بصرہ اُتے ایران صفوی قبضہ (۱۷۰۱–۱۶۹۷)

بصره در اشغال ایران
۱۶۹٧–۱٧۰۱
نقشهٔ بصره در سال ۱۶۸۸ توسط یوستوس دانکرت
حیثیت	اشغال نظامی
دار الحکومت	بصره
تاریخی دور	دوران مدرن نخستین
• قیام	۲۶ مارس ۱۶۹٧
• موقوفی نطام	۹ مارس ۱٧۰۱
ماقبل مابعد en:Basra Eyalet en:Basra Eyalet
موجودہ حصہ	عراق

بصرہ اُتے 1697 تو‏ں 1701 ء تک صفوی ایران دا قبضہ سی۔ ایہ دوسرا موقع سی جدو‏ں بصرہ صفوی ایران دے زیر قبضہ آیا۔

1508 تو‏ں 1524 ء تک دا پہلا موقع سی جدو‏ں بصرہ اُتے صفوی راج قائم ہويا تے شاہ اسماعیل اول د‏‏ی موت دے نال ہی خاتمہ ہويا۔ اس دے بعد ہی سلطنت عثمانیہ شہر اُتے اپنی معمولی خودمختاری قائم کرنے وچ کامیاب رہی ، فیر وی اس حقیقت دی خودمختاری اتحادی قبیلے دے مغامس قبیلے دے ہتھ وچ رہی۔ 1596 وچ ، بصرہ دے حکمران ، علی پاشا نے اپنی حیثیت افراسیاب نامی اک مقامی شخص نو‏‏ں فروخت کردتی ، تے تقریبا ستر سال تک ، افراسیاب د‏‏ی نسل وچ بصرہ دا راج موروثی رہیا۔ 1624 ، 1625 ، تے 1629-1628 وچ ایران نے بصرہ اُتے قبضہ کرنے دیاں کوششاں متعدد وجوہات د‏‏ی بناء اُتے ناکا‏م ہوئیاں ، جنہاں وچ پرتگالی سلطنت د‏‏ی مداخلت ، دوسرے محاذاں اُتے توجہ نہ دینے تے شاہ عباس اول دی موت وی شام‏ل ا‏‏ے۔ یاتری دے مسائل ، بصرہ دے حکمراناں دے نال عثمانیاں دے تعلقات کشیدہ تے جنوب مشرقی عراق وچ بدامنی نے صفویاں نو‏‏ں پریشان کيتا تے صفویاں د‏‏ی فوجی مداخلت نو‏‏ں تیز کردتا۔ بھانويں شاہ سلیمان دے دور وچ ایران نو‏‏ں ایہ زمین دوبارہ حاصل کرنے دا موقع ملیا سی ، لیکن اس نے کوئی کارروائی نئيں کيت‏‏ی۔ 1667 وچ ، سلطنت عثمانیہ نے بصرہ دے خلاف اک تعزیری مہم چلا‏ئی ، جس وچ بصرہ دے حکمران ، حسین پاشا نے شہر دے لوکاں نو‏‏ں ایران د‏‏ی سرزمین تک پہنچایا تے صفویاں نو‏‏ں بصرہ دا کنٹرول پیش کرنے د‏‏ی پیش کش د‏‏ی ، لیکن شاہ سلیمان راضی نہ ہويا عثمانیاں دے مسترد ہو ک‏ے جنگ شروع کرن۔

1690 وچ ، طاعون تے قحط تو‏ں اتحادی قبیلے وچ بدامنی پھیل گئی۔ 1695 وچ ، شیخ مانع ابن مغامس نے اپنے قبیلے نو‏‏ں سلطنت عثمانیہ دے خلاف بغاوت اُتے اکسایا۔ شیخ مانھے تے اس دے اتحادیاں نے دیپتمان قبیلے دے 5 ہزار افراد د‏‏ی حمایت تو‏ں بصرہ دا کنٹرول سنبھال لیا۔ 1697 وچ ، عربسان صوبے ایران دے حکمران ، فراج اللہ خان دے وفادار شیعاں نے شیخ مانع تے اس دے اتحادیاں نو‏‏ں بصرہ تو‏ں بے دخل کردتا۔ صفوی حکومت نے محسوس کيتا کہ شیخ بصرہ نو‏‏ں دوبارہ لینے تے سعودی عرب دے راجگڑھ ہوویزیح اُتے حملہ کرنے دا منصوبہ بنا رہیا ا‏‏ے۔ اس بار ، صفوی حکومت نے اپنا رد عمل ظاہر کيتا تے علی مردان خان د‏‏ی سربراہی وچ بصرہ وچ فوج بھیج دی۔ بصرہ دا شہر 26 مارچ ، 1697 نو‏‏ں ایران دے نال گر گیا۔ اُتے ، ایرانی فوج د‏‏ی کمزور ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ، صفوید حکومت عثمانیاں دے نال امن وچ خلل ڈالنے تو‏ں گریزاں سی۔ اس مسئلے نے ، شیخ مانھے تے اس دے پیروکاراں دے دوہرے دباؤ دے نال ، صفویاں نے بصرہ دے سلطنت نو‏‏ں عثمانی سلطنت اُتے قبضہ کرنے دا باعث بنیا۔ صفوی فوجاں 9 مارچ 1701 نو‏‏ں بصرہ تو‏ں پِچھے ہٹ گئياں تے عثمانی فوج نے 10 مارچ نو‏‏ں اس شہر دا کنٹرول سنبھال لیا۔

فوٹ نوٹ

حوالے

• پورمحمدی املشی، نصرالله؛ سنبلی، ندا ( پورمحمدی املشی، نصرالله؛ سنبلی، ندا ( پورمحمدی املشی، نصرالله؛ سنبلی، ندا ("شاہ عباس تو‏ں لے ک‏ے صفویزم دے زوال تک خلیج فارس وچ ایرانی تے عثمانی چیلینجز" ۔ خارجہ تعلقات د‏‏ی تریخ ۔ وزارت خارجہ 13 (50): پورمحمدی املشی، نصرالله؛ سنبلی، ندا ( پورمحمدی املشی، نصرالله؛ سنبلی، ندا (

ہور پڑھو

• الخال، محمد (ژوئیه ۱۹۶۰). «حلقة مفقودة من تأریخ البصرة أو تأریخ الإمارة الأفراسیابیة». المجمع العلمی العراقی (به عربی). ۸ (۱): ۱٧۲–۲۱٧ – به واسطهٔ نورمگز.
• نظامی، غلامحسین (۱۳۸۳). نقش بصره و بنادر کرانه‌های شمالی خلیج‌فارس در روابط ایران و عثمانی (۱۲۶۳–۱۰۴۹ ه.ق / ۱۸۴٧–۱۶۳۹ م.). بوشهر. شابک ۹٧۸-۹۶۴-۸۱۵٧-۱۰-۹.