استعمال ودھ گیا اے ۔ ایہ دوسرے مذہباں توں وکھ کسی اک جگہ رہاہش اختیار کردے نيں تے انہاں دی کوشش ہُندی اے کہ دوسرے مذہب دے لوک اس علاقہ وچ نئيں رہیاں ۔ انہاں دی مسجد تے قبرستان علحیدہ ہُندے نيں ۔ اس طرح ایہ اپنی سماجی تقریب شادی بیاہ ، غمی وغیرہ وچ غیر بوہراں نوں شریک نئيں کردے نيں ۔ ناچ وغیرہ تاں نئيں البتہ بینڈ بجواندے نيں ۔ اس طرح دوسرے مسلماناں وچ شادی بیاہ نئيں کردے نيں ۔ عاشورہ دے دن کسی ہل سنت نوں اپنی مجلس وچ شریک نئيں کردے نيں تے اس دا خاص خیال رکھیا جاندا اے ۔ ہاں دوسرے دناں وچ شریک ہونے دیندے نيں ۔
دوسرے شیعاں دی طرح صرف اُتے والی مچھلی اوہ وی زندہ لیا کے اسنوں ذبح کر کھاندے نيں اس دے لئی ملیا جی دی نسیحت اے
مردار مچھے نکھاوَ منا چھ
مردار کھانا ڈہیرا نبا چھ
یعنی مردار مچھلی نئيں کھاوَ اس دا کھانا منع اے ۔ کیوں کہ مردار مچھلی کھانے آدمی بھینگا ہوجاندا اے ۔
لباس سودھو
بوہراں دا لباس عام طور اُتے عمامہ تے لمبی اچکن ہوتااے۔ سفید رنگ خاص بوہراں دا اے تے ایہ رنگ انہاں نے عباسیاں دی ضد وچ جنہاں دا رنگ سیاہ سی اختیار کيتا سی ۔ بوہرہ عورتاں عام لباس پہندی نيں تے باہر نکلندے وقت لباس اُتے اک اسکرٹ نما لہنگا تے اُتے ادھا برقع پہندی نيں ۔ مگر پردہ نئيں کردیاں نيں ۔
طلاق سودھو
بوہراں وچ طلاق تے عورتاں وچ نکاح ثانی دا دستور وی اے ۔ گجرات دی بعض تاریخی کتاباں دے مطابق طلاق دے لئی شوہر خاموشی توں بیوی دے دوپٹے وچ پنج روپیے بنھ دیندا اے ۔ عورت جدوں روپیے دیکھدی اے تاں سمجھ جاندی اے کہ شوہر نے اسنوں طلاق دے دتی اے تے اوہ اپنے ماں باپ دے گھر جلی جاندا اے ۔ ایہ آپس وچ کتنا ہی اختلاف کرن مگر دوسرےآں دے مقابلے یکجا ہوجاندے نيں ۔
تدفین سودھو
بوہرے مردے نوں دفن کردے نيں تاں قبر وچ تختہ نئيں دیندے نيں تھوڑی جہی مٹی صاف کرکے اس پہلے میت دے اُتے ڈالدے نيں تے اسنوں ہتھوں توں خوب دباندے نيں ۔ بعد اس دے دوسرے لوک مٹی دیندے نيں تے دستور ایہ اے کہ جو قبر ہُندی اے ايسے دی مٹی دالی جاندی اے ۔ دوسری جگہ دی مٹی نوں ڈالنا گناہ سمجھدے نيں ۔ قبر وچ مٹی بھر کر اسنوں ہموار کردے نيں تے پانی دا چھڑکاوَ کرکے اس اُتے پھُل ڈالدے نيں ۔ اس دے بعد تمام شرکاء قبر نوں درمیان توں بوسہ دیندے نيں ۔ اس دے بعد میت دے وارث توں سب بغل گیر ہُندے نيں تے کسی قسم دی تعزیت نئيں کردے نيں ۔ عامل میت دے نال نئيں جاندا اے ۔ بلکہ پہلے کسی سواری دے ذریعہ قبرستان پہنچ جاندا اے ۔ ایہ غسل و کفن دے بعد مردے دے ہتھ اک صحیفہ رکھدے نيں ۔ جس وچ میت دی عقائد دی عامل دی طرف تصدیق ، سیدنا و مولانا دے بعد داعی دا ناں تے ماذونہ سیدی دے بعد مکاسر دا ناں درج ہُندا اے ۔
بوہرے تے ہندو سودھو
بوہرے ہندوّں سخت پرہیز کردے نيں لیکن دلچسپ گل ایہ اے کہ انہاں وچ کچھ گلاں ہندوآں دی باقی نيں ۔ مثلاً انہاں دیاں عورتاں پردہ نئيں کردیاں نيں ۔ ایہ سود لیندے تے دیندے نيں ۔ دیوالی وچ ہندوآں توں زیادہ خوشی تے روشنی توں زیادہ سامان کردے نيں ۔ ايسے رات وچ کھاتہ دی پرانی کتاب نوں بند کردیندے نيں تے نويں کھاندے دی کتاب شروع کردے نيں ۔ انہاں دا عامل ہر دکان اُتے جاکے کھاندے دی نويں کتاب اُتے بسم اللہ لکھدا اے تے دکان دار کچھ اس دی نذر کردا اے ۔ اس لئی بوہت سارے انگریزاں دا خیال اے کہ بوہرے ہندوآں دے رسم و عقیدے اُتے ہن تک چلدے نيں ۔ مگر عجیب گل اے ایہ کہ ہندوآں دے ایتھے کھانے تے پانی تک پینے توں بچدے نيں ۔ انہاں دے اک داعی ملیا لقمان جی نے انہاں دی چالیس سکھاواں وچ ایويں نصیحت کيتی اے ۔
ہندو نے ہتھ سرنکھا جو
مومن سی نے کافر نتھا جو
یعنی ہندو دے ہتھ دی مٹھائی مت کھائیاں ۔ مومن ہوکے کافر مت بنیو ۔ جے ہندو دھوبی کپڑا لاندا اے تاں اسنوں پہلے پاک کردے نيں ۔
لڑکی دا ختنہ سودھو
بوہراں وچ لڑکی دا وی ختنہ ہُندا اے تے ایہ اک بوڑھی عورت کردی اے جو مکہ ، مدینہ تے کربلا معلی ہوکے آئی ہوئے تے حضرت فاطمہ مزار نوں بوسہ دے چکی ہوئے ۔ اس ختنہ دی تقریب وچ مرد شریک نئيں ہُندے نيں ۔ ایہ خطنہ پنج توں نو سال دی عمر وچ کیہ جاندا اے ، اک چھوٹے توں نشتر توں کنک دے دانے دے برابر شگاف لگایا جاندا اے ۔
ماخذ سودھو
- (1) قطب الدین ب رہانپوری، منتزع الاخبار فی اخبار الدعاة الاخیار (تریخ اسماعیلی طیبی یمن و ہند توں سنہ 1240 ھ قلمی نسخہ)
- (2) ف رہاد دفتری، تریخ و عقاید اسماعیلیہ، ترجمہ فریدون بدرهای، تہران 1375 ھ ش
- (3) محمدعلی رامپوری، موسم بہار فی اخبار الطاہرین الاخیار، ممبئی 1301ـ1311 ھ (گجراتی)
- (4) زاہدعلی، ساڈے اسماعیلی مذہب دی حقیقت اوراس کانظام، حیدرآباد 1954 ء
- (5) معد بن علی مستنصر باللہ، السجلات المستنصریۃ، چاپ عبد المنعم ماجد، قاہرہ مصر 1954 ء
- (5) محمد نجم الغنی خان ۔ داوَدیہ بوہراں دی تریخ
سانچہ:داعی مطلق سانچہ:داعی المطلق
حوالے سودھو
- (1) قطب الدین ب رہانپوری، منتزع الاخبار فی اخبار الدعاة الاخیار (تریخ اسماعیلی طیبی یمن و ہند تا سنہ 1240 ھ قلمی نسخہ)
- (2) ف رہاد دفتری، تریخ و عقاید اسماعیلیہ، ترجمہ فریدون بدرهای، تہران 1375 ھ ش
- (3) محمدعلی رامپوری، موسم بہار فی اخبار الطاہرین الاخیار، ممبئی 1301ـ1311 ھ (گجراتی)
- (4) زاہدعلی، ساڈے اسماعیلی مذہب دی حقیقت اوراس کانظام، حیدرآباد 1954 ء
- (5) معد بن علی مستنصر باللہ، السجلات المستنصریۃ، چاپ عبد المنعم ماجد، قاہرہ مصر 1954 ء