بندہ سنگھ بیراگی

بندہ سنگھ بہادر
پیدائشی نام	(Punjabi وچ: Lacchman Dev)
جم	27 اکتوبر 1670   راجوڑی
وفات	9 جون 1716 (46 سال)  دلی، مغل راج
طرز وفات	سزائے موت
ہور نام	مادھو داس
اولاد	1 (اجے سنگھ)
عملی زندگی
پیشہ	سیاست دان
دور فعالیت	1708ء - 1716ء
وجہ شہرت	مغلیہ سلطنت دے خلاف بغاوت، زمینداری نظام دا خاتمہ، وزیر خان (سرہند) دا قتل تے پنجاب وچ خالصہ حنوں مت دا قیام۔

بندہ سنگھ بہادر (27 اکتوبر 1670 –9 جون 1716) سکھاں دی فوج دا سپہ سالار سی۔ اس دے بچپن دا ناں لچھمن دیوَ سی اُتے اوہ لچھمن داس اتے مادھو داس دے ناواں نال وی جانیا جاندا سی। اسنے پندراں سال دی عمر وچّ بیراگی بنن لئی گھر چھڈّ دتا تاں اسنوں مادھو داس دے ناں نال جانیا جان لگیا۔ اسنے گوداوری دریا دے کنارے اپنا آشرم بنایا۔ اتھے ہی اس دی ملاقات ستمبر 1708ء وچّ گرو گوبند سنگھ نال ہوئی اتے اوہ اوہناں دا شاگرد بن گیا۔ گورو جی نے ہی اسنوں بندہ سنگھ بہادر دا ناں دتا اتے پنجاب وچّ مغلاں خلاف سکھاں دی اگوائی کرن لئی بھیجیا۔

موہالی چ بندہ سنگھ بہادر دی یادگار

گرو گوبند سنگھ دی شاگردی

3 ستمبر 1708ء نوں ناندیڑ وچ سکھاں دے دسویں گرو گوبند سنگھ اس آشرم وچ آئے تے بندہ سنگھ نوں سکھ مت قبول کرنے دی دعوت دتی جسنوں اس نے قبول کیتا ۔ سکھ مت وچ داخل ہونے دے بعد گرو گوبند سنگھ نے اس دا نام بندہ سنگھ بہادر رکھا۔ پنجاب وچ سکھاں اُتے تشدد تے گرو گوبند سنگھ دے ست تے نو برس دے بچوں دے قتل نے بندہ سنگھ نوں بہت متاثر دی ا تے گرو گوبند سنگھ دے حکم نال وہ پنجاب آیا تے سکھوں دے تعاون نال مغل حکا م دے خلاف اٹھ کھڑا ہوا۔ مئی 1710ء وچ اس نے سرہند فتح دی ا تے دریائے ستلج دے جنوب وچ سکھوں دی خالصہ حکومت دی بنیاد رکھی۔ اس نے خالصہ دے نام نال حکومت وی کیتی تے گرو گوبند سنگھ دے نام دے سکے رائج کیتے۔

مغلاں دی فوج کشی

بندہ سنگھ نے اپنی ریاست دے ایک بڑے حصے اُتے دوبارہ قبضہ کر لیا تے اسے شمال مشرق تے پہاڑی علاقوں لاہور تے امرتسر تک وسعت دتی۔ سنہ 1715ء دے ابتدا وچ مغل شہنشاہ فرخ سیر دی شاہی فوج نے عبد الصمد خان دی قیادت وچ گورداسپور ضلع دے دھاریوال علاقے دے قریب واقع گروداس ننگل قلعہ وچ بندہ سنگھ نوں کئی مہینیاں تک محصور رکھیا۔ سامان رسد تے اشیائے خور و نوش ختم ہو جانے دے بعد اس نے 7 دسمبر نوں ہتھیار ڈال دتے۔ فروری 1716ء نوں 794 سکھاں دے نال اوہ دہلی لایا گیا جتھے 5 مارچ توں 13 مارچ تک اک دن وچ 100 سکھاں نوں پھانسی دتی گئی۔ 16 جون نوں شہنشاہ فرخ سیر دے حکم نال بندہ سنگھ نوں موت دے گھاٹ اتار دتا گیا۔

سرہند وچ لٹ مار

ناندیڑ توں پنج صلاحدا راں اتے پچی محافظاں نال اکتوبر۔ 1709 نوں حصار دے نیڑے پہنچیا۔ ستاں مہینیاں وچ گرو گوبند سنگھ دی کمانڈ ہیٹھ لڑدے رہِ چدے مالوے دے سکھ جنہاں دا مکھ مقصد سرہند دے صوبیدار وجید خاں نوں سزا دینا سی۔ دس ہزار ہور نوجواناں دا جتھا جو مسلماناں نوں سزا دین دے نالو نال لٹنا وی چاہندا سی۔ تیہہ ہزار ہندو جٹ، گجر اتے راجپوت سن جنہاں دی نیت صرف لٹّ مار دی سی، کل ملا دے تیہہ چالی ہزار صرف تیراں تلواراں نال ہی ہاتھی گھوڑیاں اتے توپاں والی فوج ہرا دے 52 لکھ سالانہ مالیئے والے صوبے اتے قبضہ کر دے پنجاب دی دھرتی اتے پہلے سکھ راج دے جھنڈے گڈّ دتے۔

بندہ سنگھ دا دور حکومت

مغلاں دے ہتھوں گرفتار ہونے توں قبل بندہ سنگھ نے انتہائی قدیم زمینداری نظام دا خاتمہ کر کے کساناں نوں بڑے بڑے جاگیرداراں تے زمینداروں دی غلامی توں آزاد کر دتا سی۔ اپنی ریاست وچ مسلماناں نوں مکمل مذہبی آزادی عطا کیتی سی۔ اس دی فوج وچ پنچ ہزار مسلمان وی سن۔ بندہ سنگھ نے پوری ریاست وچ ایہ اعلان کر دتا سی کہ مسلماناں نوں کسے وی قسم دا نقصان نہیں پہنچایا جائے گا تے سکھ فوج وچ موجود مسلمان اپنی عبادتاں دی بجاآوری وچ مکمل آزاد ہونگے۔

“محمد امین خان اس نوں پچھیا کہ تینوں کس کر کے اس جنگ واسطے مجبور ہونا پیا تاں بندہ سنگھ نے جواب دتا: جد (ربّ توں) بے مکھتا تے پاپ حدوں ودھ جاندے ہن تاں سچا ربّ ایہناں پاپاں دا پھلّ بھگتان واسطے میرے ورگا بندہ مقرر کر دیندا ہے تاں جو اس جماعت دے کماں دی سزا دین دا دا رن بنے۔ جدوں اوہ دنیا نوں اجاڑنا چاہندا ہے تاں اوہ دیس نوں ظالماں دے پنجے وچ دے دیندا ہے۔”

—خافی خان، منتخب الباب، صفحہ 765-67

“بکشید! ما از کشتن دے می ترسیم؟ و اگر می ترسیدیم؛ چرا با شما ایا قدر جنگہا می کردیم! و ما مہز ب-سببّ گرسنگی و فکدانِ آزودا ب-دستِ شما افتادیم! و الاّ حقیقت بہادری-ماادری زیادا از آنچہ دید عاید، معلوم شما می شد! (مارو نشنگ! اسیں کوئی مرنوں ڈردے آں؟ جے ڈردے ہندے تاں تہاڈے نال اینی گھور جنگ کیوں کردے؟ اسیں تاں بھکھ تے خوراک دی تھڑ کارن تہاڈے قابو آ گئے ہاں۔ نہیں تاں ساڈی بہادری دی حقیقت جو تسی ویکھی ہے، ایدوں ودھ تہانوں معلوم ہو جاندی۔”

—محمد حارثی عبرت نامہ

دلی وچ بندہ سنگھ دا جلوس

گرداس ننگل وچ دسمبر 1715 وچ گفتار دی تے بندہ سنگھ اتے اس دے ساتھی اتے مگروں گرفتار دی تے سکھ قیدی 27 فروری، 1716 دے دن دلی دے باہروار پنڈ اگرآباد کول پجے۔ 29 فروری، 1716 نوں ایہناں قیدیاں دا دلی وچ جلوس کڈھیا گیا۔ جلوس دے سبھّ توں اگے اک بینڈ-واجا جا رہا سی۔ ایہہ جلوس دلی نیڑلے پنڈ اگراباد توں شروع ہو دے ، 10 کلومیٹر دور، لال قلعہ تک لجایا گیا۔ اس بینڈ دے پچھے دو ہزار سکھاں دے سر، جنہاں 'چ توڑی بھر دے بانساں 'تے لٹدا یا ہویا سی، جا رہے سن۔ ایہناں دے سراں دے وال کھلے رکھے ہوئے سن تاں جو لوک پچھان سکن کہ ایہہ سکھاں دے ہی سر ہن۔ ایہناں دی گنتی ودھاؤن واسطے کجھ عورتاں دے سر وڈھّ دے وی شامل کر دتے گئے سن، جو لمے والاں دا رن سکھ ہی جاپدیاں سن۔ اس مگروں اک ہاتھی سی، جس 'تے رکھے ہوئے پنجرے وچ بندہ سنگھ سی۔ بندہ سنگھ دا مذاق اڈاؤن واسطے اس نوں اک لاڑے وانگ سنہری زری والی لال پگّ، انار دے پھلاں دے رنگ دا شاہی چوغا پایا ہویا سی۔ اس دے سر 'تے اک لکڑی دا کھوکھا تنّ-چارن کلو مٹی نال بھر دے رکھیا ہویا سی، جس دے بھار نال اوہ گردن جھکائی ٹیڈھا بیٹھا سی۔ بندہ سنگھ بھاویں پنجرے وچ بند سی، اُتے پھر وی اس پچھے ننگی تلوار ہتھ وچ پھڑ دے اک سپاہی کھڑا دی تا ہویا سی کیونکہ مغل ڈردے سی کہ کِتے بندہ جادو نال اڈّ ہی نہ جاوے۔ بندہ سنگھ والے ہاتھی دے پچھے 740 قیدی سن۔ ایہناں دے مونہاں 'تے دا لکھ ملی ہوئی سی۔ اوہناں دا اک-اک ہتھ گردن دے پچھے کر دے شکنجے وچ کسّ دے بنھا ہویا سی۔ اوہناں دے سراں 'تے دا غذاں دیاں کھوکھا-ٹوپیاں رکھیاں ہوئیاں سن تے اوہناں دے جسماں 'تے بھیڈاں دی کھلّ لوھیٹی ہوئی سی۔ اوہناں دا ایہہ روپ اوہناں دا مذاق اڈاؤن اتے اوہناں دی بے عزتی کرن واسطے بنایا گیا سی۔ اوہناں نوں دو-دو کر کے کاٹھیاں توں سکھنے اوٹھاں 'تے لدیا ہویا سی۔ اس جلوس پچھے محمد امین خان، اس دا پتر قمر الدین خان اتے زکریا خان پتر عبدالصمد خان جو مگروں لاہور دا صوبیدار بنیا، جیتوآں وانگ آکڑ-آکڑ دے چل رہے سن۔

ایہہ جلوس لاہوری گیٹ دے رستیوں دلی شہر وچ داخل ہویا۔ اس جلوس نوں ویکھن واسطے دلی دی سارے لوک سڑکاں 'تے آئے ہوئے سی۔ شہر وچ کوئی وی شخص ایسا نہیں سی رہا، جس نے ایہہ نظارہ نہ ویکھیا ہووے۔ لکھاں لوکاں دیاں بھیڑاں کارن اینی گھٹن سی کہ اس موقعے 'تے ساہ لینا وی مشکل ہویا پیا سی۔ لوک سکھاں نوں مذاق 'چ اوہناں ول ویکھ دے کوجھیاں سینتاں کر رہے سن۔ جدوں بندہ سنگھ نوں بادشاہ فرخ سیر کول پیش کیتا گیا سی تاں بادشاہ نے بندہ سنگھ نوں پچھیا، توں اپنے واسطے کیہو جہی موت چنین گا؟ اس 'تے بندہ سنگھ نے اک دم کیہا، جہو جہی بادشاہ اپنی موت چاہویں گا۔۔

حوالے