ایران تے وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے ہتھیار
ایران اس وقت وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے ہتھیار بنان دے خلاف اے تے اس نے حیاتیاتی ہتھیاراں دے کنونشن ، [1] کیمیائی ہتھیاراں دے کنونشن ، [2] تے عدم پھیلاؤ دے معاہدے (این پی ٹی) سمیت ڈبلیو ایم ڈی دے قبضے دی مذمت کردے ہوئے معاہداں اُتے دستخط کیتے نيں۔ [3] ایران نوں WMD اثرات دا پہلا ہتھ اے - 1980 دی دہائی دی ایران - عراق جنگ دے دوران اک لکھ توں زیادہ ایرانی فوجی تے شہری کیمیائی ہتھیاراں دا نشانہ بنے سن ۔
ایران دے سپریم لیڈر ، آیت اللہ علی خامنہ ای ، ہور علماء دے نال نال، اک عوامی تے واضح مذہبی حکم (جاری فتوی ترقی، پیداوار، ذخیرہ اندوزی تے دے استعمال دے خلاف) جوہری ہتھیاراں ، [6] [7] ایہ اگرچہ کچھ دی طرف توں منظوری دے دتی اے نسبتا معمولی مولوی []] اس فتویٰ دے بعد دے ورژن وچ صرف جوہری ہتھیاراں دے "استعمال" کرنے توں منع کيتا گیا اے ، لیکن انہاں دی تیاری دے بارے وچ کچھ نئيں کہیا گیا اے۔ []] ایران نے کہیا اے کہ اس دا یورینیم افزودگی پروگرام خصوصی طور اُتے پرامن مقاصد دے لئی اے۔ [10] [11]آئی اے ای اے نے ایران وچ اعلان کردہ جوہری مواد دی عدم فراہمی دی تصدیق دی اے لیکن ایہ وی کہیا اے کہ اسنوں "ایران دے جوہری پروگرام وچ ممکنہ فوجی طول و عرض کيتی عدم موجودگی اُتے اعتماد رکھنے دی ضرورت اے۔" [12] [13]
دسمبر 2014 وچ ، IAEA دے اعداد و شمار اُتے مبنی لنسی تے ملہلن دی طرف توں نیوکلیئر اسلحہ کنٹرول اُتے اک وسکونسن پروجیکٹ نے ایہ نتیجہ اخذ کيتا کہ ایران اک جوہری وار ہیڈ دے لئی 1.7 ماہ وچ کافی ہتھیاراں توں متعلق یورینیم تیار کرسکدا اے۔ [14] سن 2012 وچ ، سی آئی اے سمیت سولہ امریکی خفیہ ایجنسیاں نے اطلاع دتی سی کہ ایران ایسی تحقیق اُتے عمل پیرا اے جو اسنوں جوہری ہتھیاراں دی تیاری دے قابل بناسکدا اے ، لیکن ایسا کرنے دی کوشش نئيں کررہیا سی۔ [15] کوئی حتمی ثبوت ایران دے بعد توں 2003. جوہری ہتھیار تیار کرنے دی کسی وی کوشش کيتی اے کہ نئيں سی کہ بیان کيتا گیا اے وڈے امریکی انٹیلی جنس ایجنسیاں وچوں سب دے سینئر افسران [16] 2007 وچ نیشنل انٹیلی جنس دا تخمینہ لگاواں ، ریاستہائے متحدہ امریکا انٹیلی جنس کمیونٹیاس گل دا اندازہ کيتا گیا کہ ایران نے 2003 وچ "جوہری ہتھیاراں دے ڈیزائن تے ہتھیاراں توں متعلق تمام کماں نوں ختم کردتا سی۔ [17] امریکی وزیر دفاع لیون پنیٹا نے جنوری 2012 وچ کہیا سی کہ ایران جوہری ہتھیاراں دی صلاحیت دی پیروی کر رہیا اے ، لیکن اوہ جوہری ہتھیاراں دی تیاری دی کوشش نئيں کر رہیا سی۔ [18] 2009 وچ ، امریکی انٹیلی جنس نے اندازہ لگایا کہ ایرانی ارادے نامعلوم سن ۔ [19] [20] کچھ یورپی انٹیلیجنس دا خیال اے کہ ایران نے اپنے مبینہ جوہری ہتھیاراں دے ڈیزائن دا کم دوبارہ شروع کر دتا اے۔ [21] روس ی وزیر اعظم ولادیمیر پوتن نے کہیا کہ انہاں نے ایران وچ جوہری ہتھیاراں دے کسی پروگرام دا کوئی ثبوت نئيں دیکھیا ، [22] جدوں کہ روس ی صدر دمتری میدویدیف نے کہیا کہ ایران جوہری ہتھیار بنانے دی صلاحیت رکھنے دے نیڑے اے۔ [23] [24] ایران نے جوہری ہتھیاراں والی ریاستاں نوں غیر مسلح کرنے تے مشرق وسطی نوں جوہری ہتھیاراں توں پاک زون بنانے دا مطالبہ کيتا اے ۔ [25]
IAEA دی جانب توں ایران نوں NPT سیف گارڈز معاہدے دی تعمیل نہ کرنے تے اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل دی عدم تعمیل دی اطلاع دینے دے غیر معمولی غیر متفقہ فیصلے وچ ووٹ دینے دے بعد ، [26] [27] کونسل نے مطالبہ کيتا کہ ایران اپنا جوہری معطل کرے افزودگی دی سرگرمیاں [28] [29] تے ایران دے خلاف پابندیاں عائد کردتی گئياں [30] [31] [32] [33] جدوں ایران نے ایسا کرنے توں انکار کردتا۔ [34] ایران دے سابق صدر محمود احمدی نژاد نے دلیل دتی کہ ایہ پابندیاں غیر قانونی نيں ۔ [35]IAEA ایران وچ اعلان کردہ جوہری مواد دے عدم موڑ دی تصدیق کرنے وچ کامیاب رہیا اے ، لیکن غیر اعلانیہ سرگرمیاں دی عدم موجودگی کيتی۔ [36] غیر وابستہ تحریک دا حل دے لئی آئی اے ای اے دے ذریعے کم کرنے دے دونے اطراف اُتے زور دتا اے . [37]
نومبر 2009 وچ ، IAEA بورڈ آف گورنرز نے [38] ایران دے خلاف اک قرار داد منظور دی جس وچ ایران اُتے زور دتا گیا سی کہ اوہ اپنے حفاظتی معاہدے اُتے ترمیم شدہ ضابطہ 3.1 نوں نافذ کرے ، [39] ایران اُتے زور دتا کہ اوہ اضافی پروٹوکول اُتے عمل درآمد تے توثیق کرے ، [39] تے اظہار خیال " سنگین تشویش "کہ ایران نے انہاں امور وچ تعاون نئيں کيتا سی جنہاں دی ضرورت اے " ایران دے جوہری پروگرام وچ فوجی طول و عرض دے امکان نوں خارج کرنے دے لئی وضاحت کيتی ضرورت اے۔ [. 40] ایران نے کہیا کہ "جلد بازی تے غیر منقولہ" قرارداد کامیاب مذاکرات دے ل the "سازگار ماحول دی انتہائی خطرے توں دوچار ہوئے گی" [] 40] تے اس دے "جسم اُتے قانونی ذمہ داریاں" توں تجاوز نئيں کرنے دا باعث بنے گی۔ [41]
جوہری ہتھیار
سودھوایہ وی ملاحظہ کرو: ایران دا جوہری پروگرام
جوہری ہتھیاراں دے خلاف علی خامنہ ای دا فتویٰتیار بحران1979 ء دے بعد ایران تے ریاستہائے متحدہ امریکا دے تعلقاتایران دے خلاف پابندیاںاقوام متحدہ دی قراردادیںڈبلیو ایم ڈی فری زونایران دے جوہری پروگرام دے بارے وچ خیالات
جائزہ
سودھوستمبر 2005 وچ ، IAEA بورڈ آف گورنرز نے ، 12 قید توں برخاستگی دے نال غیر معمولی متفقہ فیصلے وچ ، اپنے افزودگی پروگرام [43] دے سلسلے وچ گذشتہ ایرانی "پوشیدہ پالیسی" نوں یاد کيتا تے پایا کہ ایران نے این پی ٹی سیف گارڈز معاہدے دی خلاف ورزی دی اے۔ . [] 44] آئی اے ای اے دی اک ہور رپورٹ وچ کہیا گیا اے کہ "اس گل دا کوئی ثبوت نئيں اے کہ پہلے غیر اعلانیہ جوہری مواد تے سرگرمیاں … جوہری ہتھیاراں دے پروگرام توں متعلق سن۔" [] 43] ایران نے دعوی کيتا اے کہ اسرائیل تے ریاستہائے متحدہ امریکا دی طرف توں درپیش فوجی خطرہ اسنوں اپنے جوہری پروگرام توں متعلق معلومات دے اجرا اُتے پابندی لگانے اُتے مجبور کر رہیا اے۔ [45] Gawdat Bahgat دی نیشنل ڈیفنس یونیورسٹیقیاس آرائی کردے نيں کہ ایران نوں بین الاقوامی برادری وچ اعتماد دا فقدان ہوسکدا اے جسنوں اس وقت تقویت ملی جدوں ریاستہائے متحدہ امریکا دے دباؤ وچ بہت ساری اقوام نے ایرانی جوہری اتھارٹی دے نال معاہدہ کیتے جانے والے تجارتی معاہداں نوں مسترد یا انہاں توں دستبردار کردتا۔ [46]
31 جولائی 2006 نوں ، اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل نے اک قرارداد منظور دی جس وچ مطالبہ کيتا گیا کہ ایران اس دی افزودگی پروگرام معطل کرے۔ [. 34] 23 دسمبر 2006 نوں ، سلامتی کونسل نے ایران دے خلاف پابندیاں عائد کردتیاں سن ، [30] جنہاں نوں 24 مارچ 2007 نوں سخت کردتا گیا سی ، [31] کیونجے ایران نے افزودگی نوں معطل کرنے توں انکار کردتا سی۔ اقوام متحدہ وچ ایران دے نمائندے دا مؤقف سی کہ پابندیاں دے نتیجے وچ ایران پرامن جوہری ٹیکنالوجی دے NPT دے تحت اپنے حقوق ترک کرنے اُتے مجبور ہوگیا۔ [30] غیر وابستہ تحریک دے ذریعے کم کرنے دے دونے اطراف اُتے بلايا آئی اے ای اے اک حل دے لئی. [37]
امریکی انٹلیجنس نے اگست 2005 وچ پیش گوئی کيتی سی کہ ایران دے پاس 2015 تک ایٹمی ہتھیاراں دے ل ingredients کلیدی اجزاء موجود ہوسکدے نيں۔ [ 25 47] 25 اکتوبر 2007 نوں ، ریاستہائے متحدہ امریکا نے انقلابی گارڈز نوں "وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے ہتھیاراں دا پھیلانے والا" تے قدس فورس نوں اک اعلان کيتا۔ "دہشت گردی دا حامی"۔ [. 48] ایران نے جواب دتا کہ "یہ کسی ایداں دے ملک [[[امریکہ|ریاستہائے متحدہ امریکا]] ] دے لئی متفق اے جو خود ہی وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے ہتھیاراں دا پروڈیوسر اے۔ [] 48] اس وقت آئی اے ای اے دے ڈائریکٹر محمد البرادی نے کہیا کہ انہاں دے پاس اس گل دا کوئی ثبوت نئيں اے کہ ایران جوہری ہتھیار بنا رہیا اے تے انہاں نے امریکی رہنماواں اُتے الزامات دے نال "اگ وچ ایندھن" شامل کرنے دا الزام عائد کيتا۔ [49]نومبر 2007 وچ ، IAEA نے اپنی تازہ ترین رپورٹ شائع کرنے توں کچھ دن پہلے ، واشنگٹن وچ تقریر کردے ہوئے ، اسرائیل ی نائب وزیر اعظم شاؤل موفاز نے البرادعی نوں برخاست کرنے دا مطالبہ کردے ہوئے کہیا: "البرادعی دی پیروی دی پالیسیاں عالمی امن نوں خطرے وچ ڈال رہیاں نيں۔ ایران دے جوہری پروگرام توں زیادہ ریت وچ اس دے مواخذے دا باعث بنے۔ " اسرائیل تے کچھ مغربی حکومتاں نوں خوف اے کہ ایران اپنے جوہری پروگرام نوں ہتھیاراں دی تیاری دے ل a ڈھکے چھپے ہوئے ذرائع دے طور اُتے استعمال کررہیا اے ، جدوں کہ ایران دا کہنا اے کہ اس دا مقصد صرف تے صرف بجلی پیدا کرنا اے۔ مشرق وسطی دے تنازعے توں وابستہ اسرائیل IAEA دا رکن اے ، لیکن ایہ خود نیوکلیئر عدم پھیلاؤ معاہدے دا دستخط کنندہ نئيں اے ، تے ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ اس وقت ایہ خطے دی واحد جوہری ہتھیاراں توں لیس ریاست اے۔ . [50]
تریخ
سودھوایران دے جوہری پروگرام دا آغاز ریاستہائے متحدہ امریکا تے ایران دے شاہ محمد رضا پہلوی دے درمیان سرد جنگ دے اتحاد دے نتیجے وچ ہويا ، جو خلیج فارس وچ ریاستہائے متحدہ امریکا دے اک اہم اتحادی دے طور اُتے ابھرے۔ [51] دے تحت امن دے جوہری پروگرام، ایران ریاستہائے متحدہ امریکا توں بنیادی جوہری تحقیق دی سہولیات دا استقبال کيتا. اس دے بدلے وچ ، تہران نے جوہری ہتھیاراں دے عدم پھیلاؤ (این پی ٹی) اُتے 1968 وچ معاہدے اُتے دستخط کیتے۔ 1970 دی دہائی وچ تیل دی قیمتاں وچ اضافے دے بعد ، ایران نے ایٹمی طاقت تے ایندھن دی ترقی دے لئی مغربی سپلائرز توں وڈے پیمانے اُتے جوہری تنصیبات خریدنے دی کوشش کيتی۔ شہری تے ممکنہ دونے فوجی درخواستاں دے نال طرز دی سہولیات۔ [] 51] مارچ 1974 وچ ، شاہ نے ایہ ادارہ قائم کيتاایران دی ایٹمی توانائی تنظیم (اے ای او آئی) [52२] جوہری پھیلاؤ دے اک زیادہ توں زیادہ خطرے دا احساس کردے ہوئے ، ریاستہائے متحدہ امریکا نے مغربی اتحادیاں نوں ایران نوں ایٹمی ایندھن دے سہولیات دی برآمد نوں محدود کرنے اُتے قائل کيتا۔ سپریم لیڈر آیت اللہ روح اللہ خمینی ، جس دے انقلاب نے 1979 وچ شاہ دی بادشاہت نوں بے دخل کردتا تے 1989 وچ اپنی وفات تک نو اسلامی جمہوریہ ایران اُتے حکمرانی کيتی ، اس نے جوہری ہتھیاراں دی ترقی اُتے بہت زیادہ زور دتا کیوں کہ اسنوں اک مشکوک مغربی بدعت دے طور اُتے دیکھیا جاندا سی۔ [. 53] اس وقت دے دوران ، ایران دے بہت سارے اعلیٰ سائنسداناں نے ملک توں فرار ہوئے گئے جدوں کہ ریاستہائے متحدہ امریکا نے ایران نوں جوہری امداد روکنے دے لئی اک بین الاقوامی مہم دا اہتمام کيتا۔
آیت اللہ خمینی دی موت دے بعد ، صدر علی اکبر ہاشمی رفسنجانی تے سپریم لیڈر علی حسین خامنہ ای دی قیادت نے 1990 دی دہائی دے دوران ایران دے متنازعہ جوہری شہری پروگرام نوں بحال کرنے تے غیر اعلانیہ جوہری سرگرمیاں نوں ودھانے دی کوشش کيتی۔ [] 54] انٹرنیشنل انسٹی ٹیوٹ برائے اسٹریٹجک اسٹڈیز دے اک اسٹریٹجک ڈوزر دے مطابق ، ایران نے مغربی سپلائرز توں منہ موڑ لیا تے یورینیم کان کنی ، ملنگ تے تبادلاں دے علاوہ متعدد اہم علاقےآں وچ روس تے چین توں ایٹمی مدد حاصل کيتی ، ہور بھاری تکنالوجی پانی دے ریسرچ ری ایکٹر. [51]پر ، واشنگٹن نے ماسکو تے بیجنگ دے نال مداخلت دی تاکہ ایران نوں ایٹمی طاقت تے ایندھن سائیکل دی سہولیات دی لسٹ نوں مکمل طور اُتے حاصل کرنے توں روکے۔ 1990 دی دہائی وچ وی ایران نے اپنی متنازعہ جوہری تحقیق نوں تبادلاں ، افزودگی تے پلوٹونیم علیحدگی وچ توسیع کردے دیکھیا۔ "سب توں اہم گل ایہ کہ ، اے کیو خان نیٹ ورک دی اضافی سینٹری فیوج امداد دی بنیاد اُتے ، ایران 2000 دے نیڑے نتنز وچ پائلٹ اسکیل تے صنعتی پیمانے اُتے افزودگی دی سہولیات دی تعمیر شروع کرنے وچ کامیاب رہیا۔" [] 51] ایران دی جوہری سرگرمیاں دا مکمل انکشاف 2002 وچ ہويا ، جدوں اک ایرانی جلاوطن حزب اختلاف ، ایران دی قومی کونسل برائے مزاحمت(این سی آر آئی) نے ايسے سال اگست وچ نتنز پروجیکٹ دا اعلان کيتا۔ اس وقت دے بعد توں ، ایران اُتے بین الاقوامی دباؤ مستحکم ، رکاوٹ اے لیکن اس ملک دی جوہری ترقی نوں نئيں روک رہیا اے۔ [] 51] ایران قانونی طور اُتے این پی ٹی دا پابند اے تے اس معاہدے دے لئی اپنی حمایت دا بیان کردا اے۔
اس دے بارے وچ مختلف اندازےآں توں اندازہ لگایا جاسکدا اے کہ ایران جدوں کوئی جوہری ہتھیار تیار کرنے دے قابل ہوسکدا اے ، کيتا اسنوں ایسا کرنے دا انتخاب کرنا چاہیدا:
بین الاقوامی انسٹی ٹیوٹ برائے اسٹریٹجک اسٹڈیز دے 2005 دے جائزے اُتے ایہ نتیجہ اخذ کيتا گیا اے کہ "جے ایران نے ہويا دے بارے وچ احتیاط برتی ، تے بین الاقوامی رد عمل دے پرواہ کیتے بغیر جلد توں جلد جوہری ہتھیاراں دی اہلیت دی تلاش دی تاں ، اوہ کسی اک جوہری ہتھیار دے لئی کافی حد تک ایچ ای یو تیار کرنے دے قابل ہوسکدا اے۔ اس دہائی دا اختتام "، کوئی تکنیکی پریشانی نئيں مندے ہوئے۔ اُتے ، ایہ نتیجہ اخذ کيتا گیا اے کہ اس گل دا امکان نئيں اے کہ ایران بین الاقوامی رد عمل نوں پوری طرح نظرانداز کرے تے اوداں وی جوہری ہتھیاراں نوں تیار کرے۔ [55]
2005 دے امریکی قومی انٹلیجنس تخمینہ نے دسیا کہ ایران جوہری ہتھیار بنانے توں دس سال دا سی۔ [56] 2006 وچ جرمن انٹلیجنس سروس دے سربراہ ، ارنسٹ احرلاؤ نے کہیا سی کہ تہران 2010 توں پہلے ایٹمی بم دے لئی اِنّا مواد تیار نئيں کر سکے گا تے تقریبا 2015 تک اسنوں ہتھیار بنانے وچ کامیاب ہوجائے گا۔
2007 وچ لندن وچ انٹرنیشنل انسٹی ٹیوٹ برائے اسٹریٹجک اسٹڈیز دے سالانہ جائزے وچ کہیا گیا اے کہ "جے تے جدوں ایران وچ 3،000 سنٹرفیوج آسانی توں چل رہے نيں تاں ، آئی آئی ایس ایس دا تخمینہ اے کہ 25 کلوگرام انتہائی افزودہ یورینیم تیار کرنے وچ ہور 9-11 ماہ لگاں گے ، جو اک دے لئی کافی اے۔ ابتدائی طور اُتے ایہ دن حالے وی 2-3 سال دی دوری اُتے اے۔ "
IAEA دے سابق سربراہ محمد البرادعی نے 24 مئی 2007 نوں کہیا سی کہ جے ایران اس راستے توں تھلے گیا تاں بم بنانے وچ 3 توں 8 سال دے درمیان دا وقت لگ سکدا اے۔ [58] 22 اکتوبر 2007 نوں ، محمد البرادی نے دہرایا کہ ، ایتھے تک کہ ایہ فرض کردے ہوئے کہ ایران جوہری بم تیار کرنے دی کوشش کر رہیا اے ، انہاں نوں "کامیابی دے لئی ہور تن توں اٹھ سال دے درمیان" درکار ہوئے گا ، جو اک جائزہ "تمام انٹیلیجنس خدمات" دے اشتراک توں اے۔ [59]
دسمبر 2007 وچ ، ریاستہائے متحدہ دا قومی انٹلیجنس تخمینہ (تمام 16 امریکی خفیہ ایجنسیاں دے اتفاق رائے دی نمائندگی کردا اے ) نے اک "اعلیٰ سطح اُتے اعتماد" دے نال ایہ نتیجہ اخذ کيتا کہ ایران نے 2003 وچ اپنے جوہری ہتھیاراں دے پروگرام نوں روک دتا سی تے "اعتدال دے اعتماد" دے نال ایہ پروگرام 2007 دے وسط تک منجمد رہیا۔ نويں تخمینے وچ کہیا گیا اے کہ افزودگی پروگرام ہن وی اگلی دہائی دے وسط تک ایران نوں ایٹمی ہتھیار تیار کرنے دے لئی کافی خام مال مہیا کرسکدا اے ، لیکن ایہ کہ خفیہ ایجنسیاں نوں " معلوم نئيں اے کہ اوہ فی الحال جوہری ہتھیاراں نوں تیار کرنے دا ارادہ رکھدا اے " آئندہ دی کسی تریخ وچ . [60] [61]ایرانی وزیر خارجہ منوچہر متقی نے کہیا کہ امریکی رپورٹ دا 70 فیصد "صحیح تے مثبت" سی لیکن انہاں نے 2003 توں پہلے ایران دے جوہری ہتھیاراں دا پروگرام رکھنے دے انہاں الزامات دی تردید دی سی۔ [] 62] IAEA دے سابق سربراہ ، محمد البرادعی نے بیان کيتا کہ انہاں نے ممکنہ اسلحہ سازی دے بارے وچ "شاید کچھ مطالعات" دیکھیا ہون گے ، لیکن اکتوبر 2007 تک "اک فعال ہتھیاراں توں متعلق پروگرام" دا "کوئی ثبوت" نئيں ملا۔ [] 63] سیمس فنگر، دسمبر 2007 تک قومی انٹلیجنس کونسل دے سابق چیئرمین ، 2007 دے ایران NIE دے حوالہ توں تے مواقع دی توقع تے مستقبل دی تشکیل دے لئی انٹلیجنس دا استعمال کردے ہوئے ، نے کہیا کہ انٹلیجنس دے پاس "حال ہی وچ انکشافات ، انڈر اسٹورٹ ، یا 'ہائپ' دے بارے وچ انکشافات نوں ہور تقویت ملی اے۔ لوکاں نوں توجہ دلانے دے ل "" تے ایہ کہ 2007 دے NIE دا پیغام "آپ دے پاس زیادہ وقت نئيں اے لیکن آپ دے پاس سفارتی یا غیر فوجی آپشن موجود اے " بھیجنا سی۔ [] 64] قومی انٹیلی جنس دا تخمینہ (NIE) اک قومی سلامتی دے معاملے توں متعلق سب توں زیادہ مستند تحریری فیصلہ اے جو سنٹرل انٹیلی جنس دے ڈائریکٹر نے تیار کيتا اے۔ [65]
امریکی ڈائریکٹر قومی انٹلیجنس نے فروری 2009 وچ کہیا سی کہ ایران 2013 تک ایٹمی ہتھیار حاصل کرنے دے قابل نئيں ہوئے گا ، جے اس نے کسی نوں ترقی دینے دا انتخاب کيتا اے۔ ، [] and ] تے امریکی انٹیلی جنس نوں ایہ معلوم نئيں اے کہ ایران جوہری ترقی کرنے دا ارادہ رکھدا اے یا ننيں۔ ہتھیار ، لیکن یقین اے کہ ایران گھٹ توں گھٹ انہاں نوں کھلا رکھنے دا اختیار فراہم کرسکدا اے۔ [] 67] موساد دے چیف میر داگن زیادہ محتاط سن ، انہاں نے حال ہی وچ کہیا سی کہ ایہ ایرانی اں نوں 2014 تک لے جائے گا۔ جرمن ، فرانس یسی تے برطانوی انٹلیجنس نے کہیا اے کہ بدترین صورتحال دے تحت ایران نوں جوہری ترقی کرنے وچ گھٹ توں گھٹ 18 ماہ دا وقت لگے گا۔ ہتھیار جے اس نے اک بنانے دا انتخاب کيتا اے ، تے اسنوں پہلے اپنے یورینیم نوں پاک کرنا ہوئے گا تے اپنے یورینیم نوں ہتھیار بنانا ہوئے گا۔ [] 66]جرمنی دی خارجہ انٹلیجنس سروس (بی این ڈی) دے اک گمنام ماخذ جس دا درجہ نئيں فراہم کیہ گیا سی اوہ ہور چلا گیا اے تے دعویٰ کيتا اے کہ ایران اک ایٹمی بم تیار کرسکدا اے تے 6 ماہ وچ زیرزمین ٹیسٹ کرسکدا اے جے اوہ چاہندا اے تے ہور کہیا جاندا اے کہ ایران پہلے ہی مکمل مہارت حاصل کرچکيا اے یورینیم دی افزودگی دا سائیکل ، تے اسلحہ توں درجہ افزاں یورینیم تیار کرنے دے لئی کافی سنٹری فیوجز رکھدے نيں۔ [] 68] [ ] 69] فزکس داناں دا کہنا سی کہ جے ایران نے جوہری ہتھیار تیار کرنے دا انتخاب کيتا تاں اسنوں بین الاقوامی جوہری عدم پھیلاؤ دے معاہدے توں دستبردار ہونا پئے گا تے بین الاقوامی جوہری توانائی ایجنسی دے انسپکٹرز نوں ملک توں بے دخل کرنا پئے گا۔ [70] جارج فریڈمین ، عالمی خفیہ کمپنی اسٹراٹفور دے سربراہ، نے کہیا اے کہ ایران جوہری ہتھیاراں دی قابل اعتماد صلاحیت نوں ودھانے توں "دہائیاں دور" اے۔ [71]
12 فروری 2010 نوں امریکی تھنک ٹینک دے ماہر ڈیوڈ البرائٹ ، سائنس تے بین الاقوامی سلامتی دے انسٹی ٹیوٹ دے سربراہ ، نے اک رپورٹ وچ کہیا اے کہ ایران "ہتھیاراں دے مناسب درجہ دا یورینیم بنانے دے لئی کوشاں اے۔" انہاں دے دعوے اُتے اقوام متحدہ دے سابق چیف ہتھیاراں دے انسپکٹر سکاٹ رٹر نے تنقید کيتی سی ۔ []२] آئی اے ای اے دی 8 نومبر 2011 نوں جاری کردہ اک رپورٹ وچ ایران دے جوہری پروگرام دے ممکنہ فوجی طول و عرض دے بارے وچ آئی اے ای اے دے خدشےآں دی روشنی وچ تفصیلی معلومات فراہم کيتیاں گئیاں ، جس وچ کہیا گیا اے کہ ایران نے جوہری ہتھیاراں دی ترقی توں متعلق اک منظم پروگرام یا سرگرمیاں انجام دتی نيں۔ [] 73] 30 اپریل 2018 نوں ، اسرائیل ی وزیر اعظم بنیامین نیتن یاھو نے انہاں ہزاراں فائلاں دا انکشاف کيتا جنہاں دے بارے وچ انہاں دا کہنا سی کہ اوہ تہران دے اک "انتہائی خفیہ مقام" توں نقل کيتی گئی سی جس وچ 1999 تے 2003 دے درمیان ایٹمی ہتھیاراں دی تیاری دے لئی ایرانی کوشش ظاہر ہُندی اے۔ [] 74] یکم مئی 2018 نوں IAEA نے اپنی 2015 دی رپورٹ دا اعادہ کردے ہوئے کہیا کہ اسنوں 2009 دے بعد ایران وچ جوہری ہتھیاراں دی سرگرمی دا کوئی قابل اعتماد ثبوت نئيں ملیا اے۔ [75 75] [] 76] [] 77]
IAEA
سودھوانٹرنیشنل اٹامک انرجی ایجنسی (آئی اے ای اے) جوہری توانائی دے پرامن استعمال نوں فروغ دینے تے فوجی مقاصد دے لئی اس دے استعمال نوں روکنا چاہندا اے کہ اک خود مختار بین الاقوامی تنظیم اے .
6 مارچ 2006 نوں ، آئی اے ای اے سیکرٹریٹ نے اطلاع دتی کہ " ایجنسی نوں ایٹمی مواد نوں جوہری ہتھیاراں یا ہور جوہری دھماکہ خیز آلات دی طرف موڑنے دے اشارے نئيں دیکھے گئے نيں … اُتے ، تن سال دی گہری تصدیق دے بعد وی ، دونے دے بارے وچ غیر یقینی صورتحال برقرار اے۔ دائرہ کار تے ایران دے جوہری پروگرام دی نوعیت "۔ [. 78] اُتے ، انسپکٹرز نوں کچھ حساس دستاویزات ملیاں سن ، جنہاں وچ ہدایات تے آریگرام شامل نيں کہ کس طرح یورینیم نوں دائرہ وچ بنایا جائے ، جو صرف جوہری ہتھیار بنانے دے لئی ضروری اے۔ ایران نے آئی اے ای اے نوں کاپیاں دے نال پیش کيتا ، تے ایہ دعوی کيتا کہ اس نے ہتھیاراں دے کم دے لئی معلومات دا استعمال نہ کيتا ، جو اس نے 1987 تے 1990 دی دہائی دے وسط وچ دوسری ٹکنالوجی تے حصےآں دے نال حاصل کيتی سی۔ []]]یہ خیال کيتا جاندا اے کہ ایہ مواد انہاں نوں عبدالقدیر خان نے ویچیا سی ، [80 80] حالانکہ دستاویزات وچ بم تیار کرنے دے لئی ضروری تکنیکی تفصیلات نئيں سن۔
18 دسمبر 2003 نوں ، ایران نے رضاکارانہ طور اُتے دستخط کیتے ، لیکن اس دی توثیق یا عمل وچ نئيں لیایا ، اک اضافی پروٹوکول جو آئی اے ای اے دے انسپکٹرز نوں افراد تک رسائی حاصل کرنے دی اجازت دیندا اے ، خریداری توں متعلق دستاویزات ، دوہری استعمال دے سازوسامان ، کچھ مخصوص فوجی ورکشاپس ، تے تحقیق تے ترقیاتی تھاںواں توں متعلق . [] 81] ایران نے اضافی پروٹوکول نوں عارضی طور اُتے نافذ کرنے دے لئی رضاکارانہ طور اُتے اتفاق کيتا ، اُتے ، جدوں آئی اے ای اے نے فروری 2006 نوں اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل توں ایران دی عدم تعمیل دی اطلاع دتی تاں ایران اضافی پروٹوکول اُتے اپنی رضاکارانہ پابندی توں دستبردار ہوگیا۔
12 مئی 2006 نوں ، دعوی کيتا گیا اے کہ انتہائی افزودہ یورینیم (جس وچ 3.5 فیصد افزودہ سطح توں زیادہ اے ) دی اطلاع ملی سی "ایسی جگہ اُتے جتھے ایران نے اس طرح دے حساس جوہری کم توں انکار کيتا اے "۔ اقوام متحدہ دی بین الاقوامی جوہری توانائی ایجنسی دے نیڑےی اک سفارت کار نے کہیا ، "انہاں نوں انتہائی افزودہ یورینیم [ایچ ای یو] دے ذرات ملے نيں ، لیکن ایہ واضح نئيں اے کہ کیہ ایہ سنٹری فیوجز توں آلودگی اے جو پہلے [درآمد شدہ مادے سے] پایا گیا سی یا کوئی نويں چیز اے۔" (IAEA) IAEA (1 جون 2006) تک سرکاری طور اُتے انہاں اطلاعات دی تصدیق نئيں کيتی گئی اے۔ [] 83] [ ] 84] [] 85]
31 جولائی 2006 نوں ، اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل نے اک قرارداد منظور دی جس وچ مطالبہ کيتا گیا کہ ایران اپنی یورینیم دی افزودگی دی سرگرمیاں معطل کردے۔ [34]
2006 دے آخر وچ ، "ایٹمی وار ہیڈ ہیڈس دے ل the پلوٹونیم تے افزودہ یورینیم دے نويں آثار ، [IAEA] نے ایران وچ اک جوہری فضلہ دی سہولت توں پائے نيں۔" اُتے ، "اقوام متحدہ دے اک سینئر عہدیدار ، جو اس رپورٹ توں واقف سن ، نے انتہائی افزودہ یورینیم تے پلوٹونیم دے آثار تلاش کرنے دے بارے وچ بہت زیادہ مطالعے دے خلاف متنبہ کيتا ، انہاں نے کہیا کہ ایران نے دونے دی وضاحت کيتی اے تے انھاں بحالی طور اُتے پرامن جوہری سرگرمیاں دی پیداوار دے طور اُتے درجہ بند کيتا جاسکدا اے۔" [. 86] 2007 وچ ایہ نشانات تہران ریسرچ ری ایکٹر توں استعمال شدہ انتہائی افزودہ یورینیم ایندھن دے اخراج توں حاصل ہوئے نيں جو ریاستہائے متحدہ امریکا نے 1967 وچ ایران نوں فراہم کیہ سی ، تے معاملہ بند کردتا گیا سی۔ [] 87]
جولائی 2007 وچ آئی اے ای اے نے اعلان کيتا سی کہ ایران انسپکٹرز نوں اپنے اراک جوہری پلانٹ دا دورہ کرنے دی اجازت دینے اُتے رضامند ہوگیا اے ، تے اگست 2007 تک نتنز یورینیم دی افزودگی پلانٹ دی نگرانی دے منصوبے نوں حتمی شکل دے دتی جائے گی۔ [88]
اگست 2007 وچ آئی اے ای اے نے اعلان کيتا کہ ایران اپنی ماضی دی جوہری سرگرمیاں دے حوالے توں کلیدی سوالےآں نوں حل کرنے دے منصوبے اُتے راضی ہوگیا اے۔ آئی اے ای اے نے اسنوں اک "اہم قدم اگے" قرار دتا۔ [89]
ستمبر 2007 وچ IAEA نے اعلان کيتا کہ اوہ اس گل کيتی تصدیق کرنے وچ کامیاب رہیا اے کہ ایران دا اعلان کردہ جوہری مواد پرامن استعمال توں نئيں ہٹایا گیا اے۔ اگرچہ آئی اے ای اے ایران دے جوہری کم دی نوعیت تے وسعت دے حوالے توں کچھ "اہم پہلوآں" دی تصدیق کرنے وچ ناکام رہیا اے ، لیکن ایجنسی تے ایرانی عہدیداراں نے تمام بقایا امور نوں حل کرنے دے منصوبے اُتے اتفاق کيتا ، اس وقت ڈائریکٹر جنرل محمد البرادی نے کہیا۔ []]] ايسے ماہ ریڈیو آڈیزونی اطالوی دے نال اک انٹرویو وچ ، ایل بارادی نے ریمارکس دتے کہ "ایران بین الاقوامی برادری دے لئی کوئی یقینی تے فوری خطرہ نئيں اے "۔ [] 91] اکتوبر 2007 وچ ، ایل بارادی نے لی مونڈے نوں دسدے ہوئے ، انہاں ریمارکس نوں بڑھاوا دیاکہ ، ایتھے تک کہ جے ایران جوہری بم بنانے دا ارادہ رکھدا اے تاں ، انہاں نوں "کامیابی دے لئی ہور تن توں اٹھ سالاں دے درمیان" درکار ہوئے گا۔ انہاں نے ہور کہیا کہ "تمام انٹیلیجنس سروسز" اس تشخیص توں متفق نيں تے اوہ "لوکاں نوں اس خیال توں دور کرنا چاہندے نيں کہ کل توں ایران خطرہ ہوئے گا ، تے ایہ کہ سانوں حالے ایران اس مسئلے توں دوچار اے۔ بم حملہ کرنا چاہیدا یا بم رکھنے دی اجازت اے "۔ [59]
انٹرنیشنل ہیرالڈ ٹریبون دے مطابق اکتوبر 2007 دے آخر وچ ، IAEA دے سابق سربراہ ، محمد البرادعی نے بیان کيتا کہ انہاں نے ایران نوں جوہری ہتھیاراں دی ترقی دا کوئی ثبوت نئيں دیکھیا اے۔ آئی ایچ ٹی نے ایل بارڈی دے حوالے توں دسیا اے کہ ،
بین الاقوامی جوہری توانائی ایجنسی دی سربراہی کرنے والے محمد البرادعی نے کہیا ، "ساڈے پاس اطلاعات نيں کہ ممکنہ ہتھیاراں توں متعلق کچھ مطالعات ہوئیاں۔ "اسی لئے اساں کہیا اے کہ اسيں حالے ایران نوں پاس نئيں دے سکدے ، کیوں کہ حالے وی بہت سارے سوالیہ نشانات باقی نيں۔"
"لیکن کيتا اساں دیکھیا اے کہ ایران دے پاس ایٹمی مواد موجود اے جو آسانی توں کسی ہتھیار وچ استعمال ہوسکدے نيں؟ ننيں۔ کيتا اساں ہتھیاراں توں متعلق اک سرگرم پروگرام دیکھیا اے ؟ ننيں۔"
آئی ایچ ٹی دی رپورٹ وچ ایہ وی کہیا گیا اے کہ "البرادعی نے کہیا اے کہ اوہ ریاستہائے متحدہ امریکا دی طرف توں ودھدی ہوئی بیان بازی توں پریشان اے ، جس نے اس نے ملک دے فعال طور اُتے ایسا کرنے دے ثبوت دے بجائے جوہری ہتھیار بنانے دے ایران دے مبینہ ارادےآں اُتے توجہ مرکوز دی اے۔ جے اصل ثبوت موجود نيں تاں ، البرادی نے کہیا کہ اوہ اسنوں دیکھ کے خیر مقدم کرن گے۔ " [] 63]
نومبر 2007 وچ البرادی نے آئی اے ای اے بورڈ آف گورنرز دے آئندہ اجلاس دے بارے وچ اک رپورٹ پیش کيتی۔ [] 93] [ ]]] [] 94]اس دے نتائج توں ایہ نتیجہ اخذ کيتا گیا اے کہ ایران نے اپنی ماضی دی سرگرمیاں نوں واضح کرنے دی طرف اہم پیش قدمی دی اے ، جس وچ دستاویزات تک رسائی تے 1980 تے 1990 دی دہائی وچ سینٹریفیوج ڈیزائن وچ شامل اہلکاراں تک رسائی شامل سی۔ پچھلے پی ون 1 تے پی ٹو سنٹرفیوج پروگراماں دے سلسلے وچ ایران دے ذریعہ دتے گئے جوابات IAEA دی اپنی دریافتاں دے مطابق سن ۔ اُتے ، ایران نے اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل دے مطالبات نوں نظرانداز کيتا اے ، تے گذشتہ اک سال وچ وی یورینیم دی افزودگی جاری رکھے ہوئے اے۔ آئی اے ای اے حتمی طور اُتے اس گل کيتی تصدیق کرنے دے قابل نئيں اے کہ ایران فی الحال فوجی مقاصد دے لئی یورینیم دی افزودگی نئيں کررہیا اے ، کیونجے اس دے معائنہ نوں پہلے ہی سویلین یورینیم دی تقویت سازی دے پروگرام دے حصے دے طور اُتے اعلان کردہ ورکشاپس تک ہی محدود کردتا گیا اے ، تے کچھ فوجی ورکشاپس تک رسائی دی درخواستاں دی تردید کردتی گئی اے۔ ؛ رپورٹ وچ کہیا گیا اے کہ "نتیجے دے طور اُتے ، ایجنسی ' P-2 سنڈرفیوج دے بارے وچ اعداد و شمار ، جس دا دعوی احمدی نژاد نے افزودہ یورینیم دی پیداوار نوں چار گنیاودھانے دا دعوی کيتا اے ، اس رپورٹ دے شائع ہونے توں صرف کئی دن پہلے مہیا کيتا گیا سی۔ IAEA دسمبر وچ اس مسئلے اُتے ہور غور کرنے دا منصوبہ رکھدا اے۔ اس رپورٹ دے جواب وچ ریاستہائے متحدہ امریکا نے ہور پابندیاں دا مطالبہ کرنے دا عہد کيتا اے ، جدوں کہ ایران نے ریاستہائے متحدہ امریکا توں معافی مانگنے دا مطالبہ کيتا اے۔ P-2 سنڈرفیوج دے بارے وچ اعداد و شمار ، جس دا دعوی احمدی نژاد نے افزودہ یورینیم دی پیداوار نوں چار گنیاودھانے دا دعوی کيتا اے ، اس رپورٹ دے شائع ہونے توں صرف کئی دن پہلے مہیا کيتا گیا سی۔ IAEA دسمبر وچ اس مسئلے اُتے ہور غور کرنے دا منصوبہ رکھدا اے۔ اس رپورٹ دے جواب وچ ریاستہائے متحدہ امریکا نے ہور پابندیاں دا مطالبہ کرنے دا عہد کيتا اے ، جدوں کہ ایران نے ریاستہائے متحدہ امریکا توں معافی مانگنے دا مطالبہ کيتا اے۔[95]
IAEA بورڈ آف گورنرز دے سامنے نومبر دے آخری اپنے بیان وچ ، محمد البرادعی نے کہیا کہ ایجنسی ایران وچ اعلان کردہ جوہری مواد دی عدم توثیق دی تصدیق کردی رہندی اے ، لیکن جدوں تک کہ ایران نوں مکمل طور اُتے تسلیم نہ کيتا جاندا ، اس دے بعد ہور معاملات اس "مردہ انجام" تک پہنچ گئے۔ ایجنسی دے نال تعاون کرن۔ البرادی نے کہیا کہ ایہ مددگار ثابت ہوئے گا جے "جے اسيں ایران نوں انہاں ماداں دے بارے وچ زیادہ توں زیادہ مواد شریک کرنے وچ کامیاب ہوگئے تو" ، تے ایہ وی کہیا کہ جے ایران اپنے سیف گارڈز معاہدے دے ماتحت انتظامات نوں مکمل طور اُتے نافذ کرے تے اسنوں مکمل طور اُتے نافذ کرے۔ اضافی پروٹوکول البرادعی نے کہیا کہ ایران نوں ستمبر 2009 تک ایندھن دی افزودگی دی نويں سہولت دے وجود دی اطلاع دینے وچ ناکامی اس دے حفاظتی معاہدے دے ماتحت انتظامات دے تحت اپنی ذمہ داریاں توں متصادم اے۔[] 96]
18 فروری 2010 نوں IAEA نے ایران دے جوہری پروگرام توں متعلق اک نويں رپورٹ جاری کيتی۔ آئیون اویلرچ تے ایوانہاں دا بارزکا ، نے جوہری سائنس داناں دے بلیٹن وچ لکھدے ہوئے کہیا ، "میڈیا نے اس رپورٹ دے اصل مندرجات نوں سنجیدگی توں پیش کيتا اے " تے ایہ کہ "حقیقت وچ ، کوئی نويں معلومات سامنے نئيں آئی اے۔" انہاں نے لکھیا اے کہ "اس بارے وچ کوئی آزادانہ جائزہ نئيں سی کہ ایران ہتھیاراں دے کم وچ مصروف اے " تے ایہ "شاید ہی پہلی بار ہويا اے جدوں ایجنسی نے تہران دے جوہری ہتھیاراں دی تحقیق دے ممکنہ شواہد اُتے تبادلہ خیال کيتا اے "۔ [] 97] اقوام متحدہ دے جوہری نگران وچ ایران دے ایلچی نے آئی اے ای اے دی رپورٹ نوں "مبالغہ آمیز ، انتخابی تے غلط" انداز وچ بیان کرنے اُتے مغربی طاقتاں نوں تنقید دا نشانہ بنایا۔ [98] پریس ٹی ویرپورٹ وچ دسیا گیا اے کہ اس رپورٹ وچ ایران وچ اعلان کردہ جوہری مادے دی عدم فراہمی دی تصدیق کيتی گئی اے تے ایران نے آئی اے ای اے دے انسپکٹرز دی موجودگی وچ اعلیٰ سطح اُتے یورینیم دی افزودگی شروع کردتی اے۔ [99]
بی بی سی نوں اپریل 2010 دے انٹرویو وچ ، سابق آئی اے ای اے دے سابق ڈائریکٹر جنرل البرادعی نے کہیا کہ مغربی ملکاں "مایوسی دے عالم وچ " سخت پابندیاں دی خواہاں نيں۔ "مینوں نئيں لگدا کہ ایران ترقی کر رہیا اے ، یا ساڈے پاس نويں معلومات نيں کہ ایران ترقی کر رہیا اے ، جوہری ہتھیار .. اج ایران دے مستقبل دے ارادےآں دے بارے وچ تشویش لاحق اے ، لیکن ایتھے تک کہ جے آپ ایم آئی 6 یا سی آئی اے توں گل کرن گے تاں اوہ آپ نوں بتاواں گے۔ انہاں نے کہیا کہ اوہ ہن وی ہتھیار توں چار یا پنج سال دی دوری اُتے نيں۔ لہذا ، ساڈے پاس مصروفیت دا وقت اے۔ البرادعی نے ہور کہیا کہ فریقین دے وچکار اعتماد دی تشکیل "اس وقت تک نئيں ہوئے گی جدوں تک کہ دونے فریق مذاکرات دی میز دے گرد بیٹھ کر اپنی شکایات دا ازالہ نئيں کرن گے۔ جلد یا بدیر ایہ عمل ہوئے گا۔" [100]
مبینہ ہتھیاراں توں متعلق مطالعات
سودھوسابق IAEA ڈائریکٹر جنرل البرادعی نے 2009 وچ کہیا سی کہ ایجنسی نوں "کوئی قابل اعتماد ثبوت" فراہم کیہ گیا سی کہ ایران جوہری ہتھیاراں دی تیاری کر رہیا اے ، [101] لیکن نیویارک ٹائمز نے جنوری 2009 وچ رپورٹ کيتا سی کہ IAEA امریکی الزامات دی تحقیقات کر رہیا اے پروجیکٹ 110 تے پروجیکٹ 111 ایٹمی وار ہیڈ نوں ڈیزائن کرنے تے اسنوں ایرانی میزائل توں کم کرنے دے لئی ایرانی کوششاں دے ناں ہوسکدے نيں۔ [102] "ہم صداقت دے سوال اُتے ساڈی مدد کرنے دے لئی معلومات فراہم کرنے والےآں دی تلاش کر رہے نيں ، کیونجے واقعتا ایہ اک بہت وڈا مسئلہ اے۔ ایٹمی مواد شامل کرنے والا ایہ کوئی مسئلہ نئيں اے ، ایہ الزامات دا سوال اے ،" البرادی نے ہور کہیا۔ [103]البرادی نے انہاں خبراں دی سختی توں تردید دی اے کہ اس ایجنسی نے ایہ نتیجہ اخذ کيتا سی کہ ایران نے ایٹمی وار ہیڈ نوں اکٹھا کرنے دے لئی ضروری ٹکنالوجی تیار کيتی سی ، [१०4] جدوں گارڈین وچ نومبر 2009 وچ شائع ہونے والے مضمون وچ کہیا گیا سی کہ اس الزامات وچ ایران دے ہتھیاراں دے ڈیزائن دی دو سرگرمیاں شامل نيں جنہاں وچ دو نکاندی ڈیزائن دا استعمال کيتا گیا سی۔ [105]
نیو یارک ٹائمز دے مضمون زور کہ پروفیسر امریکی انٹیلی جنس رپورٹاں اُتے درجہ بندی حوالہ دتا محسن Fakhrizadeh ، منصوبےآں دے انچارج وچ اے جدوں کہ ایرانی حکام انہاں منصوبےآں بیان ریاستہائے متحدہ امریکا دی طرف توں بنائی گئی اک فکشن اے . [102] مضمون وچ ہور دسیا گیا اے کہ "جب کہ بین الاقوامی ایجنسی آسانی توں اس گل اُتے اعتراف کردی اے کہ دونے منصوبےآں دے بارے وچ شواہد گنجاں نيں ، اک دستاویزات جس وچ اس نے مختصر طور اُتے گذشتہ سال ویانا وچ ایجنسی دے ممبر ملکاں دی میٹنگ وچ مسٹر فکریزادہ دے منصوبےآں توں ظاہر کيتا سی۔ ، نے اک میزائل لانچ کرنے دی تریخ نوں ظاہر کيتا ، جس دا اختتام زمین توں تقریبا 6 650 گز اُتے ہیڈشیما اُتے پھٹا ہويا سی - جس دی بلندی توں ہیروشیما اُتے گرنے والا دھماکہ ہويا سی۔ [102]گورڈن اوہلر ، جس نے سی آئی اے دے عدم پھیلاؤ دا مرکز چلایا تے وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے ہتھیاراں دے سلسلے وچ صدارتی کمیشن دے نائب ڈائریکٹر دی حیثیت توں خدمات انجام دتیاں ، نے لکھیا ، "جے کسی نوں میزائل پروگرام دے لئی چنگا خیال اے ، تے اس دے پاس واقعی اچھے تعلقات نيں تاں ، اوہ ایہ پروگرام حاصل کرلے گا۔ دے ذریعے .. لیکن اس دا مطلب ایہ نئيں اے کہ جوہری ہتھیار دا ماسٹر پلان اے۔ " [106] باہر دے ماہرین نے نوٹ کيتا کہ اس رپورٹ دے کچھ حصےآں وچ عوام دی بہت ساریاں تاریخاں دی کمی واقع ہوئی اے جو ایران دی مبینہ سرگرمیاں توں وابستہ نيں اس دا مطلب ایہ اے کہ اک وقت وچ ایران دا اک پروجیکٹ 110 ہوسکدا سی ، لیکن امریکی انٹلیجنس دے اصرار اُتے اسنوں ختم کردتا گیا۔ [107] واشنگٹن پوسٹ دی کہ "کدرے وی نئيں کيتی تعمیر دے احکامات، ادائیگی رسید نيں، یا اس توں زیادہ ناواں تے جگہاں ممکنہ منصوبےآں توں منسلک دی اک مٹھی بھر توں زیادہ دی اطلاع دی.[108] IAEA دے سابقہ ڈائریکٹر البرادعی نے کہیا کہ ایجنسی دے پاس کوئی معلومات نئيں اے کہ جوہری مواد استعمال ہويا اے تے اس دے پاس ایہ معلومات نئيں اے کہ جوہری ہتھیاراں دے کسی وی اجزاء نوں تیار کيتا گیا اے۔ [103] ایران نے زور دے کے کہیا اے کہ ایہ دستاویزات من گھڑت نيں ، جدوں کہ آئی اے ای اے نے ایران اُتے زور دتا اے کہ اوہ ایران نوں ہور تعاون کرنے والے تے رکن ملکاں توں ایران دے نال شیئر کرنے دے الزامات دے بارے وچ ہور معلومات فراہم کرے۔ [109]
اگست 2009 وچ اسرائیل ی اخبار ہارٹیز دے اک مضمون وچ ایہ الزام لگایا گیا سی کہ البرادی نے گذشتہ چند ماہ دے دوران آئی اے ای اے دے انسپکٹرز دے ذریعہ حاصل کردہ شواہد نوں "سنسر" کيتا اے۔ [110] البرادعی نے اسرائیل ، فرانس تے ریاستہائے متحدہ امریکا دے انہاں دعوےآں نوں ناراضگی توں مسترد کردتا اے کہ انہاں نے داخلی آئی اے ای اے دی رپورٹ نوں دبانے دے نال ہی کہیا اے کہ تمام متعلقہ تے تصدیق شدہ معلومات ممبر ملکاں نوں پیش کردتی گئياں۔ [101] البرادی اوہ تے ایجنسی نے بارہیا سنسرشپ دی افوانيں سن "مکمل طور اُتے بے بنیاد مکمل طور اُتے بے بنیاد کہیا اے . سانوں موصول ہوئی اے کہ تمام معلومات گئے جائزے کيتی گئی اے کہ ساڈی معیاری طریقےآں دے مطابق وچ تعین، بورڈ دے نال اشتراک کيتا جا چکيا اے . " [103]
16 نومبر 2009 نوں ڈائریکٹر جنرل نے بورڈ آف گورنرز نوں اک رپورٹ فراہم کيتی۔ اس رپورٹ وچ کہیا گیا اے کہ "اب وی متعدد بقایا امور باقی نيں جو خدشےآں نوں جنم دیندے نيں ، تے جنھاں ایران دے جوہری پروگرام وچ ممکنہ فوجی طول و عرض دے وجود نوں خارج کرنے دے لئی واضح کرنے دی ضرورت اے۔" اس رپورٹ وچ کہیا گیا اے ، "ایجنسی انہاں معاملات دے سلسلے وچ متعلقہ ایرانی حکام نال ملاقات دے لئی اپنی درخواست دے ایران دے جواب دے منتظر اے "۔ اس رپورٹ وچ ہور کہیا گیا اے ، "یہ مددگار ثابت ہوئے گا جے رکن ملکاں جو ایجنسی نوں دستاویزات فراہم کردے نيں اوہ مناسب طور اُتے ایران دے نال اس دستاویزات دا زیادہ توں زیادہ حصہ لینے اُتے راضی ہوجاندے۔" [111] [112]
روس نے "ایران دے جوہری ہتھیاراں دے پروگرام وچ روس ی امداد جاری رکھنا" نوں "بالکل بے بنیاد" قرار دیندے ہوئے انہاں الزامات دی تردید دی اے تے کہیا اے کہ نومبر 2009 دے آئی اے ای اے دی رپورٹ وچ جوہری میدان وچ ایران دی کوششاں وچ کِسے فوجی جزو دی عدم موجودگی دی تصدیق ہوئی اے۔ [113]
دسمبر 2009 وچ ، ٹائمز نے دعوی کيتا اے کہ نامعلوم ایشین انٹیلیجنس ایجنسی دی اک دستاویز وچ نیوٹران دے ذرائع دا استعمال بیان کيتا گیا اے جس دا جوہری ہتھیار دے علاوہ کوئی دوسرا استعمال نئيں اے ، تے دعوی کيتا گیا اے کہ ایہ دستاویز ایران دی وزارت دفاع دے دفتر توں اے تے ہوسکدا اے 2007 دے آس کولوں سن ۔ سسیکس یونیورسٹی دے نظریاتی فزکس دے پروفیسر نورمن ڈومبی نے لکھیا اے کہ "شائع شدہ 'انٹیلی جنس دستاویزات' وچ کچھ وی نئيں دکھایا گیا اے کہ ایران جوہری ہتھیاراں دے نیڑے اے " تے اس نے استدلال کيتا کہ ایہ اے "یہ امکان نئيں اے کہ جوہری ہتھیاراں دے منصوبے متعدد یونیورسٹیاں وچ تقسیم کیتے جاواں گے ، یا اسلحے دے پرزے ریسرچ مراکز وچ فروخت کیتے جاواں گے۔" [116]یہ دستاویز دیکھنے والے اقوام متحدہ دے اک سینئر عہدیدار نے کہیا کہ ایہ مستند ہوسکدا اے یا ہوسکدا اے ، ایہ واضح نئيں سی کہ دستاویز کدوں لکھی گئی سی ، تے ایہ واضح نئيں سی کہ واقعی کدی کوئی تجربہ کيتا گیا سی یا ننيں۔ [117] سی آئی اے نے ایہ اعلان نئيں کيتا کہ آیا اسنوں یقین اے کہ ایہ دستاویز حقیقی اے تے یوروپی جاسوس ایجنسیاں نے وی اس دستاویز نوں کوئی توثیق نئيں دی۔ [११8] مغربی انٹیلیجنس ایجنسیاں نے کہیا کہ جے واقعی حقیقت اے تاں ایہ واضح نئيں سی کہ اس مقالے نے ایرانی ہتھیاراں دی تحقیق دی حالت وچ کوئی نويں بصیرت فراہم دی اے یا ننيں۔ [118] "یہ بہت پریشان کر رہیا اے - جے حقیقی،" سیمس بی کوچرین دی جوہری پروگرام وچ اک سینئر سائنسدان نے کہیا کہ قدرتی وسائل دفاع کونسل . [118]انسٹی ٹیوٹ برائے سائنس اینڈ انٹرنیشنل سیکیورٹی نے کہیا اے کہ اوہ دستاویز دی "احتیاط تے ہور جانچ پڑتال" اُتے زور دیندا اے تے کہیا گیا اے کہ "دستاویز وچ جوہری ہتھیاراں دا ذکر نئيں اے .. تے اساں انہاں دی تعمیر دے ایرانی فیصلے دا کوئی ثبوت نئيں دیکھیا اے۔" [118] سینٹر فار انرجی اینڈ سیکیورٹی اسٹڈیز دے بانی ڈائریکٹر ، انٹون خلوپکوف نے کہیا کہ میڈیا لیک نوں "ایران دے خلاف مسانوں اکسانے دے بہانے دے طور اُتے استعمال کيتا جاسکدا اے۔" [११]] سابق روس ی وزیر اعظم ییوجینی پریمکوف نے وی دستاویزات دی عوامی اشاعت دے بعد کہیا اے کہ "روس دے پاس کوئی ٹھوس معلومات نئيں اے کہ ایران کسی ہتھیار دی تعمیر دا منصوبہ بنا رہیا اے "۔ [120]IAEA وچ روس دے نمائندے ، الیگزینڈر Zmeyevskiy ، نے نوٹ کيتا اے کہ اگرچہ IAEA انہاں دستاویزات دے قبضے وچ اے ، لیکن IAEA دے نتائج "ایران وچ غیر اعلانیہ جوہری سرگرمیاں دی موجودگی دے بارے وچ کوئی حتمی نتیجہ نئيں رکھدے نيں۔" [121] ایران نے نشاندہی دی کہ بین الاقوامی جوہری توانائی ایجنسی دے ذریعہ انہاں دعوواں دی تصدیق نئيں ہوئی اے تے اس نے استدلال کيتا کہ "کچھ ملکاں ناراض نيں کہ ساڈے لوک اپنے جوہری حقوق دا دفاع کردے نيں۔" [122] "مینوں لگدا اے کہ ساڈے جوہری مسئلے دے بارے وچ کچھ دعوے دہرائے جانے تے بے ذوق مذاق وچ بدل گئے نيں ،" ایرانی صدر محمود احمدی نژاد نے دستاویزات دے جواب وچ کہیا۔ [123]
ایران دا کہنا اے کہ اس دے جوہری پروگرام دا مقصد بجلی دی پیداوار اے تے اس دا کوئی دوسرا استعمال جوہری عدم پھیلاؤ معاہدے دی خلاف ورزی ہوئے گی۔، جس وچوں ایہ دستخط کنندہ ہونے دے نال نال اسلامی مذہبی اصولاں دے خلاف وی اے۔ ایران دا دعوی اے کہ جوہری طاقت تیزی توں ودھدی آبادی تے تیزی توں صنعتی ملک بنانے والی قوم دے لئی ضروری اے۔ ایہ اس حقیقت دی طرف اشارہ کردا اے کہ 20 سالاں وچ ایران دی آبادی دگنی توں وی زیادہ ہوچکی اے ، ملک باقاعدگی توں پٹرول تے بجلی درآمد کردا اے تے وڈی مقدار وچ جیواشم ایندھن جلانے توں ایران دے ماحول نوں شدید نقصان پہنچیا اے۔ ہور برآں ، ایران سوال کردا اے کہ اسنوں اپنے توانائی دے وسائل وچ تنوع پیدا کرنے دی اجازت کیوں نئيں دتی جانی چاہیدا ، خاص کر جدوں اس دے تیل دے شعبےآں نوں بالآخر ختم ہونے دا خدشہ اے۔ اس وچ ایہ استدلال جاری اے کہ اس دا قیمتی تیل اعلیٰ قدر والی مصنوعات تے برآمد دے لئی استعمال کيتا جانا چاہیدا ، بجلی دی پیداوار آسان ننيں۔ ہور ایہ کہ ، ایران دا استدلال اے کہ جوہری طاقت کافی اچھی معاشی معنی رکھدی اے۔ عمارت سازی کرنا مہنگا اے ،[१२4] ایران نے مالی اعانت دے سوالات وی اٹھائے نيں ، تے ایہ دعوی کيتا اے کہ اس دی تیل دی صنعت وچ اضافی گنجائش پیدا کرنے اُتے $ 40 بلین لاگت آئے گی ، بجلی گھراں دی ادائیگی دی گل نئيں کيتی جائے گی۔ جوہری توانائی نوں استعمال کرنے وچ اس دا اک تھوڑا حصہ خرچ کرنا پڑدا اے ، اس گل اُتے غور کردے ہوئے کہ ایران نوں قابل رسائی یورینیم ایسک کیوافر فراہمی موجود اے۔ [125] انہاں دعوواں دی بازگشتعراق وچ اقوام متحدہ دے سابقہ ہتھیاراں دے انسپکٹر سکاٹ رائٹر نے وی کيتی۔ [१२6] جغرافیہ تے ماحولیاتی انجینئرنگ دے محکمہ جان ہاپکنز دے راجر اسٹرن ، اس گل توں اتفاق کردے نيں کہ "ایٹمی طاقت دی ضرورت دے ایران دے دعوے درست ثابت ہوسکدے نيں"۔ [127]
ایران دا کہنا اے کہ این پی ٹی دے تحت پرامن مقاصد دے لئی یورینیم دی افزودگی دا انہاں دا قانونی حق اے ، تے ہور کہندا اے کہ اس نے "این پی ٹی تے بین الاقوامی جوہری توانائی ایجنسی دے قانون دے تحت اپنی ذمہ داریاں دی مسلسل تعمیل دی اے "۔ [128] بارہ دوسرے ملکاں یورینیم دی افزودگی دی سہولیات نوں چلانے دے لئی جانے جاندے نيں ۔ ایران دا کہنا اے کہ "جوہری ہتھیاراں دے کچھ ملکاں دی بین الاقوامی ذمہ داریاں دی تکمیل وچ ناکامی عالمی برادری دے لئی خطرہ بنی ہوئی اے۔" [25] ایران نے ایہ وی کہیا اے کہ "واحد ملک جس نے کدی ایٹمی ہتھیاراں دا استعمال کيتا اے اوہ ہن وی ہزاراں جوہری ہتھیاراں دا اک وڈا ہتھیار برقرار رکھدا اے " تے غیر این پی ٹی ریاستاں وچ ٹکنالوجی دی منتقلی نوں روکنے دا مطالبہ کردا اے۔ [25]ایران نے عالمی جوہری عدم استحکام توں متعلق تعمیل نوں یقینی بنانے دے لئی فالو اپ کمیٹی تیار کرنے دا مطالبہ کيتا اے۔ [१२]] ایران تے متعدد ہور اقوام نے جوہری ہتھیاراں دے بغیر کہیا اے کہ موجودہ صورتحال جس دے تحت ایٹمی ہتھیاراں دیاں ریاستاں نے جوہری ہتھیاراں دے پاس رکھنے دے حق نوں اکھاڑ رکھیا اے اوہ "انتہائی امتیازی سلوک" اے ، تے انہاں نے جوہری تخفیف اسلحے دے عمل نوں تیز کرنے دے لئی اقدامات اُتے زور دتا اے۔ [130]
ایران نے یوروپی یونین نوں تنقید دا نشانہ بنایا اے کیونجے اس دے خیال وچ اس نے مشرق وسطی وچ جوہری ہتھیاراں دے خطرہ نوں کم کرنے دے لئی کوئی اقدام نئيں اٹھایا اے۔ [25] ایران نے اسرائیل دی ریاست توں مطالبہ کيتا اے کہ اوہ NPT اُتے دستخط کرے ، اس دی جوہری تنصیبات دا معائنہ قبول کرے ، تے اپنی جوہری تنصیبات IAEA حفاظتی اقدامات دے تحت رکھے۔ [25] ایران نے مشرق وسطی نوں مجوزہ نیوکلیئر ویپن فری زون دے طور اُتے قائم کرنے دی تجویز پیش دی اے۔ [25]
3 دسمبر 2004 نوں ، ایران دے سابق صدر تے اک اسلامی عالم ، اکبر ہاشمی رفسنجانی نے جوہری توانائی توں متعلق ایران دے موقف دی نشاندہی کی:
خدا چاہندا اے ، اسيں جلد ہی انہاں ملکاں دے کلب وچ شامل ہونے دی توقع کردے نيں جو ایٹمی صنعت رکھدے نيں ، اس دی تمام شاخاں دے نال ، فوج دے علاوہ ، جس وچ سانوں دلچسپی نئيں اے۔ اسيں جو چاہندے نيں اسنوں حاصل کرنا چاہندے نيں۔ وچ واضح طور اُتے کہندا ہاں کہ کسی قیمت دے بغیر اسيں اپنے قانونی تے بین الاقوامی حق توں دستبردار ہونے نوں تیار نئيں ہون گے۔ وچ انہاں لوکاں نوں وی واضح طور اُتے کہندا ہاں جو جھوٹھے دعوے کردے نيں: ایران جوہری ہتھیاراں دا پِچھا نئيں کررہیا اے ، لیکن اوہ اپنے حقوق ترک نئيں کريں گا۔ آپ دی اشتعال انگیزی سانوں جوہری ہتھیاراں دا پِچھا نئيں کرے گی۔ اسيں امید کردے نيں کہ آپ جلد ہی ہوش وچ آجاواں گے تے دنیا نوں تنازعات تے بحراناں وچ مبتلا نئيں کرن گے۔ [131]
14 نومبر 2004 نوں ، ایران دے چیف جوہری مذاکرات کار نے کہیا کہ انہاں دے ملک نے مناسب مدت دے لئی اعتماد سازی دے اقدام دے طور اُتے ، برطانیہ ، فرانس تے جرمنی دی جانب توں یورپی یونین دے دباؤ دے بعد ، یورینیم دی افزودگی دے پروگرام نوں رضاکارانہ تے عارضی طور اُتے معطل کرنے اُتے اتفاق کيتا اے۔ وقت دے نال ، چھ ماہ دے نال اک حوالہ دے طور اُتے ذکر کيتا۔
ایرانی صدر محمود احمدی نژاد نے عوامی طور اُتے کہیا اے کہ ایران جوہری ہتھیاراں دی تیاری نئيں کر رہیا اے۔ 9 اگست 2005 نوں ایران دے اعلیٰ رہنما آیت اللہ علی خامنہ ای نے ایہ فتویٰ جاری کيتا کہ جوہری ہتھیاراں دی تیاری ، ذخیرہ اندوزی اوراسلام دے تحت حرام اے تے ایران انہاں ہتھیاراں نوں کدی حاصل نئيں کريں گا۔ فتوی دا متن جاری نئيں کيتا گیا اے حالانکہ اس دا حوالہ ویانا وچ بین الاقوامی جوہری توانائی ایجنسی (IAEA) دے اجلاس وچ اک سرکاری بیان وچ کیہ گیا سی۔ [132]
ایرانی صدر محمود احمدی نژاد نے 2005 وچ اقوام متحدہ دی جنرل اسمبلی توں خطاب وچ کہیا سی کہ "سانوں اس گل اُتے تشویش اے کہ اک بار جدوں کچھ طاقتور ریاستاں جوہری توانائی دے وسائل تے ٹکنالوجی اُتے مکمل طور اُتے قابو پالاں تاں اوہ دوسری ریاستاں تک رسائی توں انکار کرداں گی تے ایويں طاقتور ملکاں تے باقی دے وچکار تفریق نوں گہرا کردین گے۔ بین الاقوامی برادری … جوہری ایندھن دے سائیکل اُتے قبضہ کیتے بغیر ایٹمی توانائی دا اُتے امن استعمال اک خالی تجویز اے۔ [133]
6 اگست 2005 نوں ، ایران نے 34 صفحات اُتے مشتمل یوروپی یونین دی اس تجویز نوں مسترد کردتا جس دا ارادہ سی کہ "" اک محفوظ ، معاشی طور اُتے قابل عمل تے پھیلاؤ دا ثبوت سول جوہری بجلی پیدا کرنے تے تحقیقی پروگرام بنانے وچ "۔ یوروپین ، امریکی معاہدے دے نال ، ایران نوں ایندھن تے ہور طویل مدتی مدد کيتی پیش کش دے ذریعہ یورینیم دی افزودگی دی صلاحیت نوں فروغ دینے دے پابند عہد وچ شامل کرنے دا ارادہ رکھدے نيں جو ایٹمی توانائی توں بجلی پیدا کرنے وچ سہولت فراہم کريں گا۔ ایرانی وزارت خارجہ دے ترجمان حامد رضا اصفی نے اس تجویز نوں ایہ کہندے ہوئے مسترد کردتا کہ "ہم پہلے ہی اعلان کر چکے سن کہ کسی وی منصوبے دے تحت ایران نوں یورینیم دی تقویت دینے دے حق نوں تسلیم کرنا اے "۔ [134]ایرانی انقلاب دے بعد ، جرمنی نے بوشہر ری ایکٹر دی تعمیر روک دتی ، ریاستہائے متحدہ امریکا نے تہران ریسرچ ری ایکٹر دے لئی انتہائی افزودہ یورینیم (ایچ ای یو) ایندھن دی فراہمی بند کردتی ، تے ایران نوں فرانس توں کدی وی یورینیم نئيں ملیا جس دا اس نے حقدار قرار دتا سی۔ روس نے افزودگی پلانٹ فراہم کرنے تے متعدد ہور جوہری توں وابستہ ٹیکنالوجیز ، جنہاں وچ لیزر آاسوٹوپ علیحدگی ، اُتے تعاون ختم کرنے اُتے اتفاق نئيں کيتا۔ چین نے متعدد جوہری منصوبے ختم کردتے (اس دے بدلے وچ ، چین تے چین دے درمیان جوہری تعاون دے معاہدے اُتے عمل درآمد) تے یوکرین نے بوشہر نوں ٹربائن فراہم نہ کرنے اُتے اتفاق کيتا۔ ایران دا استدلال اے کہ انہاں تجربات توں ایہ تاثر پیدا ہُندا اے کہ غیر ملکی جوہری فراہمی ممکنہ طور اُتے رکاوٹ دا شکار اے۔ [135]
ایران نے جنوری 2006 وچ اپنا یورینیم افزودگی دا پروگرام دوبارہ شروع کيتا ، جس دے بعد IAEA نوں ایہ مسئلہ اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل دے پاس بھیجنے اُتے مجبور کيتا گیا ۔
21 فروری 2006 نوں ، روزو ، اک ایرانی جلاوطنی (فیڈائن خلق [پیپلز کمانڈوز] کھبے بازو دے دہشت گرد گروہ) دے زیر انتظام اک نیوز ویب سائٹ ، [136] نے اطلاع دتی اے کہ قم دے بنیاد پرست عالم دین مصباح یزدی دے طالب علم ہوجاٹولس محسن گاروانی نے اس دی ضرورت دے بارے وچ گل کيتی جوہری ہتھیاراں نوں انتقامی کارروائی دے ذریعہ استعمال کرنا تے اعلان کيتا کہ "مذہبی قانون اُتے مبنی ، ہر چیز ساڈے مقصد اُتے منحصر اے "۔ [137] ايسے دن اسلامی جمہوریہ نیوز ایجنسی نوں انٹرویو دیندے ہوئے ، گاروانی نے انہاں خبراں نوں مسترد کردے ہوئے کہیا ، "ہم ایٹمی ہتھیاراں دی تلاش نئيں کردے تے اسلامی مذہب امن تے دوستی دے نال بقائے باہمی دی حوصلہ افزائی کردا اے … انہاں ویب سائٹس نے مینوں غلط تشریح کرنے دی کوشش کيتی اے۔ " [138]
11 اپریل 2006 نوں ، ایرانی صدر محمود احمدی نژاد نے اعلان کيتا کہ نتنز وچ پائلٹ دی سہولت اُتے کم کرنے والے ایرانی سائنسداناں نے 164 گیس سینٹری فیوجز دا اک چھوٹا جہا جھرن استعمال کرکے کامیابی توں یورینیم نوں 3.5 فیصد دی سطح تک افزودہ کيتا اے ۔ مشہد شہر توں ٹیلی ویژن خطاب وچ انہاں نے کہیا ، "ميں باضابطہ طور اُتے اعلان کر رہیا ہاں کہ ایران انہاں ملکاں دے گروپ وچ شامل ہوگیا اے ، جو ایٹمی ٹیکنالوجی رکھدے نيں "۔ [139]
مئی 2006 وچ ایرانی مقننہ (" مجلس " یا پارلیمنٹ) دے کچھ ممبراں نے اقوام متحدہ دے سکریٹری جنرل کوفی عنان نوں اک خط بھیجیا سی جس وچ دھمکی دتی گئی سی کہ جے معاہدے دے تحت جوہری ٹیکنالوجی دے پرامن استعمال دے ایران دے حق دا تحفظ نئيں کيتا گیا تاں اوہ این پی ٹی توں دستبردار ہون گے۔ [140]
21 فروری 2007 نوں ، ايسے دن اقوام متحدہ دی ایٹمی سرگرمیاں نوں معطل کرنے دی آخری تریخ ختم ہونے اُتے ، محمود احمدی نژاد نے مندرجہ ذیل بیان دتا: "جے اوہ ایہ کہندے نيں کہ سانوں مذاکرات نوں دوبارہ شروع کرنے دے لئی اپنی ایندھن دی تیاری دی سہولیات بند کرداں تاں اسيں ٹھیک کہندے نيں ، لیکن جو لوک مذاکرات وچ داخل ہُندے نيں۔ ساڈے نال انہاں دی جوہری ایندھن دی تیاری دی سرگرمیاں وی بند کردتیاں وائٹ ہاؤس دے ترجمان ٹونی سنو پیشکش نوں مسترد کر دتا تے اک "جھوٹھے پیشکش" قرار دتا اے . [141]
ایران نے کہیا اے کہ اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل دی پابندیاں دا مقصد اس دے طبی شعبے نوں غیر منصفانہ طور اُتے نشانہ بنانا اے۔ اک ایرانی جوہری طب دے ماہر نے کہیا ، "ساڈے اسپتال وچ اکیلے ساڈے پاس ہزاراں مریض نيں۔ جے اسيں انہاں دی مدد نئيں کرسکدے تاں کچھ لوک مرجاواں گے۔ ایہ اِنّا ہی آسان اے۔" کیلیفورنیا نال تعلق رکھنے والے اک ایرانی یہودی نے دعوی کيتا کہ "ميں انہاں پابندیاں اُتے یقین نئيں رکھدا … انہاں نے رہنماواں نوں نئيں عام لوکاں نوں تکلیف دی۔ اس دا کیہ فائدہ؟" ایران دی جوہری توانائی تنظیم دے نائب صدر غنادی نے اس بحث نوں اک انسان دوست مسئلہ قرار دیندے ہوئے کہیا ، "یہ انساناں دے بارے وچ اے ۔… جدوں کوئی بیمار ہُندا اے تاں سانوں دوائی دینی چاہیدا۔" ایران نے بین الاقوامی جوہری توانائی ایجنسی (IAEA) نوں آگاہ کيتا کہ 1993 وچ ارجنٹائن توں حاصل کيتا گیا ایندھن 2010 دے آخر تک ختم ہوجائے گا۔[142]
فروری 2010 وچ ، تہران ریسرچ ری ایکٹر نوں دوبارہ ایندھن کرنے دے لئی ، جو طبی آاسوٹوپس تیار کردا اے ، [143] ایران نے اک ہی جھرن دا استعمال یورینیم نوں "19.8٪" تک افزودہ کرنے دے لئی شروع کيتا ، [144] [145] اس توں پہلے غیر ملکی فراہم کردہ ایندھن نال ملن دے لئی۔ [146] کم افزودہ یورینیم (ایل ای یو) دے لئی 20٪ بالائی حد اے ۔ [ १77 ] اگرچہ ایچ ای یو نوں 20 فیصد توں زیادہ دی سطح تک افزودہ کيتا گیا اے ، اوہ اک جوہری دھماکہ خیز آلہ وچ تکنیکی طور اُتے قابل استعمال سمجھیا جاندا اے ، [148] ایہ راستہ بوہت گھٹ مطلوبہ اے کیوں کہ مستقل ایٹمی سلسلہ دے رد عمل دے حصول دے لئی کدرے زیادہ مواد دی ضرورت ہُندی اے ۔ [149]ایچ ای یو 90 فیصد تے اس توں اُتے دی افزودگی کردا اے عام طور اُتے ہتھیاراں دے ترقیاتی پروگرام وچ استعمال ہُندا اے۔ [150] [151]
اکتوبر 2011 وچ اک انٹرویو وچ ، ایران دے صدر احمدی نژاد نے کہیا:
” | "اسیں پہلے ہی ایٹمی بماں دے بارے وچ اپنے خیالات دا اظہار کر چکے نيں۔ اساں کہیا جو لوک جوہری بم بنانے دی کوشش کر رہے نيں یا جو ذخیرہ کردے نيں اوہ سیاسی تے ذہنی طور اُتے پسماندہ نيں۔ ساڈے خیال وچ اوہ بیوقوف نيں کیونجے ایٹمی بماں دا دور ختم ہوگیا اے۔ [کیوں] مثال دے طور اُتے ، کيہ ایران اپنی جوہری کوششاں جاری رکھے تے تمام بین الاقوامی خزانےآں نوں صرف ایٹمی بم بنانے دے لئی برداشت کرے ، یا کچھ جوہری بم جو بیکار نيں؟ اوہ کدی استعمال نئيں ہوسکدے! " | “ |
22 فروری 2012 نوں ، ایران دے جوہری توانائی تنظیم (ای ای او آئی) دے ڈائریکٹر تے عہدیداراں تے جوہری سائنسداناں دے نال تہران وچ اک ملاقات وچ ، رہبر انقلاب اسلامی آیت اللہ سید علی خامنہ ای نے کہیا:
"ایرانی قوم نے کدی وی جوہری ہتھیاراں دا تعاقب نئيں کيتا تے نہ ہی کدی انہاں دا پِچھا کريں گا۔ اس وچ کوئی شک نئيں اے کہ ساڈی مخالفت کرنے والے ملکاں وچ فیصلہ سازاں نوں بخوبی اندازہ اے کہ ایران جوہری ہتھیاراں دے بعد نئيں اے کیونجے اسلامی جمہوریہ ، منطقی ، مذہبی تے نظریاتی طور اُتے ، اس ملکیت نوں قبول کردا اے جوہری ہتھیاراں دا سنگین گناہ تے یقین اے کہ اس طرح دے ہتھیاراں دا پھیلاؤ بے حس ، تباہ کن تے خطرناک اے۔ " [153]
امریکی مؤقف
سودھواس سیکشن دی حقیقت دی درستگی پرانے وقت دی معلومات دی وجہ توں سمجھوتہ کيتا جاسکدا اے ۔ براہ کرم حالیہ واقعات یا نويں دستیاب معلومات دی عکاسی دے ل this اس مضمون نوں اپ ڈیٹ کرن۔ ( دسمبر 2009 )
تفصیلی لی لئی ویکھو: [[ ریاستہائے متحدہ امریکا تے وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے ہتھیار]]
2005 وچ ، ریاستہائے متحدہ امریکا نے کہیا کہ ایران نے این پی ٹی دے آرٹیکل III تے آرٹیکل II دونے دی خلاف ورزی دی اے۔ [154] IAEA بورڈ آف گورنرز نے اک غیر معمولی تقسیم شدہ ووٹ وچ ایران نوں 1985–2003 دی "چھپنے دی پالیسی" [43] دی افزودگی تے دوبارہ پروس یسنگ ٹیکنالوجیز تیار کرنے دی کوششاں دے بارے وچ اس دے این پی ٹی دے حفاظتی معاہدے دی تعمیل نئيں کيتی ۔ [26] ریاستہائے متحدہ امریکا ، [155] IAEA [156] تے ہور [157] انہاں ٹکنالوجیاں نوں خاص طور اُتے تشویش دا خیال کردے نيں کیونجے انہاں نوں جوہری ہتھیاراں وچ استعمال کرنے دے لئی جسمانی مواد تیار کرنے دے لئی استعمال کيتا جاسکدا اے۔
ریاستہائے متحدہ امریکا کہ حساس جوہری ٹیکنالوجی نوں ترقی دینے دی کوششاں دی ایران دے پردہ اے دلیل دتی اے بادی النظر اک اویکت جوہری ہتھیاراں دی صلاحیت نوں تیار کرنے دے جوہری ہتھیار تیار کرنے، یا گھٹ توں گھٹ ایران دے ارادے دا ثبوت. دوسرےآں نے ایہ وی دسیا اے کہ اس ٹیکنالوجی دے قبضے توں "جوہری ہتھیاراں دے حصول دی صلاحیت وچ غیر جوہری ہتھیاراں والی ریاستاں دی تاخیر وچ مدد ملدی اے " لیکن اس طرح دی تاخیر توں لازمی طور اُتے جوہری ہتھیاراں دے حصول دی طرف ودھنے دے ارادے دا ثبوت نئيں اے ، کیونجے "ارادے دیکھنے والے دی نگاہ وچ اے "۔ [158]
مبینہ طور اُتے ایرانی ہتھیاراں دے پروگراماں توں منسلک لیپ ٹاپ کمپیوٹر دی بنیاد اُتے ، ریاستہائے متحدہ امریکا نے آئی اے ای اے نوں ہتھیاراں دے ڈیزائن ، سرگرمیاں بشمول سویلین جوہری پروگرام نوں ہتھیاراں دی تیاری دی طرف موڑنے دے ارادے توں متعلق ایرانی مطالعات دے بارے وچ وی معلومات فراہم کيتیاں نيں۔ ریاستہائے متحدہ امریکا نے آئی اے ای اے دے ذریعہ اطلاع دتی گئی ہور معلومات دی طرف وی اشارہ کيتا اے ، جنہاں وچ گرین سالٹ پروجیکٹ ، یورینیم دھات دے نصف حصےآں دی تیاری توں متعلق اک دستاویز دا قبضہ ، تے ایران دے فوجی تے اس دے جوہری پروگرام دے وچکار ہور روابط شامل نيں ، ایران دے فوجی ارادے دے ہور اشارے دے طور اُتے جوہری پروگرام آئی اے ای اے نے کہیا اے کہ 2007 دے ذریعے اسنوں فراہم کردہ امریکی انٹیلیجنس غلط ثابت ہوئی اے یا اس دے نتیجے وچ ایران دے اندر اہم انکشافات نئيں ہوسکدی نيں۔ [160]پر ، ریاستہائے متحدہ امریکا تے ہور نے حال ہی وچ اس ایجنسی نوں ہور انٹیلی جنس فراہم دی اے۔ [161]
مئی 2003 وچ ، ایران وچ سوئس سفیر نے اسٹیٹ ڈیپارٹمنٹ نوں دو صفحات دی اک دستاویز بھیجی ، جسنوں آیت اللہ خامنائی نے مبینہ طور اُتے منظور کيتا سی ، جس وچ دونے ریاستاں دے وچکار تعلقات نوں معمول اُتے لیانے دی راہ دا نقشہ پیش کيتا گیا سی۔ ایرانی اں نے سلامتی دی یقین دہانیاں تے سفارتی تعلقات نوں معمول اُتے لیانے دے عوض اپنے جوہری پروگرام دی مکمل شفافیت تے حماس تے حزب اللہ دی حمایت توں دستبرداری دی پیش کش دی ۔ بش انتظامیہ نے اس تجویز اُتے کوئی رد عمل ظاہر نئيں کيتا ، کیونجے سینئر امریکی عہدیداراں نے اس دی صداقت اُتے شکاوہ کیہ۔ [162] [163]
ریاستہائے متحدہ امریکا ایران دے جوہری طاقت دے حق نوں تسلیم کردا اے ، تے جے اوہ یورینیم دی تقویت نوں معطل کردا اے تاں ایران دے نال ایٹمی تے ہور معاشی تے تکنیکی تعاون دی پیش کش وچ یورپی یونین دے 3 ، روس تے چین دے نال شامل ہوئے گیا اے۔ اس تعاون وچ ایران دے جوہری ری ایکٹرز نوں ایندھن دی اک یقینی فراہمی شامل ہوئے گی۔ [164] ایران دے جوہری پروگرام دے خلاف امریکی مزاحمت دے پِچھے اک ممکنہ وجہ مشرق وسطی دے جغرافیائی سیاست وچ اے۔ خلاصہ ایہ اے کہ ریاستہائے متحدہ امریکا نوں لگدا اے کہ ایران نوں جوہری ہتھیاراں دی صلاحیت حاصل کرنے دے امکان توں وی بچنا چاہیدا۔ کچھ جوہری ٹیکنالوجی دوہری استعمال اے ۔ یعنی ایہ پرامن توانائی پیدا کرنے تے جوہری ہتھیاراں دی تیاری دے ل used استعمال ہوسکدی اے ، ایسی صورتحال جس دا نتیجہ 1960 دی دہائی وچ ہندوستان دے جوہری ہتھیاراں دے پروگرام دا نتیجہ سی ۔ جوہری ہتھیاراں توں لیس ایران مشرقی وسطی وچ طاقت دے توازن نوں ڈرامائی طور اُتے تبدیل کر دے گا ، جس توں امریکی اثر و رسوخ کم ہوجائے گا۔ ایہ مشرق وسطی دی ہور ملکاں نوں وی حوصلہ افزائی کرسکدا اے کہ اوہ اک نازک خطے وچ امریکی اثر و رسوخ نوں کم کرنے والے اپنے جوہری ہتھیار تیار کرے۔ [165]
2003 وچ ، ریاستہائے متحدہ امریکا نے اصرار کيتا کہ تہران نوں اپنے معاہداں دی خلاف ورزی کردے ہوئے جوہری ہتھیار بنانے دی کوشش کرنے اُتے "جوابدہ" بنایا جائے۔ [166] جون 2005 وچ ، امریکی وزیر خارجہ کونڈولیزا رائس نے سابق IAEA سربراہ محمد البرادعی توں مطالبہ کيتا کہ اوہ "ایران دے بارے وچ اپنا مؤقف سخت کرن" یا IAEA دے سربراہ دی حیثیت توں کسی تیسری مدت دے لئی منتخب ہونے وچ ناکام رہے۔ [167] IAEA نے بعض مواقع اُتے ایران دے پروگرام اُتے ریاستہائے متحدہ امریکا دے موقف اُتے تنقید دی اے۔ [168] ریاستہائے متحدہ امریکا نے اپریل 2006 وچ ایران دے ترجمان سکاٹ میک کلیلن دے نال ، یورینیم دی فیول گریڈ دی افزودگی دی مذمت کيتی۔ایہ کہندے ہوئے ، اوہ "یہ ظاہر کردے رہندے نيں کہ ایران غلط سمت وچ گامزن اے "۔ نومبر 2006 وچ ، سیمور ہرش نے سنٹرل انٹلیجنس ایجنسی دے اک خفیہ مسودے دی تشخیص دی وضاحت کيتی "وہائٹ ہاؤس دے انہاں خیالات نوں چیلنج کيتا جس دے بارے وچ ایران جوہری بم بنانے وچ کتنا نیڑے ہوسکدا اے۔" انہاں نے ہور کہیا ، "سی آئی اے نوں حالے تک کوئی حتمی شواہد نئيں ملے ، لیکن ایران دے جوہری ہتھیاراں دے خفیہ پروگرام دے متوازی طور اُتے چل رہیا اے جس دا اعلان ایران نے بین الاقوامی جوہری توانائی ایجنسی نوں کيتا اے۔" . [169] 25 فروری 2007 نوں ، ڈیلی ٹیلی گراف نے اطلاع دتی کہ ریاستہائے متحدہ امریکا دا پنجواں بیڑے ، ، نمٹز تے اسٹینینس " ایران توں مقابلہ کرنے دی تیاری کر رہے نيں "۔ [170]
مارچ 2006 وچ ، ایہ اطلاع ملی سی کہ امریکی محکمہ خارجہ نے ایرانی امور دا اک دفتر (او آئی اے) کھول دتا اے - جس دی نگرانی نائب صدر ڈک چین ی دی بیٹی الزبتھ چین ی نے کيتی سی ۔ مبینہ طور اُتے دفتر دا مشن ایران وچ جمہوری منتقلی نوں فروغ دینا سی۔ [171] تے ایرانی حکومت نوں "شکست" دینے وچ مدد کرنا۔ [172] ایران دا کہنا سی کہ اس دفتر نوں اپنی حکومت دا تختہ الٹنے دے منصوبے تیار کرنے دا کم سونپیا گیا سی۔ دفتر دے کھلنے دے بعد اک ایرانی اصلاح پسند نے کہیا کہ بوہت سارے "شراکت دار ہن ساڈے نال کم کرنے توں بہت خوفزدہ نيں" ، تے ایہ کہ اس دفتر دا "ٹھنڈا اثر" پيا۔ [173] امریکی کانگریسمبینہ طور اُتے اس منصوبے دے لئی 120 ملین توں زیادہ مختص کيتا گیا اے۔ [174] تحقیقاتی صحافی سیمور ہرش نے وی جولائی 2008 وچ انکشاف کيتا سی کہ کانگریس نے وی ایران دے اندر خفیہ کارروائیاں وچ وڈے پیمانے اُتے اضافے دے لئے-400 ملین دی فنڈنگ درخواست اُتے اتفاق کيتا سی۔ [175]
بش انتظامیہ نے بار بار ایران دے خلاف جوہری ہتھیاراں دے استعمال نوں مسترد کرنے توں انکار کردتا۔ امریکی نیوکلیئر کرنسی جائزہ نے 2002 وچ عام طور اُتے جوہری ہتھیاراں دے استعمال کیتی پہلی ہڑتال دی بنیاد اُتے تخمینہ لگایا ، ایتھے تک کہ غیر جوہری مسلح ریاستاں دے خلاف بھی۔ [176] تفتیشی رپورٹر سیمور ہرش نے 2006 وچ اطلاع دتی سی کہ بش انتظامیہ ایران دے خلاف جوہری ہتھیاراں دے استعمال کیتی منصوبہ بندی کر رہی اے۔ [177] جدوں ایران دے خلاف جوہری ہتھیاراں دے ممکنہ استعمال دے بارے وچ خاص طور اُتے سوال کيتا گیا تاں ، صدر بش نے دعویٰ کيتا کہ "تمام آپشن میز اُتے سن ۔" جوہری سائنس داناں دے بلیٹن دے مطابق ، "ریاستہائے متحدہ امریکا دے صدر نے ایران نوں براہ راست اک جوہری حملے دی دھمکی دتی سی۔ اس دا جواب کسی تے طرح توں پڑھنا مشکل اے۔"[178]
ستمبر 2007 وچ ، کنڈولیزا رائس ، امریکی وزیر خارجہ نے ایران دے مبینہ ہتھیاراں پروگرام اُتے بین الاقوامی سفارت کاری دے نال مداخلت کرنے نئيں آئی اے ای اے نوں خبردار کيتا. انہاں نے کہیا کہ IAEA دا کردار معائنہ کرنے تے "ایرانی اں دے نال کيتا کر رہیا اے اس دے بارے وچ واضح اعلان تے واضح رپورٹنگ دی پیش کش تک ہی محدود رہنا چاہیدا۔ چاہے اوہ کدوں معاہدے اُتے دستخط کرن گے۔" سابق IAEA ڈائریکٹر جنرل البرادعی نے اقوام متحدہ دی اضافی پابندیاں اُتے کم زور دینے تے IAEA تے تہران دے وچکار تعاون ودھانے اُتے زیادہ زور دینے دا مطالبہ کيتا۔ ایران نے اپنے جوہری پروگرام توں متعلق حل طلب سوالےآں دے جوابات دینے دے لئی آئی اے ای اے دی درخواستاں توں اتفاق کيتا اے۔ البرادی نے اکثر انھاں تنقید دا نشانہ بنایا جس نوں انہاں نے "جنگ کيتی منتقلی" کہیا سی ، صرف انہاں دے کاروبار نوں ذہن وچ رکھنے دے لئی رائس نے کہیا سی۔ [179]
دسمبر 2007 وچ ، ریاستہائے متحدہ دا قومی انٹلیجنس تخمینہ (جو تمام 16 امریکی جاسوس ایجنسیاں دے اتفاق رائے دی نمائندگی کردا اے ) ، "اعلیٰ سطح اُتے اعتماد" دے نال ایہ نتیجہ اخذ کيتا کہ ایران نے 2003 وچ اپنے جوہری ہتھیاراں دے تمام پروگرام نوں روک دتا سی تے ایہ پروگرام منجمد رہندا اے نويں تخمینے وچ کہیا گیا اے کہ افزودگی پروگرام ہن وی اگلی دہائی دے وسط تک ایران نوں ایٹمی ہتھیار تیار کرنے دے لئی اِنّا خام مال مہیا کرسکدا اے لیکن ایہ گل انٹلیجنس ایجنسیاں نوں "معلوم نئيں اے کہ اوہ فی الحال جوہری ہتھیاراں نوں تیار کرنے دا ارادہ رکھدا اے " آئندہ دی کسی تریخ وچ ۔ سینیٹر ہیری ریڈ ، اکثریت دے رہنما ، انہاں نے امید ظاہر کیتی انتظامیہ "مناسب طریقے توں اس دی بیان بازی تے پالیسی نوں ایڈجسٹ" کرے گی. [60] [61]
2 فروری 2009 نوں ، ایران وچ اسلامی انقلاب دی تیریسواں برسی اُتے ، ایران نے گھریلو طور اُتے تیار کردہ [180] [181] ایران دے صدر محمود احمدی نژاد نے اومید ڈیٹا پروسیسنگ سیٹلائٹ دے کامیاب لانچنگ نوں فخر دا اک بہت وڈا ذریعہ قرار دتا۔ ایران تے کہیا کہ اس منصوبے توں دنیا وچ ایران دی حیثیت بہتر اے۔ [182] ریاستہائے متحدہ امریکا نے دعویٰ کيتا اے کہ ایران دی سرگرمیاں کسی جوہری صلاحیت دی ترقی توں منسلک ہوسکدیاں نيں تے ایہ سرگرمیاں "وڈی تشویش" دی حامل نيں۔ [183] ریاستہائے متحدہ امریکا نے خصوصی طور اُتے کہیا اے کہ اوہ "ایران نوں لاحق خطرات ، جنہاں وچ اس دے میزائل تے جوہری پروگراماں توں متعلق اے ، نوں وی ختم کرنا جاری رکھے گا۔" [184]کہہ امریکی باوجود جو تہران دے اقدامات توں نمٹنے دے لئی اپنی قومی طاقت دے تمام عناصر نوں استعمال کرن گے، [185] ایران لانچ سائنسی اجارہ داری بعض دنیا دے ملکاں نوں دنیا اُتے مسلط کرنے دی کوشش کر رہے نيں نوں دور کرنے دے لئی اک قدم قرار دتا اے . [186] عراقی قومی سلامتی دے مشیر معفیق الروبی نے کہیا عراق ایران دے پرامن ڈیٹا پروس یسنگ قومی مصنوعی سیارہ دے آغاز توں بہت خوش ہويا۔ [187]
مارچ 2009 وچ ، کونسل برائے خارجہ تعلقات دے صدر ، رچرڈ این ہاس نے لکھیا اے کہ امریکی پالیسی نوں مکمل طور اُتے کثیرالجہتی ہونا چاہیدا تے ایران نوں اپنی افزودگی دی حدود اُتے راضی ہونے اُتے ایرانی افزودگی نوں تسلیم کرنے دی تجویز دتی گئی۔ "اس دے بدلے وچ ، موجودہ پابندیاں دی جگہ معطل کردتی جائے گی۔ اس دے علاوہ ایران نوں بجلی پیدا کرنے دے مقصد توں ایٹمی ایندھن دی مناسب فراہمی تک وی یقین دہانی کرانے دی پیش کش دی جانی چاہیدا۔ سیاسی تعلقات نوں معمول اُتے لیانا مساوات دا حصہ ہوسکدا اے۔" کہیا۔ [188] اکتوبر 2009 وچ ، پلو شیئرز فنڈصدر جوزف سرسین نے "ایران دے جوہری پروگرام دے بارے وچ پنج متان خرافات" دی نشاندہی کی: ایران جوہری ہتھیار تیار کرنے دی راہ اُتے گامزن اے ، کہ اک فوجی ہڑتال توں ایران دا پروگرام کھٹکھٹائے گا ، کہ "ہم ایران نوں پابندیاں توں ختم کر سکدے نيں" ، کہ اک نويں حکومت ایران وچ جوہری پروگرام ترک کردے گا ، تے ایہ کہ مشرق وسطی وچ ایران بنیادی ایٹمی خطرہ اے۔ [189]
2009 وچ ، آزاد امریکی سکیورٹی کنسلٹنٹ لنٹن ایف بروکس نے لکھیا اے کہ "مثالی مستقبل وچ " مشترکہ امریکی - روس ی قیادت وچ مستقل بین الاقوامی دباؤ دی وجہ توں ایران نے جوہری ہتھیاراں توں متعلق اپنے منصوبےآں نوں ترک کردتا اے۔ ایران نے ایڈیشنل پروٹوکول اُتے عمل درآمد کيتا اے تے اس دے تحت تجارتی جوہری طاقت تیار کيتی اے سخت بین الاقوامی ایٹمی توانائی ایجنسی (IAEA) روس دے ذریعہ فراہم کردہ تے ایندھن خرچ کرنے والے ایندھن دے نال ایندھن دے لیز اُتے حاصل کرنے دے طریقہ کار دا استعمال کردے ہوئے حفاظتی اقدامات "۔ [190]
A 2009 امریکی کانگریشنل ریسرچ کاغذ دا کہنا اے کہ امریکی انٹیلی جنس ایران 2003. وچ "ایٹمی ہتھیار ڈیزائن تے اسلحہ سازی دا کم" ختم ہويا یقین رکھدا اے [19] انٹیلی جنس اتفاق رائے امریکی انٹیلی جنس کمیونٹی دے رہنماواں دی طرف توں توثیق کيتا گیا سی. [ حوالہ دی ضرورت ] اوبامہ انتظامیہ وچ شامل کچھ مشیراں نے انٹیلی جنس نتائج اُتے تصدیق دی ، [191] جدوں کہ اوبامہ انتظامیہ دے ہور "اعلیٰ مشیراں" دا کہنا اے کہ اوہ ہن 2007 دے قومی انٹلیجنس تخمینے دی کلیدی کھوج اُتے یقین نئيں کردے نيں ۔ [192] سیمس فنگر، دسمبر 2008 تک قومی انٹلیجنس کونسل دے سابق چیئرمین نے کہیا کہ ایران دے بارے وچ اصل 2007 وچ قومی انٹلیجنس تخمینہ "متنازعہ ہوئے گیا ، اس لئی کہ وہائٹ ہاؤس نے انٹلیجنس کمیونٹی نوں اس رپورٹ دے کلیدی فیصلےآں دا اک غیر مرتب شدہ ورژن جاری کرنے دی ہدایت کيتی سی لیکن اس توں انکار کردتا۔ اس دی رہائی دا حکم دینے دی ذمہ داری قبول کرن۔ " [193] ڈیفنس انٹیلیجنس ایجنسی دے چیف ، لیفٹیننٹ جنرل رونالڈ برجیس نے جنوری 2010 وچ کہیا سی کہ اس گل دا کوئی ثبوت نئيں اے کہ ایران نے جوہری ہتھیار بنانے دا فیصلہ کيتا اے تے 2007 دے قومی انٹلیجنس تخمینے دی کلیدی کھوجاں حالے وی درست نيں۔ [194]
20 جولائی 2011 نوں ، سی آئی اے دے سابق تجزیہ کار تے ہاؤس انٹلیجنس کمیٹی دے عملے دے ممبر ، فریڈرک فلیٹز نے " ریاستہائے متحدہ امریکا دے انٹلیجنس انکار " دے عنوان توں وال اسٹریٹ جرنل دے اوپن ایڈ وچ ، ایران دے جوہری ہتھیاراں دے پروگرام توں متعلق 2007 دے قومی انٹلیجنس تخمینے دے بارے وچ فروری 2011 وچ نظرثانی دا معاملہ اٹھایا۔ ایران پر"اختیاری عمل وچ ، فلیٹز نے دعوی کيتا اے کہ اس نويں تخمینے نوں سنگین مشکلات پیش آئیاں تے ایران دے جوہری ہتھیاراں دے پروگرام دی پیروی توں اس دے خطرے نوں کم کيتا جداں کہ 2007 دے ورژن نے کيتا سی۔ اُتے ، فلیٹز نے کہیا اے کہ انہاں نوں سی آئی اے دے سنسراں نے اپنے مخصوص معاملے اُتے گل کرنے دی اجازت نئيں دتی سی۔ فلیٹز نے ایہ وی دعوی کيتا اے کہ اس تخمینے دے باہر چار رکنی ریویو بورڈ موجود اے جسنوں اوہ متعصبانہ خیال کردے نيں کیونجے تن جائزہ نگاراں دے نظریاتی تے سیاسی نظریات اک جداں نيں تے انہاں وچوں دو اک ہی واشنگٹن ڈی سی تھنک ٹینک توں نيں۔ کہ سی آئی اے نے اسنوں 2011 دے ایران دے تخمینے دے بیرونی جائزہ نگاراں دے ناں جاری کرنے توں روک دتا۔
متعدد اعلیٰ امریکی فوجی تے انٹیلیجنس عہدیداراں نے کہیا اے کہ ایران دے جوہری تنصیبات اُتے اسرائیل ی حملے دے اثرات روکنے والے نئيں ہون گے۔ سکریٹری دفاع لیون ای پنیٹا نے دسمبر 2011 وچ ، تے نیشنل انٹلیجنس دے ڈائریکٹر لیفٹیننٹ جنرل جیمس آر کلیپر نے فروری 2012 وچ کہیا سی کہ اسرائیل ی حملے توں ایران دے پروگرام وچ صرف اک یا دو سال دی تاخیر ہوئے گی۔ جنرل مائیکل وی ہیڈن ، سابق سی آئی اے ڈائریکٹر ، جنوری 2012 وچ کہیا گیا سی کہ اسرائیل ایران دے جوہری تھاںواں اُتے کوئی خاص نقصان نئيں پہنچیا سکدا اے۔ انہاں نے کہیا ، "ان وچ صرف تے صرف اسنوں خراب کرنے دی صلاحیت اے۔" [195] فروری 2012 وچ ، ایڈمرل ولیم جے فالن ، جو سن 2008 وچ امریکی سینٹرل کمانڈ دے سربراہ دی حیثیت توں ریٹائر ہوئے سن، نے کہیا ، "کوئی وی جس توں ميں واقف ہاں اوہ ایہ نئيں سوچکيا اے کہ فوجی ہڑتال یا کسی طرح دے تنازعہ دا کوئی حقیقی مثبت نتیجہ برآمد ہويا اے۔" انہاں نے ایران دے نال گل گل کرنے تے ایران نوں جارحانہ اقدامات توں باز رکھنے دی وکالت دی تے کہیا ، "آئیاں اسيں کسی چیز توں باز نہ آئیاں ۔" [196] [197] جوائنٹ چیفس آف اسٹاف دے چیئرمین ، جنرل مارٹن ڈیمپسی نے اگست 2012 وچ کہیا سی کہ ایران اُتے یکطرفہ اسرائیل ی حملہ تاخیر کريں گا لیکن ایران دے جوہری پروگرام نوں تباہ نئيں کريں گا تے اوہ اس وچ "مشغول" ہونے دی خواہش نئيں کردا اے۔ اک حملہ انہاں نے ایہ وی کہیا کہ پابندیاں دا اثر ہوئے رہیا اے تے انہاں نوں کم کرنے دے لئی وقت دتا جانا چاہیدا ، تے پہلے از وقت حملے توں ایران دے خلاف 'بین الاقوامی اتحاد' نوں نقصان پہنچ سکدا اے ۔رابرٹ گیٹس نے اکتوبر 2012 وچ کہیا سی کہ پابندیاں دا اثر ہونا شروع ہوئے گیا سی تے "ایران اُتے امریکی یا اسرائیل ی فوجی حملے دے نتائج ، میرے خیال وچ ، دنیا دے اس حص inے وچ نسلاں تک سانوں تباہ کن ثابت کر سکدے نيں۔" [199]
2011 وچ ، سبھی وڈی وڈی انٹلیجنس ایجنسیاں دے اعلیٰ افسران نے دسیا کہ اس گل دا کوئی حتمی ثبوت نئيں ملیا کہ ایران نے 2003 توں ایٹمی ہتھیار بنانے دی کوئی کوشش کيتی اے۔ [15]
جنوری 2012 وچ ، امریکی وزیر دفاع لیون پنیٹا نے کہیا سی کہ ایران جوہری ہتھیاراں دی صلاحیت دی پیروی کر رہیا اے ، لیکن اوہ جوہری ہتھیار بنانے دی کوشش نئيں کر رہیا اے۔ [18]
2012 وچ ، سی آئی اے سمیت دے سولہ انٹیلیجنس ایجنسیاں نے اطلاع دتی سی کہ ایران ایسی تحقیق اُتے عمل پیرا اے جو اسنوں جوہری ہتھیاراں دی تیاری دے قابل بناسکدا اے ، لیکن اوہ ایسا کرنے دی کوشش نئيں کررہیا سی۔ [15]
دوسرے بین الاقوامی ردعمل
سودھواقوام متحدہ
سودھو2009 وچ ، اقوام متحدہ نے ایران دے نال اپنی سرحد دے نیڑے ترکمانستان وچ زلزلے دی نگرانی دا اک اسٹیشن بنایا سی ، تاکہ جوہری دھماکےآں توں زلزلے دا پتہ چل سکے۔ [ حوالہ ضروری ] اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل نے ایران توں یورینیم دی ہر قسم دی افزودگی نوں منجمد کرنے دا مطالبہ کيتا اے۔ ایران نے انہاں مطالبات نوں غیر منصفانہ طور اُتے مجبور کيتا اے کہ اوہ سویلین توانائی دے مقاصد دے لئی پرامن جوہری ٹکنالوجی دے جوہری عدم پھیلاؤ معاہدے دے تحت اپنے حقوق ترک کرے۔ [30]
29 دسمبر 2009 نوں ، اقوام متحدہ دے پابندیاں دے مشیر ، زونگو سیدو نے کہیا کہ جتھے تک اوہ جاندے نيں ، اقوام متحدہ دے کسی وی رکن ملک نے قازقستان توں ایران نوں یورینیم فروخت کرنے دے الزامات دے بارے وچ پابندیاں دی کمیٹی نوں آگاہ نئيں کيتا سی۔ سیدو نے کہیا ، "ساڈے پاس حالے تک دونے ملکاں دے وچکار اس قسم دے تبادلے دے بارے وچ کوئی سرکاری معلومات نئيں اے۔ سیدو نے کہیا ، "میرے پاس کوئی معلومات نئيں اے۔ میرے پاس کوئی ثبوت نئيں اے۔" [२००] نامعلوم ملک دی اک انٹلیجنس رپورٹ وچ الزام لگایا گیا اے کہ قازقستان دے بدمعاش ملازمین اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل دی پابندیاں دی خلاف ورزی کردے ہوئے ایران نوں 1،350 ٹن یورینیم ایسک فروخت کرنے دے لئی تیار نيں۔ [201] روس نے کہیا کہ اسنوں قازقستان توں پاک یورینیم ایسک درآمد کرنے دے مبینہ ایرانی منصوبے دا کوئی علم نئيں اے۔ قازقستان نے انہاں خبراں دی تردید کی۔ایران نے کہیا ، "خبراں دی ایسی جعل سازی ہیجانی طاقتاں دے سیاسی مفادات دی خدمت دے لئی (ایران دے خلاف) نفسیاتی جنگ دا اک حصہ اے۔ [203] قازقستان دی وزارت برائے امور خارجہ دے سرکاری نمائندے ، اسکر عبد الرحمنوف نے کہیا ، "گمنام ذرائع تے نامعلوم دستاویزات دے حوالہ توں انہاں تضادات دی بے بنیادی ظاہر ہُندی اے۔" [204]
تفصیلی لی لئی ویکھو: [[عوامی جمہوریہ چین تے وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے ہتھیار]]
چین ی وزارت خارجہ دی سفارتکاری تے مذاکرات دے ذریعے ایران دے جوہری مسئلے دے پرامن حل دی حمایت. مئی 2006 وچ چین ی وزارت خارجہ دے ترجمان لیو جیانچہ نے کہیا اے کہ "عدم پھیلاؤ معاہدے دے دستخط کنندہ دے طور اُتے ، ایران نوں جوہری طاقت دے پرامن استعمال دے حق توں فائدہ اٹھانا اے ، لیکن اسنوں اپنی ذمہ داری تے عزم وی پوری کرنا چاہیدا۔" انہاں نے ہور کہیا کہ "اس دی فوری ضرورت اے کہ ایران آئی اے ای اے دے نال مکمل تعاون کرے تے اپنے جوہری پروگرام اُتے عالمی برادری دا اعتماد دوبارہ حاصل کرے"۔ [205]
اپریل 2008 وچ ، متعدد نیوز ایجنسیاں نے اطلاع دتی سی کہ گمنام سفارتی ذرائع اُتے مبنی ایسوسی ایٹڈ پریس رپورٹر جارج جان دی اک رپورٹ دے بعد ، چین نے ایران دے جوہری پروگرام دے بارے وچ انٹلیجنس فراہم کیہ سی ۔ [161] چین ی وزارت خارجہ دے ترجمان جیانگ یو نے انہاں رپورٹس نوں "بالکل بے بنیاد تے انتہائی عزیز مقاصد توں باہر" قرار دتا۔ [206]
جنوری 2010 وچ ، چین نے پابندیاں دے بارے وچ ایران جوہری معاملے اُتے سفارتی کوششاں دے لئی اپنے مطالبات دا اعادہ کيتا۔ چین ی ترجمان جیانگ یو نے کہیا ، "مذاکرات تے مذاکرات ایران جوہری مسئلے نوں صحیح طریقے توں حل کرنے دے صحیح طریقے نيں تے ہن وی سفارتی کوششاں دی گنجائش باقی اے۔" جیانگ نے کہیا ، "ہم امید کردے نيں کہ متعلقہ فریق زیادہ توں زیادہ لچکدار تے عملی اقدامات اٹھاواں تے جلد توں جلد مذاکرات نوں جلد از جلد شروع کرنے دے لئی سفارتی کوششاں تیز کرن۔" [207]
ستمبر 2011 وچ اسرائیل ی اخبار ہیرتز نے مشرق وسطی وچ ایران دے جوہری پروگرام تے چین دی خارجہ پالیسی دے بارے وچ متعدد بیانات شائع کیتے سن ، جو حال ہی وچ مشرقی وسطی دے آزاد چین ی ماہر دے ذریعہ دتے گئے سن ، جنہاں نے حال ہی وچ "سگنل" دی دعوت اُتے اسرائیل دا دورہ کيتا سی ، جو اس تنظیم دے وچکار تعلیمی تعلقات نوں ہور تقویت بخشتی اے۔ اسرائیل تے چین ۔ چین ی اکیڈمی آف سوشل سائنسز دے ین گینگ نے خطے دے بارے وچ چین دی پالیسیاں اُتے اپنی رائے دا اظہار کيتا اے ، تے ہارٹیز دے مطابق انہاں نے حیرت انگیز بیان دتا اے : "چین ایران دے خلاف کسی ایداں دے فوجی اقدام دا مخالف اے جس توں علاقائی استحکام نوں نقصان پہنچے تے تیل دے بہاؤ وچ مداخلت ہوئے۔ "لیکن چین اسرائیل نوں نئيں روکے گا جے اوہ ایران اُتے حملہ کرنے دا فیصلہ کردا اے۔ انہاں تمام وجوہات دی بناء اُتے اسرائیل تے مشرق وسطی نوں چین جداں ملک دی ضرورت اے۔ اسرائیل نوں چین دی طاقت دی ضرورت اے۔"
مارچ 2012 وچ ، چین ی وزیر خارجہ یانگ جیچی نے کہیا سی کہ "چین ایران سمیت مشرق وسطی دے کسی وی ملک دا مخالف اے ، جوہری ہتھیاراں دی تیاری تے اس دا مالک اے۔" انہاں نے ہور کہیا کہ بہرحال ایران نوں پرامن مقاصد دے لئی جوہری سرگرمیاں کرنے دا حق اے۔ [209]
تفصیلی لی لئی ویکھو: [[ فرانس تے وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے ہتھیار]]
16 فروری 2006 نوں فرانس یسی وزیر خارجہ فلپ ڈوسٹی بلیزی نے کہیا کہ "کوئی سویلین جوہری پروگرام ایرانی جوہری پروگرام دی وضاحت نئيں کرسکدا۔ ایہ اک خفیہ فوجی جوہری پروگرام اے۔" [210]
جنوری 2007 وچ ، سابق فرانس یسی صدر جیک چیراک نے ، نیو یارک ٹائمز دے نامہ نگاراں نوں "آف دتی ریکارڈ" بولدے ہوئے اشارہ کيتا کہ جے ایران دے پاس کوئی جوہری ہتھیار اے تاں ، اس ہتھیار دا استعمال نئيں کيتا جاسکدا اے۔ چیراک نے باہمی یقین دہانی کرائی جانے والی تباہی دا اشارہ کردے ہوئے کہیا: [211]
"ایہ بم کتھے گرے گا؟ اسرائیل پر؟ ایہ تہران نوں تباہ کرنے توں پہلے فضا وچ 200 میٹر نئيں جاندا سی۔"
تفصیلی لی لئی ویکھو: [[روس تے وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے ہتھیار]]
2005 وچ ، روس ی مشیر برائے جوہری توانائی لیب ریابیوف نے زور دے کے کہیا کہ "نہ ہی NPT دے ایران دے دستخط ، ایڈیشنل پروٹوکول (جس وچ کِسے وی وقت کسی وی سہولت دے معائنے دے حق دی پیشگی اطلاع دتی گئی اے ) دی منظوری دتی گئی اے۔ آئی اے ای اے دے حفاظتی دستےآں دے تحت جوہری تنصیگل کيتی تعیناتی ، تے نہ ہی روس تے جوہری ایندھن نوں روس نوں وطن واپس بھیجنے دے وعدےآں نوں ریاستہائے متحدہ امریکا نے اک اچھی دلیل دے طور اُتے دیکھیا اے۔ ریابیو نے استدلال کيتا کہ "اک ہی وقت وچ ، اس طرح دی ضروریات اُتے وی پابندی نئيں عائد کيتی جاندی اے ، مثال دے طور اُتے ، برازیل ، جو اپنی جوہری توانائی دی صنعت تے یورینیم دی افزودگی سمیت ایٹمی ایندھن دے چکر نوں ترقی دے رہیا اے۔" [212]
5 دسمبر 2007 نوں روس ی وزیر خارجہ سیرگئی لاوروف نے کہیا کہ انہاں نے ایران وچ جوہری ہتھیاراں دے کسی پروگرام دا کوئی ثبوت نئيں دیکھیا ، چاہے اس دی عمر کِنّی ہی کیوں نہ ہوئے۔ [213] 16 اکتوبر 2007 نوں ولادیمیر پوتن نے دوسرے کیسپین سربراہ اجلاس وچ شرکت دے لئی تہران ، ایران دا دورہ کيتا ، جتھے انہاں نے ایرانی رہنما محمود احمدی نژاد نال ملاقات کيتی ۔ [214] سربراہی اجلاس دے بعد اک پریس کانفرنس وچ پوتن نے کہیا کہ "ایران نوں ایہ حق حاصل اے کہ اوہ کسی وی پابندی دے بغیر اپنے پرامن جوہری پروگراماں نوں تیار کرے"۔ [215]
2009 وچ ، روس ی میجر جنرل پاویل ایس زولوتاریف نے استدلال کيتا کہ ایران نوں جدید میزائل تے فضائی دفاعی نظام دی فراہمی تے ایران نوں پیش کردہ اعداد و شمار دے تبادلے دے مراکز وچوں کسی اک دے کم وچ حصہ لینے دی پیش کش توں جزوی طور اُتے یقین دلایا جاسکدا اے۔ ٹھوس عدم پھیلاؤ دی ذمہ داریاں "۔ [216]
مئی 2009 وچ ، ایسٹ ویسٹ انسٹی ٹیوٹ نے ایران دے نیوکلیئر تے میزائل صلاحیت دے بارے وچ مشترکہ یو ایس روس ی خطرہ تشخیص جاری کيتا۔ اس رپورٹ وچ ایہ نتیجہ اخذ کيتا گیا اے کہ "ایران دی طرف توں کوئی وی IRBM / ICBM خطرہ نئيں سی تے ایسا خطرہ ، ایتھے تک کہ جے ایہ سامنے آنا وی سی تاں ، نیڑے آنا ضروری نئيں اے۔" اس رپورٹ وچ کہیا گیا اے کہ اس گل دا کوئی خاص ثبوت نئيں اے کہ ایران یورپ اُتے حملہ کرنے دی صلاحیت دے خواہاں اے تے "واقعتا ایہ تصور کرنا مشکل اے کہ ایران ایداں دے حالات وچ کیہ کريں گا۔" رپورٹ وچ کہیا گیا اے کہ جے ایران نے اس قابلیت دا پِچھا کيتا تاں ، اسنوں اک ایسا میزائل تیار کرنے دے لئی چھ توں اٹھ سال درکار ہون گے جو اک ہزار کلوگرام وار ہیڈ 2 ہزار کلومیٹر طویل فاصلے اُتے لے جانے دی صلاحیت رکھدا اے۔ رپورٹ وچ کہیا گیا اے کہ ایران نے ایندھن دی افزودگی منصوبے وچ "IAEA اُتے قابو پانے تے ایٹمی مواد دی نگرانی تے تمام نصب شدہ جھرناں نوں ختم کرنا"۔[217]
دسمبر 2009 وچ ، روس ی وزیر خارجہ سیرگئی لاوروف نے کہیا سی کہ ایران جوہری مسئلہ خصوصی طور اُتے سفارتی طریقےآں توں حل کيتا جائے گا۔ لاوروف نے کہیا ، "یہ گل بالکل واضح اے کہ سیاسی تے سفارتی طریقےآں توں اس مسئلے نوں خصوصی طور اُتے حل کيتا جاسکدا اے تے کسی وی دوسرے منظرناواں ، خاص طور اُتے طاقت دے استعمال توں متعلق منظرنامے ، مکمل طور اُتے ناقابل قبول نيں۔ [218] روس دے سابق وزیر اعظم یویجینی پریمکوف ، جو ماسکو دے مشرق وسطی دے ماہرین دے دیواناں اُتے غور کردے نيں ، نے کہیا کہ انہاں نوں اس گل اُتے یقین نئيں اے کہ ایران نے جوہری ہتھیاراں دے حصول دا فیصلہ کيتا اے۔ "یہ زیادہ جاپان دی طرح ہوسکدا اے ، جو ایٹمی تیاری رکھدا اے لیکن اس دے پاس بم نئيں اے۔" [120]
فروری 2012 وچ ، روس ی وزیر اعظم ولادیمیر پوتن نے کہیا سی کہ روس ایران نوں جوہری ہتھیاراں دی صلاحیت تیار کرنے دی مخالفت کردا اے۔ پوتن نے کہیا ، "روس ایران توں جوہری طاقت بننے وچ دلچسپی نئيں رکھدا اے۔ اس توں بین الاقوامی استحکام نوں زیادہ خطرات لاحق ہون گے۔" ، پوتن نے کہیا۔ [219]
تفصیلی لی لئی ویکھو: [[برطانیہ تے وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے ہتھیار]]
برطانیہ EU3 + 3 (برطانیہ ، فرانس ، جرمنی ، ریاستہائے متحدہ امریکا ، چین تے روس ) ملکاں دے گروپ دا حصہ اے جو ایران دے نال جاری گفتگو وچ مشغول نيں۔ [220] لہذا برطانیہ انہاں ملکاں وچوں اک اے جس نے کہیا اے کہ ایران نوں جدید ایٹمی توانائی پروگرام تیار کرنے دے لئی افزودہ ایندھن تے مدد فراہم کيتی جائے گی ، جے ایہ دفتر خارجہ دے ترجمان دے لفظاں وچ " افزودگی توں متعلق تمام سرگرمیاں معطل کردیندی اے تاں ، جواب ایران دے جوہری پروگرام توں متعلق تمام بقایا امور تے اضافی پروٹوکول اُتے عمل درآمد IAEA دے نال متفق نيں "۔ [221] برطانیہ نے (چین ، فرانس ، جرمنی تے روس دے نال) سلامتی کونسل دی تن قرارداداں پیش کيتیاں جو اقوام متحدہ وچ منظور ہوئیاں۔
8 مئی 2006 نوں ، سابق برطانوی لینڈ فورس دے ڈپٹی کمانڈر انچیف ، جنرل سر ہیو بیچ ، سابق کابینہ دے وزراء ، سائنس دان تے مہم چلانے والے ایران وچ فوجی مداخلت دی مخالفت کرنے والے ڈاوننگ اسٹریٹ دے اک وفد وچ شامل ہوئے۔ وفد نے وزیر اعظم ٹونی بلیئر نوں دو ہزار خطوط ارسال کیتے جس وچ اک ہزار اٹھ سو فزکس داناں نے متنبہ کيتا سی کہ فوجی مداخلت تے جوہری ہتھیاراں دے استعمال توں برطانیہ تے باقی دنیا دی سلامتی دے تباہ کن نتائج برآمد ہون گے۔ خطوط وچ ماہرین تعلیم ، سیاست داناں تے سائنسداناں دے دستخط سن جنہاں وچ 5 دے کچھ فزکس دان شامل نيں جو نوبل انعام یافتہ نيں۔ CASMII وفد
2006 وچ اس وقت دے رکن پارلیمنٹ بورس جانسن نے اپنے اخباری کالم وچ دلیل دتی سی کہ ایران دے لئی جوہری ہتھیاراں دی تلاش مناسب اے تے جوہری ہتھیاراں توں لیس ایران مشرق وسطی نوں ہور مستحکم بنا سکدا اے۔ اقتدار سنبھالنے اُتے اس نے اک نواں معاہدہ کرنے دا مطالبہ کيتا۔ [224]
تفصیلی لی لئی ویکھو: [[ اسرائیل تے وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے ہتھیار]]
اسرائیل جو جوہری عدم پھیلاؤ معاہدے دی فریق نئيں اے تے جو وڈے پیمانے اُتے جوہری ہتھیاراں دے مالک ہونے دے بارے وچ خیال کيتا جاندا اے ، اکثر ایہ دعویٰ کردا رہیا اے کہ ایران اک جوہری ہتھیاراں دے پروگرام اُتے سرگرم عمل اے۔ "ایران توں وجودی خطرہ" دا استدلال کردے ہوئے ، اسرائیل نے ایران اُتے حملہ کرنے دی متعدد پردہ تے واضح دھمکیاں جاری کيتیاں ۔ [२२7] [२२8] [२२]] امریکی جوائنٹ چیفس آف اسٹاف دے سابق چیئرمین مائک مولن نے خبردار کيتا اے کہ ایران اُتے اسرائیل ی فضائی حملہ زیادہ خطرہ ہوئے گا تے اسرائیل دے ایران اُتے حملہ کرنے دے خلاف خبردار کيتا گیا اے۔ [230]
عالمی انٹلیجنس کمپنی اسٹراٹفور دے سربراہ جارج فریڈمین نے کہیا اے [ کب؟ ] ایران جوہری ہتھیاراں دی قابل اعتماد صلاحیت پیدا کرنے توں "کئی دہائیاں دور" اے تے ایران اُتے حملے توں عالمی معیشت نوں شدید نقصان پہنچے گا۔ [] 71] جے ایران نے کدی ایٹمی ہتھیاراں دی نشوونما دی اے ، اسرائیل ی ماہر تعلیم اوونر کوہین نے کہیا کہ "اسرائیل اُتے جان بجھ کر ایرانی جوہری حملے دا امکان بالکل نابل وجود اے ، [ٹی] اس دے امکانات نيں ایران دا - یا اس معاملے وچ کوئی تے جوہری طاقت - اسرائیل دے خلاف جوہری ہڑتال جاری رکھنا ، جس وچ خود ایٹمی صلاحیتاں نيں ، مینوں صفر دے نیڑے پہنچیا دے۔ " [231]
واشنگٹن پوسٹ دے والٹر پینکس نے لکھیا اے کہ جوہری ہتھیاراں توں متعلق اسرائیل دا موقف ایران دے خلاف کوششاں نوں پیچیدہ بناندا اے۔ [232] نیشنل ڈیفنس یونیورسٹی دے گوادت بہگت دا خیال اے کہ ایران دا جوہری پروگرام جزوی طور اُتے جوہری اسرائیل دے ممکنہ خطرہ اُتے تشکیل دتا گیا اے۔ [] 46] ایران تے عرب لیگ نے تجویز پیش دی اے کہ مشرق وسطی نوں جوہری ہتھیار فری زون دے طور اُتے قائم کيتا جائے۔ [25] [205] اسرائیل نے مئی 2010 وچ کہیا سی کہ اوہ جوہری ہتھیاراں توں پاک زون دے مباحثاں وچ حصہ لینے یا جوہری عدم پھیلاؤ معاہدے وچ شامل ہونے اُتے غور نئيں کريں گا۔ [233]اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل نے وی مشرق وسطی وچ جوہری ہتھیاراں توں پاک زون دے لئی زور دتا اے ، تے تمام ملکاں اُتے زور دتا اے کہ اوہ 1970 دے جوہری عدم پھیلاؤ معاہدے اُتے دستخط کرن تے انہاں دی پاسداری کرن۔ [234]
مئی 2010 وچ ، اسرائیل نے مبینہ طور اُتے خلیج فارس وچ ایران وچ کِسے وی ہدف تک پہنچنے دے قابل جوہری میزائلاں دے نال ڈولفن کلاس آبدوزاں تعینات کيتیاں ۔ انہاں دے مبینہ مشناں دا مقصد ایران نوں روکنا ، انٹلیجنس جمع کرنا ، تے ممکنہ طور اُتے ایرانی ساحل اُتے موساد دے ایجنٹاں نوں اترنا سی۔ [235] 2018 وچ ، اسرائیل ی وزیر اعظم نے کہیا کہ موساد نے ایران دے جوہری پروگرام دی تقریبا اک لکھ دستاویزات ضبط کيتیاں ۔ [236]
اک ڈچ اخبار دے مطابق ، ہالینڈ نے ایرانی ہتھیاراں دی صنعت وچ دراندازی تے تخریب کاری دے لئی اک آپریشن شروع کيتا سی ، لیکن ایران دے جوہری تنصیبات اُتے امریکی یا اسرائیل ی حملے دے بڑھدے ہوئے خدشےآں دے پیش نظر ایہ آپریشن ختم کيتا گیا۔ [237]
مسلم ملک
سودھواے کیو خان نیٹ ورک پاکستان دے لئی PROCURE سامان تے مواد نوں قائم جوہری ہتھیاراں دے پروگرام (گیس اپکیںدرتر اُتے مبنی پروگرام)، جو وی اپنے یورینیم افزودگی دے پروگرام دے لئی اہم ٹیکنالوجی دے نال ایران توں فراہم، تے "اک ایٹمی بننے دی طرف اک فاسٹ ٹریک اُتے ایران ڈال مدد ملی ہتھیاراں دی طاقت. " [238]
مارچ ، 2008 وچ مصر ، اردن ، لبنان ، مراکش ، سعودی عرب تے متحدہ عرب امارات وچ مارچ 2008 وچ منعقدہ یونیورسٹی آف میری لینڈ یونیورسٹی ، انور سادات چیئر برائے امن و ترقی دے سروے ، انو سادات چیئر برائے سروے ، 2008 دے سالانہ عرب عوامی رائے عامہ ، لبھنا۔ [239]
"بہت ساری عرب حکومتاں دے خوف دے برعکس ، عرب عوام ایران نوں اک وڈے خطرہ دے طور اُتے نئيں دیکھدے نيں۔ بیشتر دا خیال اے کہ ایران نوں اپنے جوہری پروگرام دا حق حاصل اے تے اوہ اپنے پروگرام نوں روکنے دے لئی بین الاقوامی دباؤ دی حمایت نئيں کردا اے۔ عرباں دی اک اکثریت (44٪) دا خیال اے کہ جے ایران جوہری ہتھیار حاصل کردا تاں اس دا نتیجہ خطے دے لئی منفی توں زیادہ مثبت ہوئے گا۔ "
انڈونیشیا ، دنیا دی سب توں زیادہ آبادی والی مسلم اکثریتی قوم تے اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل دے اک مستقل رکن نے ، ایران اُتے پابندیاں دا اک تیسرا سیٹ عائد کرنے دے لئی اقوام متحدہ دی قرارداد اُتے مارچ 2008 وچ رائے دہی توں پرہیز کيتا سی ۔ [240] 10 غیر مستقل ممبرانہاں وچوں ایہ پرہیز کرنے والا واحد ملک سی ۔ انڈونیشیا دے صدر سوسیلو بامبنگ یودیوونو مارچ 2008 وچ تہران وچ ایران دے صدر محمود احمدی نژاد دے نال مشترکہ نیوز کانفرنس توں خطاب کردے ہوئے کہیا [241]
"ایران دا جوہری پروگرام پرامن نوعیت دا اے تے اس دی سیاست نئيں کيتی جانی چاہیدا"۔
پاکستان ، جو دنیا وچ دوسری وڈی مسلم آبادی رکھدا اے ، جوہری عدم پھیلاؤ معاہدے دا ممبر نئيں اے تے پہلے ہی ایٹمی ہتھیاراں دا مالک اے ۔
12 مئی 2006 نوں اے پی نے پاکستان آرمی دے سابق چیف آف آرمی اسٹاف جنرل مرزا اسلم بیگ دے نال اک انٹرویو شائع کيتا ، اے پی انٹرویو وچ ، بیگ نے روايتی ہتھیاراں دے حصول دے لئی ایرانی نقطہ نظر تے اس دے بعد جوہری ہتھیاراں دے ل technology ٹکنالوجی دے بارے وچ 20 سال دے بارے وچ تفصیل توں دسیا۔ انہاں نے 1990 وچ ایرانی دورے دا بیان کيتا سی ، جدوں اوہ چیف آف آرمی اسٹاف سن ۔
وہ ٹیکنالوجی نئيں چاہندے سن ۔ انہاں نے پُچھیا: 'کیا ساڈے پاس بم ہوسکدا اے ؟' میرا جواب سی: ہر طرح توں آپ دے پاس ایہ ہوسکدا اے لیکن آپ خود ہی بناواں۔ سانوں کسی نے نئيں دتا۔
بیگ نے کہیا کہ اسنوں یقین اے کہ ایران نوں انہاں دی ترقی دے لئی کافی وقت ملیا اے۔ لیکن انہاں دا اصرار اے کہ پاکستان ی حکومت نے مدد نئيں کيتی ، اگرچہ انہاں دا کہنا اے کہ سابق وزیر اعظم بے نظیر بھٹو نے اک بار انہاں توں کہیا سی کہ ایرانی اں نے اس ٹیکنالوجی دے لئی 4 ارب ڈالر توں زیادہ دی پیش کش دی اے۔ [242] [243]
جوہری پھیلاؤ دے بارے وچ 2005 وچ اک مضمون وچ انہاں نے کہیا اے
" ميں نے اپنی آنے والیاں نسلاں دے پڑوس وچ رہندے نيں نہ جداں کو" ایٹمی صلاحیت رکھدا اسرائیل . "
" ملکاں (جوہری) صلاحیت خود ہی حاصل کردے نيں ، جداں کہ اساں کيتا اے۔ ایران وی ایسا ہی کرے گا ، کیونجے انہاں نوں اسرائیل دے ذریعہ خطرہ لاحق اے۔ " [244] سان فرانس سکو کرونیکل نے 31 اکتوبر 2003 نوں ایہ اطلاع دتی کہ آیت اللہ یوسف سنیئی جداں عظیم الشان آیت اللہ تے آیت اللہ علی خامنہ ای دے زیرقیادتایرانی علما نے بار بار اعلان کيتا اے کہ اسلام وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے تمام ہتھیاراں دی ترقی تے استعمال توں منع کردا اے۔ ایس ایف گیٹ ڈاٹ کم نے آیت اللہ علی خامنہ ای دے حوالے توں دسیا:
" اسلامی جمہوریہ ایران ، اپنے بنیادی مذہبی تے قانونی عقائد دی بنیاد اُتے ، کدی وی وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے ہتھیاراں دے استعمال دا سہارا نئيں لے گا۔ ساڈے دشمناں دے پروپیگنڈے دے برعکس ، بنیادی طور اُتے اسيں کسی وی طرح دے وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے ہتھیاراں دی تیاری دے خلاف نيں۔ فارم. " [6]
21 اپریل 2006 نوں ، دمشق وچ حماس دی ریلی وچ ، انور راجہ ، لبنان وچ فلسطین دی آزادی دے لئی پاپولر فرنٹ دے نمائندے دے نمائندے ، اک ایسی جماعت جس نے 4.25٪ ووٹ حاصل کیتے تے فلسطینی قانون سازی دی 132 نشستاں وچوں 3 نشستاں حاصل کيتیاں ۔ انتخابات دے بعد کونسل دا اعلان:
" مسلمان ، ایرانی ، لڑائی کرنے والے لوک ہن جوہری صلاحیتاں دے مالک نيں۔ میرے بھائی ، ایتھے بیٹھے ایرانی نمائندے ، وچ آپ نوں دسدا چلاں کہ اسيں ، فلسطینی عوام ، پرامن مقاصد دے لئی نہ صرف توانائی بلکہ ایران دے پاس جوہری بم رکھنے دے حق وچ نيں۔ " [245] 3 مئی 2006 نوں عراقی شیعہ عالم آیت اللہ احمد حسینی البغدادی ، جو عراق وچ امریکی افواج دی موجودگی دی مخالفت کردا اے تے پرتشدد جہاد دا حامی اے ، شام دے ٹی وی اُتے انٹرویو لیا گیا سی۔ اپنے انٹرویو وچ انہاں نے کہیا: [246]
" اوہ ایران دا سامنا کِداں کرسکدے نيں؟ اسرائیل دے پاس 50 جوہری بم کِداں نيں؟ اوہ کیوں منتخب نيں؟ کسی اسلامی یا عرب ملک نوں ایٹمی بم کیوں نئيں لینا چاہیدا؟ وچ ایرانی پروگرام دا ذکر نئيں کررہیا ، جس دا ایرانی کہندے نيں کہ اوہ پرامن اے مقاصد۔ وچ اک ایٹمی بم دی گل کر رہیا ہون۔ " " اس عرب اسلامی قوم نوں ایٹمی بم حاصل کرنا ہوئے گا۔ ایٹمی بم دے بغیر اسيں مظلوم رہن گے ، " باکو اعلامیہ اسلامی کانفرنس دی 57 رکنی تنظیم دے 56 ملکاں دے وزرائے خارجہ دے ذریعہ 20 جون 2006 نوں اک اعلامیہ اُتے دستخط کیتے گئے سن جس وچ کہیا گیا اے کہ "ایران دے جوہری مسئلے نوں حل کرنے دا واحد راستہ بغیر کسی شرط دے مذاکرات دا دوبارہ آغاز کرنا تے اس دے نال باہمی تعاون نوں بڑھانا اے۔ تمام متعلقہ فریقاں دی شمولیت "۔
قطر تے اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل دی قرارداد دے خلاف عرب ووٹ
31 جولائی 2006: اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل ایران نوں یورینیم دی افزودگی تے اس توں متعلقہ سرگرمیاں معطل کرنے یا پابندیاں دے امکان دا سامنا کرنے دے لئی 31 اگست 2006 تک دی مہلت دیندی اے۔ [247] مسودہ 14-11 (قطر ، جو کونسل وچ عرب ریاستاں دی نمائندگی کردا اے ، دی مخالفت کردا اے ) دے ووٹ دے ذریعے منظور ہويا۔ ايسے دن ، ایران دے اقوام متحدہ دے سفیر جواد ظریف نے قرار داد نوں "صوابدیدی" تے غیر قانونی قرار دے دتا کیونجے این ٹی پی پروٹوکول واضح طور اُتے بین الاقوامی قانون دے تحت ایران دے پرامن مقاصد دے لئی جوہری سرگرمیاں کرنے دے حق دی واضح ضمانت دیندا اے۔ اقوام متحدہ وچ اج دے ووٹ دے جواب وچ ، ایرانی صدر محمود احمدی نژاد نے کہیا کہ اس دا ملک G-6 (5 مستقل سلامتی کونسل دے ممبراں دے علاوہ جرمنی دے ذریعہ پیش کردہ معاشی / ترغیبی پیکیج) دے بعد اپنے موقف اُتے نظر ثانی کرے گا۔ [248 ]
دسمبر 2006 وچ ، خلیجی تعاون کونسل نے جوہری ہتھیاراں توں پاک مشرق وسطی تے پرامن مقاصد دے لئی ایٹمی توانائی دے میدان وچ مہارت حاصل کرنے والے کسی ملک دے حق نوں تسلیم کرنے دا مطالبہ کيتا۔ [249]
غیر منسلک تحریک
سودھوغیرجانبدارانہ تحریک نے کہیا اے کہ موجودہ صورتحال جس دے تحت ایٹمی ہتھیاراں توں متعلق ریاستاں نے جوہری ہتھیاراں دے قبضے دے حق نوں اکٹھا کرنا اے "انتہائی امتیازی سلوک" اے ، تے انہاں نے جوہری تخفیف اسلحے دے عمل نوں تیز کرنے دے لئی اقدامات اُتے زور دتا اے۔ [130]
کیوبا دے ہوانا وچ 16 ستمبر 2006 نوں ، سربراہ اجلاس دی 118 غیر منسلک تحریک دے تمام ممبر ملکاں نے ، اپنے حتمی تحریری بیان وچ سویلین مقاصد دے لئی ایران دے جوہری پروگرام دی حمایت کرنے دا اعلان کيتا۔ [250] ایہ پوری اقوام متحدہ اُتے مشتمل 192 ملکاں دی واضح اکثریت اے ، جو دنیا دی 55 فیصد آبادی اُتے مشتمل اے ۔
11 ستمبر 2007 نوں غیرجانبدار تحریک نے اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل دے ذریعہ مغربی ملکاں دے ذریعہ اقوام متحدہ دے انسپکٹرز دے نال ایران دے جوہری شفافیت دے معاہدے وچ کِسے وی "مداخلت" نوں مسترد کردتا ۔ [37]
30 جولائی 2008 نوں غیرجانبدارانہ تحریک نے IAEA دے نال ایران دے جاری تعاون دا خیرمقدم کيتا تے ایران دے جوہری ٹکنالوجی دے پرامن استعمال دے حق دی تصدیق کيتی۔ اس تحریک نے ہور مشرق وسطی وچ جوہری ہتھیاراں توں پاک زون دے قیام دا مطالبہ کيتا تے اک ایسا جامع کثیر الجہتی مذاکرات کرنے دا مطالبہ کيتا جس وچ جوہری توانائی دے پرامن استعمال دے لئی مختص جوہری تنصیبات اُتے حملےآں دے خطرات نوں روکیا جائے۔ [251]
حیاتیاتی ہتھیاراں
سودھوایران نے 22 اگست 1973 نوں حیاتیاندی ہتھیاراں دے کنونشن دی توثیق دی ۔ [1]
ایران دے پاس جدید صنعت حیاتیات تے جینیاتی انجینئرنگ تحقیقی پروگرام نيں جو اس صنعت دی حمایت کردے نيں جو گھریلو استعمال تے برآمد دونے دے لئی عالمی معیار دی ویکسین تیار کردا اے۔ [252] انہاں سہولیات دی دوہری استعمال فطرت دا مطلب ایہ اے کہ ایران ، کسی وی ایداں دے ملک دی طرح ، جس وچ حیاتیاندی تحقیقی پروگراماں دا جدید پروگرام اے ، آسانی توں حیاتیاندی جنگی ایجنٹاں نوں تیار کرسکدا اے۔
ریاستہائے متحدہ امریکا دے محکمہ خارجہ دی 2005 دی اک رپورٹ وچ دعوی کيتا گیا اے کہ ایران نے عراق - عراق جنگ دے دوران جارحانہ حیاتیاندی ہتھیاراں اُتے کم شروع کيتا سی ، تے ایہ کہ انہاں دی وڈی جائز جیو ٹیکنولوجی تے بائیو میڈیکل انڈسٹری "پائلٹ نوں آسانی توں صنعتی پیمانے اُتے پیداواری صلاحیتاں تک چھپا سکدی اے۔ BW دے ممکنہ پروگرام دے ل and ، تے BW توں متعلقہ عمل سازوسامان دی خریداری دا نقاب پوش کرسکدے نيں۔ اس رپورٹ وچ ہور کہیا گیا اے کہ "ایرانی سرگرمیاں دے بارے وچ دستیاب معلومات اک ارتقائی جارحانہ پروگرام دی نشاندہی کردی اے جس وچ تیزی توں تیار کيتی جانے والی صلاحیت موجود اے جس وچ جلد ہی مختلف طریقےآں توں انہاں ہتھیاراں دی فراہمی دی صلاحیت شامل ہوسکدی اے "۔ [253]
کے مطابق جوہری خطرے دا منصوبہ ، ایران بوہت سارے ثقافتاں قبضہ کرنے نوں جانیا جاندا اے حیاتیاندی ایجنٹ ماضی وچ دوسرے ملکاں دی طرف توں ہتھیاراں دی شکل اے جس وچ ، یا نظریاتی طور اُتے ہتھیاراں دی جاسکی جائز سائنسی مقاصد دے لئی. اگرچہ اوہ ایہ الزام نئيں لگاندے نيں کہ ایران نے انہاں نوں ہتھیار بنانے دی کوشش کيتی اے ، لیکن ایران دے پاس ایسا کرنے دے لئی کافی حیاتیاندی سہولیات موجود نيں۔ [254]
کیمیائی ہتھیار
سودھوعراقی فورسز دی طرف توں کیمیائی بمباری دے تحت ایرانی سپاہی ایران - عراق جنگ دے دوران میدان جنگ وچ گیس ماسک دے نال ۔ ایران نے میدان جنگ وچ کیمیائی جنگ (سی ڈبلیو) دے ذریعہ حملے دا تجربہ کيتا اے تے 1980–88 دے ایران - عراق جنگ دے دوران اس طرح دے حملےآں وچ سویلین تے فوجی دونے ہی لکھاں ہلاکتاں دا سامنا کرنا پيا ۔ کیمیائی جنگ دے لئی ایران مکمل طور اُتے تیار نئيں سی تے اس دے پاس اپنی فوجاں دے لئی گیس دے ماسک وی نئيں سن ۔ پابندیاں دی وجہ توں ، ایران نوں شمالی کوریا توں گیس ماسک یا مغربی ملکاں توں خریدے گئے کمرشل پینٹنگ سانس لینے والے ماسک خریدنے پئے۔ معلوم نئيں اے کہ ایران – عراق جنگ دے دوران عراقی کیمیائی ہتھیاراں دے حملےآں دا بدلہ لینے دے لئی کیمیائی ہتھیاراں دے استعمال دا سہارا لیا سی ، اس حقیقت دے باوجود اوہ اس وقت دے بین الاقوامی معاہداں دے تحت کیمیائی ہتھیاراں دے استعمال توں متعلق قانونی طور اُتے مستحق ہُندا سی جو کہ صرف اس طرح دے ہتھیاراں دے استعمال اُتے پابندی اے۔ [255]فیر وی ایران نے اس جنگ دے آخری حصے دے دوران اک کیمیائی ہتھیاراں دا پروگرام تیار کيتا سی ، تے سن 1989 وچ ، نیویارک ٹائمز نے اطلاع دتی سی کہ عراق دے نال معاہدے اُتے اتفاق رائے دے بعد ایران نے کیمیائی ہتھیاراں دی تیاری تے ذخیرہ کرنے دے لئی اک وڈی مہم شروع دی سی۔ [256]
13 جنوری 1993 نوں ایران نے کیمیائی ہتھیاراں دے کنونشن اُتے دستخط کیتے تے 3 نومبر 1997 نوں اس دی توثیق کردتی۔ تے آپریشنل ہتھیاراں دے ذخیرے نوں ختم کردتا۔ [257]
اٹھ سالہ ایران -عراق جنگ دے دوران اسلامی انقلابی گارڈ کارپس دے وزیر ، محسن رفیگڈوسٹ ، گیرت پورٹر نوں اک انٹرویو دیندے ہوئے بیان کردے نيں کہ کس طرح سپریم لیڈر آیت اللہ خمینی نے دو بار ایٹمی تے کیمیائی ہتھیاراں اُتے کم کرنے دی تجویز نوں روکنے دے لئی انہاں دا مقابلہ کيتا اے۔ عراقی کیمیائی حملےآں نوں ، جنہاں نوں رافائیڈوسٹ نے انہاں دے استعمال تے پیداوار دے خلاف فتویٰ توں تعبیر کيتا ، کیونجے ایہ " سرپرست فقیہ " نے جاری کيتا سی ۔ [258]
امریکی سنٹرل انٹلیجنس ایجنسی دی جنوری 2001 دی اک رپورٹ وچ ایہ قیاس کيتا گیا سی کہ ایران نے کیمیائی ہتھیار تیار کیتے سن تے انہاں وچ ذخیرہ کيتا سی۔ اس وچ چھالے ، خون ، گھٹن ، تے شاید اعصاب دے ایجنٹاں تے انہاں نوں فراہم کرنے دے لئی بم تے توپ خانے دے گولے شامل سن ۔ اس وچ ہور دعوی کيتا گیا اے کہ 2001 دے پہلے نصف حصے دے دوران ، ایران نے روس تے چین وچ موجود ادارےآں توں پیداواری ٹکنالوجی ، تربیت ، مہارت ، سازوسامان ، تے کیمیکل تلاش کرنا جاری رکھیا جو ایران نوں دیسی اعصاب ایجنٹ دی تیاری دی صلاحیت رکھنے دے اپنے مقصد تک پہنچنے وچ مدد فراہم کرنے دے لئی استعمال کيتا جاسکدا اے۔ [259] اُتے اس تشخیص دی قطعیت وچ کمی واقع ہوئی تے 2007 وچ امریکی دفاع دی انٹلیجنس ایجنسیاس دے عوامی جائزے نوں صرف ایہ دسنے تک ہی محدود رکھن کہ "ایران وچ اک وڈی تے ودھدی ہوئی تجارتی کیمیائی صنعت اے جو کسی کیمیائی ایجنٹ نوں متحرک کرنے دی صلاحیت دی حمایت دے لئی استعمال کیتی جا سکدی اے۔" [260]
ایران کیمیائی ہتھیاراں دے کنونشن دا دستخط کنندہ اے ، جس وچ کیمیائی ہتھیاراں ، ترسیل دے نظام تے پیداوار دی سہولیات اُتے پابندی اے۔ [2] ایران نے سی ڈبلیو سی دے نال اپنی وابستگی تے او پی سی ڈبلیو دے کم دے لئی اس دی مکمل حمایت دا اعادہ کيتا اے ، خاص طور اُتے انہاں ہتھیاراں نے ایرانی عوام نوں ہونے والے کافی مصائب دے پیش نظر۔ [261] ایران نے اس معاہدے دے تحت اسلحے دے ذخیرے دا کوئی اعلان نئيں کيتا اے۔ [262]
2013 وچ او پی سی ڈبلیو دے ڈائریکٹر جنرل ، احمد ازومکو نے ، ایران نوں او پی سی ڈبلیو دے اک موثر تے فعال ممبر ریاست دی حیثیت توں سراہا۔ [263] سنہ 2016 وچ ایرانی کیمیا داناں نے نوویوکوک اعصاب دے پنج ایجنٹاں دی ترکیب دی ، جو ابتدا وچ سوویت یونین وچ تیار ہوئے سن ، تجزیہ دے لئی تے وڈے پیمانے اُتے اسپیکٹرل ڈیٹا تیار کيتا جو او پی سی ڈبلیو سنٹرل تجزیاتی ڈیٹا ویہہ وچ شامل کيتا گیا سی۔ [264] [265] اس توں پہلے کھلے سائنسی ادب وچ انہاں دی خصوصیت کيتی خصوصیات دی کوئی تفصیل موجود نئيں سی۔ [266] [264]
فراہمی دے نظام
سودھومیزائل
سودھو تفصیلی لی لئی ویکھو: اسلامی انقلابی گارڈ کور دی میزائل فورسز دی ایرو اسپیس فورس
ایسا سمجھیا جاندا اے کہ اک شہاب 4 جو 2،000 کلومیٹر دی رینج دے نال اے تے اک ہزار کلوگرام پے لوڈ دا کم جاری اے۔ ایران نے کہیا اے کہ شہاب ۔3 اپنے جنگی میزائل دا آخری اے تے شہاب 4 تیار کيتا جارہیا اے تاکہ ملک نوں مواصلات تے نگرانی دے سیٹلائٹ لانچ کرنے دی صلاحیت فراہم دی جاسکے۔ اک شہاب 5 ، اک بین البراعظمی بیلسٹک میزائل جس وچ 10،000 کلومیٹر رینج اے ، اُتے الزام لگایا گیا اے لیکن ایہ ثابت نئيں ہويا اے کہ اس دی ترقی جاری اے۔ [267]
2017 وچ ایران نے تجربہ کيتا Khorramshahr ، اک MRBM 2000 کلومیٹر توں زیادہ اک 1800 کلو وزن لے جا سکدا اے . [268]
ایران دے پاس 2001 وچ یوکرائن توں جوہری وار ہیڈز دے بغیر 12 ایکس 55 لمبی رینج کروز میزائل خریدے گئے نيں۔ ایکس 55 وچ 2500 توں 3000 کلومیٹر دی حد اے۔ [269]
ایران دا سب توں جدید میزائل ، فجر 3 ، نامعلوم حدود دی حامل اے لیکن اس دا تخمینہ 2500 کلومیٹر اے۔ ایہ میزائل ریڈار توں بچ رہیا اے تے متعدد وار ہیڈز دا استعمال کردے ہوئے بیک وقت اہداف اُتے حملہ کرسکدا اے۔ [270]
2 نومبر 2006 نوں ، ایران نے 10 دن دی فوجی جنگ دا کھیل شروع کرنے دے لئی غیر مسلح میزائل داغے ۔ ایرانی سرکاری ٹیلی ویژن نے اطلاع دتی اے کہ " شہاب 2 تے شہاب 3 میزائلاں سمیت درجناں میزائل داغے گئے ۔ ایہ میزائل 300 کلومیٹر توں لےکے 2 ہزار کلومیٹر تک سن … ایرانی ماہرین نے کلسٹر وار ہیڈز نصب کرنے والے شہاب 3 میزائلاں وچ کچھ تبدیلیاں کيتیاں نيں ۔ انہاں وچ 1،400 بم لے جانے دی گنجائش اے۔ " ایہ لانچ 30 اکتوبر 2006 نوں خلیج فارس وچ ریاستہائے متحدہ امریکا دی زیرقیادت فوجی مشقاں دے بعد عمل وچ آیا جس دا مقصد وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے ہتھیاراں دی آمدورفت نوں روکنے دے لئی تربیت دینا سی ۔ [271]
سیجیل اک دو مرحلہ والا ، ٹھوس پروپیلنٹ ، سطح توں سطح دا میزائل (ایس ایس ایم) اے جس دی اطلاع ایران نے تیار کيتی اے ، جس دی اطلاع 1،930 کلومیٹر (1،200 میل) اے۔ اک کامیاب تجربہ آغاز 12 نومبر 2008 نوں ہويا۔ [272]
جین دے انفارمیشن گروپ دے مطابق ، مراحل دی تعداد دے علاوہ تے اس وچ ٹھوس ایندھن دا استعمال کرنے والے ڈیزائن دی تفصیلات جاری نئيں کيتی گئياں۔ اسرائیل دی بیلسٹک میزائل ڈیفنس آرگنائزیشن دے سابق ڈائریکٹر عوجی روبین نے اشارہ کيتا کہ ، "دوسرے ایرانی میزائلاں دے برخلاف ، سجیل کسی وی شمالی کوریا ، روس ی ، چین ی یا پاکستان ی (میزائل ٹیکنالوجی) توں مماثلت نئيں رکھدا اے۔ " روبن نے ہور کہیا کہ سیجیل ون نے … ایران نوں متعدد مرحلے والے میزائلاں دے دائرے وچ رکھیا اے ، اس دا مطلب ایہ اے کہ اوہ بین البراعظمی بیلسٹک میزائل (آئی سی بی ایم) دی صلاحیتاں دے حامل راہ اُتے گامزن نيں … " [273]اک ہتھیار دی حیثیت توں ، سیجیل -1 ایران دے ممکنہ دشمناں دے لئی بہت زیادہ چیلنج پیش کردا اے ، کیونجے ٹھوس ایندھن میزائلاں نوں مائع ایندھن والے میزائلاں توں کدرے زیادہ نوٹس دے نال لانچ کيتا جاسکدا اے ، جس توں اوہ لانچ توں پہلے حملہ کرنا زیادہ مشکل بنا دیندے نيں۔ [274]
Sejil-2 Sejil دا اک اپ گریڈ ورژن اے۔ سیجیل 2 دو مرحلے دا ٹھوس ایندھن میزائل 2،000 کلومیٹر دوری دا حامل اے تے اسنوں 20 مئی 2009 نوں پہلا تجربہ کيتا گیا سی۔ [275] سبیل 2 توں سطح توں سطح تک درمیانے فاصلے اُتے بیلسٹک میزائل (ایم آر بی ایم) پہلے اٹھ تجربہ کيتا گیا سی مرکزی ٹیسٹ دے آغاز توں کئی ماہ پہلے ، جو وسطی ایران دے صوبے سیمنان وچ ہويا سی۔ [276] بہتری وچ بہتر نیویگیشن سسٹم ، بہتر ٹارگٹینگ سسٹم ، زیادہ پے لوڈ ، لمبی رینج ، تیز لفٹ آف ، اسٹوریج دا طویل وقت ، تیز لانچ ، تے کم پتہ لگانے دا امکان شامل اے۔ [277]
ایران جوہری صلاحیت دے حامل میزائل
- نام / عہدہ کلاس حد
- (پے لوڈ وزن دے نال مختلف ہُندی اے ) پے لوڈ حالت
- فجر ۔3 ایم آر بی ایم 2،000 کلومیٹر 800 کلوگرام آپریشنل
- شہاب ۔2 ایس آر بی ایم 300-2000 کلومیٹر 1200 کلوگرام آپریشنل
- شہاب ۔3 // عماد / غد -ر 110 ایم آر بی ایم 2،100 کلومیٹر 990 کلوگرام آپریشنل
- شہاب ۔4 ایم آر بی ایم 2،000 کلومیٹر 2،000 کلو زیر تعمیر
- سبیل ۔1 ایم آر بی ایم 1،930 کلومیٹر نامعلوم آپریشنل
- سیجیل ۔2 ایم آر بی ایم 2،000 کلومیٹر نامعلوم آپریشنل
- خرمشہر ایم آر بی ایم 2،000 کلومیٹر 1800 کلوگرام جانچ دا مرحلہ
ہوائی جہاز
سودھو تفصیلی لی لئی ویکھو: ایرانی فضائیہ
کسی وی طیارے نوں ممکنہ طور اُتے WMD تقسیم نظام دے کسی نہ کسی شکل دی میزبانی دے لئی استعمال کيتا جاسکدا اے۔ [ حوالہ دی ضرورت ] ایران دے پاس متنوع ہوائی فوج موجود اے جس وچ ریاستہائے متحدہ امریکا سمیت متعدد ملکاں توں خریدے گئے ہوائی جہاز نيں۔ پابندیاں دی وجہ توں ، ایرانی حکومت نے ہوائی جہازاں دی گھریلو پیداوار دی حوصلہ افزائی دی اے تے 2002 دے بعد توں ، اس نے اپنے ٹرانسپورٹ طیارے ، جنگجوواں تے گن شپ ہیلی کاپٹراں دی تعمیر دی اے۔
ایہ وی دیکھو
سودھو- AMAD پروجیکٹ
- مشترکہ جامع منصوبہ بندی
- اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل دی قرارداد 1747
- ایران دا جوہری پروگرام
- آپریشن مرلن
- گرین سالٹ پروجیکٹ
- ایرانی خلائی ایجنسی
حوالے
سودھو- "حیاتیاتی ہتھیاراں دے کنونشن دے دستخط"۔ Opbw.org. 4 اگست 2018کو اصلیسے آرکائو کيتاگیا۔ 23 نومبر 2011کو بازیافت کيتا گیا۔
- "کیمیائی ہتھیاراں دے کنونشن وچ ریاستاں دی جماعتاں"۔ کیمیائی ہتھیاراں دی ممانعت دے لئی تنظیم. 20 مئی 2008۔ 22 جولائی 2008کو بازیافت ہويا۔
- "جوہری ہتھیاراں دے عدم پھیلاؤ توں متعلق معاہدے اُتے دستخط کرنے تے جماعتاں" ۔ 17 اپریل 2006 نوں بازیافت کيتا ۔
- "جوہری پھیلاؤ: اسلامی جمہوریہ ایران " ، گاواد بہگت ، ایرانی اسٹڈیز جرنل ، جلد.۔ 39 (3) ، ستمبر 2006
- مسلط کردہ جنگ دے دستاویزات دے لئی مرکز ، تہران۔ (مرکز مطالعات تے تحقیقات جنگ)
- کولر ، رابرٹ (31 اکتوبر 2003)۔ ایران دا کہنا اے کہ "جوہری ہتھیاراں نوں ناپاک اے۔ اسلام نے استعمال توں منع کيتا ، علما دا اعلان اے "۔ سان فرانس سکو کرانکل. 6 دسمبر 2007کو بازیافت کيتا۔
- "آیت کاشانی: N-بم پیداوار مذہبی حرام" . اصل توں 6 اپریل 2012 نوں آرکائو کيتا گیا ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- رمن ، سبی (22 نومبر 2011) "کیا آئی اے ای اے دی رپورٹ نے خامنہ ای دے مذہبی اختیار نوں مجروح کيتا؟" . تبیر ۔ 25 اپریل 2012 نوں اصلی توں آرکائو کيتا گیا ۔
- گلین کیسلر۔ "کیا ایران دے اعلیٰ رہنما نے جوہری ہتھیاراں دی ترقی دے خلاف فتویٰ جاری کيتا؟" .
- " اے ایف پی : ایران دے جوہری پروگرام اُتے جلد ہی چھ طاقتاں ملیاں گی" ۔ 15 جنوری 2008. توں جمع شدہ اصل 18 دسمبر 2011 . 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "ایران نیوکلیئر ایندھن دے نويں مذاکرات چاہندا اے " ۔ تہران ٹائم ڈاٹ کم ۔ 2 نومبر 2009 ۔ بازیافت 3 مئی 2018 ۔
- اسٹروبل ، وارن (18 فروری 2010) "اقوام متحدہ دے نگراں نگران تنظیم دا کہنا اے کہ" ایران جوہری سراں دی تلاش کرسکدا اے " ۔ میک کلٹی نیوز ۔ 26 جولائی 2010 نوں بازیافت ہويا ۔
- "بین الاقوامی ایٹمی توانائی ایجنسی: این پی ٹی تحفظات دا معاہدہ تے اسلامی جمہوریہ ایران وچ سلامتی کونسل دی قرارداداں 1737 (2006)، 1747 (2007)، 1803 (2008) تے 1835 (2008) دی متعلقہ دفعات دے نفاذ" (PDF) . اصل (پی ڈی ایف) توں 3 دسمبر 2011 نوں آرکائو کيتا گیا ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "ایران دا جوہری ٹائم ٹیبل" ۔ 8 فروری 2015 نوں بازیافت ہويا ۔.
- امریکی ایران جوہری بم بنانے دی کوشش کر رہیا اے یقین نئيں رکھدا،لاس اینجلس ٹائمز، 23 فروری 2012.
- ایران تے بم ، سیمور ہرش ، دتی نیویارک ، 30 جون 2011۔
- ایران : جوہری ارادےآں تے صلاحیتاں آرکائیو 22 نومبر 2010 بوقت Wayback مشین ، نیشنل انٹیلی جنس دا تخمینہ لگاواں، نومبر 2007.
- ایران نے دوسرے مقام اُتے نیوکلیئر صلاحیت،نیو یارک ٹائمس، 8 جنوری 2012۔
- " فیڈریشن آف امریکن سائنسدان : ایران دا جوہری پروگرام: درجہ" (پی ڈی ایف)۔ 23 نومبر 2011کو بازیافت کيتا گیا۔
- ڈینس بلیئر: سینیٹ دی سلیکٹ کمیٹی برائے انٹلیجنس برائے انٹیلی جنس کمیونٹی دا سالانہ دھمکی دا اندازہ (2009) محفوظ شدہ دستاویزات 12 اگست 2009 نوں وے بیک مشین وچ
- اساں 2003 دے موسم خزاں وچ فیصلہ کيتا سی کہ تہران نے اپنے جوہری ہتھیاراں دے ڈیزائن تے اسلحہ سازی دی سرگرمیاں نوں روک دتا سی تے ایہ روک سیم کم توں کم کئی سال تک جاری رہیا … اگرچہ اسيں نئيں جاندے کہ ایران فی الحال جوہری ہتھیاراں نوں تیار کرنے دا ارادہ رکھدا اے ، اُتے ، اسيں اس گل دا اندازہ کردے نيں کہ تہران کم توں کم کھلی رہندی اے جوہری ہتھیاراں دی تیاری دے لئی انہاں دا آپشن ، اسيں تشخیص کردے نيں کہ کم توں کم تہران انہاں نوں ترقی دینے دا آپشن کھلا رہندا اے۔
- براڈ ، ولیم جے؛ ڈیوڈ ای سانگر (3 اکتوبر 2009)۔ "رپورٹ وچ کہیا گیا اے کہ ایران دے پاس جوہری بم بنانے دے لئی اعداد و شمار موجود نيں" ۔ نیویارک ٹائمز ۔ 25 اکتوبر 2009 نوں بازیافت ہويا ۔
- " RIA نووستی ، 'پوٹن: کوئی ایران دے کم اُتے جوہری ہتھیاراں دے بارے وچ معلومات ' ' . آر آئی اے نووستی ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- " آر آئی اے نووستی : ایران نیوکلیئر ہتھیاراں دی صلاحیت حاصل کرسکدا اے - میدویدیف (تازہ کاری 1)" ۔ آر آئی اے نووستی ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "میڈویدیف: ایران نیڑے جوہری ہتھیاراں دی صلاحیت" ۔ .voanews.com. 12 جولائی 2010. 11 مئی 2012 نوں اصل توں آرکائو کيتا گیا ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "اسلحے توں متعلق کانفرنس (مارچ 2007) توں پہلے اسلامی جمہوریہ ایران دے وزیر برائے امور خارجہ ، جناب منوچہر متقی دا بیان"۔ مشنز.یوٹ آئینٹ۔ 20 مارچ 2012کو اصلیسے آرکائو کيتاگیا۔ 23 نومبر 2011کو بازیافت کيتا گیا۔
- "گورنرز دے آئی اے ای اے دے بورڈ:" اسلامی جمہوریہ ایران وچ این پی ٹی تحفظات معاہدہ "(ستمبر 2005 ء)" دے نفاذ (PDF). 23 نومبر 2011کو بازیافت کيتا گیا۔
- "IAEA بورڈ آف گورنرز:" اسلامی جمہوریہ ایران وچ NPT سیف گارڈز معاہدے دا نفاذ "(فروری 2006)" (پی ڈی ایف) ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- قرارداد 1696 (2006) آرکائیو وچ 25 جون 2007 Wayback مشین
- "سلامتی کونسل نے ایران نوں معطل 31 اگست تک یورینیم دی افزودگی، یا فیس ممکنہ اقتصادی، سفارتی پابندیاں مطالبات" . اقوام متحدہ . 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "سلامتی کونسل نے یورینیم دی افزودگی روکنے وچ ناکامی ، متفقہ طور اُتے قرار داد 1737 (2006) اپنانے اُتے ایران اُتے پابندیاں عائد کردتی نيں۔" 23 دسمبر 2006۔
- "سلامتی کونسل یورینیم افزودگی اُتے ایران دے خلاف پابندیاں سخت". 24 مارچ 2007۔
- "ایران دے پھیلاؤ حساس جوہری سرگرمیاں اُتے سلامتی کونسل سخت پابندیاں، بڑھاندا ویجی لینس دے دوران ایرانی بینکاں، ریاستہائے متحدہ امریکا دا معائنہ کارگو اے " . اقوام متحدہ . 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- " اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل نے ایران دے جوہری ذمہ داریاں دے نال عمل کرنے اُتے زور دتا گیا" . اقوام متحدہ 27 ستمبر 2008 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل دا مطالبہ اے کہ ایران جوہری سرگرمیاں معطل کرے"۔ یو این نیوز سنٹر۔ 31 جولائی 2006۔
- " MSNBC :" احمدی نژاد: ایران دا جوہری مسئلہ 'بند' اے "(09/25/2007)" ۔ این بی سی نیوز۔ 25 ستمبر 2007 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "این پی ٹی تحفظات دا معاہدہ تے اسلامی جمہوریہ ایران وچ سلامتی کونسل دی قرارداداں 1737 (2006) تے 1747 (2007) دی متعلقہ دفعات دے نفاذ" (PDF) . 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- ہینرچ ، مارک (11 ستمبر 2007)۔ "ترقی پذیر ریاستاں نے ایران معاہدے وچ " مداخلت "کيتی۔ روئٹرز۔ 23 نومبر 2011کو بازیافت کيتا گیا۔
- France24 : اقوام متحدہ دی ایٹمی نگران ادارے censures ایران : سفارتکاراں [ مستقل مر لنک ]
- سفارت کاراں نے دسیا کہ بین الاقوامی جوہری توانائی ایجنسی دے 35 رکنی بورڈ آف گورنرز وچوں 25 ملکاں نے اس قرارداد دے حق وچ ووٹ دتا۔ تن ملکاں وینزویلا ، ملائشیا تے کیوبا نے اس قرارداد دے خلاف ووٹ دتا۔ چھ ملکاں - افغانستان ، برازیل ، مصر ، پاکستان ، جنوبی افریقہ تے ترکی - نے پرہیز کيتا۔ اک ملک ، آذربائیجان ، ووٹ توں غیر حاضر سی۔
- "این پی ٹی تحفظات معاہدے تے اسلامی جمہوریہ ایران وچ سلامتی کونسل دی قرارداداں 1737 (2006)، 1747 (2007)، 1803 (2008) تے 1835 (2008) دی متعلقہ دفعات دے نفاذ" (PDF). 23 نومبر 2011کو بازیافت کيتا گیا۔
- کوپر ، ہیلین (27 نومبر 2009)۔ " نیو یارک ٹائمز : ایران اقوام متحدہ دے واچ ڈاگ دے ذریعہ نیوکلیئر پروگرام توں زیادہ سنسر ہويا"۔ نیویارک ٹائمز۔ ایران ، روس ، چین ۔ 23 نومبر 2011کو بازیافت کيتا گیا۔
- " پریس ٹی وی : ایران : نويں قرارداد آئی اے ای اے تعاون نوں 'نقصان' دے گی ' ۔ پریسٹی وی ڈاٹ کم۔ توں جمع شدہ اصل 4 اکتوبر 2013 . 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "سے Asil انسائٹ - اس دے ایٹمی پروگرام دے ایران دی بحالی: ضمیمہ" . Asil.org . 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- اسلامی جمہوریہ ایران وچ NPT سیف گارڈز معاہدے دا نفاذ (پی ڈی ایف)۔ IAEA 10 نومبر 2003. GOV / 2003/75۔ 25 اکتوبر 2007کو اصلی (پی ڈی ایف)سے آرکائو کيتاگیا۔ 25 اکتوبر 2007کو بازیافت کيتا۔
- اسلامی جمہوریہ ایران وچ این پی ٹی تحفظات معاہدے اُتے عملدرآمد (PDF) . IAEA 24 ستمبر 2005. GOV / 2005/77 . 25 اکتوبر 2007 نوں بازیافت کيتا ۔
- "NTI: عالمی سلامتی نیوز وائر - سوموار، 2 اپریل، 2007" . 8 دسمبر 2007. توں جمع شدہ اصل 8 دسمبر 2007 نوں . بازیافت 3 مئی 2018 ۔
- "جوہری پھیلاؤ: اسلامی جمہوریہ ایران [ مستقل مردہ لنک ]" ، گاوادت بہگت ،ایرانی اسٹڈیز جرنل، ج. ، ص...۔ 39 (3) ، ستمبر 2006
- لنزر ، ڈفنا (2 اگست 2005) "ایران جوہری بم توں 10 سال بعد فیصلہ کن اے " ۔ واشنگٹن پوسٹ ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "ریاستہائے متحدہ امریکا ایران اُتے نويں پابندیاں عائد کردا اے "۔ بی بی سی نیوز۔ 25 اکتوبر 2007۔
- کوئی ثبوت ایران ایٹمی ہتھیار بنا رہیا اے: البرادی آرکائیو 30 اکتوبر 2007 اُتے Wayback مشین
- "اسرائیل دے وزیر: برخاست البرادعی" ۔ بی بی سی نیوز ۔ 8 نومبر 2007۔
- ایران دی ایٹمی ، کیمیکل تے حیاتیاندی صلاحیتاں ۔ لندن: انٹرنیشنل انسٹی ٹیوٹ برائے اسٹریٹجک اسٹڈیز۔ 2011. پی. 7.آئی ایس بی این 978-0-86079-207-9.
- ایران جوہری ، کیمیائی تے حیاتیاندی صلاحیتاں ۔ لندن: انٹرنیشنل انسٹی ٹیوٹ برائے اسٹریٹجک اسٹڈیز۔ 2011. پی. 9. آئی ایس بی این 978-0-86079-207-9.
- ایران جوہری ، کیمیائی تے حیاتیاندی صلاحیتاں ۔ لندن: انٹرنیشنل انسٹی ٹیوٹ برائے اسٹریٹجک اسٹڈیز۔ 2011. پی. 10. آئی ایس بی این 978-0-86079-207-9.
- "ایران جوہری محفوظ شدہ دستاویزات: تاثرات تے مضمرات" ۔ بیلفر سینٹر برائے سائنس تے بین الاقوامی امور ۔ 30 اپریل 2019 نوں بازیافت کيتا ۔
- "ایران دے اسٹریٹجک ہتھیاراں دے پروگرام - اک خالص تشخیص" ۔ اسٹریٹجک اسٹڈیز دے لئی بین الاقوامی ادارہ. 2005 ۔ 3 جون 2006 نوں بازیافت ہويا ۔
- لنزر ، ڈفنا (2 اگست 2005) "ایران نوں جوہری بم توں 10 سال بعد دا فیصلہ کيتا گیا اے امریکی انٹیلی جنس جائزہ انتظامیہ دے بیانات توں متصادم اے " ۔ واشنگٹن پوسٹ ۔ 20 ستمبر 2007 نوں بازیافت ہويا ۔
- ایران دے پاس 2015 وچ رائٹرز 24 اکتوبر 2006 تک ایٹمی بم ہوسکدا اے
- "Q&A: ایران تے جوہری مسئلہ"۔ بی بی سی 22 جنوری 2010۔ 20 ستمبر 2007کو بازیافت ہويا۔ تریخ دی قیمتاں نوں چیک کرن: |year= / |date= mismatch( مدد )
- "نے ایران بم بنانے دی '3-8 سال' لاں گے". آئرش ٹائمز۔ 22 اکتوبر 2007۔ 22 اکتوبر 2007کو بازیافت کيتا۔
- امریکی نے کہیا کہ ایران نے جوہری ہتھیاراں دا خاتمہ کرنے کاکامنیویارک ٹائمز3 دسمبر 2007 نوں کيتا
- "ایران : جوہری ارادے تے صلاحیتاں (قومی انٹیلی جنس تخمینہ)" (پی ڈی ایف)۔ 22 نومبر 2010کو اصلی (پی ڈی ایف)سے آرکائو کيتاگیا۔ 23 نومبر 2011کو بازیافت کيتا گیا۔
- "ایران : ریاستہائے متحدہ امریکا نے نیوکے توں معلومات حاصل کرنے دے لئی جاسوسی دی ۔ " فاکس نیوز چین ل۔ 21 اکتوبر 2011 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "ریاستہائے متحدہ امریکا دی طرف توں مخالف ایرانی بیانات دے بارے وچ اقوام متحدہ دی ایٹمی نگران ادارے دے سربراہ اظہار تشویش". انٹرنیشنل ہیرالڈ ٹریبون۔ 28 اکتوبر 2007۔ 29 اکتوبر 2007کو بازیافت کيتا۔
- " سٹینفورڈ یونیورسٹی : کم کرنے غیر یقینی صورتحال: انٹیلی جنس تے قومی سلامتی - مواقع اندازہ تے مستقبل دی صورت گری کرنے دے لئی انٹیلی جنس دا استعمال کردے ہوئے" (PDF) . 15 ستمبر 2012 نوں اصلی (پی ڈی ایف) توں آرکائو کيتا گیا ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "سنٹرل انٹیلی جنس ایجنسی: غیر مخفی نیشنل انٹیلی جنس سوویت یونین تے بین الاقوامی کمیونزم اُتے تخمینے" . Foia.cia.gov۔ 26 اپریل 2012 نوں اصلی توں آرکائو کيتا گیا ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- Charbonneau، لوئس (26 اکتوبر 2009). " رائٹرز : آر پی ٹی - خصوصی ایران نوں ایٹم بم سفارتکاراں دے لئی 18 ماہ دی ضرورت ہوئے گی"۔ روئٹرز۔ 23 نومبر 2011کو بازیافت کيتا گیا۔
- فرانس 24 : امریکی انٹیلی جنس ایران دے جوہری ہتھیاراں دے ارادےآں توں بے یقینی: چیف [ ڈیڈ لنک ]
- "سیکس وچ مونٹین کینٹن سیئ ڈائی بومبے زینڈین" ۔ سخت . 15 جولائی 2009 ۔ 15 جولائی 2009 نوں بازیافت کيتا ۔
- ایران سکدے سن '6 ماہ دے اندر اندر اک یورینیم بم توں دور قائم' - جرمن میڈیا آئی اے نووستی. 16 جولائی 2009
- Daragahi، Borzou (21 اکتوبر 2009). " لاس اینجلس ٹائمز : ایران ، عالمی طاقتاں یورینیم توں متعلق معاہدے دے مسودے اُتے متفق نيں" ۔ لاس اینجلس ٹائمز ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
#لاننگ ، جوناتھن آر (4 اگست 2008)۔ " بیرنز :" انہاں سائٹ: ایران وچ اک خوش آئند گیم " "۔ آن لائن.barrons.com۔ 23 نومبر 2011کو بازیافت کيتا گیا۔
- "پریس ٹی وی 02/12/2010" ۔ پریس ٹی وی۔ 15 فروری 2010 نوں اصل توں آرکائو کيتا گیا ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- IAEA ڈائریکٹر جنرل یوکیا امانو (8 نومبر 2011)۔ "اسلامی جمہوریہ ایران وچ NPT سیف گارڈز معاہدے تے سلامتی کونسل دی قرارداداں دے متعلقہ دفعات اُتے عمل درآمد" (پی ڈی ایف) ۔ IAEA بورڈ آف گورنرز ۔ 23 دسمبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "اسرائیل دا کہنا اے کہ اس دے پاس ایران دے خفیہ جوہری ہتھیاراں دے محفوظ شدہ دستاویزات دی دستاویزات موجود نيں" ۔ واشنگٹن پوسٹ ۔ 30 اپریل 2018 ۔ بازیافت 3 مئی 2018 ۔
- "IAEA: 2009 دے بعد ایران جوہری ہتھیاراں دی سرگرمی دے بارے وچ 'کوئی قابل اعتبار اشارے نئيں' ۔ VOA . 1 مئی 2018 ۔ بازیافت 3 مئی 2018 ۔
- "نے ایران دے ایٹمی صف: تہران وچ اسرائیل دی نیتن یاہو نے جھوٹھ بولا کہنا اے کہ" . بی بی سی نیوز ۔ 1 مئی 2018 ۔ بازیافت 3 مئی 2018 ۔
- "IAEA دے ترجمان دی طرف توں ایران دے بارے وچ بیان" ۔ آئی اے ای اے . 1 مئی 2018 ۔ بازیافت 3 مئی 2018 ۔
- "IAEA دے ڈائریکٹر جنرل ڈاکٹر محمد البرادعی دے ذریعہ بورڈ آف گورنرز دے تعارفی بیان" ۔ 2006 ۔ 17 اپریل 2006 نوں بازیافت کيتا ۔
- ایران نے آئی اے ای اے دے انسپکٹرز ، گلوبل سکیورٹی آرگ ، 24 فروری 2006 نوں 15 صفحات اُتے مشتمل دستاویز دستیاب کی
- "ایران دے نال عبدالقدیر خان دے ملوث ہونے اُتے عالمی سلامتی دے مضمون" . 2007 ۔ 16 فروری 2007 نوں بازیافت کيتا ۔
- اسلامی جمہوریہ ایران وچ این پی ٹی تحفظات معاہدے اُتے عملدرآمد (PDF) . IAEA 18 نومبر 2005. GOV / 2005/87 . 17 اپریل 2006 نوں بازیافت کيتا ۔
- عالمی سلامتی: ایران ۔ ہاؤس آف کامنز فارن افیئرز سلیکٹ کمیٹی ۔ 20 فروری 2008 ۔ بازیافت 2 مارچ 2008 ۔
- "اقوام متحدہ دی انتہائی ایران وچ یورینیم نشانات افزودہ پائے" . 2006. 20 مئی 2006 نوں اصل توں آرکائو کيتا گیا ۔ 1 جون 2006 نوں بازیافت ہويا ۔
- "سفارت کار: ایران وچ پائے جانے والے انتہائی افزودہ یورینیم دے نويں نشانات" ۔ USA اج ۔ 13 مئی 2006 ۔ 1 جون 2006 نوں بازیافت ہويا ۔
- "IAEA انسپکٹرز نوں ایران وچ انتہائی افزودہ یورینیم دے آثار مل گئے" ۔ 2006. 11 اگست 2006 نوں اصل توں آرکائو کيتا گیا ۔ 1 جون 2006 نوں بازیافت ہويا ۔
- "IAEA نے ایران وچ پلوٹونیم دے آثار تلاش کیتے نيں" ۔ متعلقہ ادارہ. 15 نومبر 2006 ۔ بازیافت 1 مارچ 2007 ۔
- اسلامی جمہوریہ ایران وچ این پی ٹی تحفظات معاہدے اُتے عملدرآمد (PDF) . IAEA 30 اگست 2007. GOV / 2007/48 . 25 اکتوبر 2007 نوں بازیافت کيتا ۔
- "IAEA ، ایران متنازعہ ری ایکٹر سائٹ اُتے جانے توں اتفاق کردا اے " ۔ روئٹرز۔ 16 جولائی 2007۔ 28 دسمبر 2007 نوں اصلی توں آرکائو کيتا گیا ۔ 18 جولائی 2007 نوں بازیافت کيتا ۔
- "ایران نے نیوکلیئر منصوبہ نوں قبول کيتا" ۔ بی بی سی نیوز ۔ 30 جولائی 2007 ۔ 30 جولائی 2007 نوں بازیافت کيتا ۔
- "ایران جنگ دے انتباہ دے اُتے فرانس توں ناراض" . سی این این۔ 17 ستمبر 2007 ۔ 17 ستمبر 2007 نوں بازیافت ہويا ۔
- تہران نہ اک 'فوری خطرہ' آرکائیو وچ 3 فروری 2008 Wayback مشین ڈیلی ٹائمز نے 22 ستمبر 2007
- این پی ٹی تحفظات دا معاہدہ تے اسلامی جمہوریہ ایران وچ سلامتی کونسل دی قرارداداں 1737 (2006) تے 1747 (2007) دی متعلقہ دفعات دے نفاذ (PDF) . IAEA 15 نومبر 2007. GOV / 2007/58 ۔ 16 نومبر 2007 نوں بازیافت کيتا ۔
- مارک ہینریچ (15 نومبر 2007) "ایران زیادہ شفاف لیکن جوہری مہم وچ توسیع کردا اے " ۔ روئٹرز۔
- سائنسولینو ، ایلین؛ براڈ ، ولیم جے۔ (16 نومبر 2007) "رپورٹ وچ ایران نیوکلیئر پروگرام اُتے نويں شکوک و شبہات پیدا ہوئے نيں" ۔ نیویارک ٹائمز ۔ بازیافت 2 اپریل 2010 ۔
- "ایران نے امریکی جوہری معافی دا مطالبہ کيتا" ۔ بی بی سی نیوز ۔ 16 نومبر 2007۔
- آسٹریا (25 نومبر 2009) "بین الاقوامی جوہری توانائی ایجنسی: IAEA دے ڈائریکٹر جنرل ڈاکٹر محمد البرادی (26 نومبر 2009) دے ذریعہ بورڈ آف گورنرز دے تعارفی بیان" ۔ Iaea.org . 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- اویلریچ ، آئیون (19 مارچ 2010) "ایران اُتے حالے وی کوئی نويں گل نئيں اے " ۔ جوہری سائنسداناں دا بلیٹن ۔ 24 ستمبر 2013 نوں بازیافت ہويا ۔
- " PressTV : ایران دے سوالات 'تشویش امانو دی بنیاد ' ' . پریس ٹی وی۔ 27 ستمبر 2013 نوں اصلی توں آرکائو کيتا گیا ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- " PressTV : آئی اے ای اے نے ایران وچ 20 فیصد یورینیم افزودگی دی تصدیق ' . پریس ٹی وی۔ 21 فروری 2010 نوں اصلی توں آرکائو کيتا گیا ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- " بی بی سی : ایران دا سورج 'تیز تر' یورینیم سینٹری فیوجز" . بی بی سی نیوز ۔ 9 اپریل 2010 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- جولین بورگر؛ رچرڈ نورٹن - ٹیلر (30 ستمبر 2009)۔ اقوام متحدہ دے انسپکٹر دا کہنا اے کہ" دتی گارڈین : ایرانی جوہری ہتھیاراں دا 'کوئی قابل اعتبار ثبوت نئيں'۔ گارڈین۔ یوکے۔ 23 نومبر 2011کو بازیافت کيتا گیا۔
- ڈیوڈ ای سینجر (10 جنوری 2009)۔ "ایرانی جوہری سائٹ اُتے اسرائیل ی چھاپے دے لئی ریاستہائے متحدہ امریکا نے مسترد کردہ امداد"۔ نیویارک ٹائمز۔ ایران Israel اسرائیل ۔ 23 نومبر 2011کو بازیافت کيتا گیا۔
- بین الاقوامی جوہری توانائی ایجنسی: ایران دی جوہری توانائی تنظیم دے نال مشترکہ پریس کانفرنس وچ IAEA دے ڈائریکٹر جنرل دے ریمارکس دی نقل ،[ مربوط لنک ]
- ہینرچ ، مارک (25 نومبر 2009) " رائٹرز : خصوصی: البرادعی دا کہنا اے کہ مغرب ایران دے ایٹم دی طلب نوں پورا نئيں کريں گا" ۔ روئٹرز ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- ایران نے جدید جوہری وار ہیڈ ڈیزائن دا تجربہ کيتا - خفیہ رپورٹ ، جولین بورجر ، دتی گارڈین ، 5 نومبر 2009
- "ایران ڈوپ اسلحہ کنٹرول Wonk: تشویش RV نئيں وار ہیڈ" ۔ آرمسکنٹرول ونک ڈاٹ کم ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- پیٹر گیئر (17 اکتوبر 2009) " کرسچن سائنس مانیٹر : ایران دے جوہری انکشافات: اوہ کیوں اہمیت رکھدے نيں" ۔ کرسچن سائنس مانیٹر ۔ 24 اکتوبر 2014 نوں بازیافت ہويا ۔
- لنزر ، ڈفنا (8 فروری 2006) " واشنگٹن پوسٹ : ایران دے خلاف جوہری معاملے وچ مضبوط لیڈز تے ڈیڈ ختم" ۔ واشنگٹن پوسٹ ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "اسلامی جمہوریہ ایران وچ این پی ٹی تحفظات دا معاہدہ تے سلامتی کونسل دی قرارداداں 1737 (2006)، 1747 (2007)، 1803 (2008) دی متعلقہ دفعات دے نفاذ، تے 1835 (2008)" (PDF) . 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- روید ، بارک (9 مارچ 2010) "ذرائع: اقوام متحدہ دے نگران ایران جوہری پروگرام اُتے شواہد چھپاندے ہوئے - ہارٹیز ڈیلی اخبار | اسرائیل نیوز" ۔ ہارٹز . اسرائیل ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "بین الاقوامی ایٹمی توانائی ایجنسی: این پی ٹی تحفظات دا معاہدہ تے اسلامی جمہوریہ ایران وچ سلامتی کونسل دی قرارداداں 1737 (2006)، 1747 (2007)، 1803 (2008) تے 1835 (2008) دی متعلقہ دفعات دے نفاذ" (PDF) . 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- سنجر ، ڈیوڈ ای۔ براڈ ، ولیم جے۔ (26 نومبر 2009) ". UN نیوکلیئر ایجنسی نے ایران انہاں نوںائری نوں 'ڈیڈ اینڈ ' قرار دتا ۔ نیویارک ٹائمز ۔ بازیافت 26 نومبر 2009 ۔
- "روس ی فیڈریشن دی وزارت خارجہ دی وزارت: روس ی ایم ایف اے انفارمیشن اینڈ پریس ڈیپارٹمنٹ نے ڈبلیو ایم ڈی پھیلاؤ تے دہشت گردی دی روک سیم توں متعلق امریکی کانگریس کمیشن دے رکن ہینری سوکولسکی دے حالیہ واشنگٹن ٹائم اُتے مضمون ، ایران دی فوج نوں روس ی امداد دے بارے وچ تبصرہ نیوکلیئر پروگرام " ۔ Ln.mid.ru. 24 نومبر 2009. 14 جون 2011 نوں اصلی توں آرکائو کيتا گیا ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- 4 منٹ پہلے (21 مئی 2011) فلپ نٹن نے تازہ کاری کيتی۔ " دتی ٹائمز : خفیہ دستاویز نے ایران دے جوہری محرک نوں بے نقاب کيتا" ۔ ٹائمز ۔ یوکے ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- " نیشنل پبلک ریڈیو : اک ایٹمی ایران دے بارے وچ دستاویز چنگاریاں نويں خدشےآں" . این پی آر. 17 دسمبر 2009 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- ڈومبی ، نارمن (4 اپریل 2011) " دتی گارڈین : ایہ تمباکو نوشی بندوق نئيں ، نہ ہی ایرانی بم" ۔ گارڈین ۔ یوکے ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
فوربس ایران جوہری اسلحہ دے نیڑے کنارا معلومات دیکھدا [ مردہ لنک ]
- براڈ ، ولیم جے۔ (15 دسمبر 2009)۔ " نیو یارک ٹائمز : جاسوس ایجنسیاں فارسی وچ نیوکلیئر میمو توں حیران نيں"۔ نیویارک ٹائمز۔ ایران ۔ 23 نومبر 2011کو بازیافت کيتا گیا۔
- "روس ی انفارمیشن ایجنسی نووستی: مغرب نے ایران دے خلاف سخت پابندیاں دا نواں بہانہ تلاش کيتا" ۔ آر آئی اے نووستی ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- کینن ، ہرب (25 دسمبر 2009)۔ " یروشلم پوسٹ : کوئی ثبوت نئيں کہ ایران دا پروگرام فوجی اے "۔ یروشلم پوسٹ۔ 23 نومبر 2011کو بازیافت کيتا گیا۔[ مستقل مردہ لنک ]
- "ایران اُتے خفیہ دستاویزات دی تصدیق کيتی جائے ضروری اے: آئی اے ای اے نوں روس دے نمائندے - رجحان" . En.trend.az. 25 دسمبر 2009 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- " تہران ٹائمز : تہران نے جوہری پروگرام توں متعلق رپورٹ نوں سائپس دے طور اُتے مسترد کردتا" ۔ تہران ٹائم ڈاٹ کم۔ 15 دسمبر 2009 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- سیگل ، جوئیل (20 دسمبر 2009)۔ " اے بی سی نیوز : احمدی نژاد نے ڈیان ساویر دستاویز نوں دسیا کہ نیوکے بم منصوبےآں دی تفصیل جعلی اے " ۔ اے بی سی نیوز ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "مصر تے نیوکلیئر پاور" . اکانومسٹ ۔ 28 ستمبر 2006 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- Saghand مائننگ ڈیپارٹمنٹ دی ویب سائٹ جمع شدہ 5 مئی 2006 وچ Wayback مشین
- ہارٹن ، سکاٹ (28 فروری 2007) "باقاعدگی توں تبدیلی اس دی وجہ اے ، اس بہانے نوں غیر مسلح کرنا: اسکاٹ رائٹر دے نال اک انٹرویو" ۔ اینٹی وار ڈاٹ کم ۔
- اسٹرن ، راجر (2007) "ایرانی پٹرولیم بحران تے ریاستہائے متحدہ امریکا دی قومی سلامتی" ۔ پی این اے ایس ۔ 104 (1): 377–382۔ بائکوڈ : 2007PNAS..104..377S ۔ doi : 10.1073 / #pnas.0603903104 ۔ پی ایم سی 1749323 ۔ پی ایم آئی ڈی 17190820 ۔
- "IAEA انفارمیشن سرکلر 724 (مارچ 2008): اسلامی جمہوریہ ایران دے مستقل مشن توں ایجنسی تک مواصلت" (پی ڈی ایف) ۔ 11 ستمبر 2010 نوں اصلی (پی ڈی ایف) توں آرکائو کيتا گیا ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "IAEA انفارمیشن سرکلر 729 (جون 2008): اسلامی جمہوریہ ایران دے مستقل مشن توں ایجنسی تک مواصلت" (پی ڈی ایف) ۔ 26 جون 2008 نوں اصلی (پی ڈی ایف) توں آرکائو کيتا گیا ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "ڈربن، جنوبی افریقہ وچ غیر وابستہ تحریک دے سربراہی اجلاس دے 12th سربراہی اجلاس دے حتمی دستاویز، 2-3 ستمبر 1998". Fas.org. 23 نومبر 2011کو بازیافت کيتا گیا۔
- "تہران یونیورسٹی وچ جمعہ دے خطبہ وچ رفسنجانی: اسيں جلد ہی جوہری کلب وچ شمولیت اختیار کرن گے - پرامن مقاصد دے لئی" ۔ 14 جون 2007 نوں اصل توں آرکائو کيتا گیا ۔
- "لیڈر دا فتوی منع فرماندا ایٹمی ہتھیار" . روزنامہ ایران ۔ 11 اگست 2005. 22 مارچ 2006 نوں اصلی توں آرکائو کيتا گیا ۔ بازیافت 23 مئی 2006 ۔
- "ایرانی صدر دی اقوام متحدہ دی تقریر" ۔ بی بی سی نیوز ۔ 18 ستمبر 2005۔
- ناقابل قبول "یورپی یونین دے جوہری تجاویز" "ایران نوں مسترد کر دتا" . الجزیرہ میگزین آن لائن ایڈیشن۔ 2005. 14 اگست 2005 نوں اصل توں آرکائو کيتا گیا ۔ بازیاب ہويا 19 مئی 2006 ۔
- "جوہری ایندھن سائیکل دی عالمگیریت: مقاصد، حکمت عملیاں تے چیلنجز (2009)." (صفحہ 37) آرکائیو 7 جون 2011 وچ Wayback مشین ، (صفحہ 38) آرکائیو وچ 7 جون 2011 Wayback مشین . جوہری تے تابکاری دے مطالعے دا بورڈ (NRSB)
- "دہشت گرد تنظیم دا پروفائل: فریدہین خلق (پیپلز کمانڈوز)" ۔ نیشنل کنسورشیم فار اسٹڈی برائے دہشت گردی ۔ 23 جون 2012 نوں اصلی توں آرکائو کيتا گیا ۔
- شہرام رفیع زدہ (2006) "ایرانی عالم دین نے جوہری ہتھیاراں دے استعمال کیتی اجازت دتی اے !" . روز 26 مارچ 2006 نوں اصلی توں آرکائو کيتا گیا ۔ 29 ستمبر 2006 نوں بازیافت ہويا ۔
- IRNA (2006) "اسلام جوہری ہتھیاراں دے استعمال توں منع کردا اے: مذہبی اسکالر" ۔ مسلم نیوز۔ 27 ستمبر 2007 نوں اصل توں آرکائو کيتا گیا ۔ 29 ستمبر 2006 نوں بازیافت ہويا ۔
- Shuster، مائیک (2006). "ایران نے یورینیم دی افزودگی ، نويں توسیع دا منصوبہ بنایا" ۔ این پی آر ۔ 20 مئی 2006 نوں بازیافت کيتا ۔
- "ایران دے قانون سازاں نے جوہری عدم پھیلاؤ معاہدے توں دستبرداری دی دھمکی دتی اے " ۔ Jurist.law.pitt.edu. 7 مئی 2006. 16 مئی 2006 نوں اصل توں آرکائو کيتا گیا ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "جوہری آخری تریخ گزر جاندا اے، دی شمولیت بمباری دے ریاستہائے متحدہ امریکا تے ایران ٹریڈ الزامات" . ہن جمہوریت !. 14 نومبر 2007 نوں اصلی توں آرکائو کيتا گیا ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- Erdbrink، سیمس؛ برانگین ، ولیم (19 دسمبر 2009)۔ "ایران وچ جوہری مسئلہ وی اک طبی مسئلہ اے " ۔ واشنگٹن پوسٹ ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- یوکیا امانو (1 مارچ 2010). "IAEA دے ڈائریکٹر جنرل - تہران ریسرچ ری ایکٹر دے ذریعہ بورڈ آف گورنرز نوں تعارفی بیان" ۔ آئی اے ای اے . 11 اپریل 2010 نوں بازیافت ہويا ۔
- بین الاقوامی جوہری توانائی ایجنسی: اسلامی جمہوریہ ایران وچ NPT سیف گارڈز معاہدے تے سلامتی کونسل دی قرارداداں دی متعلقہ دفعات 1737 (2006) ، 173 ((2007) ، 1803 (2008) تے 1835 (2008) دا نفاذ اسلامی جمہوریہ ایران وچ آرکائیو 3 دسمبر 2011 نوں Wayback مشین ۔ 18 فروری 2010۔
- " رائٹرز : چین ایران نوں نیوکلیس یوکے ہونے توں روکنے دے لئی پرعزم اے " ۔ روئٹرز۔ 10 فروری 2010 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "9 ایڈیشنل فراہمی دے معاہدے بین الاقوامی ایٹمی توانائی ایجنسی تے اسلامی جمہوریہ ایران دی حکومتاں دے درمیان تے ایران وچ اک ریسرچ ری ایکٹر دے لئی افزودہ یورینیم دی منتقلی دے لئی ارجنٹائن دے دسمبر 1988" (PDF) . IAEA جنوری 1990. INFCIRC / 97 / Add.2. 11 جنوری 2012 نوں اصلی (پی ڈی ایف) توں آرکائو کيتا گیا ۔ 11 اپریل 2010 نوں بازیافت ہويا ۔
- بین الاقوامی جوہری توانائی ایجنسی: ریسرچ ری ایکٹر اسپنڈ ایندھن دا درجہ
- سختی توں بولاں تاں ، 20 23 235U تک افزودہ ایندھن نوں ایچ ای یو دے درجہ بند کيتا گیا اے۔ چونکہ ایل ای یو دے نال بہت ساری سہولیات برائے ناں افزودگی نوں 20٪ دسدے نيں ، لہذا اساں آر آر ایس ایف ڈی بی دے مقاصد دے لئی ایل ای یو دی تعریف نوں 20 £ U بنانا تبدیل کيتا اے۔ چونکہ کسی وی ایندھن وچ عین شعاعی توں پہلے بالکل 20 فیصد افزودگی ہُندی اے ، اس وچ اہم اضافے دے بعد <20٪ افزودگی ہوئے گی ، لہذا ایہ قبول شدہ تعریف کيتی خلاف ورزی نئيں کردی اے۔
- دی تعریف ہتھیار استعمال دے قابل یورینیم -233 آرکائیو 15 جنوری 2010 بوقت Wayback مشین ، سی ڈبلیو Forsberg ET رحمہ اللہ تعالی.، ORNL / ٹ 13517، مارچ 1998
- "HEU ہتھیاراں مواد دے طور اُتے - اک تکنیکی پس منظر کے" (PDF) . 27 مارچ 2009 نوں اصلی (پی ڈی ایف) توں آرکائو کيتا گیا ۔ 20 ستمبر 2009 نوں بازیافت ہويا ۔
- گریگ برونو "کونسل برائے خارجہ تعلقات: ایران دا جوہری پروگرام" ۔ Cfr.org. 7 جون 2010 نوں اصلی توں آرکائو کيتا گیا ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- لکڑی ، ہیوسٹن جی؛ گلیزر ، سکندر؛ کیمپ ، آر سکاٹ (2014)۔ "گیس سنٹرفیوج تے جوہری ہتھیاراں دے پھیلاؤ" (پی ڈی ایف) ۔ AIP Conf پروک ۔ 1596 (210): 40-45۔ بی کوڈ : 2014AIPC.1596..210W . DOI : 10.1063 / 1.4876322 . جوہری ہتھیار بنانے وچ سب توں مشکل مرحلہ فاسائل مادے دی تیاری اے۔
- "فرید زکریا نے ایرانی صدر محمود احمدی نژاد دا انٹرویو لیا" ۔ سی این این۔ 22 اکتوبر 2011 ۔ 24 فروری 2012 نوں بازیافت ہويا ۔
- پریس ٹی وی۔ عنوان: ایران کدی وی جوہری ہتھیاراں دی تلاش نئيں کريں گا۔ اشاعت: 22 فروری 2012. 24 فروری 2012 نوں بازیافت کيتی گئی۔ "محفوظ شدہ دستاویزات" ۔ 25 فروری 2012 نوں اصلی توں آرکائو کيتا گیا ۔ 24 فروری 2012 نوں بازیافت ہويا ۔
- عمل معاہداں تے وعدےآں نوں تے فرمانبرداری دے نال آرمز کنٹرول، عدم پھیلاؤ، تے تخفیف اسلحہ
- جوہری توانائی دے توسیع تے ذمہ دار پرامن استعمال نوں فروغ دینا
- آسٹریا (15 اکتوبر 2003) "محمد البرادعی،" اک محفوظ دنیا دی طرف " " . Iaea.org . 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- دیکھدے پیراگراف 6 تے نیوکلیئر سپلائرز گروپ دے رہنما خطوط دے 7 آرکائیو 14 جولائی 2007 وچ Wayback مشین
- پینوفسکی ، ولف گینگ KH (14 جون 2007) "صلاحیت دے مقابلے وچ ارادے: جوہری پھیلاؤ دا دیرپا خطرہ" ۔ جوہری سائنسداناں دا بلیٹن ۔ بازیافت 22 مارچ 2018 ۔
- سفیر گریگوری L. Schulte، 13 ستمبر 2006 دی طرف توں بیان آرکائیو وچ 25 دسمبر 2008 Wayback مشین
- باب ڈروگین ، کم مرفی ، لاس اینجلس ٹائمز (25 فروری 2007)۔ " ایس ایف گیٹ : ایران دے جھوٹھے – ایلچیاں اُتے انگلی لگانے دے بیشتر امریکی نکات" ۔ سان فرانس سکو کرانیکل ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- " FOXNews : سفارت کار: چین نے IAEA نوں ایران دے نیوکے پروگرام اُتے انٹلیجنس فراہم کیہ اے "۔ فاکس نیوز چین ل۔ 20 اکتوبر 2011۔ 23 نومبر 2011کو بازیافت کيتا گیا۔
- اسٹیو کول ، 'کیا ایران ایہ بم پائے گا؟' ، نیو یارک وچ پارسی دا جائزہ ، کتاباں دی جائزہ ، 24 مئی 2012 ، صفحہ 353 ، صفحہ 31۔
- " 'گرینڈ سودا' فیکس: اک یاد موقع؟" . PBS فرنٹ لائن . 23 اکتوبر 2007 ۔ بازیافت 12 مارچ 2012 ۔
- اقوام متحدہ نوں خط مورخہ 13 فرانس دے مستقل نمائندے توں جولائی 2006 سلامتی کونسل دے صدر نوں خطاب [ مستقل مر لنک ]
- "جوہری ہتھیار - ایران " ۔ عالمی سلامتی ڈاٹ آرگ ۔ 5 نومبر 2009 نوں بازیافت کيتا ۔
- جان پائک (18 نومبر 2003) "ایران : ریاستہائے متحدہ امریکا ، یورپی یونین دے IAEA اجلاس توں پہلے تہران دے جوہری پروگرام اُتے متفق نئيں نيں" ۔ عالمی سلامتی ڈاٹ آرگ ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "ریاستہائے متحدہ امریکا اقوام متحدہ دے جوہری سربراہ دی حمایت کرنے اُتے متفق اے " ۔ بی بی سی نیوز ۔ 9 جون 2005 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "IAEA نے ایران دے بارے وچ امریکی خفیہ اطلاع اُتے دھماکے کیتے" ۔ سی این این۔ 14 ستمبر 2006 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- قومی سلامتی دی تریخ: اگلا ایکٹ آرکائیو 27 نومبر 2006 وچ Wayback مشین
- "ڈیلی ٹیلی گراف: امریکی آرماڈا ایران توں مقابلہ کرنے دے لئی تیار اے " ۔ ڈیلی ٹیلی گراف ۔ 24 اکتوبر 2014 نوں بازیافت ہويا ۔
- " سی این این : ریاستہائے متحدہ امریکا ایران اُتے توجہ تیز کرنے دے لئی" ۔ سی این این۔ 2 مارچ 2006 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- " IHT : امریکی 'شکست' ایران دی کوشش وچ دو محاذاں کھولدا" . انٹرنیشنل ہیرالڈ ٹریبون ۔ 9 مارچ 2006. 1 مارچ 2007 نوں اصل توں محفوظ شدہ ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- عظیمی ، نیگر (24 جون 2007) "این وائی ٹائمز : نرم طاقت دی مشکل حقائق" ۔ نیویارک ٹائمز ۔ ایران ، واشنگٹن (ڈی سی) . 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "امریکی ایران وچ مخملی انقلاب دی منصوبہ بندی کر؟" . متھابا نیوز نیٹ ورک۔ 19 نومبر 2008. 13 فروری 2016 نوں اصلی توں آرکائو کيتا گیا ۔ 19 نومبر 2008 نوں بازیافت ہويا ۔
- " PressTV : ایران وچ مخملی انقلاب دی سازش؟" . پریس ٹی وی۔ 17 اکتوبر 2011 نوں اصلی توں آرکائو کيتا گیا ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "امریکی جوہری ہتھیاراں موقف پالیسی مطالعہ دی طرف توں تبدیل شدہ" . واشنگٹن پوسٹ ۔ 23 مارچ 2002 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "ہرش: ریاستہائے متحدہ امریکا نے ایران دے لئی جوہری آپشن نوں ختم کردتا" ۔ سی این این۔ 10 اپریل 2006۔
- رابرٹ ایس نورس تے ہنس ایم۔ کرسٹینن نورس ، رابرٹ ایس۔ کرسٹینسن ، ہنس ایم (ستمبر – اکتوبر 2006) "امریکی جوہری خطرات: فیر تے اب"۔ جوہری سائنسداناں دا بلیٹن ۔ 62 (5): 69–71۔ Bibcode : 2006BuAtS..62e..69N . DOI : 10.2968 / 062005016 .
- "چاول نے نیوکلیئر واچ ڈاگ توں ایران ڈپلومیسی نوں ختم کرنے دے لئی کہیا اے " ۔ سی این این۔ 19 ستمبر 2007 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- فریڈرک دہل؛ ایڈمنڈ بلیئر (3 فروری 2009) "ایران نے پہلے گھریلو ساختہ سیٹلائٹ لانچ کيتا: سرکاری ٹی وی" ۔ روئٹرز۔ 4 فروری 2009 نوں اصل توں آرکائو کيتا گیا ۔ بازیافت 3 فروری 2009 ۔خلا وچ خلاء وچ سیٹلائٹ امید (جس دا مطلب "امید" اے )۔
- "ایران نے پہلے خلائی تحقیقاتی مرکز دا آغاز کيتا" ۔ انفرادی ڈاٹ کم۔ 4 فروری 2008. 7 مئی 2008 نوں اصل توں آرکائو کيتا گیا ۔ 4 فروری 2008 نوں بازیافت ہويا ۔
- جان پائک " IRNA : احمدی نژاد دا کہنا اے کہ ایران نوں اپنے اومید ڈیٹا پروس یسنگ سیٹلائٹ اُتے فخر اے " ۔ عالمی سلامتی ڈاٹ آرگ ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- " بی بی سی : ایران نے آب و ہوا سیٹلائٹ دا آغاز کيتا" ۔ بی بی سی نیوز ۔ 3 فروری 2009 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "امریکی محکمہ خارجہ: سیٹلائٹ دے ایرانی لانچ" . State.gov. 3 فروری 2009 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- " ژنہويا : ایران دا اصرار اے کہ اس دا مصنوعی سیارہ کوئی فوجی مقصد نئيں رکھدا" ۔ سنہويا نیوز ایجنسی۔ 4 فروری 2009 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- " تہران ٹائمز : ایران نوں ماڈل ملک وچ تبدیل کرنا چاہیدا: احمدی نژاد" ۔ تہران ٹائم ڈاٹ کم۔ 4 فروری 2009 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- " تہران ٹائمز : عراق ایران دے اومید مصنوعی سیارہ دے آغاز اُتے راضی اے: الروبی" ۔ تہران ٹائم ڈاٹ کم۔ 7 فروری 2009 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- ریاستہائے متحدہ امریکا دی خارجہ تعلقات اُتے سینیٹ کمیٹی: رچرڈ این Haass دا بیان (مارچ 2009) آرکائیو وچ 6 2010 جنوری Wayback مشین
- Cirincione، یوسف (18 اکتوبر 2009). "ایران دے جوہری پروگرام دے بارے وچ پنج افسانے" ۔ واشنگٹن پوسٹ ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- 2015 وچ جوہری سلامتی دے ماحول دے مستقبل: اک روس ی-US ورکشاپ (2009) دی کاروائی (صفحہ 3) آرکائیو وچ 31 مئی 2010 Wayback مشین ، بین الاقوامی سلامتی تے آرمز کنٹرول کمیٹی (CISAC).
- " ڈان : اک وڈی شفٹ" ۔ ڈان ۔ پاکستان ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔[ مستقل مردہ لنک ]
- ریاستہائے متحدہ امریکا نے ایٹمی ایندھن اُتے ایران اُتے دباؤ ڈالنے دا اک موقع دیکھ لیا از ڈیویڈ ای سانگیر تے ولیئم جے بروڈ ، 3 جنوری 2010
- "تھامس Fingar:" کم کرنے غیر یقینی صورتحال: انٹیلی جنس تے قومی سلامتی دے مواقع اندازہ تے مستقبل دی صورت گری کرنے دے لئی انٹیلی جنس دا استعمال کردے ہوئے " " (PDF) . #15 ستمبر 2012 نوں اصلی (پی ڈی ایف) توں آرکائو کيتا گیا ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- نیشنل پبلک ریڈیو : ایران دے پے ونڈ نیوز دے حوالے - نیوز ، فوٹو ، عنوانات تے حوالہات 1 فروری 2014 نوں ویو بیک مشین وچ محفوظ کيتا گیا
- دلانیان ، کین (16 فروری 2012) "امریکی انٹلیجنس چیف ایران اُتے حملے وچ محدود فائدہ دیکھ رہیا اے " ۔ لاس اینجلس ٹائمز ۔ بازیافت 2 مارچ 2012 ۔
- "ایران دے جوہری پروگرام تے امریکی پالیسی دے اختیارات" ۔ سی اسپان۔ 23 فروری 2012. 14 اپریل 2013 نوں اصلی توں آرکائو کيتا گیا ۔ بازیافت 2 مارچ 2012 ۔
- "ایران : امریکی پالیسی دے اختیارات" (PDF) . شیفر سیریز ۔ سینٹر برائے اسٹریٹجک تے بین الاقوامی علوم۔ 23 فروری 2012 ۔ بازیافت 2 مارچ 2012 ۔
- "امریکی جنرل ڈیمپسی: 'ماں اسرائیل ی ہڑتال وچ شریک ہونے دی خواہش نئيں اے ' ' . jta.org . 31 اگست 2012. 2 ستمبر 2012 نوں اصلی توں آرکائو کيتا گیا ۔ 31 اگست 2012 نوں بازیافت ہويا ۔
- سائزمور ، بل (4 اکتوبر 2012) "سابق دفاع دے سربراہ دا کہنا اے کہ ایران اُتے حملہ تباہ کن ہوئے گا" ۔ ورجینیا پائلٹ ۔ 5 اکتوبر 2012 نوں بازیافت ہويا ۔
- " MSNBC : رپورٹ: ایران دے خام یورینیم سمگل کرنے دی تلاش کر رہیا" . این بی سی نیوز۔ 29 دسمبر 2009 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- ایسوسی ایٹ ، دی۔ "رپورٹ: ایران صاف شدہ یورینیم اسمگل کرنے دی کوشش کر رہیا اے " ۔ ہارٹز . اسرائیل ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- " ژنہويا : روس نے قازقستان دے نال ایرانی یورینیم معاہدے دے بارے وچ معلومات توں انکار کيتا" ۔ سنہويا نیوز ایجنسی۔ 1 جنوری 2010 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- " ژنہويا : آئی اے ای اے نے یورینیم صاف کرنے دے منصوبے دے بارے وچ ایرانی منصوبےآں دے بارے وچ رپورٹ موصول ہوئی ۔ " سنہويا نیوز ایجنسی۔ 30 دسمبر 2009 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "قازقستان اج: IAEA نوں قازقستان دے ذریعہ ایران نوں یورینیم دی فراہمی دی اطلاع موصول نئيں ہوئی" ۔ 24 اکتوبر 2014 نوں بازیافت ہويا ۔
- "ایٹمی ہتھیاراں توں پاک مشرق وسطی دے لئی عرب لیگ دے سربراہ کالز". عوام دا روزنامہ۔ 31 مئی 2006۔
- "وزارت خارجہ دے ترجمان جیانگ یو نے چین دی رپورٹاں ایران دے جوہری پروگرام اُتے آئی اے ای اے نوں معلومات فراہم کرنے اُتے ریمارکس" . عوامی جمہوریہ چین دی وزارت خارجہ دی وزارت۔ 3 اپریل 2008۔
- " ژنہويا : چین نے سفارت کاری دا مطالبہ کيتا کیونجے ریاستہائے متحدہ امریکا نے ایران اُتے پابندیاں دا وزن کيتا" ۔ سنہويا نیوز ایجنسی۔ 5 جنوری 2010 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- میلمان ، یوسی۔ "جے چین ایران اُتے حملہ کرنے دا فیصلہ کردا اے تاں چین اسرائیل نوں نئيں روکے گا۔" ہارٹیج نیوز پیپر ، 22 ستمبر 2011۔
- "چین نے جوہری مقاصد اُتے ایران نوں اک بار فیر انتباہ کيتا" ۔ روئٹرز ۔ 5 مارچ 2012 ۔ بازیافت 10 مارچ 2012 ۔
- "فرانس : ایران پروگرام 'فوجی ' " ۔ سی این این۔ 2006 ۔ بازیافت 23 مئی 2006 ۔
- سائنسولینو ، ایلین؛ بین ہولڈ ، کترین (1 فروری 2007) "جوہری ایران اُتے حملہ کرنے توں چیرا اسٹریس" ۔ نیویارک ٹائمز ۔ 1 جون 2007 نوں بازیافت ہويا ۔
- مضبوط بنانا جوہری عدم پھیلاؤ (2005) ترقی، سلامتی، تے تعاون اُتے ریاستہائے متحدہ امریکا تے روس دے تعاون (DSC) (صفحہ 57) . نیشنل اکیڈمیز پریس۔
- ہائنس ، نیکو؛ بالڈون ، ٹام (5 دسمبر 2007) "احمدی نژاد نے جوہری تنازعہ وچ فتح دا اعلان کيتا" ۔ ٹائمز ۔ لندن ۔ 5 دسمبر 2007 نوں بازیافت کيتا ۔
- دوسری کیسپین سمٹ دے نتائج اُتے پوٹن مثبت، دے نال ایرانی صدر محمود احمدی نژاد نال ملاقات آرکائیو وچ 4 مئی 2008 Wayback مشین ، 16 اکتوبر 2007، Kremlin.ru
- دوسری کیسپین سمٹ دے بعد مشترکہ پریس کانفرنس وچ اک سوال دا جواب آرکائیو 4 مئی 2008 نوں Wayback مشین ، 16 اکتوبر 2007، تہران، Kremlin.ru
2015 وچ جوہری سلامتی دے ماحول دے مستقبل: کاروائی اک روس ی-US ورکشاپ دے (2009). "آرکائیوڈ کاپی" ۔ 7 جون 2011 نوں اصلی توں آرکائو کيتا گیا ۔ بازیافت 17 نومبر 2009 ۔ (صفحہ 235) کمیٹی برائے بین الاقوامی سلامتی تے اسلحہ کنٹرول (سی آئی ایس اے سی)
- "ایسٹ ویسٹ انسٹیٹیوٹ: ایران دے جوہری تے میزائل ممکنہ" (PDF) . 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- " آر آئی اے نووستی : روس دے لاوروف نے ایران جوہری مسئلے دے سفارتی حل اُتے زور دتا" ۔ آر آئی اے نووستی۔ 22 دسمبر 2009 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "پوتن دا کہنا اے کہ ایران جوہری صلاحیت نوں فروغ دینے توں عالمی استحکام نوں خطرے وچ ڈالے گا" ۔ بلومبرگ۔ 24 فروری 2012 ۔ بازیافت 10 مارچ 2012 ۔
- "سکریٹری خارجہ تے کونڈولیزا رائس دا مشترکہ بیان (23/05/2008)" ۔ خارجہ تے دولت مشترکہ دا دفتر ۔ 23 مئی 2008. 19 اکتوبر 2008 نوں اصل توں محفوظ شدہ دستاویزات ۔ 14 جون 2008 نوں بازیافت ہويا ۔
- "اس دی افزودگی دا پروگرام (08/04/2008) دے ایرانی توسیع" . خارجہ تے دولت مشترکہ دا دفتر ۔ 8 اپریل 2008. 18 اپریل 2008 نوں اصل توں آرکائو کيتا گیا ۔ 14 جون 2008 نوں بازیافت ہويا ۔
- جانسن ، بورس (11 اکتوبر 2006) "ایران نوں بم دو: اس توں حکومت نوں ہور لچکدار ہوسکے گا" ۔ ڈیلی ٹیلی گراف ۔ بازیافت 12 جنوری 2020 ۔
- "بورس بے تکی حرکت اوہ کہندے نيں کہ: 'جوہری بم ایران نوں دے دو ' ' . لندن شام دا معیار ۔ 12 اکتوبر 2006 ۔ بازیافت 12 جنوری 2020 ۔
- "بورس جانسن: ایران جوہری منصوبے نوں 'ٹرمپ معاہدے ' توں تبدیل کرن " ۔ بی بی سی نیوز ۔ 14 جنوری 2020 ۔ 15 جنوری 2020 نوں بازیافت کيتا ۔
- "جوہری ہتھیاراں: کس دی نظر اک نظر وچ اے " ۔ آرمز کنٹرول ایسوسی ایشن . 30 مئی 2007 نوں بازیافت کيتا ۔
- ہارٹز : رابن دی طویل میموری تے ایران اُتے NIE رپورٹ [ مستقل مر لنک ]
- "اسرائیل دی دھمکی ایران اُتے جوہری پروگرام - امریکی تے دنیا" . فاکس نیوز چین ل۔ 21 اکتوبر 2011 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- فینڈیل ، ہلیل (5 دسمبر 2005) "اسرائیل ایران نوں دھمکی دیندا اے۔ دفاع / مشرق وسطی - اسرائیل دی خبراں" ۔ اروتز شیوا ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "اسرائیل ی سیاستدان ایٹمی ہتھیار ودھ حملے توں ایران دی دھمکی" . سی این این۔ 6 جون 2008 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- " شکاگو ٹرائبون : فوجی سربراہ نے ایران اُتے حملہ کرنے دے خلاف انتباہ کيتا" ۔ شکاگو ٹرائبون ۔ 19 اکتوبر 2011. 8 ستمبر 2008 نوں اصل توں محفوظ شدہ ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- شمویل Rosner (5 جون 2006). "سوال و جواب: اوونر کوہین" ۔ ہارٹز . 17 فروری 2012 نوں بازیافت ہويا ۔
- پینکس ، والٹر (4 مئی 2010) " واشنگٹن پوسٹ : جوہری ہتھیاراں توں متعلق اسرائیل دا موقف ایران دے خلاف کوششاں نوں پیچیدہ بنا دیندا اے " ۔ واشنگٹن پوسٹ ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "جوہری خطرے دا منصوبہ: اسرائیل نوں نہ بدلاں جوہری پالیسی، سرکاری عہیدیدار" . Gsn.nti.org. 10 مئی 2010. 7 اکتوبر 2011 نوں اصلی توں آرکائو کيتا گیا ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- یاری ، ایلیزر۔ " یروشلم پوسٹ : یو این ایس سی نے ایم کیو ایم نوں آزاد کيتا ۔ " یروشلم پوسٹ ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- عزی مہنایمی (30 مئی 2010) "اسرائیل نے ایٹمی میزائل نوں ایران توں دور کردتا" ۔ سنڈے ٹائمز ۔ لندن ۔ 19 جون 2010 نوں بازیافت ہويا ۔
- ال کیتبی ، سالم۔ "موساد ایجنٹاں نے ایران دے سلامتی سسٹم دی ناکامی دا انکشاف کيتا اے " ۔ سیلملکٹبی ڈاٹ کم ۔ 17 مئی 2018 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- infolivetvenglish (1 ستمبر 2008) "ڈچ حکومت نے انٹیلی جنس آپریٹوز نوں ایران توں باہر کڈ دتا" ۔ یوٹیوب دے توسط توں 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "واشنگٹن پوسٹ آرٹیکل" ۔ واشنگٹن پوسٹ ۔ 21 اگست 2012۔
- تلہامی، شبلی. "2008 ء دی سالانہ عرب عوامی رائے شماری ، میری لینڈ یونیورسٹی وچ امن و ترقی دے لئی انور سادات چیئر دا سروے" (پی ڈی ایف) ۔ 26 جون 2008 نوں اصلی (پی ڈی ایف) توں آرکائو کيتا گیا ۔ 12 جون 2008 نوں بازیافت ہويا ۔
- "ایران دے صدر نے اقوام متحدہ دی قرارداد دی حمایت نہ کرنے اُتے انڈونیشیا دا شکریہ ادا کيتا" ۔ وائس آف ریاستہائے متحدہ امریکا ۔ 11 مارچ 2008. 19 مئی 2008 نوں اصل توں محفوظ شدہ دستاویزات ۔ 12 جون 2008 نوں بازیافت ہويا ۔
- "ایران انڈونیشیا نوں جوہری تعاون دی پیش کش کردا اے " ۔ آر آئی اے نووستی۔ 11 مارچ 2008 ۔ 12 جون 2008 نوں بازیافت ہويا ۔
- ایران نے حملے دے بارے وچ پاکستان توں مشورہ طلب کيتا
- 'حملہ نال اسرائیل نوں یرغمال بنا لو'
- "باہر دا نظارہ: نیوکے پرولیفریٹرز نوں روکیا نئيں جاسکدا" ۔ یونائیٹڈ پریس انٹرنیشنل۔ 7 مارچ 2005 ۔ 13 جون 2008 نوں بازیافت ہويا ۔
- "کلپ نمبر 1114" ۔ مڈل ایسٹ میڈیا ریسرچ انسٹی ٹیوٹ۔ 2006 ۔ بازیافت 25 ستمبر 2006 ۔
- "ریاستہائے متحدہ امریکا دا فنا تے دنیا دے مسلماناں دی فتح دے عراقی آیت اللہ احمد البغدادی مذاکرات؛ مسلمان تے عرب ملکاں دے جوہری بم دے لئی حمایت دا اعلان کر دتا" . مڈل ایسٹ میڈیا ریسرچ انسٹی ٹیوٹ۔ 2006 ۔ 13 جون 2008 نوں بازیافت ہويا ۔
- "سلامتی کونسل نے ایران نوں معطل 31 اگست تک یورینیم دی افزودگی، یا فیس ممکنہ اقتصادی، سفارتی پابندیاں مطالبات" . اقوام متحدہ دی اک پریس ریلیز . 31 جولائی 2006۔
- "ایران اگست تک پیش کش دا جواب نئيں دے گا" ۔ USA اج ۔ 21 جون 2006۔
- "خلیج دی عرب ریاستاں دے تعاون کونسل دی سپریم کونسل دے ستائیسواں سیشن (دسمبر 2006) دے بند ہونے دا بیان" . لائبریری.gcc-sg.org. 9 جولائی 2008 نوں اصل توں آرکائو کيتا گیا ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "پے ونڈ دی ایران نیوز: ایران غیر منسلک بلاک توں بیک اپ جیت گیا" ۔ پے وینڈ ڈاٹ کم۔ 17 ستمبر 2006 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "غیر منسلک تحریک دی XV وزارتی کانفرنس (جولائی 2008): اسلامی جمہوریہ ایران دے جوہری مسئلے اُتے بیان" (پی ڈی ایف) ۔ 11 ستمبر 2010 نوں اصلی (پی ڈی ایف) توں آرکائو کيتا گیا ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "رازی انسٹی ٹیوٹ اک سال وچ 100 میٹر مالیت دی ویکسین ، سیرم تیار کردا اے " ۔ بازیافت 22 اپریل 2006 ۔
- تصدیق تے تعمیل دے بیورو ، امریکی محکمہ State خارجہ ، "اسلحہ کنٹرول ، عدم عمل ، تے تخفیف اسلحے دے معاہداں تے وعدےآں دی پاسداری تے تعمیل" (30 اگست 2005)۔
- "این ٹی آئی: ملک دے جائزہ: ایران : حیاتیاندی صلاحیتاں" ۔ جوہری دھمکی دا اقدام۔ 30 نومبر 2005 نوں اصلی توں آرکائو کيتا گیا ۔ 17 اپریل 2006 نوں بازیافت کيتا ۔
- "سی این ایس - ڈی سی: بریفنگ سیریز" ۔ 2 جنوری 2003. توں جمع شدہ اصل 2 جنوری 2003 نوں . 15 اکتوبر 2017 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- ٹائمز ، مائیکل آر گورڈن ود اسٹیفن اینگلبرگ تے اسپیشل ٹو دتی نیویارک (27 جون 1989)۔ "اک جرمن کنکرن نے فروخت کردہ کیمیکلز برائے ایران ، ریاستہائے متحدہ امریکا دا کہنا اے کہ" ۔ نیویارک ٹائمز ۔ بازیافت 3 مئی 2018 ۔
- زینڈر ، ژان پاسکل (7 مارچ 2001) "کیمیائی ہتھیاراں دا ایرانی استعمال: ماضی دے الزامات دا تنقیدی تجزیہ" ۔ اصل توں 5 ستمبر 2015 نوں آرکائو کيتا گیا ۔
- پورٹر ، گیریت (16 اکتوبر 2014) "جب آیت اللہ نے نوکس نوں کوئی کہیا" ۔ خارجہ پالیسی . 21 اگست 2015 نوں بازیافت ہويا ۔
- "ٹیکنالوجی دے حصول اُتے کانگریس نوں غیر مرتب شدہ رپورٹ 30 دے ذریعے وڈے پیمانے اُتے تباہی تے اعلیٰ درجے دی روايتی گولہ بارود، 1 جنوری دے ہتھیاراں توں متعلق جون 2001" . سنٹرل انٹیلی جنس ایجنسی (USA) ۔ 26 اپریل 2006 نوں بازیافت کيتا ۔
- مارکس بائنڈر (فروری 2008) ایران دی پہلی نسل دے کیمیکل ہتھیاراں دے بخارات بڑھدے نيں ، جداں کہ امریکی خفیہ اطلاعات وچ یقینی کمی آندی اے ۔ WMD بصیرت ۔ 27 مارچ 2008 نوں بازیافت ہويا ۔
- "او پی سی ڈبلیو ڈائریکٹر جنرل اسلامی جمہوریہ ایران دا دورہ کردے نيں" ۔ کیمیائی ہتھیاراں دی ممانعت دے لئی تنظیم . 8 ستمبر 2005. 8 ستمبر 2012 نوں اصلی توں آرکائو کيتا گیا ۔ بازیافت 3 نومبر 2009 ۔
- "ترقی، پیداوار، کیمیائی ہتھیاراں دے ذخیرہ اندوزی تے استعمال وچ کنونشن اُتے ممانعت دی تے 2008 وچ انہاں دی تباہی اُتے OPCW ON نفاذ دی ڈرافٹ رپورٹ" . کیمیائی ہتھیاراں دی ممانعت دے لئی تنظیم . 16 جولائی 2009 ۔ بازیافت 3 نومبر 2009 ۔
- ایران وچ کیمیائی ہتھیاراں GlobalSecurity.org. بذریعہ جان پائک۔ 31 مارچ 2017. ڈاؤن لوڈ ، 6 جنوری 2018۔
- ریان ڈی ووگٹ-جانسن (1 جنوری 2017) "ایرانی کیمیا دان روس ی کیمیائی جنگی ایجنٹاں دی نشاندہی کردے نيں"۔ سپیکٹروس نوپی ڈاٹ کم۔ ولی. بازیافت 18 مارچ 2018۔
- حسینی ایس ای ، سعیڈین ایچ ، اموزاہد اے ، ناصری ایم ٹی ، بابری ایم (5 اکتوبر 2016)۔ "الیکٹران آئنائزیشن تے الیکٹرو سپری آئنائزیشن ٹینڈیم ماس سپیکٹرمریٹری دے ذریعہ کیمیائی ہتھیاراں دے کنونشن توں متعلق آرگنفاسفورس مرکگل کيتی ٹکڑے کرنے والے راستے تے ساختی خصوصیات۔ ماس اسپیکٹومیٹری وچ تیز مواصلات ۔ 30 (24): 2585–2593۔ doi : 10.1002 / rcm.7757 ۔ پی ایم آئی ڈی 27704643 ۔
- تیسری جائزہ کانفرنس دے لئی سائنس تے ٹیکنالوجی وچ پیش رفت اُتے سائنسی ایڈوائزری بورڈ دی رپورٹ (PDF) (رپورٹ). کیمیائی ہتھیاراں دی ممانعت دے لئی تنظیم. 27 مارچ 2013. پی۔ 3. RC-3 / WP.1 . بازیافت 15 مارچ 2018 ۔
- "این ٹی آئی: ملک دے جائزہ: ایران پروفائل: میزائل صلاحیتاں" ۔ جوہری دھمکی دا اقدام۔ 4 دسمبر 2011 نوں اصلی توں آرکائو کيتا گیا ۔ 1 اکتوبر 2010 نوں بازیافت ہويا ۔
- "خرمشہر۔ میزائل خطرہ" ۔ csis.org . بازیافت 3 مئی 2018 ۔
- پائیک ، جان "ایکس 55 لانگ رینج کروز میزائل" ۔ عالمی سلامتی ڈاٹ آرگ ۔ 20 اپریل 2006 نوں بازیافت کيتا ۔
- "ایران " ۔ ایم ڈی اے اے ۔ 16 فروری 2007 نوں اصل توں آرکائو کيتا گیا ۔
- "ایران نے غیر مسلح میزائل فائر کیتے" ۔ سی این این ۔ 2 نومبر 2006. 2 نومبر 2006 نوں اصلی توں آرکائو کيتا گیا ۔
- "مشرق وسطی | ایران وچ نويں لانگ رینج میزائل ٹیسٹ" . بی بی سی نیوز ۔ 13 نومبر 2008 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "دفاع سلامتی رپورٹ" . جینس ڈاٹ کم۔ 14 نومبر 2008 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "مفت غیر ممبران دے لئی آرٹیکل" . Stratfor. 12 نومبر 2008. 27 مئی 2009 نوں اصل توں آرکائو کيتا گیا ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "ایران سطح توں سطح دے نويں میزائل دا تجربہ کردا اے " ۔ سی این این۔ 20 مئی 2009 ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "پریس ٹی وی۔ ایران نے سیجیل 2 میزائل دا کامیاب تجربہ کيتا" ۔ پریس ٹی وی۔ 20 مئی 2009. 8 مئی 2012 نوں اصل توں آرکائو کيتا گیا ۔ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- مسولٹن (20 مئی 2009) "ایران کامیابی دے نال سجیل 2 میزائل دا تجربہ کردا اے " ۔ یوٹیوب دے ذریعہ 23 نومبر 2011 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
باہرلے جوڑ
سودھو- [ایران]] ی جوہری تھاںواں دا گوگل نقشہ
- IAEA دے ڈائریکٹر جنرل دی رپورٹ: اسلامی جمہوریہ ایران وچ ، NPT سیف گارڈز معاہدے تے سلامتی کونسل دی قرارداداں 177 (2006) تے 1747 (2007) دے متعلقہ دفعات اُتے عمل درآمد ، 22 فروری 2008 ، GOV / 2008/4۔
تجزیہ
سودھو- ایرانی جوہری چیلنج توں نمٹنے دے لئی ٹرانسلاٹینٹک تعاون دی طرف - جارج پیروکوچ ، IFRI پھیلاؤ دے کاغذات n ° 14 ، 2005 دا تجزیہ
- ایران دی نیوکلیئر ہسٹری ، جنوبی کیلیفورنیا یونیورسٹی وچ کیمیکل اینڈ پیٹرولیم انجینئرنگ دے چیئرمین پروفیسر محمد ساحمی تے متعلقہ سائنسداناں دی یونین دے ممبر ، 2 اکتوبر 2003
- "ایران دے جوہری ایندھن دے سائیکل دی سہولیات: پرامن ارادے دا نمونہ؟" (PDF) . (2.36 MB) ، امریکی محکمہ خارجہ ، ستمبر 2005 US امریکی پوزیشن دی پیش کش۔ سیٹلائٹ *فوٹو گرافی تے ایرانی رہنماواں دے حوالےآں نوں دستاویزی تے تجزایہ کیتا گیا اے۔
- کثیرالجہتی جوہری انتظامات دے لئی بطور پاینیر کیس ایران ۔ کیمبرج ، ماس: میساچوسٹس انسٹی ٹیوٹ آف ٹکنالوجی۔
- یوروپ دی ایران دی پالیسی: برلن وچ جرمنی دے انسٹی ٹیوٹ برائے بین الاقوامی تے سلامتی امور دے سربراہ پروفیسر وولکر پرتس دے ذریعہ عدم اعتماد دے اسپرے نوں توڑنا۔
- ایران جوہری توانائی، نہ ہتھیاراں دی ضرورت اے ، لی مونڈے diplomatique ، نومبر 2005 - جوابات چاہے ایران دے ایٹمی پروگرام واقعی خفیہ طور عام دعوی کيتا گیا سی.
ایندھن اُتے مجبور (ہارورڈ انٹ ل لاء ریویو ، جلد 26 نمبر 4۔ سرمائی 2005) پروفیسر محمد صہیمی دے ذریعہ ایران وچ ایٹمی توانائی دے لئی معاملہ پیش کردا اے۔
- جے ایران ابوالغیسم بائینا دے ذریعہ نیوکس حاصل کردا اے تاں ، انٹیور ڈاٹ کم ، 17 جنوری 2006
سیاسی بیانات
سودھو- وسیع تباہی دے ہتھیار دے ایران دی جاری حصول دی طرف توں گواہی جان آر بولٹن ، انڈر سیکرٹری آرمز کنٹرول تے بین الاقوامی سلامتی دے لئی، اس توں پہلے ایوان انٹرنیشنل ریلیشنز کمیٹی مشرق وسطی تے وسطی ایشیا، واشنگٹن ڈی سی، 24 جون 2004 نوں ذیلی کمیٹی
- اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل دی قرارداد دے سفیر جواد ظریف دے اقوام متحدہ دی سلامتی دے وکیل دے بیان دے جواب وچ ایرانی ردعمل ، 31 جولائی 2006 نوں ایران نوں افزودگی معطل کرنے دی ضرورت اے۔
- Radioactive.svgجوہری ٹیکنالوجی دا پورٹل