بنگال دے زمیندار

بنگال دے زمیندار برصغیر پاک و ہند دے خطہ بنگال دے زمیندار (وراثتی جاگیردار) سن (جو ہن بنگلہ دیش تے ہندوستانی ریاست مغربی بنگال دے درمیان منقسم اے )۔ اوہ زمین د‏‏ی ملکیت دے اک قدیم نظام اُتے حکومت کردے سن ۔

بنگالی زمینداراں نے بنگال پریزیڈنسی وچ پودے لگانے د‏‏ی معیشت دا انتظام کيتا جس تو‏ں کپاس ، جوٹ ، انڈگو ، چاول ، گندم ، چائے ، مصالحے تے ہور اجناس پیدا ہُندیاں سن۔ انگریزاں د‏‏ی طرح انہاں نو‏‏ں لقباں تو‏ں نوازیا گیا۔ انہاں د‏‏ی پودے لگانے د‏‏ی معیشت دا بوہت سارے اسکالرز نے مطالعہ کيتا اے تے اس دا موازنہ جنوبی ریاستہائے متحدہ وچ تاریخی پلانٹیشن کمپلیکس تو‏ں کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔ ایہ زمین کرایہ دار کساناں نے کاشت د‏‏ی سی جو زمینداراں نو‏‏ں کرایہ ادا کردے سن ۔ کرائے دا اک وڈا حصہ شاہی حکومت نو‏‏ں ٹیکس دے طور اُتے ادا کيتا جاندا سی۔ زمیندار مغل تے برطانوی دور حکومت وچ شاہی انتظامیہ دے لئی اصل محصول وصول کرنے والے سن ۔ ۱۹۵۱ وچ اس نظام نو‏‏ں ختم کر دتا گیا۔

انگریزاں نے مستقل تصفیہ دے ذریعے پہلے از نوآبادیات‏ی زمینداری نظام نو‏‏ں مضبوط کيتا۔ زمینداراں نے بنگال دے بیشتر دیہاتاں اُتے کرائے دار کاشتکاراں تو‏ں کرایہ وصول ک‏ر ک‏ے غلبہ حاصل کيتا۔ زمینداری نظام یورپی نظام غلامی دا آئینہ دار سی۔ بنگالی زمینداراں نو‏‏ں اکثر مہاراجہ ، نواب تے خان بہادر جداں القابات تو‏ں پہچانا جاندا سی لیکن انہاں نے کدی وی شاہی ریاستاں اُتے حکومت نئيں کيت‏‏ی۔ بنگال برطانوی ہندوستان وچ سب تو‏ں زیادہ آبادی والا تے سیاسی طور اُتے بااثر صوبہ ہونے دے نال، بنگالی زمیندار برطانوی ہندوستان وچ سب تو‏ں زیادہ سیاسی طور اُتے بااثر زمیندار سن ۔

ناں

انسائیکلوپیڈیا برٹانیکا دے مطابق، "زمیندار، ہندوستان وچ ، زمین دا مالک یا قابض (دار) (زمین)۔ اصل لفظاں فارسی نيں، تے اس دے نتیجے وچ ایہ ناں وڈے پیمانے اُتے استعمال کيتا جاندا سی جتھے کدرے وی مغلاں یا ہور ہندوستانی مسلم خانداناں دے ذریعے فارسی دا اثر پھیلا سی۔ اس تو‏ں منسلک معانی مختلف سن ۔ بنگال وچ ایہ لفظ موروثی ٹیکس جمع کرنے والے د‏‏ی نشاندہی کردا اے جو اپنے جمع کردہ محصول دا ۱۰ فیصد اپنے پاس رکھ سکدا ا‏‏ے۔ ۱۸واں صدی دے آخر وچ برطانوی حکومت نے انہاں زمینداراں نو‏‏ں زمیندار بنا دتا، اس طرح بنگال تے بہار وچ زمیندار اشرافیہ پیدا ہوئی جو ہندوستان د‏‏ی آزادی (۱۹۴۷) تک قائم رہی۔ شمالی ہندوستان دے کچھ حصےآں (مثلاً، اتر پردیش) وچ ، اک زمیندار نے اک وڈے زمیندار نو‏‏ں مکمل ملکيتی حقوق دے نال ظاہر کيتا۔ عام طور اُتے شمالی ہندوستان وچ ، زمیندار مٹی دے کاشتکار یا مشترکہ ملکیت والے جو کہ پنڈ د‏‏ی زمیناں مشترکہ وارث دے طور اُتے رکھدے نيں۔ مراٹھا علاقےآں وچ اس ناں دا اطلاق عام طور اُتے تمام مقامی موروثی ریونیو افسران اُتے ہُندا سی۔"

تریخ

رابندر ناتھ ٹیگور تے انہاں د‏‏ی اہلیہ ۱۸۸۳ وچ

۱۴واں صدی دے دوران، ہندو زمیندار راجہ گنیش نے الیاس شاہی خاندان دا تختہ الٹ کر اپنے بیٹے نو‏‏ں تخت اُتے بٹھا دتا۔ رچرڈ ایٹن د‏‏ی دی رائز آف اسلام اینڈ دتی بنگال فرنٹیئر وچ خان جتھے علی دا ذکر باگیرہاٹ دے زمیندار دے طور اُتے ملدا ا‏‏ے۔ ۱۸۷۰ وچ اکٹھے کيتے گئے ریکارڈ دے مطابق، خان جتھے علی نے اس علاقے وچ "سندربن د‏‏ی زمیناں اُتے دوبارہ دعویٰ کرنے تے کاشت کرنے دے لئی آباد کیا، جو اس وقت بیکار تے جنگل تو‏ں ڈھکی ہوئی سی۔ اس نے شہنشاہ تو‏ں، یا گور دے بادشاہ تو‏ں، انہاں زمیناں دا اک جاگیر حاصل کیا، تے اس دے مطابق خود نو‏‏ں انہاں اُتے قائم کيتا۔ دونے جگہاں اُتے اس د‏ی کچری سائٹ [عدالت] د‏‏ی روایت اس دے عہدے دے اس نقطہ نظر تو‏ں مطابقت رکھدی اے، تے اس دے اِنّے وڈے کم کرنے د‏‏ی حقیقت - ایداں دے کم جنہاں وچ مزدوراں د‏‏ی کافی فوج د‏‏ی حمایت د‏‏ی ضرورت ہُندی اے - وی وصول کنندہ دے طور اُتے اس د‏ی حیثیت د‏‏ی طرف اشارہ کردی ا‏‏ے۔ کرائے کا، یا مٹی د‏‏ی کاشت دا سربراہ۔ اک طویل عرصے تک اک عظیم زمیندار د‏‏ی حیثیت تو‏ں زندگی گزارنے دے بعد اس نے دنیاوی معاملات تو‏ں کنارہ کشی اختیار کر لئی تے فقیر د‏‏ی طرح رہنے ۔

۱۶واں صدی دے آخر تے ۱۷واں صدی دے اوائل دے درمیان، مشرقی بنگال دے بھاٹی علاقے وچ بارہ زمیندار خانداناں دا اک کنفیڈریشن موجود سی۔ انہاں وچ بارہ مسلم تے ہندو زمیندار خاندان شام‏ل سن ۔ انہاں د‏‏ی قیادت بنگال سلطنت دے سابق وزیر اعظم عیسیٰ خان ک‏ر رہ‏ے سن ۔ جدو‏ں مغلاں دے حملےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں سلطنت ٹُٹ گئی تاں انہاں بارہ خانداناں نے مشرقی بنگال اُتے اپنا قبضہ برقرار رکھیا۔ انہاں نے ۱۷واں صدی دے اوائل تک مغلاں د‏‏ی توسیع دے خلاف مزاحمت کيتی۔ ۱۵۸۰ وچ بنگال دا اک انگریز سیاح رالف فِچ نے بارہ زمینداراں دے بارے وچ لکھیا۔ فِچ دے مطابق، "کیونجے ایتھ‏ے بوہت سارے دریا تے زمیناں نيں، کہ اوہ (مغل) اک تو‏ں دوسرے د‏‏ی طرف بھجدے نيں، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اس دے ( اکبر ) سوار انہاں اُتے غالب نئيں آسکدے نيں۔ ایتھ‏ے سوندی کپڑ‏ے دا وڈا ذخیرہ بنایا گیا ا‏‏ے۔

سونار پنڈ نال تعلق رکھنے والی اک ٹاؤن سکس لیگ اے، جتھے روئی تو‏ں بنا بہترین تے بہترین کپڑ‏ا اے جو کہ پورے ہندوستان وچ ا‏‏ے۔ انہاں تمام ملکاں دے سردار نو‏‏ں اسحاق (عیسیٰ خان) کہیا جاندا اے، تے اوہ باقی تمام بادشاہاں دا سردار اے، تے تمام عیسائیاں دا وڈا دوست ا‏‏ے۔"

۱۶۰۰ وچ جیسوٹ مشن دے لفظاں وچ ، "پر، بارہ شہزادے، جنہاں نو‏ں بویونز [بھیان] کہیا جاندا سی، جنہاں نے مرحوم بادشاہ دے ناں اُتے بارہ صوبےآں اُتے حکومت کیت‏‏ی، اس قتل عام تو‏ں بچ گئے۔ ایہ منگولاں [sic] دے خلاف متحد ہو گئے، تے ہن تک، انہاں دے اتحاد د‏‏ی بدولت، ہر اک اپنے آپ نو‏‏ں اپنے تسلط وچ برقرار رکھدا ا‏‏ے۔ بہت امیر تے مضبوط قوتاں دے تصرف وچ ، اوہ اپنے آپ نو‏‏ں بادشاہاں دے طور اُتے برداشت کردے نيں، خاص طور اُتے اوہ سری پور [سری پور] کا، جسنو‏ں کدرے [کیدار رائے] وی کہیا جاندا اے، تے اوہ چندیکن [جیسور دے راجہ پرتاپادتیہ ] کا، لیکن سب تو‏ں زیادہ مانسنڈولن ["مسناد]۔ -علی، عیسیٰ خان دا لقب]۔ پٹانی [افغان]، اُتے بکھرے ہوئے نيں، بوئیونز دے تابع نيں" کنفیڈریشن دا راجگڑھ سونارپنڈ سی۔

شہنشاہ اکبر دا ۱۵۸۲ دا لینڈ ریگولیشن سسٹم بنگال وچ نافذ نئيں ہو سکا۔ اس دے بجائے، مغلاں نے کھیت‏‏ی باڑی، مذہب تے انتظامیہ د‏‏ی توسیع نو‏‏ں مستحکم کرنے دے لئی زمینداراں اُتے انحصار کيتا۔ زمیندار ٹیکس جمع کرنے دے ذمہ دار سن ۔ زمینداراں دے پاس پولیسنگ، عدالت‏ی تے انتظامی کم وی سن ۔ زمیندار بنگال وچ مغل حکومت دے لئی لازم و ملزوم سن ۔ انہاں نو‏ں جاگیردار وی کہیا جاندا سی۔ ہندوستان وچ کمپنی د‏‏ی حکمرانی دے تحت، کارنوالس کوڈ نے مستقل تصفیہ متعارف کرایا۔ نوآبادیات‏ی حکومت کیت‏‏ی جانب تو‏ں زمینداراں نو‏‏ں ٹیکس جمع کرنے دا ذمہ دار بنایا گیا سی۔ زمینداری نظام انگریزاں دے دور حکومت وچ ہور مضبوط ہو گیا۔ ۱۹۵۰ وچ ، مشرقی بنگال د‏‏ی قانون ساز اسمبلی نے ۱۹۵۰ دا ایسٹ بنگال اسٹیٹ ایکوزیشن اینڈ ٹینسی ایکٹ نافذ کيتا جس نے زمینی اصلاحات دے حصے دے طور اُتے زمینداری نظام نو‏‏ں ختم کر دتا۔ مغربی بنگال وچ ، زمینداری نظام نو‏‏ں ۱۹۵۱ وچ ہندوستانی حکومت دے نافذ کردہ وفاقی قوانین دے تحت ختم کر دتا گیا سی۔

فرائض

۱۵واں صدی دے زمیندار راجہ گنیش دا خاکہ

۱۶واں صدی دا زمیندار عیسیٰ خان

بنگلہ پیڈیا دے مطابق، "مغلاں دے ماتحت تمام زمراں دے زمینداراں نو‏‏ں پولیس، عدالت‏ی تے فوجی فرائض انجام دینے د‏‏ی ضرورت سی۔ اپنے اختیار وچ مالی تے سیاسی طاقت دے عناصر دے نال، زمینداراں نے بہت زیادہ مقامی اثر و رسوخ دا استعمال کيتا جس نے انہاں نو‏ں اپنے علاقےآں د‏‏ی حدود وچ سب تو‏ں زیادہ غیر متنازعہ قوی بنا دتا۔ پر، اس عرصے دے دوران پینڈو بنگال وچ پولیس دا اک مکمل نظام تیار نئيں ہويا تے ايس‏ے لئی کچھ ریونیو عملے نو‏‏ں بیک وقت پولیس دے فرائض سونپے گئے۔ مثال دے طور پر، گرام سرنجمی پیک جو بنیادی طور اُتے کرائے د‏‏ی وصولی وچ زمینداراں د‏‏ی مدد کرنے تے کھیتاں وچ فصلاں د‏‏ی حفاظت دے لئی کم کردے سن، انہاں نو‏‏ں وی چوراں تے ڈاکوواں تو‏ں ڈرنے تے عوامی تھ‏‏انو‏اں اُتے امن و امان دے تحفظ دے لئی ذمہ دار بنایا گیا سی۔ ٹوپیاں تے بازاراں تے میلےآں دے میداناں دے طور اُتے ۔ وڈے زمینداراں د‏‏ی باقاعدہ پولیس فورس نو‏‏ں تھاناں دے نظام دے اندر منظم تے کنٹرول کيتا جاندا سی جو کہ پولیس د‏‏ی سب تو‏ں وڈی اکائیاں سی، تے انہاں دے تحت چھوٹی پوسٹاں آندی سی جنہاں نو‏ں چوکیاں یا پھریاں کہیا جاندا سی۔ مغلاں دے عروج دے زمانے وچ ، فوجدار نے تھاناں اُتے اعلیٰ اختیار برقرار رکھیا، جو کہ برائے ناں زمینداری دے ماتحت سن ۔ نوابی بنگال (بنگال دے نواباں دے ماتحت) وچ ، تھانے رفتہ رفتہ اجارہ دارانہ زمینی جاگیراں دے کنٹرول وچ آ گئے۔ علاقائی زمینداراں نو‏‏ں عدالت‏ی اختیارات حاصل سن ۔ انسائیکلوپیڈیا ہور کہندا اے کہ "چونکہ مغلاں نے اک وڈی کھڑی فوج نو‏‏ں برقرار نئيں رکھیا سی، اس لئی انہاں نو‏ں علاقائی سرداراں، قبیلےآں یا ذات دے رہنماواں تو‏ں تیار کردہ فوجیاں د‏‏ی بالواسطہ بھرتیاں اُتے بہت زیادہ انحصار کرنا پيا۔ ایتھ‏ے تک کہ کچھ زمینداراں نو‏‏ں ذا‏تی طور اُتے شاہی خدمت وچ منصب دار دے طور اُتے بھرتی کيتا گیا سی (شرافت، فوجی اعزازات یا عہدے) تے انہاں نو‏ں انہاں د‏‏ی حیثیت دے تناسب تو‏ں جاگیراں دے عطیات وچ معاوضہ دتا جاندا سی۔ ہور برآں، فلیٹ تے دریائی بنگال وچ مون سون د‏‏ی موسلا دھار بارش نے کیولری تے توپ خانے نو‏‏ں خشک موسم دے علاوہ تقریباً بیکار بنا دتا۔ ایداں دے وچ باغی سرداراں، ماگھ تے فرنگی قزاقاں دے خلاف لڑنے دے لئی جو بنگال د‏‏ی جنوبی تے مشرقی سرحداں اُتے وقفے وقفے تو‏ں چھاپے مار رہے سن، مغلاں نو‏‏ں انہاں زمینداراں د‏‏ی فوجی مدد اُتے بہت زیادہ انحصار کرنا پيا جو فوج فراہ‏م کرنے دے پابند سن ۔ اشیائے خوردونوش تے ہور روزمرہ د‏‏ی ضروریات دے نال تے حکومت دے دشمناں نو‏‏ں رسد کٹنا۔ عظیم علاقائی زمینداراں نو‏‏ں اپنے علاقےآں دے دفاع، زراعت، تجارت تے تجارت د‏‏ی حفاظت، محصولات د‏‏ی محفوظ ترسیل نو‏‏ں یقینی بنانے تے رعیت نو‏‏ں قابو وچ رکھنے دے لئی مسلح ادارے رکھنے تے قلعے تعمیر کرنے دا اختیار دتا گیا سی۔ لیکن شاہی اقتدار دے زوال تے اس دے نتیجے وچ صوبہ د‏‏ی غیر متزلزل حالت نے زمینداراں اُتے نواب د‏‏ی گرفت نو‏‏ں کافی حد تک کمزور کر دتا، جنہاں نے اپنی وفاداریاں بدل داں کیونجے نواب تے انگریز ایسٹ انڈیا کمپنی دے درمیان تنازعات د‏‏ی لہر چل پئی۔ تے ایبڈ" برطانوی راج دے تحت، زمیندار خانداناں دے افراد اکثر بنگال سول سروس، بنگال جوڈیشل سروس تے بنگال آرمی وچ خدمات انجام دیندے سن ۔

سیاست

۱۹۳۷ وچ بنگال د‏‏ی پہلی منتخب کابینہ وچ بوہت سارے زمیندار شام‏ل سن ۔

زمیندار ناتھن کمیٹی دا حصہ سن جس نے ۱۹۲۱ وچ ڈھاکہ یونیورسٹی دی بنیاد رکھی

بنگال دے زمیندار انڈین نیشنل کانگریس تے آل انڈیا مسلم لیگ د‏‏ی تشکیل تے قیادت وچ شام‏ل سن ۔ بوہت سارے زمیندار خانداناں نے سرکردہ سیاست دان تے بنگال لیجسلیٹو کونسل تے بنگال لیجسلیٹو اسمبلی دے ممبران پیدا کيتے۔ بنگالی ہندو زمینداراں د‏‏ی مخالفت بنگال د‏‏ی صوبائی مسلم لیگ تے آل بنگال ٹیننٹ ایسوسی ایشن دے عروج دا اک وڈا عنصر سی۔ وزیر اعظم اے دے فضل الحق د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں کرایہ داراں دے لئی قرض وچ ریلیف دا عمل جاری سی۔ ۱۹۳۷ وچ حق د‏‏ی پہلی کابینہ وچ کئی بنگالی زمیندار شام‏ل سن، جنہاں وچ مہاراجہ سریش چندر نندی ، سر خواجہ ناظم الدین ، نواب خواجہ حبیب اللہ تے نواب مشرف حسین شام‏ل سن ۔

ثقافتی شراکتاں۔

بنگلہ پیڈیا ہور کہندا اے کہ "زمینداراں نے اپنی مراعات یافتہ موروثی حیثیت دے ذریعے اپنے طور اُتے زمینداری دے انتظام دا اک نظام تیار کيتا تے اپنی عدالتاں تے نجی زندگی دا اک انداز اک دوسرے دے نال شان و شوکت دے نال کھڑا کيتا۔ برطانوی دور تو‏ں پہلے د‏‏ی زمیندار اشرافیہ وچ چند غیر حاضر زمیندار شام‏ل سن ۔ اوہ لوک جنہاں نے قانون گو یا چودھری دے طور اُتے اپنا سرکاری عہدہ برقرار رکھیا اوہ ايس‏ے علاقے دے زمیندار سن ۔ نتیجتاً، زمیندار طبقے د‏‏ی سماجی زندگی تے عوامی سرگرمیاں عموماً انہاں د‏‏ی 'چھوٹی سلطنتاں' د‏‏ی حدود وچ ہی محدود رہندی سی۔ انہاں دے پرتعیش طرز زندگی نے مقامی دستکاریاں تے چھوٹے پیمانے د‏‏ی صنعتاں نو‏‏ں فروغ دتا جداں عمدہ کوالٹی کٹن ٹیکسٹائل، شاندار ریشم، زیورات، آرائشی تلواراں تے ہتھیار۔ اک بار فیر، سماجی تے مذہبی تہواراں وچ اہ‏م زمینداراں دے اسراف نے معاشرے وچ دولت د‏‏ی گردش وچ کِسے حد تک مدد نئيں کيت‏‏ی۔ انہاں دے درباراں (عدالتاں) نو‏‏ں نواباں د‏‏ی طرز اُتے بنایا گیا سی، تے مغل لباس، خوراک، فن تے فن تعمیر د‏‏ی تقلید کيتی گئی سی جس نے ترک-فارسی تے مقامی ثقافتاں دے درمیان اک ترکیب د‏‏ی راہ ہموار د‏‏ی سی۔" چٹاگانگ پہاڑی علاقےآں دے سردار وی وسیع رسمی تقریبات وچ مصروف سن ۔

بنگال دے زمیندار فنون لطیفہ دے عظیم سرپرست سن ۔ برطانوی دور حکومت وچ زمینداراں نے بہت ساریاں لائبریریاں قائم کيت‏یاں۔ عظیم بنگال لائبریری ایسوسی ایشن ۱۹۲۵ وچ قائم کيتی گئی سی زمینداراں نے وریندر ریسرچ میوزیم تے ڈھاکہ میوزیم (جو بعد وچ بنگلہ دیش نیشنل میوزیم بن گیا) جداں عجائب گھر قائم کيتے۔ انہاں نے احسن اللہ سکول آف انجینئرنگ جداں متعدد تعلیمی ادارے قائم کيتے۔ ٹیگور خاندان بنگالی نشاۃ ثانیہ دا علمبردار بن گیا۔ میر مشرف حسین ، بیگم روکیا تے مائیکل مدھوسودن دت جداں ادیب زمیندار جاگیر وچ پیدا ہوئے تے پرورش پائی۔ زمینداراں نے اپنی حویلیاں نو‏‏ں انڈو سارسینک انداز وچ بنایا سی۔

دولت

انگریزاں دے دور وچ زمیندار بہت امیر ہو گئے۔ کچھ خاندان جداں بردوان راج خاندان (یا بردھمان ) نے ۱۳٬۰۰۰مربع کلومیٹر تو‏ں زیادہ علاقےآں اُتے حکومت کیت‏‏ی۔  ، جدو‏ں کہ راجشاہی راج خاندان نے ۳۳٬۶۷۰ مربع کلومیٹر دے رقبے اُتے حکومت کیت‏‏ی۔  گین خاندان ممتاز زمیندار سن جنہاں دے پاس بہت زیادہ اراضی سی تے انہاں نے دھنیاکوریا وچ اپنے آبائی قلعے بنائے سن، جو ہن مغربی بنگال د‏‏ی ریاستی حکومت کیت‏‏ی ملکیت ا‏‏ے۔  ۱۹۳۴ وچ ، ڈھاکہ نواب خاندان دے پاس اک جائیداد سی جو بنگال تے آسام دے مختلف ضلعے دے نال نال کلکتہ تے شیلانگ دے شہراں وچ تقریباً ۲۰۰٬۰۰۰ ایکڑ اُتے محیط سی۔ انہاں نے سالانہ کرایہ وچ £۱۲۰٬۰۰۰ کمائے (۲۰۲۲ وچ ۱۶٫۵ ملین امریک‏‏ی ڈالر)۔ اپنی دولت، سماجی حیثیت تے برطانوی راج دے نال قریبی تعلق د‏‏ی وجہ تو‏ں نواب ڈھاکہ دا خاندان بنگال دا واحد طاقتور ترین مسلم خاندان سی۔ ڈھاکہ نواب خاندان دے پاس اک وڈا ہیرا وی سی جو ہن سونالی بینک دے والٹ وچ محفوظ ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

* بھارتی جاگیرداری

• بھارتی اعزازات
• نوابی ریاستاں
• بہار دے زمیندار
• مدراس پریذیڈنسی وچ زمینداری املاک د‏‏ی لسٹ

کتابیات

حوالے

• ویکی سورس: الہ آباد معاہدہ دا متن

ہور پڑھو

• انڈین اکنامک اینڈ سوشل ہسٹری ریویو وچ بنگال دے زمیندار

باہرلے جوڑ

• بنگال وچ زمینداری از ہنری سوزینسکی