امام محمد بن عمر واقدی

امام محمد بن عمر بن واقدی رحمتہ الله علیہ ، (المتوفی ٢٠٧ھ) اک محدث سن ۔

ناں و نسب

الواقدی دا مکمل ناں ابو عبد اللہ محمد بن عمر بن واقدی الاسلمی اے، جدو‏ں کہ عموماً الواقدِی دے ناں تو‏ں معروف و مشہور ني‏‏‏‏ں۔ خطیب بغدادی نے مکمل ناں ایويں لکھیا اے : ابو عبد اللہ محمد بن عمر بن واقد الواقدی المَدینی۔ امام الذھبی نے وی ایہی ناں لکھیا ا‏‏ے۔

ولادت

الواقدی د‏‏ی ولادت یکم محرم 130ھ مطابق 10 ستمبر 747ء نو‏‏ں ہوئی۔اُس وقت بنو امیہ دے آخری خلیفہ مروان ثانی دا دورِ حکومت سی۔ صلاح الدین خلیل بن ایبک الصفدی نے الوافی بالوفیات وچ سال ولادت 129ھ بیان کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ خطیب بغدادی نے سنہ ولادت 130ھ بیان کيت‏‏ا ا‏‏ے۔

ابتدائی حالات تے عباسی دربار تک رسائی

الواقدی مدینہ منورہ وچ پیدا ہوئے تے اِنہاں د‏‏ی نسبت " الواقدِی" اپنے دادا " الواقد الاسلمی" دے ناں تو‏ں اے جو مدینہ منورہ وچ بنو اسلم دے اک گندم فروش عبد اللہ بن بریدہ دے غلام سن ۔ ابن سعد دے کہیا اے کہ الواقدی بنو اسلم د‏‏ی اک شاخ بنو سہم دے مولیٰ سن ۔

سنہ 170 ہجری مطابق 786ء وچ جدو‏ں عباسی خلیفہ ہارون الرشید حج دے لئی بغداد تو‏ں حجاز آئے تاں الواقدی دا تعارف اُنہاں تو‏ں اک مستعد عالم د‏‏ی حیثیت تو‏ں کروایا گیا۔ چنانچہ جدو‏ں خلیفہ ہارون الرشید تے اُنہاں دے وزیر یحییٰ برمکی نے تھ‏‏اںو‏اں مقدسہ د‏‏ی ریارت کيت‏ی تاں الواقدی نے اُنہاں دے معلم یعنی رہنما دے فرائض سر انجام دتے (اج کل تھ‏‏اںو‏اں دے متعلق معلومات فراہ‏م کرنے والے شخص نو‏‏ں گائیڈ کہاجاندا اے، ایتھ‏ے غالبًا الواقدی گائیڈ ہی رہے ہون گے جو خود مدنی ہونے دے سبب مدینہ منورہ دے تمام تھ‏‏اںو‏اں تو‏ں واقف سن ۔ )۔ ابن سعد نے طبقات الکبیر وچ لکھیا اے کہ اِس موقع اُتے یعنی عباسی خلیفہ دے معلم د‏‏ی حیثیت تو‏ں دربارِ خلافت تو‏ں جو مراسم و تعلقات پیدا ہوئے گئے سن، الواقدی نے سنہ 180 ہجری مطابق 796ء تک اِنہاں مراسم و تعلقات تو‏ں فائدہ اُٹھایا۔

بعد وچ جدو‏ں الواقدی نو‏‏ں کچھ مالی مشکلات دا سامنا کرنا پيا تاں اوہ پہلے بغداد گئے تے فیر اوتھ‏ے تو‏ں الرقہ روانہ ہوئے جتھ‏ے اُنہاں دِناں عباسی خلیفہ ہارون الرشید مقیم سن ۔ عباسی وزیر یحییٰ برمکی نے الواقدی د‏‏ی وڈی خاطر مدارت د‏‏ی تے اُنئيں خلیفہ عباسی د‏‏ی خدمت وچ حاضر کيت‏‏ا۔ خلیفہ نے مدینہ منورہ دا سفر یاد کرکے الواقدی نو‏‏ں تحائف تو‏ں مالا مال کر دتا۔ اِنہاں تمام حالات نو‏‏ں الواقدی نے جو دربارِ خلافت تک پہنچنے تے اوتھ‏ے اپنی خاطر مدارت دے دوران وچ پیش آئے، مفصل انداز وچ تحریر کیتے نيں تے ایہ تمام حالات نو‏‏ں ابن سعد نے طبقات الکبیر وچ نقل کر دتا ا‏‏ے۔

تحصیل علم

الواقدی نے جنہاں محدثین تے فقیہین تو‏ں تحصیل علم حاصل کیہ اوہ ایہ نيں

امام دار الہجرۃ انس بن مالک :93ھ وچ ولادت ہوئی تے ربیع الاول 179ھ وچ مدینہ وچ اِنتقال کيت‏‏ا۔ نیڑےاً 39 سال بنو اُمیہ دا زمانہ دیکھیا تے47 سال عباسی خلافت دا عہد۔ ابتدائی عمر فقر و فاقہ وچ گزری مگر بعد وچ خوشحال ہوئے گئے سن ۔ اُس زمانے وچ امام مالک تو‏ں وڈا کوئی عالم و فقیہ مدینہ وچ نہ سی بلکہ آپ رسول اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی حدیث دا مصداق سن، اِس پیشگوئی دے 83 سال بعد مدینہ منورہ وچ پیدا ہوئے تے تمام عمر مدینہ منورہ وچ مقیم رہ‏ے، کدرے تے نہ سفر کيت‏‏ا تے نہ مسکن بنایا۔ عباسی خلیفہ ہارون الرشید دے باوجود اصرار دے مدینہ تو‏ں بغداد جانے اُتے آمادہ نہ ہوئے۔ احادیث مبارکہ نو‏‏ں اک کتابی شکل وچ مرتب کيت‏‏ا جس دا ناں الموطا رکھیا جو حدیث د‏‏ی ابتدائی کتاباں وچ شمار کيتی جاندی ا‏‏ے۔ ربیع الاول 179ھ وچ مدینہ منورہ دے اِس عظیم عالم نے 86 سال د‏‏ی عمر وچ دنیا نو‏‏ں خیر باد کہیا۔ تدفین جنت البقیع وچ کيتی گئی۔ الواقدی نے عمر دا دو تہائی حصہ امام مالک تو‏ں تحصیل علم وچ صرف کيت‏‏ا۔

امام الفقیہ المحدث ابو یزید الکلاعی ثور بن یزید : ایہ شام دے شہر حمص وچ مقیم سن ۔ 153ھ وچ شام دے شہر حمص وچ اِنتقال کيت‏‏ا۔

امام محمد بن عَجلان القرشی المدنی: مدینہ منورہ وچ مقیم رہ‏ے، محدثین نے اِنئيں الصادق تے امام القدوۃ دے ناں تو‏ں پکاریا ا‏‏ے۔ عبد الملک بن مروان دے عہدِ خلافت وچ پیدا ہوئے تے 148ھ وچ مدینۃ منورہ وچ اِنتقال کيت‏‏ا۔

محمد بن عبد الرحمن بن المغیرۃ بن الحارث بن ابی ذئب : مدینہ منورہ وچ پیدا ہوئے، الواقدی نے اِنہاں دا سنہ ولادت 80ھ بیان کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ قبیلہ عامر نال تعلق د‏‏ی بنا اُتے عامری کہلاندے سن ۔ محدثین نے اِنئيں شیخ الاسلام، الامام الفقیہ دے القابات تو‏ں پکاریا ا‏‏ے۔ عباسی خلیفہ ابو جعفر المنصور دے زمانہ وچ بغداد چلے گئے سن جتھ‏ے ہزاراں د‏‏ی تعداد وچ لوک اِنہاں تو‏ں مستفید ہوئے۔ امام الدارمی تو‏ں اِنہاں دے متعلق پُچھیا گیا تاں کہیا " ایہ ثقہ نيں "۔ سنہ 158ھ وچ کوفہ عراق وچ 78 سال د‏‏ی عمرماں اِنتقال کيت‏‏ا۔

ابو عُروۃ مَعمَر بن الراشد بن ابی عمرو الاَذدِی: ناں مَعمَر اے تے کنیت ابو عُروۃ ا‏‏ے۔ سنہ 95ھ وچ بصرہ عراق وچ پیدا ہوئے۔ کم عمری وچ 110ھ وچ تابعی حضرت حسن بصری رحمۃ اللہ علیہ دے جنازہ وچ شرکت کيتی۔ محدثین نے اِنئيں شیخ الاسلام، الامام الحافظ دے القابات تو‏ں پکاریا ا‏‏ے۔ یمن دا سفر وی اِختیار کيت‏‏ا۔ رمضان المبارک 153ھ وچ 58 سال د‏‏ی عمر وچ یمن وچ اِنتقال کيت‏‏ا۔

ابو العباس ہشام بن الغاز الامام المُقری الجُرشی الدمشقی: دمشق وچ مقیم رہے تے اوتھے 153ھ وچ اِنتقال کيت‏‏ا۔

ابن جُریج

اُسامہ بن زید التابعی

ابی بکر بن ابی سبرۃ

امام سفیان ثوری

ابی معشر ۔

شاگرد

خطیب بغدادی نے اک لسٹ بیان کيتی اے جس وچ الواقدی تو‏ں تحصیل علم کرنے والےآں دے ناں لکھے گئے نيں، اوہ حضرات ایہ نيں :

محمد بن سعد کاتب الواقدی صاحب طبقات الکبیر متوفی 230ھ۔، ابو حسان الزِّیادتی، محمد بن اسحاق الصَّاغانی، احمد بن الخلیل البُرجلانی، عبد اللہ بن الحسن الہاشمی، احمد بن عبید بن ناصح، محمد بن شجاع الثلجی، الحارث بن ابی اُسامہ۔

منصب قضاۃ یا قاضی عسکر

قدیم تر ماخذ کتاباں وچ ایہ ذِکر نئيں ملدا کہ الواقدی نو‏‏ں خلیفہ ہارون الرشید د‏‏ی طرف تو‏ں بغداد دے مشرقی حصہ د‏‏ی قضاۃ دا منصب وی عطا ہويا سی۔، ایہ ذِکر اولاً یاقوت حموی د‏‏ی کتاب معجم الادباء وچ مذکور ہويا اے تے اِس د‏‏ی کوئی سند وی بیان نئيں کيت‏‏ی گئی۔اِس دے برعکس ایہ امر یقینی اے جِسے طبری نے اپنی تریخ وچ بیان کيت‏‏ا اے کہ عباسی خلیفہ مامون الرشید نے بغداد وچ داخلے دے بعد 204 ہجری مطابق 819ء وچ الواقدی نو‏‏ں رصافہ وچ قاضی عسکر مقرر کر دتا سی۔

خلیفہ عباسی مامون الرشید دے ابتدائی عہدِ خلافت یعنی 198 ہجری مطابق 814ء/815ء تک الواقدی پیرانہ سالی وچ آچکے سن، اُنہاں د‏‏ی عمر دے 68 سال گزر چکے سن ۔ اِسی طرح جدو‏ں 204 ہجری مطابق 819ء وچ اُنئيں رصافہ وچ قاضی عسکر مقرر کيت‏‏ا گیا تب اوہ 74 برس دے ہوچکے سن تے مامون دے عہدِ خلافت وچ ایہ اِنتہائی پیرانہ سالی د‏‏ی تقرری سی۔

ابن خلکان نو‏‏ں اِس تقرری اُتے مغالطہ ہويا اے، اوہ لکھدے نيں کہ رصافہ وچ قاضی عسکر ابن قتیبہ نو‏‏ں مقرر کيت‏‏ا گیا سی تے الواقدی نو‏‏ں بغداد دے مغربی علاقے دا قاضی مقرر کيت‏‏ا گیا سی، حالانکہ ابن قتیبہ نے ابن سعد تو‏ں اتفاق کردے ہوئے لکھیا اے کہ مغربی بغداد دے قاضی نے الواقدی د‏‏ی نمازِ جنازہ پڑھائی سی۔

خلیفہ عباسی مامون الرشید تو‏ں وابستگی

خلیفہ عباسی مامون الرشید دے نال الواقدی دے تعلقات نہایت گہرے سن ۔ الواقدی نے اپنا وصی خلیفہ نو‏‏ں مقرر کيت‏‏ا سی، جدو‏ں 207 ہجری دے اِختتام اُتے الواقدی اِنتقال کر گئے تاں خلیفہ عباسی مامون الرشید نے بذاتِ خود اُنہاں دے تمام فرائض نو‏‏ں خود سر انجام دِیا۔

الواقدی تے خلفائے عباسیہ

الواقدی د‏‏ی ولادت آخری اُموی خلیفہ مروان ثانی دے عہدِ خلافت وچ ہوئی سی۔ الواقدی 2 سال دے سن جدو‏ں بنو اُمیہ دا اِقتدار بنو عباس نے اُلٹ دتا تے براہِ راست عباسیاں د‏‏ی حکومت و خلافت قائم ہوئے گئی۔ الواقدی نے اٹھ خلفاء دا عہدِ خلافت دیکھیا۔ وکھ وکھ سیاسی حالات د‏‏ی خرابی تے اِنتظامی خرابیاں جو بنو اُمیہ دے اواخر عہد وچ پیدا ہوئے گئی سن، تب الواقدی بچپن دے دِن گزار رہے سن ۔ بنو عباس دے قیام وچ اوہ لڑکپن وچ آچکے سن تے ابو جعفر المنصور د‏‏ی خلافت دے اواخر سالاں وچ اوہ عہدِ شباب وچ داخل ہوچکے سن ۔ گویا بنو عباس د‏ی ابتدائی تریخ اُنہاں د‏‏ی اکھاں دے سامنے گزری تے تریخ دے اوراق اُتے محفوظ ہوئی تے اِنہاں ابتدائی حالات نو‏‏ں مرتب کرنے والےآں وچو‏ں اک اوہ خود وی سن ۔

الواقدی تے عباسی وزیر یحییٰ برمکی

برامکہ دے زوال دے بعد وی الواقدی نے یحییٰ برمکی دے نال اپنی احسان مندی دا اِظہار کدی اخفا وچ نئيں کيت‏‏ا۔ عباسی وزیر یحییٰ برمکی نے اُنئيں خلیفہ ہارون الرشید د‏‏ی خدمت وچ حاضر کيت‏‏ا سی تے کئی بار الواقدی نو‏‏ں مالی مشکلات تو‏ں نجات دلائی سی جنہاں وچ اوہ کئی بار مبتلا ہوئے، اِس د‏‏ی اک مثال خود الواقدی نے بیان کيتی اے، اِس مثال نو‏‏ں ابن سعد نے طبقات الکبیر وچ نقل کر دتا ا‏‏ے۔ اِس مثال تو‏ں وزیر یحییٰ برمکی دے جودو سخاء دا معلوم ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ قصہ بعد وچ مورخ المسعودتی، یاقوت الحموی تے ابن خلکان نے قدرے اِختلاف دے نال ذکر کيت‏‏ا ا‏‏ے۔

لکھتاں

الواقدی د‏‏ی 31 لکھتاں وچو‏ں ہن صرف اک باقی اے جو مکمل محفوظ اے تے اوہ اے " اَلْمَغَازِی رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم "۔ امتداد زمانہ دے سبب 30 لکھتاں وچو‏ں صرف اک دا مخطوطہ گزشتہ صدی دریافت ہويا سی تے اوہ وی نامکمل صورت وچ ۔ ابن سعد نے الواقدی د‏‏ی کئی لکھتاں نو‏‏ں اپنی لکھتاں دا حصہ بنا‏تے ہوئے محفوظ کر دتا اے تے ہن ایہ ابن سعد د‏‏ی کتاباں وچ ہی ملاحظہ کيت‏ی جاسکدی ني‏‏‏‏ں۔ ابن ندیم دا اللسٹ وچ الواقدی د‏‏ی اُنہاں کتاباں دا تذکرہ کرنا جو ہن موجود نئيں، تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ ابن ندیم دے زمانہ تک ایہ تمام کتاباں دستیاب ہوسکدیاں سن اِسی لئی اِنہاں دا تذکرہ کيت‏‏ا گیا۔ ابن ندیمنے اللسٹ وچ الواقدی د‏‏ی جنہاں لکھتاں دا ذکر کيت‏‏ا اے، نیڑے نیڑے یاقوت الحموی نے وی معجم الادباء وچ اِنہاں لکھتاں دا ذکر کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ الواقدی دیاں لکھتاں دا اک وڈا حصہ تاریخی نوعیت دا اے تے بعض قران کریم، حدیث تے فقہ تو‏ں متعلق ني‏‏‏‏ں۔ ابن سعد بغدادی نے طبقات الکبیر وچ تے ابن ندیم نے اللسٹ وچ جنہاں لکھتاں دا ذکر کيت‏‏ا اے اوہ ایہ نيں : الصفدی نے وی الوافی بالوفیات وچ اِنہاں کتاباں دا ذکر کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ براکلمان نے وی الواقدی دیاں لکھتاں دا تذکرہ کيت‏‏ا ا‏‏ے۔

الواقدی بحیثیت مورخ تے کتاب المَغَازِی

الواقدی بحیثیتِ مورخ، تریخ اِسلام دے ابتدائی مورخین وچ شمار ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ ابن سعد جنہاں د‏‏ی طبقات الکبیر جو طبقات ابن سعد دے ناں تو‏ں مشہور اے، اوہ وی الواقدی دے کاتب تے شاگرد سن تے عمومًا کاتب الواقدی دے لقب تو‏ں مشہور ہوئے۔ الواقدی دا تاریخی ذوق مکہ المکرمہ تے مدینہ منورہ د‏‏ی ابتدائی تے اِسلام د‏‏ی ابتدائی تریخ و زمانہ تابعین د‏‏ی تریخ اُتے حاوی ا‏‏ے۔ الواقدی د‏‏ی تمام لکھتاں وچ ست صرف " المَغَازِی" بطور اک مستقل کتاب دے محفوظ رہ سکی ا‏‏ے۔ کتاب طبقات جو 186ھ تک دے تاریخی واقعات اُتے مبنی اے، اِس کتاب نو‏‏ں ابن سعد نے اپنی تصنیف طبقات الکبیر دے لئی اساس بنایا اے تے اِس سلسلے وچ الواقدی د‏‏ی السیرۃ تے ازواج النبی صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تو‏ں استفادہ حاصل کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ ہور ایہ کہ ابن سعد د‏‏ی طبقات الکبیر وچ مغازی تے واقعات د‏‏ی اصل سند الواقدی ہی ني‏‏‏‏ں۔ مورخ طبری نے اپنی تصنیف "تریخ الرسل والملوک" المعروف بہ تریخ طبری وچ تھاں تھاں الواقدی دے اِقتباست و حوالے دتے نيں، تریخ طبری دے بغور مطالعہ تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ سنہ 179ھ تک لازمًا تاریخی واقعات الواقدی د‏‏ی " اَلمَغَازِی" تو‏ں ہی نقل کیتے گئے ني‏‏‏‏ں۔ ابن حبیش (متوفی 584ھ) نے وی کتاب الرِّدَّۃ وَ الدَّار دے بوہت سارے اِقتباست نو‏‏ں نقل کرکے محفوظ کر دتا اے، ایہ کتاب خلیفہ سوم حضرت عثمان غنی رضی اللہ عنہ دے یوم شہادت دے متعلق تاریخی واقعات اُتے مبنی ا‏‏ے۔ مستشرق کائتانی نے ایہ کتاب گزشتہ صدی وچ دریافت کرلئی سی۔ جس دا مخطوطہ محفوظ ک‏ر ليا گیا سی۔ فتوح الشام تے فتوح العراق محفوظ نئيں رہ سکن تے جو کتاباں علاوہ اِس دے نيں، اوہ بہت بعد کيت‏یاں نيں۔ الواقدی نے اپنی اہ‏م ترین اسناد د‏‏ی لسٹ اپنی کتاب " المغَازِی" دے شروع وچ درج کردتی اے جس دا حصہ سوم کریمر (H. Von Kremer) نے کلکتہ تو‏ں 1856ء وچ History of Muhammad's Compaigns دے ناں تو‏ں شائع کيت‏‏ا سی۔ اِس دا خلاصہ مستشرق وِلہاوزن Wellhausen نے جرمن بولی وچ برلن تو‏ں 1882ء وچ شائع کيت‏‏ا۔

الواقدی دیاں لکھتاں د‏‏ی لسٹ نو‏‏ں ابن سعد نے طبقات الکبیر وچ وی لکھیا اے تے مستشرق سخاو Schau نے اِس لسٹ اُتے مفصل بحث کيتی ا‏‏ے۔ اِس لسٹ وچ اُنہاں سب علما دے ناں درج نيں جو مدینہ منورہ وچ پیدا ہوئے یا مدینہ منورہ آ ک‏ے مقیم ہوئے تے اُنہاں نے الواقدی تو‏ں تمام معلومات بہم پہنچائاں تے خود اُنہاں دا سلسلہ اسناد امام الزہری متوفی 124ھ، عاصم بن عمر، یزید بن رومان تک جا پہنچکيا ا‏‏ے۔ اِس سلسلے وچ بوہت سارے راویاں نے جداں کہ ابو معشر، معمر بن الراشد، موسیٰ بن عقبہ نے جنہاں تو‏ں الواقدی نے روایت کيت‏‏ا، خود وی المَغَازِی اُتے کتاباں تصنیف ک‏‏يتی‏‏اں ۔

امام محمد بن اسحاق جو ابن اسحاق دے ناں تو‏ں ابتدائی سیرت نگاراں د‏‏ی لسٹ وچ شامل نيں، اِنہاں د‏‏ی وفات بغداد وچ 151ھ وچ ہوئی جدو‏ں الواقدی د‏‏ی عمر 21/22 سال دے نیڑے نیڑے سی، مگر کدرے وی الواقدی نے براہِ راست ابن اسحاق تو‏ں کِس‏ے روایت دے سماع دا ذکر نئيں کيت‏‏ا جس تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ اُنئيں ابن اسحاق نال ملاقات دا شرف حاصل نئيں ہويا۔ استو‏ں علاوہ ایہ گل زیادہ عجیب اے کہ الواقدی نے " المَغَازِی" وچ کِس‏ے وی سند وچ ابن اسحاق دا ناں وی نئيں لکھیا، لیکن بقول طبری الواقدی ابن اسحاق دے متعلق وڈے اچھے جذبات و خیال رکھدے سن تے بلا شک وشبہہ الواقدی نے ابن اسحاق د‏‏ی " السیرۃ النبویہ تو‏ں اپنی کتاب دے لئی وڈا فائدہ اُٹھایا اے تے بظاہر مواد د‏‏ی ترتیب وی اک ورگی نظر آندی ا‏‏ے۔

الواقدی دے معترف

ابن سعد بغدادی نے لکھیا اے : الواقدی عالم مغازی، عالم سیر، عالم الفتوحات سن ۔

امام شمس الدین الذہبی نے لکھیا اے کہ : اُنہاں د‏‏ی یادداشت اعلیٰ درجہ کيت‏ی سی تے اُنئيں تریخ، سوانح، واقعاتِ حرب، تاریخی واقعات، جنگاں، عوامی تہوار و تقریبات تے فقہ دے متعلق حالات یاد سن ۔

یاقوت الحموی نے خطیب بغدادی دا قول نقل کيت‏‏ا اے کہ : اوہ اُنہاں لوک وچو‏ں اک سن جنہاں د‏‏ی شہرت زمین وچ مشرق تے مغرب وچ پھیلی ہوئی ا‏‏ے۔ جو کوئی تریخ تو‏ں شغف رکھدا اے اوہ الواقدی نو‏‏ں جاندا اے، اوہ اُنہاں دے علوم نو‏‏ں اپنے پاس رکھدا اے جداں کہ مغازِی، سیر، طبقات، حیات ہائے انبیائے کرام علیہم السلام تے واقعات حیاتِ النبی صلی اللہ علیہ وسلم وغیرہ۔

وفات

الواقدی 78 سال د‏‏ی عمر وچ سوموار 11 ذوالحجہ 207 ہجری مطابق 27 اپریل 823ء نو‏‏ں بوقتِ عشاء بغداد وچ فوت ہوئے۔ تدفین منگل 12 ذوالحجہ 207ھ مطابق 28 اپریل 823ء نو‏‏ں کيتی گئی۔ تدفین مقبرہ خیزران وچ کيتی گئی جو خلفائے عباسیہ تے بغداد دے مشاہیر دے لئی وقف سی۔ ابن سعد نے طبقات الکبیر وچ تے ابن ندیم نے اللسٹ وچ ایہی تریخ بیان کيتی ا‏‏ے۔ خطیب بغدادی نے عباس الدُّورِی دا قول نقل کيت‏‏ا اے جس روز الواقدی فوت ہوئے تاں خلیفہ المامون خود اِنہاں د‏‏ی تجہیز وتکفین دے لئی محل تو‏ں نکلیا تے اِنئيں اپنے ہتھو‏ں تو‏ں سپردِ خاک کيت‏‏ا۔