بازیگر قبیلہ
| بازیگر قبیلہ | |
|---|---|
| معلومات نسلی گروہ | |
ترمیم  |
بازی گر شبد فارسی بولی دا شبد اے، اسدا مول بازی اے۔ فارسی-پنجابی کوش مطابق بازی شبد دا مطلب اے- کھیڈ، تماشہ، دغا-فریب، جاں پھر چھوٹی گیند اے۔ پر فارسی وچ اکّ ہور شبد 'بازی-باجیہ' ملدا اے، جسدا مطلب بے پرواہی اے۔ اس طرحاں جیو بازی پاؤندا اے اس نوں بازی گر کیہا جاندا اے۔
بازی گر قبیلہ
بازی نوں ہور منورنجن بناؤن لئی بازیگراں نے لوکدھارا اتے سبھیاچار دا سہارا لیا اے۔بازیگراں نے لوکدھارا اتے سبھیاچار وچ پرچلت روڑیاں اپناؤنیاں شروع کر دتیاں۔بازیگراں نوں بازی دے شروع وچ منورنجن اتے پیشیوار کھیڈاں دے نہ لینے شروع کیتے۔اوہناں نے اپنا اثر ودھاؤن لئی صوفیقصہ، ویر، گرمتِ شعری دی شاعری موقع میل مطابق بولنی شروع کر دتی۔ بازی گر قبیلہ دے اتہاس دی پٹھزمین: بھارت وچ راجپوت ریاستاں دے کھیرو-کھیرو ہو جان توں بعد مغل سلطنت دے قائم ہو جان تے ایہہ لوک بھارت دے وکھ-وکھ حصیاں وچ ہجرت کر گئے جسدا مکھ کارن مان مریادا اتے آتم سرکھیا ہی سی ۔
دے کوئی ایہناں لوکاں نوں ایہناں دا ناں تھاں پچھدا تاں اگوں ایہہ اسدا اتر میں گوار چھو آکھدے دیندے ہن جسدا مطلب اک تچھ انسان اے۔ بازی گر قبیلے الگ الگ گوت دے نال تعلق رکھدے ہن جویں:- لالکا، مشال، وڈانا، ورتیاں، گلابے-کاابے، کھیوے-کا، وجراوت، مستانے-کا، دھرمشوت آد ہن۔ ایہناں دا مت اے کہ بازی گر قبیلہ چتوڑگڑ دے مول نواسی ہن۔
گھر چ عام بول چال چ ورتن والے بازی گر دے شبد۔
حاجی نوں آوا آکھدے ہن۔کی ہویا نو کائی کدو آکھدے ہن۔ کدھر جا رہا نو کمیں جا ریو چھی آکھدے ہن۔ مینوں نہی پتہ نوں منیں نی پتو آکھدے ہن۔ اوہ آ رہا نو اُ آ ریو چھا آکھدے ہن ۔ہن نوں ابھے کہندے ہن ۔ آدی ہور وی شبد روزانہ ورتے ہن ۔ پر اہنا دی بولی نوں سمجھنا اوکھا ہندا اے۔ ایہناں نے اپنے آپ نوں راجیاں اتے مغل ساسکا توں بچاء لئی اپنی بولی دا اوشکار کیتا سی، ایہہ لوک راجیاں دے ماتحت پرجا دے نال تعلق رکھدے سن
بازی گر قبیلے دا لوک جیون
بازی گر قبیلے دے لوک اپنا مول راجستھان نال جوڑدے ہن۔ قبیلے نال متعلق وکھ-وکھ تریخی اتے اساطیری ویروے وی اس حقیقت دی گواہی کردے ہن۔ قبیلے نال متعلق لوک کہانیاں وچوں وی اس گل دے نشان ملدے ہن کہ بازی گر لوک آدی دور توں قبیلہ روپ وچ اپنا پسو پٹھورا لے کے اک تھاں توں دوجی تھاں اُتے گھمدے رہندے سن۔ ادوں ایہہ لوک ہور جنگلی کبیلیا وانگ بے پرواہ جیون بتیت کر رہے سن۔ راجستھان تے مگلا دے لگاتار حملیاں کارن ایہہ لوک اپنا مال اجڑ لے کے بار دے جنگلا ول ہجرت کرن لئی مجبور ہو گئے ۔ اس طرحاں لما سماں بار وچ پیش جیون بتیت کرن کارن ایہہ لوک پاکستان اتے آس-پاس دے قبائلی علاقیاں وچ وس گئے ۔ ایہناں وچوں بہتے لوک پاکستانی پنجاب اتے راوی دریا دے کنڈھے دے نال-نال وس گئے ۔ پاکستان وچ وی ایہہ لوک ورت اتے آجڑی جیون بتیت کرن لگ پئے ۔ اس پرکار ایہہ لوک متعلق علاقیاں وچ ‘خانہ بالزام'، ‘سرکیبند اتے ٹپریواس” ناواں نال جانے جان لگ پئے۔ ایہہ لوک آدی دور توں ہی بے پرواہی والا جیون بتیت کر رہے سن۔ ۱۹۴۷ دی بھارت پاک ونڈ دوران ایہناں لوکاں نوں اک وار پھر اجاڑے ساہمنا کرنا پیا۔ ونڈ مگروں چھڑے دنگیاں دوران ایہہ لوک بھارت دے وکھ-وکھ حصیاں وچ ہجرت کرن لئی مجبور ہو گئے جیہناں وچوں کئی لوک پنجاب دے زرخیز علاقیاں وچ جا وسے ۔ آدی دور توں ہی دسواریاں بھرے جیون وچوں لنگھدے ہوئے ایہہ لوک ہاڑھی ساؤنی کرکے اپنا جیون نرباہ کرن لگ پئے ۔ بازی گر قبیلے دے زیادہ تر لوک پشو پالک ہن ۔ گزر قبیلے وانگ بازی گر لوک وی لمے ویلے توں پشو پالک دے طور اُتے جیون نرباہ کردے آئے ہن۔ اس توں بعد ایہہ لوک پنجاب توں علاوہ ہور خطیاں وچ قائم ہون مگروں کرت نال متعلق ہور چھوٹے موٹے دھندے کرکے اپنا گزارا کرن لگ پئے ۔ اتھے اس گل دا ذکر کرنا بہت ضروری اے کہ بازی گر لوک ویلے دے ویگ نال جدھر وی گئے، اوہ اپنا اتہاس، اساطیر اتے پرمپراواں نوں وی نال ہی لے کے گئے۔ اسے لئی اج کئی صدیاں گزر جان دے بعد وی بازی گر لوک اک ولکھن سبھیاچار دے دھارنی ہن بازی گر قبیلہ بھارت دے وکھ-وکھ حصیاں وچ وسن دے باو جود وی اک دوجے نال ملورتن اتے اکمٹھتا ظاہر کردا اے۔ بھاویں کہ ایہہ لوک بھارت دے وکھ-وکھ حصیاں وچ گور، گورماٹی، بنجارہ، گوار، گواریا، باجیکر اتے ہور وکھ-وکھ ناواں ہیٹھ وچر رہے ہن مگر پھر وی ایہہ لوک قبیلے دے ‘غور ناں دے سانجھے سوتر وچ بنھے ہوئے ہن ۔ ایہہ لوک کھڑی، راوی، پنجاب اتے کئی ہور وکھ-وکھ طبقےآں وچ ونڈے ہون دے باو جود وی اک دوجے نال رشتہ ناطہ پربندھ وچ بچے ہوئے ہن۔ اجوکے دور وچ قبیلے دا لوک جیون کافی حدّ تک پرورتت ہو چکا اے ۔ قبیلہ پنچائت، گوتر ستریکرن، سجاتی ویاہ اتے اپنی مضبوط ٹوٹم ٹیبو انتظام کارن قبیلے دے لوک اج وی قبیلہ پرمپراواں اتے رسماں وچ گہرا یعقین رکھدے ہن۔ بازی گر قبیلہ اجتمائی بھاونا وچ گہرا یعقین رکھدا اے۔ اس توں علاوہ قبیلے وچ اندرلے (Insider) اتے باہرلے (Outsider) دا تجزیہ قبیلے دے لوکاں لئی بہت اہمیت رکھدا اے۔قبیلے دے لوک اک خاص دائرے وچ وچردے ہوئے اپنا جیون بتیت کردے ہن ۔ قبیلے وچ مناہیا اتے مانتاواں نوں لاگوُ کرن لئی قبیلے دی 'ٹوٹم ٹیبو انتظام اپنی موہری کردار نبھاؤندی اے۔ قبیلے وچ قبیلہ پرمپراواں دی گہری پکڑ ہون کرکے قبیلے دے لوکاں وچ سماجی ترقی متعلق گہری اداسینتا پائی جاندی اے۔ اداہرن دے طور اُتے اج وی قبیلے دے لوک عورت دا کردار اتے لڑکیاں دی سکھیا متعلق نانہہ پکھی رویہ رکھدے ہن۔ بازی گر کبیلو تے قبیلہ پنچائت اتے قبیلہ پینچا دی گہری چھاپ ویکھن نوں ملدی اے۔ بھاویں کہ جدید سکھ-سہولتاں اتے شہریکرن دے اثر ہیٹھ بازی گر قبیلے دی باہری دکھّ کافی حدّ تک بدل چکی اے پر اس سبھ ورتارے دے چلدیاں قبیلے دی اندرونی بنتر بڑی پیڈی بنی ہوئی اے ۔ بازی گر قبیلے وچ آدی دور توں ہی گوتر ستریکرن پایا جاندا اے ۔ اس پرکار قبیلے دا رشتہ ناطہ پربندھ گوتر مشتمل ورگی کرن (Gotra Hirarchy) اُتے انحصار کردا اے ۔ قبیلے وچ ہون والے کسے وی رشتے جاں ویاہ دی صورت وچ پتری گوتر متعلق سخت مناہی دی پالنا کیتی جاندی اے۔ قبیلہ اجیہے ویاہاں نوں اجوکے دور وچ وی مانتا نہیں دندا۔ اجوکے دور وچ بازی گر قبیلے دے لوک نمن پرکار دے دھندے کرکے اپنا گزارا کردے ہن۔ ایہناں وچ بہتے لوک ہاڑھی ساؤنی، مزدوری، پسوں پالن، کباڑ خریدن اتے سبزی آدی ویچ کے اپنا گزارا کردے ہن۔ قبیلے وچ سکھیا دی در نانہہ دے برابر اے ۔ قبیلے وچ عورت اتے لڑکیاں دی حالت بہت ہی ترس یوگ بنی ہوئی اے ۔ قبیلے دی عورت مزدوری اتے پشو آدی پال کے اپنا گزارا کر رہی اے۔ اک بند گروہ ہون کرکے قبیلے وچ ترقی دی رفتار بڑی دھیمی اے ۔ بازی گر قبیلے دی اک خاص خاصیت ایہہ اے کہ قبیلے دے لوک اج وی اپنی بولی اتے سبھیاچار نال خاص لگاؤ رکھدے ہن ۔ صدیاں گزر جان بعد وی قبیلے دے ہر گھر وچ “غور بولی بولی جاندی اے۔ اس توں علاوہ خاص پرحالات وچ قبیلے دی خفیہ بولی ‘پارسی دی ورتوں کیتی جاندی اے۔بازی گر ڈیرے دی ہر اک پنچائت بڑے ودھی مالیات ڈھنگ نال کم کردی اے ۔ ایہہ قبیلہ پنچائت اتے مہاپنچائت (ووء) دی قانونی انتظام مطابق کم کردا اے ۔ کبیلو دی پنچائت اتے مہاپنچائت وچ قبیلے دی ہر اک گوتر نوں پیؤ پرکھی کردار نبھاؤنی پیندی اے ۔ قبیلے وچ ایہہ کردار آدکالی پرکھیاں ولوں مقررہ کیتی گئی اے۔ اجوکے دور وچ وی ایہہ کردار پیڑھی در پیڑھی اسے طرحاں چلدی آؤندی اے۔ قبیلے دی پنچائت وچ ہر اک گوتر نوں یوگ تھاں دتا جاندا اے۔ اس طرحاں پنچائت اتے مہاپنچائت دی طاقت اتے اقتدار دی گوتر مطابق ڈھکویں ونڈ کیتی گئی اے ۔ بازی گر قبیلے دی پنچائت اتے مہاپنچائت (ڈھوء) دی اک خاص خاصیت ایہہ اے کہ اس وچ گوتر باہری پینچاں اتے میئتبر لوکاں دی اک خاص کردار ہندی اے۔ اوہ قبیلے دے اندرلے جھگڑیاں دی خاص طور اُتے نظرثانی کردے ہن۔ قبیلے وچ اجیہے انسان نوں ‘اؤرسکھیا کیہا جاندا اے۔ اؤرسکھیاں' توں مطلب اے گوتر باہری ہر اک قبیلہ پنچائت وچ اؤرسکھیا اک ‘انکش دا کردار ادا کردا اے ۔ بازی گر لوک اپنے ہر اک ڈیرے وچ ‘اؤرسکھیا` نوں خاص تھاں دیندے ہن اتے ایہناں لوکاں نوں اچیچے طور اُتے ہر اک ڈیرے وچ وسایا جاندا سی ۔ اس توں علاوہ قبیلے دے جم، ویاہ، موت اتے ہر اک حقیقت تہوار وچ ‘اؤرسکھیا` دا خاص اہمیت ہندا اے ۔
بازی گر قبیلے دا نیابندھ بڑا ولکھن (Unique) اے ۔ قبیلے وچ اج وی قبیلہ پنچائت سدھے جاں اسدھے روپ وچ کم شیل اے۔ بازی گر قبیلے وچ کسے وی جھگڑے دی صورت وچ قبیلے دے پینچاں ولوں پنچائت وچ بہہ کے جھگڑے دی گہرائی بارے وچار وٹاندرا کیتا جاندا اے۔ ایہہ سنوائی اک دن توں لے کے اک مہینے تک وی چل سکدی اے۔ قبیلے وچ کسے وی جھگڑے دا فیصلہ لمی سنوائی پچھوں کیتا جاندا اے۔ ‘پنچائت جاں 'ڈھوء' دا فیصلہ دوہاں دھراں نوں منظور ہندا اے ۔ قبیلے وچ ہر اک جھگڑے دی سنوائی نرپکھتا نال کیتی جاندی اے ۔ پنچائت جاں ‘ڈھوآں ولوں ملن والی ہر اک سزا ‘سنکیتک ہندی اے۔ پنچائت وچ ملن والا ‘ڈھنڈ جاں ‘سزا’ کئی واری قبیلے دے لوکاں نوں کئی پیڑھیاں تک وی متاثر کردی اے۔ بازی گر قبیلے وچ قبیلہ پنچائت دا فیصلہ ‘آخری فیصلہ ہندا اے فیصلے توں نابر ہون والی دھر نوں قبیلے وچوں چھیک دتا جاندا اے۔ اجوکے ویلے بھاویں کہ قبیلہ پنچائت دی اقتدار کافی حدّ تک گھٹ گئی اے مگر پھر وی قبیلہ پنچائت سدھے جاں اسدھے روپ وچ اج وی کم شیل اے۔ قبیلے وچ کسے وی ‘دنڈ' دی رقم ‘گیتر مطابق ونڈ لئی جاندی اے۔قبیلہ پنچائت وچ زیادہ تر جھگڑے 'رشتہ ناطہ پربندھ نال متعلق ہندے ہن۔ قبیلے وچ مان مریادا نال متعلق ہر اک جھگڑے نوں قبیلے دی مہاپنچائت ‘ڈھوء' وچ نجٹھیا جاندا اے۔ قبیلے دی جیون جاچ اتے کار وہار تے قبیلے دی مہاپنچائت ڈھوء دا خاص دبدبا بنیا رہندا اے ۔ اس توں علاوہ قبیلے دی 'ووٹم ٹیبو' انتظام اس تعلق وچ مکھ کردار ادا کردی اے۔ بازی گر قبیلے دا ‘گوتر پربندھ’ ‘نانویاں وچ ونڈیا ہویا اے ۔ قبیلے وچ وکھ-وکھ گوتر ‘نوں ناواں’ ‘سات نانواں’ اتے ‘پانچ ناواں’ وچ ونڈے ہوئے ہن۔ ناویاں توں مطلب وکھ-وکھ قبیلہ پرکھیاں دے بھراواں دی گنتی اتے اقتدار نال اے ۔ قبیلے وچ 'نانویاں نوں سیاسی اتے سماجی سنتا دے روپ وچ ویکھیا جاندا اے۔ قبیلے دے رشتہ ناطہ پربندھ اتے ‘نیاں انتظام وچ ‘نانویاں دا کردار بڑی گولنیوگ ہندی اے۔ بازی گر لوک ‘ناویاں دی اقتدار نوں بڑے مان اتے ستکار نال نتمستک ہندے ہن ۔ اس طرحاں قبیلے دے سماج سبھیاچار اتے جیون وچ قبیلہ گوتر ‘نانویاں دے بنیاد اُتے اپنی وکھری پچھان رکھدے ہن۔ اتھے ایہہ گل ذکر یوگ اے کہ قبیلے وچ ‘پتری گنڈھاں’ خاص تھاں رکھدیاں ہن۔ بازی گر لوک “پنتر پوجا'، “نرجلا اکادسی’ اتے ‘لوہڑی’ اک وکھرے حوالہ وچ مناؤندے ہن۔ قبیلے وچ ‘پنتر پوجا’ دیوالی توں اک دن بعد کیتی جاندی اے۔ ‘نرجلا اکادشی پتراں دی یاد وچ ورت رکھ کے اتے 'مہا لوہڑی لوہڑی توں اک دن بعد سانجھے روپ وچ منائی جاندی اے۔ اس دن قبیلے دے لوک ڈیرے وچ سانجھے روپ جگّ کرکے پتراں دی سانجھ دا پرگٹاوا کردے ہن۔ بازی گر لوک باہرلی دنیا نوں ‘غور اتے کور' دے تصوراتی معنےآں وچوں ویکھدے ہن۔ قبیلے دے لوکاں وچ سروؤچتا دی بھاونا پائی جاندی اے۔ قبیلے دے لوک کسے وی باہرلے انسان توں اک نسچت دوری رکھدے ہن۔ بازی گر قبیلے دے لوکاں دا اتہاس اتے اساطیر گوروشالی زبانی کہانیاں نال بھریا ہویا اے ۔ قبیلے دے لوک ایہناں تریخی واقعے اتے متھک کہانیاں دی روشنی وچ اپنے گوروشالی ماضی نوں دہراؤندے ہن۔ بازی گر لوک اندھوشواسی ہن اتے بھوت-پریت وچ گہرا یعقین رکھدے ہن۔ بھوت-پریت دے سائے توں بچن لئی قبیلے دے لوک قبیلے دے سادھو سنتاں اتے جھاڑ-فوک راہیں علاج کرن والے 'اﷲ لوکاں دی سرن لیندے ہن۔ قبیلے وچ گھر دا مکھی گھر دا مالک ہندا اے۔ اسدی موت مگروں گھر بار اتے اسدی جائیداد دا مالک اسدا سبھ توں چھوٹا پتر ہندا اے۔ قبیلے وچ لڑکی دا جائیداد اُتے کوئی حق نہیں ہندا۔ انج اوہ ہر ویاہ شادی اتے تہوار تے ‘پنّ' (شگن) دی حقدار ہندی اے۔ پتر نہ ہون دی صورت وچ اوہ گھر اتے جائیداد متعلق دعوہ کر سکدی اے۔ قبیلے وچ جم، ویاہ اتے موت ویلے ‘وڈاروآں دی اقتدار دا خاص روپ وچ گنگان کیتا جاندا اے۔ اتھے ایہہ ذکر کرنا ضروری اے کہ بھاویں ‘غور’ قبیلے دا اجتمائی ناں کتے دے بنیاد اُتے ‘بازی گر' بھجدا اے مگر قبیلے وچ ‘بازیکلا نال کجھ کُ طبقہ ہی جڑے رہے ہن۔ اگے ایہناں وچوں کجھ لوک 'کچی بازی’ اتے ‘پکی بازی' نال جڑے رہے ہن۔ قبیلے دے زیادہ تر لوک ‘آجڑی اتے پشو پالک رہے ہن آدی دور توں ہی گھمنت حالت وچ رہن کارن، ایہہ لوک اجوکے دور وچ وی اک تھاں توں دوجی تھاں ول کوچ کردے رہے ہن۔ مگر اجوکے دور دیاں بدلدیاں سماجی پرحالات وچ بازی گر لوک مستقل بستیاں وچ نواس کرن لگ پئے ہن۔ اسے حوالہ وچ بھارت سارے گر، گورماٹی، ونجارا اتے بازی گر لوک مستقل بستیاں، ڈیریاں اتے ٹانڈیاں وچ تبدیل ہو چکے ہن۔ بین القوامیت دے اس دور وچ ایہہ لوک اپنے پرمپرک دھندے چھڈّ کے مزدوری اتے کئی ہور نمن پرکار دے دھندے کرکے گزارا کردے رہے ہن۔ قبیلے وچ سکھیا دی در بہت گھٹ اے۔ قبیلے دا پسوں پالن اتے ‘بازیگری دا کتا ختم ہو گیا اے ۔ پنجاب وچ صرف چار پنج ٹولیاں وراثتی میلیاں اتے سماگماں وچ ‘بازیکلا` دا کارکردگی کردیاں ہن ۔ قبیلے دے بہتے لوک ہن گھریلو لوڑاں لئی ہی پشو پالدے ہن۔ چراگاہاں دے ختم ہو جان نال پسوں پالن دا دھندا کافی مہنگا ثابت ہندا اے۔ انت وچ اسیں آکھ سکدے ہاں کہ بازی گر قبیلے نے آدی دور توں ہی تنگیاں ترشیاں اتے دوسواریاں بھوگن دے باو جود اپنی بولی، کلا اتے سبھیاچار نوں مول روپ وچ بنا کے رکھیا ہویا اے ۔ ایہی اس قبیلے دی ولکھنتا اے۔
بھاویں بازی گر قبیلہ باہرلے لوکاں نال گل بات کرن لگیاں اوہناں دی زبان وچ ہی گل بات کردا اے پر گھر آؤندیاں ہی گل بات اپنی بولی وچ شروع ہو جاندی اے ۔ گھر وچ ہور بولی بولنا انا ہی اوپرا اتے ماڑا گنیا جاندا اے جیہناں پنجابی بولن والے کسے ہور بولی نوں ماڑا سمجھدے ہن۔ بھاویں قبیلے دے لوک پڑھ-لکھ کے بہت اچے عہدیاں اُتے تینات ہن اس دے باو جود وی سارے قبیلے وچ اپنی بولی نوں ہی مان اتے وڈیائی دتی جاندی اے ۔ دوسریاں بولیاں اتے انگریزی بولن والے نوں “کور ای بن گؤ' دا طعنہ ماریا جاندا اے جسدا مطلب اے ایہہ بندہ ہن اپنے قبیلے دے یوگ نہیں رہا ۔
، بازی گر قبیلے دا اپنا ہی اکّ نیاں پربندھ اے۔ اج وی فوجداری؉ اتے دیوانی جھگڑے ایہناں دی اپنی مہاسبھا جسنوں ڈھوء' آکھدے ہن، وچ بیٹھ کے نبیڑے جاندے ہن۔ بھاویں کہ کئی پیڑت دھراں اپنی شکایت تھانیاں کچہریاں وچ وی لے جاندیاں ہن پر اج وی ایہناں جھگڑیاں دا انت قبیلے دی پنچائت وچ آ کے ہی ہندا اے۔ قبیلے دی پنچائت وچ زیادہ جھگڑے ویاہ پربندھ نال متعلق ہندے ہن جہڑے کہ کشیلے دی مہاسبھا ‘ڈھوء' ولوں کئی وکھ-وکھ بیٹھکاں کرکے بہت ہی سہج ڈھنگ نال نپٹائے جاندے ہن اج دے اس گلوبل یگ وچ بھاویں کہ بازی گر قبیلے نے ہر پکھوں ترقی کیتا اے ۔ پر پھر وی بازی گر قبیلے نے اپنی بولی اتے سبھیاچار دیاں سوخم پرتا اتے ورتارے نوں مول روپ وچ بنا کے رکھیا ہویا اے۔ ایہی اس قبیلے دے مطالعہ دی خاص خاصیت اے
بازی گر قبیلے دی تریخی پٹھّ زمین
سودھوبازی گر قبیلے دا تریخی پچھوکڑ جانن لئی اس قبیلے نال جڑے تریخی تتھا اتے دنت کہانیاں دا تجزیہ کرکے کجھ کڑیاں جوڑنیاں پیندیاں ہن ۔ بازی گر قبیلے دے اتہاس متعلق سپسٹ اتے پرمانک ویروے بہت گھٹ ملدے ہن ۔ پر پھر وی کجھ تریخی، اساطیری ویرویا اتے دند کہانیاں اُتے بنیاد اُتے کجھ سٹے ضرور کڈھے جا سکدے ہن۔ بازی گر قبیلے وچ اس دے اتہاس متعلق پیڑھی در پیڑی چلدیاں آ رہیاں گوروشالی مکھک کہانیاں اتے دھارناواں اس قبیلے دے گورومئی اتہاس ول اشارہ
کردیاں ہن۔ بازی گر قبیلے دی مہا پنچائت اتے چھوٹے-موٹے اکتاں وچ ایہہ گل اکثر دہرائی جاندی اے کہ ساڈے کھیئے ہوئے راج حصہ دیاں چابیاں سانوں اکّ نہ اکّ دن ضرور ملنگیاں ۔[۱] کہڑا راج؟ کہڑا علاقہ؟ اس متعلق کوئی ٹھوس ویروے حاصل نہیں ہن۔ بازی گر قبیلے دے لوک اپنا تریخی پچھوکڑ راجپوت راجیاں نال جوڑدے ہن۔ بھارت وچ راجپوت ریاستاں دے کھیروں-کھیروں ہو جان اتے مغل سلطنت دے قائم ہو جان اُتے ایہہ لوک بھارت دے وکھ-وکھ حصیاں وچ ہجرت کر گئے جسدا مکھ کارن مان مریادا اتے آتم رکھیا ہی سی ۔ ایہناں وچوں زیادہ تر لوک گجرات اتے پاکستان دے بار دے علاقے وچ پناہ گیر بن گئے ۔ ایہناں لوکاں اُتے مغل دور دے شروع توں لے کے انت تک حملہ آوراں ولوں اینے ظلم ہوئے کہ ایہہ لوک کسے باہرلے انسان نوں اپنی ذات اتے ناں دسن توں وی ڈردے سن ۔ جے کوئی ایہناں لوکاں نوں ایہناں دا ناں تھاں پچھدا تاں اگوں ایہہ اسدا اتر ‘میں گوار چھوں” آکھ کے دیندے جسدا مطلب اک تجھ انسان اے ۔ ایہہ لوک اپنے گزارے لئی ڈاچیاں، اوٹھ، مجھاں اتے بکریاں پالدے ہن۔ بازی گر قبیلے دے ورتیا ریت دے لوکاں دے ۵۲ پانڈے ہن۔[۲] ایہناں دا متّ اے کہ بازی گر چتوڑگڑھ دے مول نواسی ہن۔''
الگ الگ دھارناواں
سودھوقبیلے دے اتہاس متعلق مفکراں اتے سماج شعورتاں دی رائِ وکھو وکھری اے ۔ سارا بازی گر قبیلہ خاص طور اُتے اس طرحاں دیاں دھارناواں نال
جڑیا ہویا اے ۔ بازی گر قبیلے دے اتہاس بارے اکتر جانکاری توں ہیٹھ لکھیاں مکھ دھارناواں ابھر کے ساہمنے آؤندیاں ہن-
پہلی خیال : بازی گر قبیلے دے بزرگاں اتے سیانے لوک قبیلہ پنچائتاں وچ ایہہ کہانی اکثر دہراؤندے رہے ہن کہ پوری دلی تے ساڈا راج سی۔ مغلاں اتے تکاں نال لمبے ویلے تک جدوجہد کردے-کردے ساڈے راجے اتے سردار بری طرحاں ٹٹ گئے سن۔ انت اوہناں دی ہار ہوئی اتے ساڈے لوکاں نے جنگل وچ جاں پناہ لئی اتے خانہ بالزام زندگی جیون لگ پئے ۔[۳]
دوجی خیال : اس خیال مطابق بازی گر قبیلے دے پوروز داوڑ ہن ۔ اس پرکار بازی گر بھارت دیاں مول آدم ذاتیاں دے ونسج ہن ۔ قبیلے دے کافی گروہ، جیہناں نوں غیرملکی ملکاں وچ جپسی (Gypsy) کیہا جاندا اے، اوہ سارے لوک بھارت وچوں ہی ودیساں ول گئے ہن۔ بازی گر ونجاریاں دا ٹاڈا (caravan) جدوں کجھ دناں لئی کسے تھاں اُتے رکدا سی تاں پکھیاں دا دروازہ جاں مونہہ مشرق سمت ول رکھیا جاندا سی ۔ کسے سماجی تقریب جاں پنچائت وچ بیٹھن ویلے بازی گر گولاکار دی شکل وچ بیٹھدے ہن ۔ راجپوتاں وچ وی اجیہا ہی پرچلن اے جہڑا کہ ایہناں دے راجپوتاں نال گہرے تعقات نوں سدھ کردا اے ۔[۴]
تیجی خیال : اس خیال دے مطابق کسے ویلے بیکانیر اتے جودھ پور؉ دے مدھ وچوں آکڑا ندی گزردی سی ۔ ندی دا پرواہ بدل کے ملتان ول ہو گیا۔ اس طرحاں بیکانیر اتے جودھ پور؉ بری طرحاں سوکاگرست ہو گیا اتے اکال ورگی حالت پیدا ہو گئی جس کرکے اس قبیلے دے لوکاں نوں اپنے آپ نوں اتے اپنے پشو دھن نوں بچاؤن لئی ہور دیساں ول کوچ کرنا پیا۔ بار دی ۱۸۸۱ دی جنگننا وچ لکھیا ہویا اے کہ مول ‘گور ونجاریاں اتے اج دے ونجاریاں وچ کوئی فرق نہیں اے جیہناں نوں کہ مدراس دی پریزیڈینسی وچ دیونیر نے ویکھیا سی، جسدا ذکر اسنے اپنیاں یاتراواں وچ ‘ماری جاتی دے روپ وچ کیتا اے اتے اکرئیئن نے ایہناں دا ذکر گھمنتو جاتی دے روپ وچ کیتا سی ۔'
بازی گر قبیلے دا تریخی پچھوکڑ جانن لئی اس قبیلے نال جڑے تریخی تتھا اتے دنت کہانیاں دا تجزیہ کرکے کجھ کڑیاں جوڑنیاں پیندیاں ہن ۔ بازی گر قبیلے دے اتہاس متعلق سپسٹ اتے پرمانک ویروے بہت گھٹ ملدے ہن ۔ پر پھر وی کجھ تریخی، اساطیری ویرویا اتے دند کہانیاں اُتے بنیاد اُتے کجھ سٹے ضرور کڈھے جا سکدے ہن۔ بازی گر قبیلے وچ اس دے اتہاس متعلق پیڑھی در پیڑی چلدیاں آ رہیاں گوروشالی مکھک کہانیاں اتے دھارناواں اس قبیلے دے گورومئی اتہاس ول اشارہ
کردیاں ہن۔ بازی گر قبیلے دی مہا پنچائت اتے چھوٹے-موٹے اکتاں وچ ایہہ گل اکثر دہرائی جاندی اے کہ ساڈے کھیئے ہوئے راج حصہ دیاں چابیاں
سانوں اکّ نہ اکّ دن ضرور ملنگیاں ۔ کہڑا راج؟ کہڑا علاقہ؟ اس متعلق کوئی ٹھوس ویروے حاصل نہیں ہن۔ بازی گر قبیلے دے لوک اپنا
تریخی پچھوکڑ راجپوت راجیاں نال جوڑدے ہن۔ بھارت وچ راجپوت ریاستاں دے کھیروں-کھیروں ہو جان اتے مغل سلطنت دے قائم ہو جان اُتے ایہہ لوک بھارت دے وکھ-وکھ حصیاں وچ ہجرت کر گئے جسدا مکھ کارن مان مریادا اتے آتم رکھیا ہی سی ۔ ایہناں وچوں زیادہ تر لوک گجرات اتے پاکستان دے بار دے علاقے وچ پناہ گیر بن گئے ۔ ایہناں لوکاں اُتے مغل دور دے شروع توں لے کے انت تک حملہ آوراں ولوں اینے ظلم ہوئے کہ ایہہ لوک کسے باہرلے انسان نوں اپنی ذات اتے ناں دسن توں وی ڈردے سن ۔ جے کوئی ایہناں لوکاں نوں ایہناں دا ناں تھاں پچھدا تاں اگوں ایہہ اسدا
اتر ‘میں گوار چھوں” آکھ کے دیندے جسدا مطلب اک تجھ انسان اے ۔ ایہہ لوک اپنے گزارے لئی ڈاچیاں، اوٹھ، مجھاں اتے بکریاں پالدے ہن۔ بازی گر
قبیلے دے ورتیا ریت دے لوکاں دے ۵۲ پاجھے ہن۔ ایہناں دا متّ اے کہ بازی گر چتوڑگڑھ دے مول نواسی ہن۔''
تریخی تتھا اتے دنت کہانیاں دا تجزیہ کرکے کجھ کڑیاں جوڑنیاں
پیندیاں ہن ۔ بازی گر قبیلے دے اتہاس متعلق سپسٹ اتے پرمانک ویروے
بہت گھٹ ملدے ہن ۔ پر پھر وی کجھ تریخی، اساطیری ویرویا اتے
دند کہانیاں اُتے بنیاد اُتے کجھ سٹے ضرور کڈھے جا سکدے ہن۔ بازی گر قبیلے
وچ اس دے اتہاس متعلق پیڑھی در پیڑی چلدیاں آ رہیاں گوروشالی
مکھک کہانیاں اتے دھارناواں اس قبیلے دے گورومئی اتہاس ول اشارہ
کردیاں ہن۔ بازی گر قبیلے دی مہا پنچائت اتے چھوٹے-موٹے اکتاں وچ
ایہہ گل اکثر دہرائی جاندی اے کہ ساڈے کھیئے ہوئے راج حصہ دیاں چابیاں
سانوں اکّ نہ اکّ دن ضرور ملنگیاں ۔ کہڑا راج؟ کہڑا علاقہ؟
اس متعلق کوئی ٹھوس ویروے حاصل نہیں ہن۔ بازی گر قبیلے دے لوک اپنا
تریخی پچھوکڑ راجپوت راجیاں نال جوڑدے ہن۔ بھارت وچ راجپوت
ریاستاں دے کھیروں-کھیروں ہو جان اتے مغل سلطنت دے قائم ہو جان اُتے
ایہہ لوک بھارت دے وکھ-وکھ حصیاں وچ ہجرت کر گئے جسدا مکھ کارن
مان مریادا اتے آتم رکھیا ہی سی ۔ ایہناں وچوں زیادہ تر لوک
گجرات اتے پاکستان دے بار دے علاقے وچ پناہ گیر بن گئے ۔ ایہناں
لوکاں اُتے مغل دور دے شروع توں لے کے انت تک حملہ آوراں ولوں اینے ظلم
ہوئے کہ ایہہ لوک کسے باہرلے انسان نوں اپنی ذات اتے ناں دسن توں وی
ڈردے سن ۔ جے کوئی ایہناں لوکاں نوں ایہناں دا ناں تھاں پچھدا تاں اگوں ایہہ اسدا
اتر ‘میں گوار چھوں” آکھ کے دیندے جسدا مطلب اک تجھ انسان اے ۔ ایہہ
لوک اپنے گزارے لئی ڈاچیاں، اوٹھ، مجھاں اتے بکریاں پالدے ہن۔ بازی گر
قبیلے دے ورتیا ریت دے ل
الگ الگ دھارناواں
سودھوبازی گر قبیلے دیاں جم رسماں:-
گربھکال دوران قبیلے دیاں عورتاں کجھ خاص مناہیاں دا پالن کردیاں ہن۔ گربھکال دوران بازی گر عورت گھر دے غذا وچ 'ددھ دی کڑی' دا خاص طور اُتے استعمال کردی اے جہڑی کہ گربھ وچ پل رہے بچے دی صحت لئی بہت لاہے وند ہندی اے۔ اس وچ پیاز، ہری مرچ کالی مرچ، لون، ہنگ تے وڈی الاچی آدی نوں دیسی گھیؤ وچ تڑکا لا کے لوڑ مطابق ددھ پا دتا جاندا اے۔ 'ددھ دی کڑی' سارے پروار لئی وی ہندی اے۔ جیکر گھر وچ روٹی کھان لئی فوری دال سبزی تیار کرنی ہووے تاں اسدی تھاویں 'ددھ دی کڑی' تیار کیتی جاندی اے۔ جنگلی جیون دوران اس وچ پانڈو مٹی دے روڑ پائے جاندے سن۔ حاملہ عورت اپنی اچھا مطابق کوئی کھٹی جاں مٹھی چیز کھا سکدی اے، جس وچ املی ، مٹھے چول اتے کڑاہ آدی شامل ہن۔
بازی گر قبیلے وچ بچے دے جم ویلے قبیلے دی دائی اتے دو چار سیانیاں عورتاں جنیپے وچ سہائی ہندیاں ہن۔ حاملہ عورت نوں جنن - پیڑا شروع ہون تے اسدی سسّ ولوں اپنے پروار، ڈیرے دیاں سوانیاں عورتاں اتے خاص کرکے ڈیرے دی دائی نوں ستکار نال بلایا جاندا اے۔ اجیہا نہ کرن دی صورت وچ ڈیرے دیاں عورتاں ناراض ہو جاندیاں ہن اتے جمن والی عورت نوں طعنے - مہنے ماردیاں ہن۔ بازی گر قبیلے وچ بھرون قتل نوں پاپ سمجھیا جاندا اے۔ بچہ پیدا ہون اُتے سارے ڈیرے وچ بے حدّ خوشی منائی جاندی اے۔ جیکر لڑکی جم پوے تاں اسنوں لچھمی دیوی دا روپ سمجھ کے قبول کیتا جاندا اے۔
◆ جے لڑکا جم پوے تاں اسنوں پروار دا ناں اگے تورن والا 'ٹبر وردھک' سمجھ کے ڈھول وجا کے خوشی منائی جاندی اے، سارے ڈیرے وچ گڑ شکر ونڈی جاندی اے۔ بچے والی عورت نوں بچے دے جم توں بعد بچے سمیت گھر اندر ہی کسے پردے والی کسے نگھی تھاں اُتے رکھیا جاندا اے۔ بچے نوں جم دین والی عورت کول گھر دے میمبراں توں علاوہ کسے ہور دا جانا ورجت ہندا اے۔ بازی گر قبیلے وچ بچے نوں جم دین والی عورت دے سرہانے چاقو جاں لوہے دا کوئی ہتھیار رکھیا جاندا اے۔ اس دے منجے دے سرہانے جندرا مار دتا جاندا اے۔ جندرا مارن دا چناتمک مطلب ایہہ اے کہ ایہہ گھر بدروحاں تے بھوت پریتاں لئی ورجت اے۔ بچہ زچہ دے سرہانے چاقو جاں تلوار وی بھوتاں پریتاں رکھیا لئی رکھے جاندے ہن۔ بچے دے جم توں ترنت بعد گھر دے اگے تن دناں لئی دھونا لا دتا جاندا اے۔ ایہہ دھونا گوہے تے پاتھیآں دا لایا جاندا اے اتے دن رات دھکھدا رہندا اے۔ دھونا دھیما ہون دی صورت وچ اس وچ گلی پاتھی سٹّ دتی جاندی اے۔ اس طرحاں بازی گر دے قبیلے وچ گھر اگے اگّ بالن دا اشارہ بچہ زچہ دی بریاں آتماواں توں رکھیا کرنا ہندا اے۔
● بچے دے جم توں ترنت بعد گھر اتے ڈیرے دیاں کڑیاں ولوں جنیپے والے گھر دے باہر نمّ دے پتے بنھے جاندے ہن۔ بازی گر قبیلے وچ نمّ جتھے اکّ طبی دے طور تے پرچلت اے، اتھے نال ہی خوش حالی اتے کھیڑے دا پرتیک وی منی جاندی اے۔ بازی گر قبیلے وچ وچ پرسوت والی عورت نوں تن دن لئی کھان لئی کجھ نہیں دتا جاندا۔ اسنوں تن دن لئی صرف ہلدی والا ددھ اتے پروار ولوں تیار کیتا کاڑھا ہی لینا پیندا اے۔ اس کاڑھے وچ سنڈ، اجوین ، الاچی، کھوپا اتے بنفشہ آدی جڑیاں بوٹیاں پائیاں جاندیاں ہن۔ ایہہ کاڑا پرسوت والی عورت دی جسمانی شدھی لئی دتا جاندا اے۔ بچے دے جم توں بعد بازی گر قبیلے ولوں اگے لکھیاں رسماں ادا کیتیاں جاندیاں ہن :
۱. گڑھتی دی رسم : بازی گر قبیلے وچ بچے نوں جم ویلے پروار دے کسے سیانے انسان ولوں گڑھتی دتی جاندی اے۔ گڑھتی دین دا مان پروار دے کسے سیانے انسان نوں دتا جاندا اے۔ ایہہ رسم وی قبیلے دیاں عورتاں اکٹھیاں ہو کے پوری کردیاں ہن۔ جنیپے والی عورت دے باہر جان اُتے سوا مہینے لئی پابندی ہندی اے۔ گڑھتی گڑ جاں شکر گھول کے تیار کیتی جاندی اے۔ قبیلے وچ ایہہ وشواش کیتا جاندا اے کہ گڑھتی دین والے انسان دے گن بچے وچ داخلہ کر جاندے ہن۔ اس لئی بچے نوں گڑھتی دین لئی کسے سیانے جاں بدھی مان انسان نوں سدیا جاندا اے۔
۲. بچہ - زچہ نوں ودھاؤن دی رسم : قبیلے وچ بچے دے جم توں تن دن بعد بچے دی ماں نوں گھر اتے قبیلے دیاں عورتاں ولوں چونکے چڑایا جاندا اے۔ اس ویلے قبیلے دے بہت سارے بچے وی خوشی مناؤن لئی اکٹھے ہو جاندے ہن۔ اس رسم ویلے سارے ڈیرے دیاں عورتاں نوں ستکار نال سدا دتا جاندا اے اتے ڈیرے دے ہر گھر وچوں کوئی نہ کوئی عورت اس رسم وچ شامل ہندی اے۔ چونکے چاڑھن دی رسم ویلے سبھ توں پہلاں چونکے نوں گاں دے گوہے نال لپّ پوچ کے دھوف جاں دھونی دتی جاندی اے۔ اس مگروں بچہ - زچہ نوں نہا کے چونکے اُتے بٹھایا جاندا اے۔
اس ویلے ماں بچے نوں گود وچ لے کے شردھاپوروک لپی ہوئی زمین تے بیٹھی جاندی اے۔ اس توں بعد قبیلے دی سیانی عورت ولوں بچے اتے اسدی ماں نوں سورج دی حاضری وچ دیوا دکھایا جاندا اے۔ ایہہ دیوا آٹے دا بنیا ہندا اے اتے اس وچ دیسی گھیؤ پایا جاندا اے۔ بچے نوں دیوا دکھاؤن توں مطلب اسنوں پہلی وار روشنی دے روبرو کرنا ہندا اے اتے بازی گر قبیلے وچ اسنوں جیون دی شروعات منیا جاندا اے۔ اس ویلے بچے دی ماں دے سر اُتے پانی دی گڑوی بھر کے رکھی جاندی اے جس نوں 'گھڑولی' کیہا جاندا اے۔ اس ویلے گھر اتے قبیلے دیاں عورتاں ہیٹھاں لکھیا 'گھڑولی' گیت بولدیاں ہن :
ودھائیاں جگے تینوں
ودھائیاں وے
ودھائیاں مندر تینوں
ودھائیاں وے
ودھائیاں گھودی تینوں
ودھائیاں وے
ودھائیاں تیری ذات نوں
تیری باپ بیٹی رات نوں
ودھائیاں وے۔
۔.۔.۔.۔.۔.۔.
واہ واہ کہ ٹوپا
لیراں دا
واہ واہ کہ پتر
فقیراں دا
واہ واہ کہ ٹوپا
ماہواں دا
واہ واہ کہ پتر
شاہواں دا
[۵]
اس رسم ویلے ڈیرے دیاں عورتاں بچے والے پروار نوں گیتاں راہیں مخول وی کردیاں ہن۔
۳.مونہہ نوں انّ چھہاؤن دی رسم :
ودھاؤن دی رسم توں بعد بچے نوں جم دین والی عورت دے مونہہ نوں انّ چھہایا جاندا اے۔ اس وقت اسنوں روٹی نال غذائیت کڑھی دتی جاندی اے۔ اس رسم توں بعد اوہ حلقہ غذا لین اتے گھردے چھوٹے چھوٹے کم کرن لگ پیندی اے۔
۴. دھمان دی رسم : بچے دے جم توں دو کُ مہینے بعد بازی گر قبیلہ دھمان دین دی رسم پوری کردا اے۔ ایہہ رسم دیوالی ، لوہڑی جاں قبیلے دے کسے حقیقت تہوار والے دن پوری کیتی جاندی اے۔ دھمان دین ویلے سارے ڈیرے دے لوک دھمان دا سدا ملن تے بچے دے جم والے گھر اکٹھے ہو جاندے ہن۔ بچے دا پیؤ بھری سبھا وچ کھڑا ہو کے ہتھ جوڑ کے ڈیرے دے مکھی توں پنج روپئے منگدا اے۔ پنج روپئے ملن اُتے تن روپئے بچے دے پیؤ ولوں قبیلے دی سانجھ دے طور تے رکھ لئے جاندے ہن اتے باقی دے دو روپئے قبیلے دے مکھی نوں موڑ دتے جاندے ہن۔ ایہناں پیسیاں وچ کجھ ہور پیسے پاکے بچے دے پروار ولوں خسکھس اتے گڑ منگایا جاندا اے جس دی شردائی بنا کے سارے ڈیرے دے سیانے لوکاں اتے بزرگاں نوں پیائی جاندی اے۔ اسے شام نوں مالیات مطابق بچے دے پروار ولوں ڈیرے دے سیانے لوکاں نوں غذا لئی سدا دتا جاندا اے۔ غذا کرن توں بعد ڈیرے دے لوک بچے نوں لمی عمر دا اشیرواد دیندے ہن اتے شگن وجوں مالیات مطابق پیسے وی دتے جاندے ہن۔ دھمان والا غذا زیادہ تر شاکاہاری ہندا اے۔ دھمان دین دی رسم توں مطلب بچے دی قبیلے نال سانجھ پکی کرنا ہندا اے۔
۵ ۔ جھنڈ لاہن دی رسم : دھمان دی رسم توں بعد بازی گر قبیلے وچ جھنڈ لاہن دی رسم ادا کیتی جاندی اے۔ بازی گر قبیلے وچ جھنڈ لاہن ویلے کوئی بہتا کرم کانڈ نہیں کیتا جاندا۔ بازی گر قبیلے وچ جھنڈ لاہن ویلے کسے کوآری لڑکی نوں سوا روپئے دے کے استوں بچے دے مٹھی بھر وال کٹائے جاندے ہن اتے بچے دے پیؤ ولوں ایہہ وال ہری کھیتی وچ سٹّ دتے جاندے ہن۔ بچے دے وال ہریاول وچ سٹن توں مطلب اس دے خوشحال مستقبل دی کامنا کرنا اے۔
۶. گھنگنیاں ونڈن دی رسم : بازی گر قبیلے وچ جدوں بچہ پہلی پلانگھ پٹدا اے تاں بچے دا پروار اس دے ترن تے 'پہلے قدماں' دی خوشی وچ ڈیرے دے سارے گھراں وچ گھنگنیاں بنا کے ونڈدا اے۔ گھنگنیاں دیسی گھیؤ، شکر اتے خسکھس ملا کے کنک نوں ابال کے تیار کیتیاں جاندیاں ہن۔ گھنگنیاں قبیلے وچ گھر گھر جا کے ونڈیاں جاندیاں ہن۔
۷. چھٹی دی رسم : بازی گر قبیلے وچ لڑکا ہون دی صورت وچ خوشی وچ 'چھٹی دین' دی رسم پرچلت اے۔ اس رسم وچ سارا ڈیرا اتے رشتے دار شامل ہندے ہن۔ چھٹی دی رسم وچ بچے دے پروار ولوں خوشی وچ قبیلے دی روٹی کیتی جاندی اے۔ قبیلے وچ چھٹی دی رسم زیادہ تر سردے پجدے گھراں ولوں ای کیتی جاندی اے۔ چھٹی دی رسم وچ قبیلے دے لوکاں ولوں مالیات مطابق بچے نوں شگن پایا جاندا اے۔ اس رسم ویلے بچے دے پروار ولوں ڈیرے دی 'دائی مائی' ، لڑکیاں اتے سیانے بزرگاں دے کپڑے اتے پیسے دے کے بہتر ستکار وی کیتا جاندا اے۔ قبیلے دے ہر گھر لئی ایہہ رسم ضروری نہیں ہندی۔
● بازی گر قبیلے دیاں ویاہ رسماں :- ویاہ اکّ سماجی ادارہ اے۔ دنیا دی ہر جاتی، جنجاتی اتے قبیلے دیاں ویاہ نال متعلق اپنیاں کجھ رسماں اتے پرمپراواں ہندیاں ہن۔ بازی گر قبیلے وچ ویاہ توں پہلاں منگنی دی رسم ادا کیتی جاندی اے۔ اس توں علاوہ ویاہ نال متعلق کجھ ہور پرمپرک رسماں وی ادا کیتیاں جاندیاں ہن جیہناں دا ذکر اس پرکار اے :
۱.۔ گٹھے دی رسم :- بازی گر قبیلے وچ ویاہ توں پہلاں گٹھے دی رسم پوری کیتی جاندی اے جس نوں بازی گر قبیلے دے لوک 'گٹھو' آکھدے ہن۔ قبیلے دے سیانے لوکاں مطابق ادھا ویاہ تاں گٹھے دی رسم نال ای سنپنّ ہو جاندا اے۔ قبیلے وچ رشتے دی دسّ پین مطابق دوہاں دھراں دی رضا مندی توں بعد گٹھے دی رسم ادا کیتی جاندی اے۔ بازی گر قبیلے وچ گٹھے دی رسم دو کُ مہینے دی عمر وچ ہی پوری کر لئی جاندی سی۔ ہن ایہہ حالت بدل گئی اے۔ ہن ایہہ رسم ویاہ توں اک دن پہلاں وی پوری کر لئی جاندی اے۔ منگنے والے منڈے دے دادکے، نانکے اتے بھین بھرا میل دے روپ وچ کڑی والیاں دے گھر پہنچ جاندے ہن۔ قبیلے وچ کتھڑی ستکار دا چنہ اے۔ اس طرحاں منڈے والیاں دی آؤ بھگت توں بعد ملنی دی رسم ادا کیتی جاندی اے۔
۲.۔ رنگ لاؤن دی رسم :- بازی گر قبیلے وچ گٹھے دی رسم پوری ہون توں بعد کڑمنی ولوں ستکار وجوں اپنے کڑم اتے اس دے بھائیاں دے ہولی دے تہوار وانگ رنگ ڈولیا جاندا اے۔ ایہہ رسم گٹھے دی رسم دے سرے چڑھن مگروں کیتی جاندی اے۔ اس رسم ویلے بہت سارا ہاسہ ٹھٹھا وی ہندا اے اتے کئی وار کڑم اتے اس دے بھراواں دے مونہہ رنگ نال لال کر دتے جاندے ہن۔ اس رسم نوں قبیلے دے 'چھارنا' کہندے ہن۔
۳.۔ بازی گر قبیلے وچ ویاہ دی رسم :- پرانے سمیاں وچ جدوں آواجائی دے زریعہ بہت گھٹ سی تاں ویاہ والیاں دھراں مطلب کڑی اتے منڈے والے اکّ دوجے دی سہولت لئی ۲ تن مہینے لئی اپنیاں اپنیاں ٹپریاں لے کے اکّ دوجے دے نیڑے ڈیرا لا لیندے سن۔ ایہہ سبھ اکّ دوجے نال رابطہ بنائی رکھن لئی کیتا جاندا سی۔ ویاہ توں اکّ مہینہ پہلاں ہی ویاہ دیاں تیاریاں شروع ہو جاندیاں ہن۔ بازی گر قبیلے وچ ویاہ توں لگبھگ دو تن مہینے پہلاں ہی ویاہ والی لڑکی جاں نونھ لئی مالیات مطابق سونے اتے چاندی دے گہنے اتے وری دے سوٹ تیار کروا لئے جاندے ہن۔ پروار دا مکھی سارے رشتے داراں نوں آپ گھر گھر جا کے ویاہ دا سدا دندا اے۔
۴.۔ گھوڑیاں گاؤن دی رسم :- بازی گر قبیلے دیاں عورتاں ویاہ توں ۱۰ – ۱۲ دن پہلاں ویاہ والے منڈے دے گھر اکٹھیاں ہو کے گھوڑیاں گاؤنیاں شروع کر دندیاں ہن۔ گھوڑیاں گاؤن دے نال نال بازیگرنیاں ولوں قبیلہ ناچ وی پیش کیتے جاندے ہن۔ اس رسم ویلے عورتاں ولوں کئی سوانگ وی رچے جاندے ہن۔ بازی گر قبیلے دے ہر ویاہ وچ ہیٹھ لکھی پرمپرک گھوڑی اکّ خاص انداز وچ گائی جاندی اے :
کینے گھوڑی منگی اے
کینے ملّ کرائی اے
یارھے گھوڑی منگی اے
جگے ملّ کرائی اے
گھوڑی کردی تھئیا تھئیا
گھوڑی منگدی لکھ روپیہ
کینے گھوڑی منگی اے
کینے واگ پھڑائی اے
۵.۔ بودی گندن دی رسم :- بازی گر قبیلے ویاہ توں اکّ دن پہلاں منڈے کڑی دے گھر وچ بودی گندن دی رسم پوری کیتی جاندی اے۔ ویاہ والے منڈے دی دادی، بھوآ، بھیناں اتے بھابیاں اکٹھیاں ہو کے بودی گندن دی رسم ادا کردیاں ہن۔ اس رسم وچ ویاہ والے منڈے اتے کڑی دے وال بنھ دتے جاندے ہن۔ اس بارے قبیلے دا ایہہ لوک وشواش جڑیا ہویا اے کہ اس طرحاں کرن نال ویاہ والے منڈے جاں کڑی نوں کسے باہرلی شے دا ڈر نہیں رہندا۔ اس مگروں قبیلے دیاں عورتاں اکٹھیاں ہو کے شگناں دے گیت گاؤندیاں ہن :
کیسر کیلے دا ویلا
بودی گندن دا ویلا
بھابیاں سدن دا ویلا
بھیناں سدن دا ویلا
۶.۔ بودی کھولن دی رسم :- بازی گر قبیلے وچ ویاہ دے دوجے دن سورج چڑھدیاں ہی منڈے جاں کڑی دی بودی کھولھ دتی جاندی اے۔ اس ویلے قبیلے دیاں عورتاں ڈھولکی دی تھاپ تے پرمپرک گیت گاؤندیاں ہن :
کھولو گاٹھاں، گاٹھاں کھولو وے
ایہہ کس کنجری نے بنیاں وے
ستّ کھویلے نے بنیاں کھولو وے۔
۷.۔ مہندی لاؤن دی رسم :- بندی کھولن دی رسم توں بعد ویاہ والے منڈے دیاں بھیناں ، جیجے، ساتھی اتے بھرجائیاں اکٹھے ہو کے اس دے مہندی لاؤن دی رسم پوری کردیاں ہن۔
۸.۔ گانا بنن دی رسم : بازی گر قبیلے وچ مہندی دی رسم توں بعد منڈے دے جیجے ولوں منڈے دے ہتھ کھمبڑی بنہی جاندی اے۔ اسنوں ۷ گنڈھاں دتیاں جاندیاں ہن۔ بازی گر قبیلے وچ اسنوں 'گانا' کیہا جاندا اے۔
۹.۔ وٹنا ملن دی رسم :- ویاہ والے منڈے دے وٹنا پروار دے جوائیاں اتے بھرجائیاں ولوں لایا جاندا اے۔
۱۰.۔ خارے دی رسم : منڈے دے جیجے تے بھرجائیاں ویاہ والے منڈے نوں کھارے اُتے چاڑھدے ہن۔ اس رسم وچ ویاہ والا منڈا اپنے ہتھ وچ اکّ تھالی پھڑ لیندا اے جس وچ اکّ دیوا جگایا جاندا اے۔ ویاہ والا منڈا ایہہ تھال پھڑکے پیراں وچ مودھی رکھی پرات اتے چڑھ کے کھڑ جاندا اے۔ ویاہ والے منڈے دا پروار ، رشتے دار اتے قبیلے دے ویاہ وچ شامل لوک ویاہ والے منڈے توں عقیدت مطابق پیسے وار کے اس دیوے والی تھال وچ رکھ دیندے ہن۔
۱۱.۔ سہرا بنھن دی رسم :- ویاہ والے منڈے دا سہرا جیجے ولوں بنھیاں جاندا اے۔ اس رسم ویلے منڈے دیاں بھیناں اچیچے طور تے شامل ہندیاں ہن۔
۱۲.۔ واگ پھڑن دی رسم :- بازی گر قبیلے وچ برات ترن توں پہلاں منڈے دی بھین ویر دے ویاہ دی خوشی وچ ویاہ والے منڈے دا پلہ پھڑدی اے۔ اس رسم نوں بازی گر قبیلے وچ 'واگ پھڑائی' کیہا جاندا اے۔
۱۳.۔ پرکھیاں دی تھاں تے متھا ٹیکن دی رسم :- ویاہ والا منڈا اپنے پرکھیاں دی بنی ہوئی تھاں اُتے پروار سمیت متھا ٹیکدا اے۔
۱۴.۔ ملنی دی رسم :- بازی گر قبیلے وچ برات کڑی والیاں دے گھر پہنچن اُتے سبھ توں پہلاں ملنی دی رسم ہندی اے۔ ملنی دی رسم ویلے قبیلے دیاں عورتاں سٹھنیاں دے روپ وچ ایہہ گیت بولدیاں ہن :
کنکاں دا کن میں لواں
نالے بنھاں کپّ
اگے دھرمشوتنیاں بھڑکدیاں
تساں کیوں کیتی چپّ
مایہ کریئے ٹھیکری
دل کریئے دریا
مایہ آونی جاونی
توں شاباش پلے پا
میریا سوہنیاں۔
۱۵.۔ پھیریاں دی رسم :- بازی گر قبیلے وچ ملنی دی رسم توں بعد پھیریاں دی رسم ہندی اے۔ پرانے ویلے وچ پھیریاں لئی مٹی دے گھوڑیاں اتے 'اکّ' دے پتے رکھ کے بلی بیدی بنائی جاندی سی۔ مگر اجوکے ویلے وچ ایہہ رسم لگبھگ ختم ہون کنارے اے۔ ہن بازی گر قبیلے وچ زیادہ تر ویاہ سکھ دھرم دیاں ریتاں مطابق ہون لگ پئے ہن۔ پرمپرک رسماں ریتاں وچ کافی بدلاء آیا اے۔ کجھ رواج مڈھ قدیم توں مول روپ وچ چلدے آ رہے نے اتے کجھ ویلے دے ویگ دے نال نال الوپ ہو گئے ہن جاں پھر اوہناں وچ وڈی تبدیلی ویکھی جا سکدی اے۔
۱۶.۔ قبیلہ بینتی : بازی گر قبیلے وچ ویاہ والی لڑکی دی چنی ویاہ آلے لڑکے دے پلے نال بنھ کے ویاہ دی رسم سنپنّ کیتی جاندی اے۔ اس طرحاں لڑکی نوں لڑکے دے لڑ لا دتا جاندا اے۔ ایہہ رسم پوری ہون اُتے ویاہ والی لڑکی دے پروار دا مکھی اپنے گل وچ اپنے سافے دا پلہ پا کے لڑکے والیاں نوں نمرتا سمیت قبیلہ بینتی کردا اے :
مارھاج !
مارے پالے ای جنو
تل پھلّ سریؤ
میں تنے دیئ ریو چھوں
باقی تارے آنگے مار
ای ہاتھ جوڑکے
منت چھا
میں تنے کائیں نہیں دنو
مار لاج راکھیں۔
۱۷.۔ مٹھے چولاں دا آدان-حاصل : بازی گر قبیلے وچ ویاہ دی رسم پوری ہون توں بعد دوہاں دھراں ولوں مٹھے چولاں دا آدان حاصل کیتا جاندا اے۔ منڈے والے مٹھے چول گھروں بنا کے لے کے جاندے ہن۔ ایہہ مٹھے چول سارے براتیاں اتے رشتے داراں وچ ورتائے جاندے ہن۔ اجکلھ ایہناں چولاں دی تھاں مہنگیاں مٹھیائیاں نے لے لئی اے۔
۱۸.۔ ڈولی چاڑھن دی رسم : بازی گر قبیلے وچ ویاہ والی کڑی دے مہندی لاؤن توں بعد تیل پاؤن دی رسم پوری کیتی جاندی اے۔ اس رسم وچ کڑی دے سوہریاں ولوں لاگ دے طور اُتے سکی مہندی ، وٹنا، لالی، سرمہ، چوڑیاں، رنگ - برنگے ربن تے ستّ گڑ دیاں روڑیاں دتیاں جاندیاں ہن۔ ایہہ شگناں دا گڑ اس دیاں سہیلیاں چ ونڈ دتا جاندا اے۔
۱۹.۔ پانی وارن دی رسم : بازی گر قبیلے وچ ویاہ والا منڈا جدوں نویں ویاہتا نوں گھر لے کے آؤندا اے تاں نویں ویاہے جوڑے دے گھر وچ داخلہ کرن توں پہلاں منڈے دی ماں نویں ویاہے جوڑے دے سر توں ستّ وار پانی وار کے پیندی اے۔ اس رسم ویلے منڈے دی ماں ولوں اپنی نویں ویاہی عورت پہلے دن اپنے سوہریاں دے گھر جاکے روٹی نہیں کھاندی۔ اس لئی پہلے دن دا کھانا اس دے کسے رشتے دار دے جاں نزدیکی گھروں لیایا جاندا اے۔
۲۰.۔ گانا کھولن دی رسم : بازی گر قبیلے وچ ویاہ توں دوجے دن گانا کھولن دی رسم ادا کیتی جاندی اے۔ اس رسم وچ نواں ویاہیا جوڑا اکّ دوجے دی کلائی توں گانا کھولن دی رسم پوری کردا اے۔
۲۱.۔مانڈا کھیڈن دی رسم : مانڈا کھیڈن دی رسم وچ پتل دی پرات نوں چولاں دی مانڈ نال بھر لیا جاندا اے۔ اسے مگروں مانڈ وچ چاندی دی انگوٹھی اتے سوا روپیہ سٹّ دتا جاندا اے۔ اس رسم وچ نواں ویاہیا جوڑا ہشیاری نال مانڈ وچوں انگوٹھی لبھدا اے۔ جسنوں انگوٹھی پہلاں لبھّ جاندی اے، ایہہ انگوٹھی اوسے دی ہی ہو جاندی اے۔
۲۲.۔ تیلے کھیڈن دی رسم : بازی گر قبیلے وچ تیلے کھیڈن دی رسم ویلے ستّ سرکڑے دے چھوٹے چھوٹے تیلے نویں ویاہے جوڑے دے ہتھ وچ پھڑا دتے جاندے ہن۔ اس رسم وچ نویں ویاہے لڑکے لڑکی ولوں اک دوجے دے ہتھاں وچ گھٹ کے پھڑے ہوئے تیلے زور ازمائی کرکے کڈھے جاندے ہن۔ بازی گر قبیلے وچ ایہہ رسم پردے وچ بھرجائیاں اتے بچیاں دی حاضری وچ پوری کیتی جاندی اے۔
۲۳.۔ چونکے چاڑھن دی رسم : بازی گر قبیلے وچ نویں ویاہی وہوٹی نوں ویاہ توں دوجے دن چونکے چڑھایا جاندا اے۔ اس نوں 'تون وچ شامل کرنا' وی کیہا جاندا اے۔ اس رسم وچ نویں ویاہی لڑکی اپنے ہتھیں غذا تیار کرکے اپنے سسّ سوہرے اتے پروار نوں پروسدی اے۔ اس رسم دا مقصد نویں ویاہی لڑکی نوں گھر دی ذمہ واری سونپنا ہندا اے۔
۲۴.۔ مٹھیآں باٹیاں دی رسم : اس رسم وچ نویں ویاہی لڑکی اپنے پیکیاں دے گھر کجھ دن بتاؤن توں بعد مٹھیآں روٹیاں بنا کے سوہرے گھر لیاؤندی اے جو کہ ڈیرے دے سارے گھراں وچ ورتائیاں جاندیاں ہن۔ اس رسم توں مطلب لڑکی دا اپنے سوہرے گھر نال جڑن دے نال نال ڈیرے دے سارے گھراں نال سانجھ ظاہر کرنا ہندا اے۔ ایہہ رسم دو گوتراں دی سانجھ بھائیچارک سانجھ نوں پکا کردی اے۔
◆ بازی گر قبیلے دیاں ایہہ رسماں نفسیات پکھ توں بہت ہی اہم ہن۔ بازی گر قبیلے وچ نویں ویاہی لڑکی پھر اکّ جاں دو دن بعد اپنے پیکے گھر پھیرا پاؤندی اے اتے اتھے دس پندراں دناں دے ویلے لئی رکدی اے۔ پھر اسنوں کسے حقیقت تہوار والے دن اسدا شوہر پھر توں لین آؤندا اے۔ اس دوجے پھیرے دوران ہی اوہناں دے گرہستھی جیون دی شروعات ہندی اے۔ اس پرکار بازی گر قبیلے وچ لمیاں رسماں توں بعد ویاہ سنپنّ ہندا اے۔
۱. چلی دین دی رسم:
بازی گر قبیلے وچ کسے بزرگ جاں سیانے آدمی دے مرن ویلے چلی دین دی رسم ادا کیتی جاندی اے۔ مرن والے انسان دے مونہہ وچ ہتھ دی چلی نال پانی دیندے ہن۔ قبیلے وچ ایہہ یعقین اے کہ جے کوئی انسان چلی توں بناں مر جاندا اے تاں اسدی روح بھوت - پریت بن کے بھٹکدی رہندی اے۔
۲. منجی توں ہیٹھاں اتارن دی رسم:
بازی گر قبیلے وچ مرن والے انسان نوں موت توں ترنت بعد منجی توں ہیٹھاں اتار دتا جاندا اے۔ اس اُتے کوئی سفید کپڑا تان دتا جاندا اے اتے سوگوان لوک گھر دے باہر اکٹھے ہو کے ویہڑے وچ بیٹھ جاندے ہن۔
۳. سوگ دی رسم:
متک انسان دا پروار ردن کردا ہویا اسدا جس گائن کردا اے۔ اس ردن وچ متک دیاں رشتے دار عورتاں وی شامل ہندیاں ہن۔ قبیلے دے سیانے لوک موت دے سدیوی سچ دے نصیحت دین دے نال - نال متک دے پروار نوں ڈھارس وی دیندے ہن۔
۴. سنسکار دیاں رسماں:
بازی گر قبیلے وچ سورج دی حاضری وچ سنسکار کرن دی رسم پچلت اے۔ جیکر انسان دی موت رات ویلے جاں سویرے ویلے ہووے تاں اسدا سنسکار سورج چڑن اُتے ہی کیتا جاندا اے۔ بازی گر قبیلے وچ متک عورت اُتے لال دشالا تانیا جاندا اے۔ بازی گر قبیلے دیاں عورتاں متک دی ارتھی وچ شامل نہیں ہندیاں۔
۵. گھڑا بھنن دی رسم:
بازی گر قبیلے وچ جدوں متک انسان نوں گھروں شمشان لئی کڈھیا جاندا اے تاں سویاں دے راہ وچ اس توں پانی دا گھڑا وار کے بھنّ دتا جاندا اے۔ استوں مطلب اے کہ اسدا اج توں اس سنسکار توں انّ - پانی مکّ گیا اے۔
۶. اگنی داہ کرن دی رسم:
پروار اتے قبیلے دے لوکاں ولوں مل کے آدر سمیت متک دی چکھا تیار کیتی جاندی اے۔ متک نوں اگنداہ دین توں پہلاں اس دے مونہہ وچ دیسی گھیؤ اتے ہون سامان بھیٹ کیتی جاندی اے۔ اگن دیوتا اگے قبیلہ بینتی کرن توں بعد متک دی چکھا نوں اگّ دتی جاندی اے۔
۷. کپال کریا:
بازی گر قبیلے وچ متک دی چکھا دے تھوڑا کُ پانی جان دے بعد متک دی 'کپال کریا' کیتی جاندی اے۔ اس رسم وچ متک دی کھوپری نوں ستّ وار اکّ لمے بانس نال ٹھوکیا جاندا اے تے پھر بانس نوں چکھا دے دوجے پاسے وگاہ کے سٹیا جاندا اے۔ اس کریا نوں کپال کریا آکھیا جاندا اے۔
۸. پھلّ چگن دی رسم:
بازی گر قبیلے وچ تیسرے دن متک دے پھلّ چگ کے اکّ چٹی تھیلی وچ پا کے کسے رکھ دی ٹہنی اُتے ٹنگ دتے جاندے ہن۔ آدمی دا بھوگ بارھاں دناں بعد اتے عورت دا بھوگ گیارھاں دناں بعد پایا جاندا اے جسنوں ترتیب وار 'باہرا' اتے 'گیارا' آکھدے ہن۔
۹. پانی دین دی رسم:
بازی گر قبیلے وچ متک دے بھوگ والے دن پروار دے ممبر، رشتے دار اتے قبیلے دے لوک مرن والے انسان نوں پانی دین دی رسم ادا کردے ہن۔ اس رسم وچ پانی دے دو گھڑے بھر کے نیڑے - نیڑے رکھ دتے جاندے ہن۔ بھوگ اُتے متک نوں شردھانجلی دین والے لوک بھوگ والے گھر داخل ہندیاں ہی سبھ توں پہلاں ' پانی دی رسم' پوری کردے ہن۔
۱۰. شوق وارتا دی رسم:
بازی گر قبیلے دے لوک بھوگ اُتے اکّ گول چکر دے سائز وچ اکٹھے ہو کے بیٹھ جاندے ہن۔ اس ویلے اوہناں لئی اکّ سانجھے تھال وچ 'بیڑیاں' اتے حقہ آدی رکھ دتے جاندے ہن۔ اس موقعے متک دے شبھ کماں دے گنگان دے نال - نال برادری دے الجھے ہوئے مثلیاں تے وچار - وٹاندرا کیتا جاندا اے۔
۱۱. قبیلے دے جھگڑیاں متعلق وچار-وٹاندرا:
بازی گر قبیلے وچ بھوگ دی رسم موقعے بازی گر قبیلے دے وکھ - وکھ تھاواں توں آئے پینچ اتے نمائندے اکتر ہوئے ہندے ہن۔ بازی گر قبیلے وچ اٹھے نویں جھگڑیاں اتے مثلیاں متعلق ایہناں رسماں ویلے وچار- وٹاندرا کیتا جاندا اے۔
۱۲. بچے دی موت متعلق رسماں:
بازی گر قبیلے وچ کسے بچے دی موت ہو جان دی صورت وچ اسنوں دفنایا جاندا اے۔ پروار وچ بچے دی موت ہو جان اُتے بہتے کرم کانڈ نہیں کیتے جاندے۔ بازی گر قبیلے وچ کسے بچے دے کومل سریر دا سنسکار نہ کرن دی رسم قبیلے دے بچیاں نال گہرے بھاوناتمک لگاؤ وچوں پیدا ہوئی اے۔
۱۳. بتی دھاراں دی رسم:
بازی گر قبیلے وچ متک بچے نوں دفناؤن توں پہلاں اس دی ماں ولوں اس نوں ددھ دیاں 'بتی' دھاراں دتیاں جاندیاں ہن۔ ایہہ رسم بچے دی روحانی امن نال جڑی ہوئی اے۔ پروار دے ممبر اتے ڈیرے دے ہور سیانے لوک بچے دے سنسکار وچ شامل ہندے ہن۔
۱۴. بچے دے متک سریر دی سمت بدلنی:
سویاں دے ادھ وچ جا کے اکّ وار بچے دے متک سریر دی سمت بدلی جاندی اے۔ بازی گر قبیلے وچ ایہہ اکّ سنسکار اے۔ اجیہا اس لئی کیتا جاندا اے کہ متک بچے دی روح نوں تھوڑا جا آرام مل جاوے تے اوہ اپنے گھر دا راہ بھلّ جاوے۔
۱۵. بچے دی موت دا سوگ توڑن دی رسم:
بازی گر قبیلے وچ سویاں توں واپس پرتدیاں بازی گر قبیلے دے لوک تھوڑی دیر لئی کسے بیری دے درخت کول رکدے ہن۔ بچے دے سنسکار وچ شامل لوک بیری دا اکّ - اکّ پتہ توڑ کے مونہہ وچ پاؤندے ہن۔ پھر اس پتے نوں دنداں نال ٹکّ کے پرھاں سٹّ دتا جاندا اے۔
بازی گر قبیلے دی موجودہ حالت:-
پنجاب دے موجودہ حالت بڑی ماڑی اے۔ وڈی گنتی وچ پسوں پالن ہون کرکے ایہہ قبیلہ جنگل، بیلیاں، ہریاں چارگاہاں، پانی دی بھال وچ اک تھاں توں دوجی تھاں جاندا رہا۔
۱۹۴۷ توں بعد وڈی گنتی وچ ایہہ مغربی پنجاب وچ آ وسے، ایہناں نوں زمیناں وی الاٹ ہوئیاں پر آجڑی سبھاء دے ہون کرکے ایہناں لئی مستقل جیون مطابق نہیں سی۔ آپسی آدان حاصل ودھیا۔ بازی گر قبیلہ دے لوک ہن پسوں پالن، مزدوری، واڈھی اتے پنڈاں وچ کباڑ چککے گزارا کردے ہن۔ ایہہ گل بات (آپسی) گوار بولی وچ کردے ہن۔ ایہہ قبیلہ صحت سنبھال اتے مہنگائی ول کافی سچیت ہو رہے ہن۔ اج وی قبیلے دے لوک فیصلے مان مریادا مطابق پنچائت دی سرو سمتی نال ہی کردے ہن۔ سزا دے روپ وچ چھیک دتا جاندا اے۔ بھوگ دی رسم وچ کوئی رشتے داری نہیں دیکھی جاندی سگوں قبیلے دے سارے لوک شرکت کردے ہن۔
موت متعلق رسم رواج
سودھوبازی گر اپنا پچھا مارواڑ دسدے ہن۔ مارواڑی بازی گر اپنا دھرم ہندو دسدے ہن۔مگر ایہہ مردیا نوں جلاؤدے ہن صرف تن سال دا بچہ ہووے اس نو ہی دپھناؤدے ہن ۔ تن سال تو گھٹ بچے دا بھوگ نہی کردے بھوگ نوں بارا وی کیہا جادا اے کیونکہ بازی گر قبیلے دے لوک مرن تو بارا دن بعد بھیوے تو لیایا پانی مرے ہوئے بندے نوں اہنا دی شاتی لئی پرالی دے دو تلے لے کے پانی نوں چھڑکدے ہن۔ اس توں بعد لنگر آدی دا پربندھ ہندا اے پر دوسرے اجھں ہی دفنا دیندے ہن دبن توں پہلا تابعے دا پیسہ اگّ وچ گرم کرکے مردے دے متھے تے لا دتا جاندا اے بھوگ ہون تو بعد گھڑیا جس چ پانی ہندا اے نو توڑیا جادا اے آدی۔ [۱۰]
بازی گر قبیلے دی بولی اتے خفیہ بولی - بازی گر قبیلے دا اپنا ہی اک بولی پربندھ اے ۔ بازی گر لوک دے رنگ بولی شبد ہن جہڑی کہ راجستھانی مول دی بولی اے ۔ اس بولی ' دی اپنی کوئی لپی نہیں اے ۔ ایہہ بولی صدیاں توں اک پیڑی توں دوجی - پیڈی تک زبانی روپ وچ چلدی آ رہی اے ۔ بھارت دے غور ، گورماٹی اتے کور بجاریاں دی بولی دا تعلق وی اسے بولی نال اے ۔ اس بولی دے لئی شبد گجراتی ، مارواڑی ، ہندی اتے برج بولی نال کافی ملدے کردے ہن ۔ بھارت وچ لگبھگ ۱۰٪ لوک غور بولی بولدے ہن ۔ اج وی راجستھان دے کوٹا ، بوندی جے پور ، جودھ پور؉ چتوڑگڑ اتے میواڑ دے علاقیاں وچ اس بولی دا تجربہ کیتا جاندا اے ۔ گریئرسن اپنے بولی سروے وچ ‘ بنجارہ ’ اتے ‘ لبانا ’ لوکاں دی بولی نوں اکو کوٹی وچ رکھدا اے ۔ مالک ہون کرکے کئی رمتے قبیلیاں دی بولی گھمکڑ تنقید بھارت دیاں وکھ وکھ بولیاں دا مپناہ اے جس وچ وکھ وکھ مقامی بولیاں دے شبد آپس وچ رچ مچ گئے ہن ۔ اس طرحاں بازی گر قبیلے دی بولی وچ وی ایہہ اثر ویکھیا جا سکدا اے ۔ بازی گر لوکاں دو مکھ دھارا نالوں ٹٹے رہن کرکے بولی اتے تہذیبی مطالعہ پکھوں انگولے رہے ہن ۔ ‘ سماج سائنسداناں دا وچار اے کہ اپرادھی قبیلیاں نوں چھڈّ کے بہت سارے ٹپریواس قبیلیاں دی بولی “ پجن ’ روپ وچ پرچلت اے ۔ پجن مول روپ وچ انگریزی شبد بزنس دا اپبھرنش اے ۔ انگرے - جدوں ویوپار لئی چین آئے تاں انگریزی اتے چینی بولی دے مپناہ ' تے جہڑی ملگوبھا انگریزی دا نکاس ہویا اسنوں ‘ بزنس انگریزی ’ । کیہا جان لگا ؛ جو چینی اچارن کرکے پجن انگریزی ہو گیا ۔ ایوں - دو بھاشک حالات ماتحت پیدا ہوئی کسے وی مشرت بولی نوں پجن کیہا جانا لگا ۔ بہت سارے قبیلے پیشہ ورانہ لوڑاں لئی پجن نوں اپناؤندے ہن ۔ تاں اسنوں کرؤل کیہا جاندا اے ۔ اجیہی بولی وچ پر اثر بولی دے وگڑے ہوئے شبد اتے علاقائی بولی دا رنگ ہندا اے پر جیہناں وچ ویوپاری بولی توں پہلاں ہی دو قسم دی بولی پرچلت ہووے ، جس نہ ہی پجن ۔ ” - قبیلے وچ بولی جان والی بولی نوں نہ کرتل کیہا جا سکدا اے ، - بازی گر قبیلے دی بولی نوں مکھ طور تے تن حصےآں وچ ونڈ کے ویکھیا جا سکدا اے :
۱. کبیلو دی بول چال دی بولی ،۲ ۔کبیلو دی خفیہ بولی ۳ ۔ قبیلے دی جن رابطہ دی بولی
۱. بازی گر قبیلے دی بول چال دی بھاشا- بازی گر قبیلے دی بولچار دی بولی نوں ‘ غور بھاشاں ’ کیہا جادا اے ۔ بازی گر قبیلے دی بولی راجستھان دی ‘ گوار ' بولی نال کافی ملدی جلدی اے ۔ ویلے دے نال نال بولی دی ووکیبولری وچ تیزی نال آ رہا تبدیلی وی ویکھن نوں ملدا اے ۔ جدید یگ دیاں نویاں کاڈھاں اتے اوہناں لئی نویں مقررہ ناں بازی گر قبیلے ولوں اپنے طور تے ہی گھڑ لئے جاندے ہن جہڑے کہ بڑی جلدی قبیلے وچ پرچلت ہو جاندے ہن ۔ سارے بازی گر قبیلے وچ اکو طرحاں دی بولی پرچلت اے پر نال ہی اس توں تھوڑا بہتا مقامی اثر وی دیکھن نوں ملدا اے ۔ بھاویں کہ بازی گر قبیلے دے لوکاں وچ تیزی نال تعلیم دا پاسار ہو رہا اے اتے اس قبیلے نال متعلق کافی بچے انگریزی سکولاں اتے پیشاور کالجاں وچ اچّ کوٹی دی سکھیا حاصل کر رہے ہن پر پھر وی ہر بازی گر گھر وچ ‘ کور ’ بازی گر بولی ہی بولی جاندی اے ۔ ہر وقت کوئی دوجی بولی بولن والے بچے جاں انسان نوں ‘ کور ہی بن گؤ ’ قہقے جھاڑ پائی جاندی اے ۔ بازی گر قبیلے دے لوک اپنے آپ نوں ‘ غور ’ اتے قبیلے توں باہرلے انسان نوں ‘ کور کہندے ہن ۔ بازی گر قبیلے وچ ‘ کور ’ شبد نوں بہتا آدریوگ شبد نہیں سمجھیا جاندا سگوں اس طرحاں دے انسان نوں منفی نظر توں ویکھیا جاندا اے ۔ بازی گر قبیلے دے لوکاں وچ باہرلے انسان لئی اکّ ہور شبد ' ناٹی ’ کافی پرچلت اے اس پرکار قبیلے توں باہرلی عورت لئی ترتیب وار ‘ کوری ’ اتے ‘ ناٹن شبد دا تجربہ کیتا جاندا اے ۔ اسے طرحاں ہی قبیلے توں باہرلے لڑکے اتے لڑکی لئی ترتیب وار ' کوڈا ' اتے ' کوڈی ' شبد دا استعمال ہندا اے ۔ ایہناں اُتلے دوویں شبداں نوں وی بازی گر قبیلے وچ منفی نظر توں ویکھیا جاندا اے
۲ بازی گر قبیلے دی خفیہ آگھار : بازی گر قبیل دی خفیہ ایہہ بولی بازی گر قبیلے وچ پر ترقی یافتہ روپ وچ پرچلت اے ۔ جیکر فتراں اتے اچارن لہجہ بازی گر قبیلے دی بول چال دی بولی توں اس بولی دی قبیلے دی بول چال نال تلنا کیتی جاوے تاں اسدی وادھا بلکل الگ اے ۔ اسدا محاورہ وی بہت نویکلا اے ۔ ایہہ بولی - قبیلے دے لوکاں اتے سیانے بزرگاں دے مطابق ایہہ بولی قبیلے دیاں - بازی گر قبیلے دی بول چال دی بولی توں بالکل الگ اے ۔ بازی گر سنکٹکالین پرحالات دی اپج اے ۔ بازی گر قبیلے دی اس خفیہ بولی کول قبیلے دی بول چال دی بولی دا پورے دا پورا ڈھانچہ موجود اے ۔ ایہہ بولی قبیلے دی بول چال دی بولی وانگ بیئدک وہاء اتے روانگی والی اے ۔ اس بولی کول ووکیبولری دا بہت وڈا بھنڈار ہو کئی واری اکّ وستو جاں انسان لئی دو دو شبد پرچلت ہن : اداہرن دے طور تے : کوئی اجنبی آیا اے اس واک لئی قبیلے وچ دو ہیٹھ لکھے وکھ وکھ واک پرچلت ہن : ۱ ۔ پوریا آ گؤ چھا ( بازی گری ) ۲. ناٹی ایوَ گؤ چھا ( پارسی ) بازی گر دے قہر وڈے پدھر تے قبیلے دی ایہہ خفیہ بولی قبیلے توں باہرلے اجنبی جاں اجنبیاں لئی ورتی جاندی اے جیہناں نوں قبیلے لئی غیر سمجھیا جاندا اے جاں جس نال قبیلہ گھلن ملن توں گریز کردا اے ۔ بازی گر قبیلے تے وکھ وکھ ویلے آئے سنکٹاں دوران اس خفیہ بولی نے ہی بازی گر قبیلے دی ہوند نوں بچائی رکھیا اے ۔ مغل دور اتے انگریزی راج ویلے قبیلہ اپنی گوار بولی اتے خفیہ بولی صدقہ ہی اوہناں تے ظلم توں بچیا رہا اے ۔ ۱۹۴۷ دی ونڈ دوران جدوں بدامنی اتے قتل و غارت ہو رہی سی تاں بازی گر قبیلے دے لوکاں نے اپنے قبیلے دے لوکاں نوں اپنی خفیہ بولی وچ زبانی سندیش بھیج بھیج کے اس حالت توں جانوُ کروایا سی اتے سارے قبیلے نوں جلدی ' توں جلدی بھارت آ جان لئی آکھیا سی ۔ اس طرحاں دے سندیساں وچوں اکّ سنیہا اس پرکار اے :
کھدر کریب
گھوگی کیوَ
کرگی ٹیگ
۔۷ ۵
ایہناں شبداں دا مطلب اے کہ : کپڑا لیڑا سبھال کے کیتیاں ۔ ایہہ بولی پیڑھی در پیڑھی زبانی روپ وچ اگے چلدی رہندی اے ۔ । اج وی کئی حالتاں وچ اس بولی دا تجربہ کیتا جاندا اے ۔ کئی وار گھر وچ چھوٹے بچیاں توں کئی گل لکاؤنی ہووے تاں خفیہ راج دا | تجربہ کیتا جاندا اے ۔ بازی گر قبیلے دیاں عورتاں نوں پڑ بولی دا : تجربہ مرداں نالوں زیادہ کردیاں ہن ۔ ایہہ بولی بھارت دی کسے وی ہور بولی نال بالکل نہیں ملدی سگوں ایہہ نویکلی اتے چتر بولی اے ۔ گوار بولی قبیلے ولوں ہنڈھائیاں سنکٹکالین حالات دی اپج اے ۔ باجگیر قبیلے دی عام بول چال دی بولی گجراتی ، مارواڑی ، راجستھانی ، ہندی اتے سنسکرت بولی دا مپناہ اے ۔ قبیلے وچ اس بولی نوں گوار بولی کیہا جاندا اے ۔ بازی گر قبیلے دے لوک ویلے دی مار سہندے ہوئے صدیاں توں وقائم ہو کے جدھروں جدھروں وی لنگھدے گئے ، اوہ اوہناں علاقیاں دی بولی دے شبد اپنی بول چال دی بولی دا حصہ بناؤندے گئے ۔ ایہہ اکّ سہج تے اچیت ورتارا ہندا اے بازی گر قبیلے دی خفیہ بولی غیرملکی حملہ آوراں اتے مغلاں دے ویلے ہوند وچ آئی منی جاندی اے ۔ مغلاں دے لگاتار حملیاں نے بازی گر قبیلے دا جنجیون است مصروف کر دتا سی ۔ مغل دور وچ ایہناں لوکاں نے اپنی ہوند اتے روایت نوں بنائی رکھن لئی اکّ وکھری دتا جاندا اے ۔ خفیہ بولی ایجاد کیتی جس نوں باجگیری بولی جاں پارسی دا ناں وی دتا جاندا اے۔
۳. جن رابطہ دی بولی : بازی گر قبیلے دے لوکاں دی جن رابطہ دی بولی متعلق کھیتر والی بولی ہندی اے ۔ قبیلے دے لوک ونج وپار اتے نرباہ کرن لئی اس بولی دا استعمال کردے ہن ۔ اس بولی وچ کجھ شبد قبیلے دی بولی دے آ جان کرکے ایہہ بولی ہائیبرڈ ( Hybrid ) قسم دی بن جاندی اے جسنوں قبیلے دے لوک اپنے سکھ اتے سودھا مطابق ورتن لگ جاندے ہن ۔ ایہہ بولی قبیلے وچ بڑی جلدی پرچلت ہو جاندی اے ۔ اس لئی کسے اچیچ جاں یتن دی ضرورت نہیں پنجابی بولی دا استعمال کردا اے ۔ پیندی ۔ اداہرن دے طور پنجاب دا بازی گر سمودائے جن رابطہ لئی پنجابی بولی دا استعمال کردا اے۔
بازی گر قبیلے دی بولی اتے خفیہ بولی پنجابی بازی گر قبیلے دی بولی
پنجابی بازی گر قبیلے بازی گر قبیلے
دی خفیہ بولی[۱۱]
۸بھ۰ ۸بھ۰ ۵۲
ماس ماس ٹوبی
کاں کاگ کاگ
روٹی باٹی ڈھواری
اکھ آنکھ آنکھ
پچھلے دنیں بھارتی ساہت اکادمی اتے سینٹر فار دا سٹڈی آف شوشل اینڈ ایکسکلوزن اینڈ انکلوسو پولسی ( سی۔ایم۔ایس۔ای۔ آئی۔پی۔ ) نیشنل لاء سکول آف انڈیا یونیورسٹی ( NLSIU ) ، | بینگلرو نے متی ۳-۴ مارچ نوں اک قومی گور بنجارہ کنوینشن دا انعقاد کروایا جس وچ غور بولی متعلق ہیٹھ لکھیا متا پاس کیتا گیا : غور بنجارہ بولی لپی - ناگری اپنائی جاوے گی بھارت دے آئین مطابق غور بنجارہ بولی نوں آئین دے اٹھویں شڈیول وچ شامل کیتا جاوے گا ۔ ۱) بنجارہ کلچر اتے لٹریری اکادمی دا قیام کیتا جاوے گی
۲) بھارتی ساہتی اکادمی ولوں غور بنجارہ لکھاریاں نوں اعزازی کیتا جاوے گا ۔
۳) بولی - غور بنجارہ بولی
۴) لپی- نگری اپنائی جاوے گی
ایہہ متا مشہور لکھاری اتے بھارتی ساہت اکادمی دے جنرل کونسل ممبر سری لچھمن گائکواڑ دی حاضری وچ پاس کیتا گیا جس وچ ترتیب وار موتیراج راٹھور ، بی۔ٹی للتا ، آر۔رمیش۔آریہ بڑتیا ، ہری لال پوار ، شاتا ہیرو ، سورج پرکاش بڑتیا ، اے۔آر گووندا مالک اتے گووردھن بنجارہ شامل ہوئے ۔ [۱۲]
حوالے
سودھو- ↑ تیاگی, ڈاکٹر۔ موہن (2014). پنجاب دے خانہ بالزام قبیلے. نیشنل بکّ ٹرسٹ، انڈیا, 14.
- ↑ تیاگی, ڈاکٹر۔ موہن (2014). پنجاب دے خانہ بالزام قبیلے. نیشنل, 14.
- ↑ تیاگی, ڈاکٹر۔ موہن (2014). پنجاب دے خانہ بالزام قبیلے. نیشنل بکّ ٹرسٹ، انڈیا, 16.
- ↑ تیاگی, ڈاکٹر۔ موہن. پنجاب دے خانہ بالزام قبیلے.
- ↑ < ڈاکٹر۔ موہن تیاگی، پنجاب دے خانہ بالزام قبیلے، پنہ 22 >
- ↑ < ڈاکٹر۔ موہن تیاگی، پنجاب دے خانہ بالزام قبیلے، پنہ 27 >
- ↑ < ڈاکٹر۔ موہن تیاگی، پنجاب دے خانہ بالزام قبیلے، پنہ 31 >
- ↑ < ڈاکٹر۔ موہن تیاگی، پنجاب دے خانہ بالزام قبیلے، پنہ 32 >
- ↑ < ڈاکٹر۔ موہن تیاگی، پنجاب دے خانہ بالزام قبیلے، نیشنل بک ٹریسٹ، انڈیا، پنہ نن - 36 – 40 >
- ↑ <کرنیل سنگھ تھند، پنجاب دا لوک ورثہ - حصہ پہلا، پبلیکیشن بیورو پٹیالہ، >
- ↑ chahal, Mandeep Singh. بازی گر قبیلہ. موہن تیاگی (ڈاکٹر۔). ISBN 562453.
- ↑ Makar, A. B.; McMartin, K. E.; Palese, M.; Tephly, T. R. (1975-06). "Formate assay in body fluids: application in methanol poisoning". Biochemical Medicine 13 (2): 117–126. doi:. ISSN 0006-2944. PMID 1. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/1.