الفقہ الاکبر (کتاب)

الفقہ الاکبر (کتاب)
اصل عنوان	الفقہ الأكبر
مصنف	امام ابو حنیفہ
موضوع	اسلامی عقیدہ، اصول دین، علم الکلام
عقیدہ	اہل سنت و جماعت
زبان	عربی
شارح	من المتقدمين: الإمام أبو منصور الماتريدي ومن المتأخرين: العلامة ملا علي القاري وقد ذهب بعض الباحثين إلى عدم صحة نسبة شرح الكتاب للماتريدي، لأن المصادر المترجمة لہ والمصادر التي تهتم بذكر كتب المؤلفين لم تقدم أي إشارة إلى أنہ قدم شرحاً لكتاب الفقہ الأكبر۔ فقد أشار محمد زاهد الكوثري إلى أن عدة نسخ خطية وجدت بدار الكتب المصرية، وفيها تصريح بنسبة الكتاب إلى أبي الليث السمرقندي، كما ورد في نص الكتاب عبارة "قال الفقيہ أبو الليث"۔ وتبعہ في ذلك محمد أبو زهرة وغيرہ من المحدثين۔ ولقد نفي المستشرق الهولندي فنسنك أيضاً نسبة هذا الكتاب إلى الماتريدي، إذ صرح بأنہ قد راجع عدداً غير قليل من النسخ المخطوطة لهذا الشرح فلم يجد فيها تصريحاً يدل على نسبتہ للماتريدي۔ ويعني ذلك أن هذا الكتاب منسوب خطأ إلى الماتريدي، إذ ورد في نص الكتاب نقد لأقوال الأشاعرة في موضوعات عديدة؛ ومعلوم أن الماتريدي كان معاصراً للأشعري، ووفاتهما كانت متقاربة، ولم يشتهر المذهب الأشعري إلا بعد وفاة أبي الحسن الأشعري، مؤسس المذهب۔ لذلك أيد المستشرق البريطاني مونتجمري وات هذہ الفكرة أيضاً، فذهب مع القائلين بأنہ من عمل أحد أتباعہ۔ ولعل السبب في نسبتہ إليہ هو وقوع بعض أقوالہ في هذا الشرح مراراً؛ فيفهم من ذلك أن المؤلف كان ينتمي إلى المذهب الماتريدي۔
محقق	الشيخ وهبي سليمان غاوجي عني بطبعہ ومراجعتہ: عبد اللہ بن إبراهيم الأنصاري
معلومات طباعت
تعداد صفحات	560
ناشر	دار البشائر الإسلامية
دیاں ہور کتاباں

الفقہ الاکبر (عربی: الفقہ الاکبر) ایہ کتاب اہل سنت والجماعت دے منہج دے مطابق اسلامی عقیدہ د‏‏ی تفصیل اُتے مشتمل اے، اس کتاب دے مؤلف امام ابو حنیفہ نيں، ایہ کتاب علم کلام، اصول دین تے اسلامی عقیدہ د‏‏ی اصل تے بنیاد سمجھی جاندی اے، ماتریدیہ مذہب دے متکلمین تے علما دا اعتماد ايس‏ے کتاب اُتے اے، ايس‏ے کتاب د‏‏ی شرح ماتریدی مذہب دے بانی ابو منصور ماتریدی نے د‏‏ی جنہاں د‏‏ی تشریحات تے جنہاں دے کلامی مذہب د‏‏ی تقلید حنفی پیروکار کردے ني‏‏‏‏ں۔

شروحات

متقدمین

• ابو منصور ماتریدی
• محمد بن بہاء الدین صوفی حنفی

متأخرین

• ملا علی قاری

تحقیق

• شیخ وہبی سلیمان غاوجی
• عبد اللہ بن ابراہیم انصاری

نے اس کتاب د‏‏ی تحقیق و مراجعت د‏‏ی ا‏‏ے۔

علما د‏‏ی آرا

کتاب دے محقق وہبی سلیمان غاوجی مقدمہ وچ لکھدے نيں:

”

"الفقہ الاکبر" ایہ کتاب امام ابو حنیفہ د‏‏ی تالیف تے املا ا‏‏ے۔ ابن طاہر البغدادی اپنی کتاب "اصول الدین" وچ لکھدے نيں: «فقہاء تے ارباب مسالک وچ سب تو‏ں پہلے متکلم ابو حنیفہ تے شافعی سن، چنانچہ ابو حنیفہ نے قدریہ دے رد وچ اک کتاب تالیف کيتی جس دا ناں انھاں نے "الفقہ الاکبر" رکھا»۔ امام ابو المظفر اسفرایینی اپنی کتاب "التبصیر فی الدین وچ لکھدے نيں: «امام ابو حنیفہ د‏‏ی کتاب "الفقہ الاکبر" اسيں تک نہایت معتمد تے صحیح سند دے نال نصر بن یحیی دے ابو حنیفہ دے واسطے تو‏ں ثقہ لوکاں دے ذریعہ پہنچی اے، اس کتاب وچ اہل سنت دے عقائد نو‏‏ں بہترین تے مفید طریقہ تو‏ں پیش کيت‏‏ا گیا اے، اس د‏ی اشاعت پہلی مرتبہ علامہ محمد زاہد کوثری د‏‏ی تحقیق دے نال ہوئی»۔ ابو عبد اللہ صمیری کہندے نيں: «امام ابو حنیفہ اس امت دے اپنے زمانہ وچ متکلم تے فقیہ سن »۔ ميں نے الفقہ الاکبر دا اک بہترین مخطوطہ مدینہ منورہ وچ "مکتبہ شیخ الاسلام عارف حکمت" وچ دیکھیا، جو علی بن احمد فارسی د‏‏ی روایت تو‏ں نصر بن یحییٰ تو‏ں، فیر ابو مقاتل تو‏ں، فیر عصام بن یوسف تو‏ں، فیر حماد ابن ابو حنیفہ تو‏ں مروی اے، اس تو‏ں ایہ یقینی طور ثابت ہُندا اے کہ "الفقہ الاکبر" د‏‏ی نسبت امام ابو حنیفہ ہی جانب ا‏‏ے۔ گزشتہ گلاں تو‏ں معلوم ہويا کہ ایہ کتاب بذات خود امام ابو حنیفہ د‏‏ی کتاب اے، تے صحیح گل وی ایہی اے کہ اس کتاب وچ ذکر کردہ عقائد و مسائل نو‏‏ں امام ابو حنیفہ نے اپنے شاگرداں مثلا: حماد، ابو یوسف، ابو مطیع حکم بن عبد اللہ بلخی، ابو مقاتل حفص بن مسلم سمرقندی وغیرھم نو‏‏ں املا کرایا سی، بعض نے اسنو‏ں محفوظ رکھیا، تے بعد دے ائمہ نے اسنو‏ں حاصل کيت‏‏ا، مثلا: اسماعیل بن حماد بن ابو حنیفہ، محمد بن مقاتل رازی، محمد بن سماعہ، نصیر بن یحییٰ بلخی، شداد بن حکم وغیراساں، ایتھ‏ے تک کہ صحیح سنداں دے نال امام ابو منصور ماتریدی تک پہنچی۔

“

کتاب دے مشتملات

• مقدمہ (محقق کا)
• اول: امام ابو حنیفہ
• دوم: ملیا علی قاری

1. زندگی
2. تالیفات
3. حق د‏‏ی طرف رجوع
4. وفات

• سوم: کتاب دے موضوعات، ناں وجہ تے منہج

1. معتمد مخطوطات دا عکس
2. الفقہ الاکبر د‏‏ی شرح

• خطبہ کتاب (آغاز)

1. علم توحید د‏‏ی دوسرے علوم اُتے فضیلت
2. توحید د‏‏ی بنیاد تے عقیدہ
3. آمنت باللہ و ملائکتہ الخ۔۔۔ کہنا واجب
4. بعث بعد الموت اُتے ایمان
5. قضاء و قدر اُتے ایمان
6. اللہ عدد دے طریقہ تو‏ں وی اک اے
7. کوئی مخلوق اللہ د‏‏ی کچھ مشابہ نئيں
8. اللہ دے اسماء و صفات د‏‏ی تشریح
9. صفت کلام تے اس وچ علما دا اختلاف
10. فعلی صفات تے اس وچ ماتریدیہ تے اشاعرہ دا اختلاف
11. اللہ اپنی ذا‏تی و فعلی صفات دے نال ازل تو‏ں اے
12. قرآن اللہ دا کلام اے، نہ تاں مخلوق اے تے نہ حادث
13. اللہ د‏‏ی صفات مخلوق د‏‏ی صفات دے مشابہ نئيں ني‏‏‏‏ں۔
14. اللہ دے ہتھ، چہرہ، نفس بلاکیفت ني‏‏‏‏ں۔
15. قضاء و قدر اللہ د‏‏ی ازلی صفات وچو‏ں اے
16. اللہ نے مخلوق نو‏‏ں کفر ایمان تو‏ں سلامت پیدا کيت‏‏ا، فیر ہر اک نے اپنے فعل تے اختیار تو‏ں کفر یا ایمان اختیار کيت‏‏ا۔
17. اللہ نے کِس‏ے مخلوق نو‏‏ں کفر اُتے جبر نئيں کيت‏‏ا
18. بندےآں دے افعال کسبی نيں، اللہ انہاں دا خالق اے
19. بندےآں دے افعال اللہ دے علم تے قضاء و قدر دے مطابق نيں
20. انبیاء کرام کبیرہ و صغیرہ گناہاں تو‏ں پاک ہُندے نيں
21. محمد صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی نبوت دا اثبات
22. نبی دے بعد سب تو‏ں افضل خلفاء راشدین نيں
23. کبیرہ گناہ تو‏ں مومن، کافر نئيں ہُندا
24. گناہ اس دے ارتکاب کرنے والے دے لئی مضر نيں
25. طاعات اپنی شرطاں دے نال مقبول نيں، تے گناہ سوائے شرک دے اللہ معاف کر سکدا اے
26. انبیاء دے معجزات تے اولیاء د‏‏ی کرامات برحق نيں
27. کفار تے فاسقین دے ہتھو‏ں پیش آنی والی خوارق دا بیان
28. اللہ تعالیٰ آخرت وچ بلا کیفیت نظر آئے گا
29. ایمان تصدیق تے اقرار دا ناں اے
30. ایمان کم یا زیادہ نئيں ہُندا
31. مومنین ایمان وچ برابر ہُندے نيں، اعمال وچ فرق ہُندا ا‏‏ے۔
32. اسلام دا مطلب تے ایمان د‏‏ی طرف اس د‏ی نسبت
33. دین دا مطلب، ایہ تمام شریعتاں دا جامع اے
34. انبیاء و صلحاء د‏‏ی شفاعت برحق اے
35. جنت تے جہنم مخلوق نيں
36. قبر وچ میت دے اندر روح دا اعادہ حق اے
37. قبر دا عذاب برحق اے
38. اللہ دا مخلوقات تو‏ں قربت دا مطلب
39. اللہ د‏‏ی اولاد
40. علم توحید وچ جدو‏ں کوئی اشکال ہو

حوالے