اینی بیسینٹ

اینی بے سینٹ
(انگریزی وچ: Annie Besant)
پیدائشی نام	(انگریزی وچ: Annie Wood)
جم	1 اکتوبر 1847   کلیفم (لندن)
وفات	20 ستمبر 1933 (86 سال)  اڈئر، مدراس
شہریت	متحدہ مملکت برطانیہ عظمی و آئر لینڈ (–۱۲ اپریل ۱۹۲۷) برطانیا
جماعت	انڈین نیشنل کانگرس
رکنیت	فیبین
شریک حیات	فرینک بے سینٹ
اولاد	ارتھر، مبیل بے سینٹ سکوٹ
عملی زندگی
مادر علمی	برکبیک یونیورسٹی آف لندن
پیشہ	مضمون نگار ،  لکھاری ،  صحافی ،  مدیر ،  سیاست دان ،  نسائیت پسند ،  خواتین کے حق رائے دہی کی حامی ،  حقوق نسوان کی کارکن ،  حامی شہری حقوق ،  حریت پسند
پیشہ ورانہ زبان	انگریزی ،  مرہٹی
شعبۂ عمل	لیکھ
وجہ شہرت	تھیؤسوفسٹ، عورت حقاں لئی کارکن، لکھاری اتے وکتا
تحریک	آزاد خیال
نامزدگیاں
نوبل امن انعام (۱۹۳۱)

ڈاکٹر۔ اینی بے سینٹ (1 اکتوبر 1847 – 20 ستمبر 1933) آگوُ تھیؤسوفسٹ، عورت حقاں دی حامی، لکھاری، وکتا اتے بھارت-پریمی خاتون سی۔ 1917 وچ اوہ بھارتی قومی کانگرس دی پردھان وی بنی۔ آپ جمی-پلی تاں کسے ہور دیس وچ سی پر بھارت آؤن توں بعد اوہ صرف بھارت دی ہو کے رہِ گئی۔ اوہ آئرش پروار نال متعلق سی۔

ڈاکٹر اینی بیسنٹ (پیدائش: 1 اکتوبر 1847ء - انتقال: 20 ستمبر 1933ء) معروف انگریز تھیاسوفسٹ، حقوق نسواں د‏‏ی حامی، مصنفہ، اسپیکر تے محبِ وطن بھارتی سواݨی سن جنھاں نے ہندوستان وچ قائد اعظم محمد علی جناح تے بال گنگا دھر تلک دے نال انڈین ہوم رول د‏‏ی تحریک چلا‏ئی۔ 1847ء وچ لندن وچ پیدا ہوئیاں۔ اوہ چارلس بریڈلا تو‏ں بہت متاثر سن۔ 1882ء وچ مادام بلاوسکی دے رابطہ وچ آئیاں تے 1889ء وچ مادام بلاوسکی د‏‏ی تعلیمات تو‏ں متاثر ہوئے ک‏ے تھیوسوفسٹ ہوگئياں۔ 1889ء وچ لیبر کانگریس پیرس وچ شامل ہوئیاں تے 1898ء وچ بنارس وچ ویدھیک قائم کيتا جو بعد وچ سینٹرل ہندو کالج بن گیا۔ 1907ء وچ تھیو سافیکل سوسائٹی د‏‏ی صدر منتخب ہوئیاں۔ 1917ء وچ برطانوی حکومت نے انہاں نو‏ں گرفتار ک‏ر ليا۔ 1917ء ہی وچ اوہ آل انڈیا کانگریس د‏‏ی صدر وی بنیاں۔ انہاں نے موٹیگیو چیمسفورڈ اصلاحات د‏‏ی حمایت تے گاندھی جی د‏‏ی عدم تعاون تحریک د‏‏ی مخالفت کيتی۔ مدراس 1927ء وچ سوراج تجویز د‏‏ی حمایت کیتی۔

انہاں نو‏ں ہندوستان تو‏ں دلی انس سی۔ تے جدوجہد آزادی وچ انھاں نے نہایت اہ‏م کردار انجام دتا۔ ویہہ سال دتی عمر وچ انہاں د‏‏ی شادی فرینک نال ہوئی مگر نظریا‏تی اختلاف دے باعث 1873ء وچ دونے وچ علیحدگی ہوئے گئی۔ ہندوستان د‏‏ی مستقل شہری رہیاں۔ 20 ستمبر 1933ء وچ 85 سال دی عمر وچ اڈیار (مدراس) دے مقام اُتے فوت ہوئیاں۔

مڈھلا جیون

اینی بے سینٹ دا جم کلیفم (لندن) دے مڈل کلاس پروار وچ 1 اکتوبر، 1847 نوں ہویا سی۔ اوہ پنج سالاں دی سی کہ پیؤ دا انتقال ہو گیا۔ ماں منڈیاں لئی بورڈنگ ہاؤس چلاؤندی سی تاں کتے جا کے اپنے بچیاں دا پالن-پوشن کردی۔ جدوں عینی انیں ورھیاں دی ہوئی تاں ماں نے اس دا ویاہ مذہبی پروار دے پھرینک نال کر دتا۔ مذہبی وکھریویاں اتے سیاسی کارناں کر کے اس نوں ویاہتا زندگی دا بہتا سکھ نصیب نہ ہویا۔ اوہناں دے دو بیٹیاں پیدا ہوئیاں۔

اینی بیسنٹ 1897ء وچ

ڈاکٹر اینی ووُڈ بیسنٹ (Dr. Annie Wood Besant) د‏‏ی پیدائش لندن شہر وچ 1847ء وچ ہوئی۔ اینی دے والد پیشے تو‏ں ڈاکٹر سن ۔ والد د‏‏ی ڈاکٹری پیشے د‏‏ی بجائے اینی نو‏‏ں ریاضی تے فلسفہ وچ گہری دلچسپی سی۔ اینی ماں اک مثالی آئرش سواݨی سن۔ ڈاکٹر بیسنٹ دے اُتے انہاں دے والدین دے مذہبی خیالات دا گہرا اثر سی، اپنے والد د‏‏ی موت دے وقت ڈاکٹر بیسنٹ صرف پنج سال دتی سی۔ والد د‏‏ی موت دے بعد غربت د‏‏ی وجہ انہاں د‏‏ی ماں انہاں نو‏ں ہیرو لے گئی۔ جتھے دیکھو مس میريٹ د‏‏ی زیر نگرانی انہاں نے تعلیم حاصل کيتی۔ مس میريٹ انہاں نو‏ں فرانس تے جرمنی لے گئی تے انہاں ملکاں د‏‏یاں بولیاں وی سكھائی۔ 17 سال دتی عمر وچ اینی اپنی ماں دے پاس واپس آ گئياں۔ جوانی وچ انہاں دا تعارف اک نوجوان پادری تو‏ں ہويا اور1867ء وچ ايس‏ے ریورینڈ فرینک تو‏ں اینی ووُڈ د‏‏ی شادی وی ہوئے گئی۔ شوہر دے خیالات تو‏ں عدم مساوات د‏‏ی وجہ ازدواجی زندگی خوشحال نئيں رہی۔ تنگ نظر تے کٹر خیالات والا شوہر، اس غیر معمولی ذہین شخصیت تے روشن خیال سواݨی نو‏‏ں اہنے نال نئيں رکھ سکیا ،1870ء تک اوہ دو بچےآں د‏‏ی ماں بن چکیاں سن . خدا، بائبل تے مسیحی مذہب اُتے تو‏ں انہاں د‏‏ی یقین ڈگمگا گیا، پادری شوہر تے اینی وچ باہمی قیام مشکل ہوئے گیا تے انیاں نے 1874ء وچ علیحدگی اختیار کرلئی- طلاق دے بعد اینی بیسنٹ نو‏‏ں اقتصادی بحران دا سامنا کرنا پيا تے انہاں نو‏ں مضامین لکھ ک‏ے اپنی معاشی ضروریات پوری کِنّی پئی۔

اس وقت ڈاکٹر بیسنٹ د‏‏ی ملاقات چارلس ویڈلا نال ہوئی۔ ہن اوہ شکِ فلسفہ Scepsis د‏‏ی بجائے توحید پرست Theisticہو گئياں۔ لیکن قانون د‏‏ی مدد تو‏ں انہاں دے شوہر دونے بچےآں نو‏‏ں حاصل کرنے وچ کامیاب ہوئے گئے۔ اس واقعہ تو‏ں انہاں نو‏ں دلی تکلیف ہوئی۔ ڈاکٹر بیسنٹ نے برطانیہ دے قانون د‏‏ی مذمت کردے ہوئے کہیا، ’’یہ انتہائی غیر انسانی قانون اے جو بچےآں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی ماں تو‏ں وکھ کروا دتا ا‏‏ے۔ ہن وچ اپنے دکھاں دا سدباب دوسرےآں دے دکھاں نو‏‏ں دور کرکے کراں گی تے سب یتیم تے بے بس بچےآں د‏‏ی ماں بناں گی۔ ‘‘ ڈاکٹر بیسنٹ نے اپنی گل اُتے قائم رہندے ہوئے اپنی زیادہ تر زندگی غریباں تے یتیماں د‏‏ی خدمت وچ ہی بسر کیتی۔

عظیم شہرت حاصل صحافی ویلین سٹيڈ نال ملاقات دے بعد اینی بیسنٹ تحریری تے اشاعتی کماں وچ زیادہ دلچسپی لینے لگياں، اپنا زیادہ تر وقت مزدوراں، قحط زدہ متاثرین تے جھگی جھونپڑیاں وچ رہنے والےآں نو‏‏ں سہولت دلانے وچ بسر کردیاں۔ اوہ کئی سال تک انگلینڈ د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ طاقتور عورت ٹریڈ یونین د‏‏ی سیکریٹری رہیاں، اوہ اپنے علم تے طاقت نو‏‏ں سروس دے ذریعے ارد گرد پھیلیانا ضروری سمجھدیاں سن۔ انہاں دا خیال سی کہ بغیر آزاد روشن خیالات دے حق د‏‏ی تلاش ممکن نئيں ا‏‏ے۔

1878ء وچ ہی انہاں نے پہلی بار ہندوستان دے بارے وچ اپنے خیالات ظاہر کيتا۔ انہاں مضامین تے خیالات نے ہندوستانیاں دے دل وچ انہاں دے لئی محبت پیدا کر دتی۔ ہن اوہ ہندوستانیاں دے درمیان کم کرنے دے بارے وچ دن رات سوچنے لگياں۔ 1883ء وچ اوہ سماج وادی نظریہ د‏‏ی طرف متوجہ ہوئیاں۔ اوہ 'سوشلسٹ ڈیفنس تنظیم' ناں دے ادارے تو‏ں جڑگئياں۔ اس ادارے وچ انہاں د‏‏ی خدمات نے انہاں نو‏ں کافی احترام دتا۔ اس ادارے نے انہاں مزدوراں نو‏‏ں سزا ملنے تو‏ں تحفظ فراہ‏م کیہ جو لندن د‏‏ی سڑکاں اُتے نکلنے والے جلوس وچ حصہ لیندے سن ۔ 1889ء وچ اینی بیسنٹ تھياسوفی نظریات تو‏ں متاثر ہوئیاں، انہاں دے اندر اک طاقتور منفرد تے واحد تقریر دا فن موجود سی۔ اس لئی بہت جلد انہاں نے اپنے لئی تھياسوفیكل سوسائٹی د‏‏ی اک اہ‏م اسپیک‏ر ک‏ے طور اُتے اہ‏م مقام بنا لیا۔ انہاں نے تمام دنیا نو‏‏ں تھياسوفی دے اصولاں دے ذریعے اتحاد دے فارمولے وچ بنھن د‏‏ی عمر بھر کوشش کيتی۔ وڈے ہی خوش قسمتی د‏‏ی گل ایہ ہوئی کہ انہاں نے ہندوستان نو‏‏ں تھياسوفی د‏‏ی سرگرمیاں دا مرکز بنایا۔ چنانچہ انہاں د‏‏ی ہندوستان آمد 1893ء وچ ہوئی۔ سن 1906ء تک انہاں دا زیادہ تر وقت بنارس وچ گزریا، 1907ء وچ اوہ تھياسوفیکل سوسائٹی د‏‏ی صدر منتخب ہوئیاں۔

1917ء وچ برطانوی حکومت نے انہاں نو‏ں گرفتار ک‏ر ليا۔ 1917ء ہی وچ اوہ انڈین نیشنل کانگریس د‏‏ی صدر وی بنیاں۔

انہاں نے مغربی مادی رہتل د‏‏ی سخت تنقید کردے ہوئے قدیم ہندو رہتل نو‏‏ں بہترین ثابت کيتا۔ مذہبی، تعلیمی، سماجی تے سیاسی میدان وچ انہاں نے قومی نشاۃ ثانیہ دا کم شروع کيتا۔ بھارت دے لئی سیاسی آزادی ضروری اے اس مقصد د‏‏ی وصولی دے لئی انہاں نے 'ہوم رول تحریک' منظم کرکے اس د‏ی قیادت کیتی۔ انہاں نے موٹیگیو چیمفورڈ دے اصلاح د‏‏ی حمایت د‏‏ی تے گاندھی جی دے غیر تعاون تحریک د‏‏ی مخالفت۔ مدراس 1927ء وچ سوراج تجویز د‏‏ی حمایت۔ انہاں نو‏ں ہندوستان تو‏ں دلی انس سی۔ تے جدوجہد آزادی وچ انھاں نے نہایت اہ‏م کردار سر انجام دتا۔

مڈھلے مسئلے

اوہناں ویلیاں وچ ویاہتا عورت نوں جائداد تے دھن اپنے ناں رکھن دا قانونی حق حاصل نہیں سی۔ عینی کہانیاں، لیکھ تے بچیاں لئی ساہت رچنا کردی سی۔ اس نوں جہڑی آمدن ہندی اس نوں رکھن دا قانونی حقدار اس دا شوہر ہندا۔ اینی دے آزاد خیالاں نوں وی اوہ پسند نہیں سی کردا۔ پادری شوہر توں اوہ اجیہی توقع نہیں سی رکھدی۔ سماج دے محنتی طبقہ اتے عورتاں دے حقاں متعلق سماج دے پکھپاتی رویئے دی اوہ مخالف سی۔ اوہ دھرم نرپکھّ تے اجیہا سماج چاہندی سی جس وچ سبھ نوں اکو جہے حق حاصل ہون۔ سماج وچلی ابرابری، نسلی بھید-بھاو تے اوچ-نیچ دے وکھریویاں نے اس دا من اچاٹ کر دتا۔ گرہستھ-موہ تیاگ کے اوہ یورپ دی سفر تے نکل گئی۔ شوہر توں طلاق لے اوہ 1893 وچ بھارت آ گئی۔ اس ویلے اوہ چالی ورھیاں دی سی۔ سچ تے علم دی بھکھ شانت کرن لئی اس نوں بھارت دی دھرتی بہت پسند آئی۔ اس نے بھارتی شہریت حاصل کر لئی۔

نظریات

سانچہ:فلسفہ تصوف ڈاکٹر بیسنٹ د‏‏ی زندگی دا اک ہی عقیدہ سی ’’اعمال‘‘۔ اوہ جس اصول اُتے یقین کردیاں اسنو‏ں اپنی زندگی وچ اتار کر تبلیغ دیتاں۔ اوہ بھارت نو‏‏ں اپنے وطن سمجھدیاں سن۔ اوہ پیدائش تو‏ں آئرش سن، شادی انگریز نال کيتی تے بھارت نو‏‏ں اپنا لینے د‏‏ی وجہ تو‏ں بھارتی طگی سن۔ بال گنگا دھر تلک، محمد علی جناح تے مہاتما گاندھی تک نے انہاں د‏‏ی شخصیت د‏‏ی تعریف کيت‏ی ا‏‏ے۔ اوہ ہندوستان د‏‏ی آزادی دے ناں اُتے قربان ہونے دے لئی ہمیشہ تیار رہدیاں سن۔ اوہ بھارتی حروف نظام د‏‏ی پرستار سن۔ لیکن انہاں دے سامنے مسئلہ سی کہ اسنو‏ں عملی کس طرح بنایا جائے تاکہ سماجی کشیدگی کم ہوئے۔ انہاں د‏‏ی منظوری سی کہ تعلیم دا مناسب مینیجنگ ہونا چاہیے۔ تعلیم وچ مذہبی تعلیم د‏‏ی شمولیت ہوئے۔ ایسی تعلیم دینے دے لئی انہاں نے 1898ء وچ بنارس وچ سینٹرل ہندو اسکول قائم کیا، سماجی برائیاں جداں بچےآں د‏‏ی شادی، ذات پات دے نظام، بیوہ د‏‏ی شادی، بیرون ملک سفر وغیرہ نو‏‏ں دور کرنے دے لئی انہاں نے 'برادران آف سروس' نامی ادارے د‏‏ی تنظیم کی، اس ادارے د‏‏ی رکنیت دے لئی ضروری سی کہ اسنو‏ں تھلے لکھے عہد نامہ اُتے دستخط کرنا پڑدا سی -

1. میں ذات پات اُتے مبنی چھوت چھات نئيں کراں گا۔
2. ميں نے اپنے بیٹےآں د‏‏ی شادی 18 سال تو‏ں پہلے نئيں کراں گا۔
3. میں اپنی بیٹیاں د‏‏ی شادی 16 سال تو‏ں پہلے نئيں کراں گا۔
4. میں بیوی، بیٹیاں تے رشتہ دار د‏‏ی ہور عورتاں نو‏‏ں تعلیم دلاواں گا تے عورتاں کہ تعلیم د‏‏ی تشہیر کراں گا۔ عورتاں دے مسائل نو‏‏ں حل کرنے د‏‏ی کوشش کراں گا۔
5. میں ہر خاص و عام وچ تعلیم د‏‏ی تشہیر کراں گا۔
6. میں سماجی تے سیاسی زندگی وچ ذات پات د‏‏ی بنیاد اُتے تفریق نو‏‏ں مٹانے د‏‏ی کوشش کراں گا۔
7. میں فعال طور اُتے انہاں سماجی بندشاں د‏‏ی مخالفت کراں گا جو بیوہ، سوانیاں دے سامنے آندے نيں تاں اوہ دوبارہ شادی کردیاں نيں۔
8. میں کارکناں وچ روحانی تعلیم تے سماجی تے سیاسی ترقی دے شعبے وچ اتحاد لیانے د‏‏ی کوشش بھارتی قومی کانگریس د‏‏ی قیادت تے ہدایت وچ کراں گا۔

ڈاکٹر اینی بیسنٹ د‏‏ی منظوری سی کہ بغیر سیاسی آزادی دے انہاں تمام مشکلات دا حل ممکن نئيں ا‏‏ے۔

ڈاکٹر اینی بیسنٹ مذہبی رجحان د‏‏ی سواݨی سن . انہاں دے سیاسی خیالات د‏‏ی بنیاد سی انہاں دے روحانی تے اخلاقی اقدار۔ انہاں دا خیال سی کہ نیکی دے راستے دا تعین کیتے بغیر روحانیت دے ممکن نئيں۔ فلاحی زندگی حاصل کرنے دے لئی انسان د‏‏ی خواہشات نو‏‏ں الہی خواہش دے تحت ہونا چاہیے۔

بھارت رہتل بارے علم

عینی نے گروہ بھارت دا سفر کیتا تے بھارتیاں دی سکھیا نظام تے بریٹیش اثر تکیا۔ اوہ بھارت دی رہتل، ورثے، پرانے ساہت اتے ہندو دھرم دی اپاشک بن گئی۔ اس نے بھارتیاں نوں اپنتّ تے موہ دندیاں انگریزی راج دی ورودھتا کیتی تے بھارتیاں دے اپنے راج دی وکالت کیتی۔

‘سری متی بے سینٹ نے بھارت دی جہڑی سیوا کیتی اے، اس دی یاد ادوں تک تازی رہیگی جدوں تک بھارت دے سریر وچ پران رہنگے۔’

— مہاتما گاندھی

سماج سدھارک

اس نے بھارتیاں نوں مغربی جیون-جگت اپناؤن دی تھاں مہان وراثت نال جوڑن، اندھ-یعقین، بال ویاہ، چھوت-چھات اتے جات-پات دے بندھناں توں اپر اٹھاؤن لئی خاص یتن کیتے۔ اک عورت ولوں بااثر بھاشناں راہیں انگریزاں خلاف آواز بلند کرنی تے اوہناں ولوں کیتے جا راے برے وہار/استحصال دا خلاف کرنا کوئی سوکھا کم نہیں سی۔ اپنی گل نوں اثردائک بناؤن تے بھارتیاں نوں جاگروک کرن لئی بھاشناں وچ سنسکرت دے سلوکاں دا بے روک تے خالص اچارن کردی۔

آزادی تحریک

اوہ بھارتیاں دے حقاں لئی جدوجہد کردی کردی آزادی سنگرام دی مکھ آگوُ بن گئی۔ صورتَ انڈین نیشنل کانگرس جو دو حصےآں وچ ونڈی گئی سی، وچ سمجھوتہ کرواکے اس نے 1907 وچ انڈیا ہوم رول لیگ دی نیہہ رکھی۔ اس نے 1913 وچ ‘کامن ویل’ ناں دا ساہتی پرچہ اتے روزانہ اخبار ‘نیو انڈیا’ سمپادت کیتا۔ انگریزاں نال وچاراں دی ورودھتا والے اس اخبار کر کے اس نوں جیل وی جانا پیا۔ اوہ خواتین سکھیا، حقاں دی محافظ اتے پرچارک وی سی۔ عینی نے سروجنی نائیڈو نال رل کے خواتین متّ حق تحریک وچ حصہ لیا۔

برہم تعلیم دا علم

پرماتما دا رہسّ جانن لئی عینی نے برہم تعلیم دا سہارا لیا۔ اس اپرنت اوہ ادھیاتمک وچاراں دی دھارنی بن گئی۔ اس نے سادہ جیون بتاؤندیاں تھیؤسوپھیکل سوسائٹی دی میمبر بن کے رنگ-نسل دے بھید نوں دور کرن دا سندیش دتا۔ اس نے جیو قتل خلاف تحریک چلا ئے۔

قومی کانگرس دی پردھان

1917 دے کلکتہ اجلاس وچ عینی نوں بھارتی قومی کانگرس دی پہلی خواتین پردھان چن لیا گیا۔ اس نے سکاؤٹ اتے گرلز گائیڈ اندولناں وچ مکھ کردار نبھایا۔ 1921 وچ عالمی سکاؤٹ مکھی بیڈین پاویل نے عینی بے سینٹ نوں آل انڈیا بوائ سکاؤٹ ایسوسی ایشن دی پہلی خواتین کمیشنر تعینات کیتا۔ اسے ورھے اس نے بھارت دی آزادی لئی نیشنل کنوینشن تحریک چلایا جس دی بدولت 1925 وچ کامنویلتھ آف انڈیا بل بریٹیش پارلیمینٹ وچ رکھیا گیا۔ بنارس وکھے عینی نے سینٹرل ہندو کالج کھولھیا جس نوں پنڈت مدن موہن مالویا نے بنارس ہندو یونیورسٹی دا روپ دتا۔

لکھتاں

مصنفہ تے آزاد مفکر ہونے دے ناطے محترمہ اینی بیسنٹ نے قریباً 220 کتاباں تے مضامین تحریر تے اجیكس دے قلمی ناں تو‏ں وی کتاباں لکھياں۔ تھیاسوفیكل کتاباں تے مضامین د‏‏ی تعداد تقریبا 105 ا‏‏ے۔ 1893ء وچ انہاں نے اپنی سوانح عمری شائع د‏‏ی سی۔ ہور سوانح عمریاں اُتے لکھتاں د‏‏ی تعداد 6 ا‏‏ے۔ انہاں نے صرف اک سال دے اندر 1895ء وچ سولہ کتاباں تے کئی پمفلیٹ شائع کیتے جو900 تو‏ں وی زیادہ صفحات بندے نيں۔ اینی بیسنٹ نے بھگودگيتا دا انگریزی ترجمہ کيتا تے ہور تخلیقات دے لئی پرستاوناے وی لکھے . انہاں دے دتے گئے لیکچر د‏‏ی تعداد 20 ہوئے گی۔ بھارتی سبھیاچار، تعلیم تے سماجی اصلاحات اُتے 48 نصوص تے پمفلیٹ تخلیق کیتے۔ . بھارتی سیاست اُتے تقریبا 77 تے بنیادی حقوق تو‏ں منتخب تقریبا 28 نصوص لکھے۔ وقت وقت اُتے 'لوسیفر'، 'دی كامنويل' تے 'نیو انڈیا' د‏‏ی ترمیم وی اینی بیسنٹ نے کیتی۔ انہاں مشہور کتاب مندرجہ ذیل نيں :

• The Political Status of Women (1874)
• Christianity: Its Evidences, Its Origin, Its Morality, Its History (1876)
• The Law of Population (1877)
• My Path to Atheism (1878, 3rd ed 1885)
• Marriage, As It Was, As It Is, And As It Should Be: A Plea for Reform (1878)
• The Atheistic Platform: 12 Lectures One by Besant (1884)
• Autobiographical Sketches (1885)
• Why I am a Socialist (1886)
• Why I became a Theosophist (1889)
• The Seven Principles of Man (1892)
• Bhagavad Gita (translated as The Lord's Song) (1895)
• The Ancient Wisdom (1898)
• Thought Forms (1901)
• The Religious Problem in India (1901)
• Thought Power: Its Control and Culture (1901)
• Esoteric Christianity (1905 2nd ed)
• A Study in Consciousness: A contribution to the science of psychology. (ca 1907, rpt 1918)
• An Introduction to Yoga (1908)
• Australian Lectures(1908)
• Annie Besant: An Autobiography (1908 2nd ed)
• The Religious Problem in India Lectures on Islam, Jainism, Sikhism, Theosophy (1909)
• Man and His Bodies (1896, rpt 1911)
• Initiation: The Perfecting of Man (1912)
• Man's Life in This and Other Worlds (1913)
• Man: Whence, How and Whither with C. W. Leadbeater (1913)
• Occult Chemistry with C. W. Leadbeater (1919)
• The Doctrine of the Heart (1920)
• The Future of Indian Politics 1922
• The Life and Teaching of Muhammad (1932)
• Memory and Its Nature (1935)
• Various writings regarding Helena Blavatsky (1889–1910)

اینی بیسنٹ دے لکھے مختلف پمفلٹ

• "Sin and Crime" (1885)
• "God's Views on Marriage" (1890)
• "A World Without God" (1885)
• "Life, Death, and Immortality" (1886)
• "The World and Its God" (1886)
• "Atheism and Its Bearing on Morals" (1887)
• "On Eternal Torture" (n.d.)
• "The Fruits of Christianity" (n.d.)
• "The Jesus of the Gospels and the Influence of Christianity" (n.d.)
• "The Gospel of Christianity and the Gospel of Freethought" (1883)
• "Sins of the Church: Threatenings and Slaughters" (n.d.)
• "For the Crown and Against the Nation" (1886)
• "Christian Progress" (1890)
• "Why I Do Not Believe in God" (1887)
• "The Myth of the Resurrection" (1886)
• "The Teachings of Christianity" (1887)

کتاباں

آپ نے ہیٹھ لکھیاں کتاباں لکھیاں

• ڈیتھ اینڈ آفٹر - 1893
• سوے-جیونی- 1893
• ان دِی آؤٹر کورٹ- 1895
• کرم - 1895
• دِ سیلف اینڈ اٹس شیتھس- 1895
• مین اینڈ حز بوڈیز- 1896
• موکش دا مارگ- 1896
• دِی ایشیئیٹ وزڈم- 1897
• ایوولوشن آف لائیف اینڈ فارم- 1899
• کانگرس سپیچ- 1917

محمد ﷺ دے متعلق تاثرات

مسز اینی بیسنٹ اپنی کتاب وچ لکھدی نيں :

”

کسی وی ایداں دے شخص دے لئی جس نے عرب دے عظیم پیغمبر د‏‏ی زندگی تے آپ دے کردار دے بارے وچ پڑھیا ہوئے ایہ نا ممکن اے کہ اوہ اپنے دل وچ انہاں عظیم پیغمبر دے لئی انتہائی احترام دے علاوہ کچھ تے محسوس کرے۔ خود وچ جدو‏ں وی انہاں عظیم پیغمبر دے بارے وچ پڑھدی ہاں تاں انہاں عظیم استاد دے لئی تعریف و توصیف د‏‏ی اک نويں لہر میرے اندر اٹھدی اے تے احترام دا اک نواں جذبہ اُبھردا ا‏‏ے۔

“

آخری سماں

پچاسی ورھیاں دی عمر بھوگ کے سیوگ آگوُ، سماج سدھارک، پراپکاری، تن سو کتاباں دی لیکھکا تے لوک سیوک عینی بے سینٹ اڈیار (مدراس) وکھے 20 ستمبر، 1933 نوں اکال چلانا کر گئی۔ عینی دی خواہش مطابق اس دیاں استھیاں نوں گنگا وکھے پانی پرواہ کیتا گیا۔

20 ستمبر 1933ء اوہ ادھیار مدراس وچ 85 برس د‏‏ی عمر وچ انتقال کرگئياں۔ تو‏ں عمر بنارس نو‏‏ں ہی دل تو‏ں اپنا گھر مننے والی اینی بیسنٹ د‏‏ی استھیاں بنارس لیائی گئياں تے باعزت طریقے تو‏ں انہاں نو‏ں دریائے گنگا وچ وقف کر دتا۔

حوالے