اصفہان رصد گاہ
اصفہان آبزرویٹری ( فارسی : رصدخانه اصفهان) یا ملک شاہ رصد گاہ (رصدخانه ملکشاه) سلطان ملک شاہ اول دے دور وچ عمر خیام دی تعمیرکردہ اک فلکیاتی رصد گاہ سی ، جو 1092 وچ انہاں دی وفات دے فورا بعد ہی بند ہوئے گئی سی۔ [۱] رصد گاہ دے کم توں ہی جلالی تقویم اختیار کيتی گئی سی۔ [۲] تقویم دے کم دے علاوہ ، رصد گاہ دے مقصد دے بارے وچ بوہت گھٹ معلومات نيں ، کیوں کہ اس دے زمانے دے کوئی جامع ذرائع اوتھے موجود کم دے بارے وچ نئيں جاندے نيں۔
تریخ
سودھو1073 وچ ، ملک شاہ فلکیات دان-شاعر -ریاضی دان عمر خیام نوں اصفہان وچ تعمیر دی جا رہی اک رصدگاہ دی نگرانی کرنے دے لئی مدعو کيتا .[۳] رصد گاہ مکمل ہوئی تے 1074 وچ کم کرنا شروع کيتا۔ ایہ تیس سال دے لئی کم کرنے دے لئی شیڈول سی ، سورج دے گرد زحل دے مدار دی لمبائی۔ [۴] تحقیق شروع ہونے دے پنج سال بعد ، 1079 وچ ، خیام نے اپنا درست کیلنڈر تے اک زیج (سیارےآں دی پوزیشناں دا حساب کتاب کرنے دے لئی استعمال ہونے والی کتاب) دا انکشاف کيتا ، دونے دا ناں سلطان دے ناں اُتے رکھیا گیا۔ [۲] ایہ آبزرویٹری اٹھارہ سالاں تک چلدی رہی سی ، 1092 وچ ملک شاہ دی موت دے بعد مالی مدد دے بغیر مختصر مدت تک کم کرنے دے بعد بند ہوگئی۔ [۱]
مقام
سودھواصفہان آبزرویٹری توں متعلق ابتدائی دستاویز نے نظریہ بنایا کہ اس دا مقام نیشا پور ، رے یا مروے دے نیڑے سی۔ اُتے ، جدید اسکالرز دا خیال اے کہ ایہ مقام اصفہان وچ یا اس دے نیڑے اے۔ [۱] آبزرویٹری دے قیام دے وقت ، اصفہان عظیم سلجوق حکمراناں دا راجگڑھ سی تے اس دے جغرافیائی پوزیشن تے آب و ہوا دے سازگار نتیجے وچ بہت خوشحالی تے شہرت حاصل سی۔ [۵]
فلکیاتی ترقی
سودھوملک شاہ دا اصل ارادہ جدوں رصد گاہ دی تعمیر دا حکم دیندے ہوئے تاں ایسا لگدا اے کہ مشاہدات ہُندے نيں جداں فلکیاتی میزاں ، انہاں دے ناں اُتے رکھی گئياں۔ ماہرین فلکیات جو انہاں نے اکٹھا کيتا سی اس نے طے کيتا کہ اس وچ زیادہ لمبا عرصہ لگے گا (تقریبا 30 سال) تے جلد ہی متروک ہوجان گے ، بجائے اس دے کہ کیلنڈر وچ اصلاحات دی تجویز کرن۔ [۱] اُتے ، کچھ سیارےآں اُتے مبنی مشاہدات کیتے گئے سن ، جنہاں دا تقویم خیام نے زیج ملک شاہی وچ کیہ سی۔ [۲] سلطان ملک شاہ دے اعزاز وچ کیلنڈر ، جو مالکی یا جمیلی کیلنڈر دے ناں توں جانیا جاندا اے ، ناقابل یقین حد تک درست سی۔ اس نے اک سال دی لمبائی نوں اس قدر درستگی دے نال حساب کيتا کہ اس وچ اک دن دی غلطی دی شرح پنج ہزار سال سی۔ [۶] ملکہ شاہ رصد گاہ وچ کم توں اک قابل ذکر کوتاہی نجوم تھی ۔ خیام دے اک طالب علم نے دسیا کہ خیام نے ستارےآں نوں پیشن گوئی یا پیش گوئی دے لئی استعمال کرنے دے بارے وچ کدی وی کِسے اعتقاد دا اظہار نئيں کيتا سی ، لہذا اس دی رصد گاہ نے اس وقت دے عام فلکیاتی طریقےآں توں وقفے وقفے توں کائنات دی جسمانی تے ریاضی دی تعمیر اُتے توجہ دتی۔ [۷]
عملہ
سودھواٹھ ماہرین فلکیات نے آبزرویٹری وچ کم کيتا۔ خیام دے نال نال ، دوسرے معروف سائنس دان ابوالغفار ال اسفیزری ، میمن ابن نجیب الوسیطی ، محمد بن عماد المعمری البیہقی ، تے ابوالعباس ال لکواری نيں۔ کچھ محققاں نے ایہ وی تجویز کيتا اے کہ بحرام تے عبد الرحمان الخازنی وی موجود سن ، حالانکہ اس دا امکان نئيں اے۔ [۱]
بندش
سودھوسلطان ملک شاہ اول دی موت دے بعد 1092 وچ اصفہان آبزرویٹری نوں بند کردتا گیا سی۔ ملک شاہ دی موت دے بعد اس رصد گاہ دے اک ہور سرپرست نظام الملک دی موت ہوئی سی ، جسنوں قتل کيتا گیا سی۔ سلجوق سلطان دی اہلیہ نے مالی اعانت کٹ دتی ، جس دا ملک توں بہت زیادہ اختلاف سی تے رصد گاہ بند کردتی گئی سی۔ عمر خیام ، جو انہاں دے حق وچ گر گیا سی ، کچھ وقت دے لئی رہیا لیکن آخر کار اپنی تعلیم اوتھے چھڈ دی۔ [۸] اوہ کم جاری رکھے گا تے علم فلکیات ، ریاضی تے شاعری وچ اپنا حصہ ڈالدا سی۔ [۹] اسلامی شاہی دنیا وچ اس طرح دے بہت سارے فلکیاتی رصد گاہاں وچ ملک شاہ دا رصد گاہ سی۔ [۱۰]
تاریخی اہمیت
سودھوخیام تے انہاں دی ٹیم دے ذریعہ تحقیق دے لئی تیس سالہ عرصہ پہلے مشہور لوکاں وچ شامل اے۔ اس نے ماہر فلکیات دی نسلاں نوں متاثر کيتا ، بشمول نصیرالدین ال طوسی ، جنہاں نے مراغہ آبزرویٹری دے قیام دے وقت اپنے پیش روواں دے ذریعہ ٹائم فریم دا حوالہ دتا۔ اصفہان آبزرویٹری وی پہلی مالی امداد توں چلنے والی رصد گاہ سی جس نے آپریشن دی اک اہم مدت توں لطف اندوز کيتا۔ [۱]
ہور ویکھو
سودھوحوالے
سودھو- ↑ ۱.۰ ۱.۱ ۱.۲ ۱.۳ ۱.۴ ۱.۵ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ ۲.۲ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Özdural, Alpay (1995-03-01). Omar Khayyam, Mathematicians, and "Conversazioni" with Artisans. 54. pp. 54–71.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Meri, Joseph. Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia. pp 399–400, Psychology Publishing, 2005
- ↑ The Cambridge History of Iran, Volume 4. Cambridge University Press (1975): Richard Nelson Frye
- ↑ E. H. Whinfield, The Quatrains of Omar Khayyam, Psychology Press (2000)
- ↑ The Rubaiyat of Omar Khayyam and Exantus (Two Books In One). Chris Sebastian Douglas. سانچہ:آئی ایس بی این.
- ↑ "Omar Khayyam | Persian poet and astronomer". Encyclopedia Britannica. Retrieved 2018-04-16.
- ↑ Blake, Stephen P. (2013-02-11). Time in Early Modern Islam: Calendar, Ceremony, and Chronology in the Safavid, Mughal and Ottoman Empires. Cambridge University Press. سانچہ:آئی ایس بی این.