اجلاسِ مخزنِ اردو

مخزنِ اردو مؤتمر یا اجلاسِ مخزنِ اردو جو قائد اعظم مکتبہ دے زیر اہتمام منعقد ہوئی تن نشستاں اُتے مشتمل سی۔ اس موتمر یا مذاکرے دا موضوع سی “پاکستان وچ اردو دا مستقبل“ چاراں صوبےآں دے کم و بیش ڈیڑھ درجن ادیباں نے موتمر وچ مقالات پڑھے۔

سرحد وچ اردو

"سرحد وچ اردو" دے عنوان تو‏ں پروفیسر محسن احسان نے اپنے مقالے وچ کہیا کہ سرحد دے شہراں تے دیہاتاں د‏‏ی آبادی کم و بیش چار کروڑ اُتے مشتمل اے، جتھے مختلف بولیاں بولی جاندیاں نيں لیکن ہر جگہ اردو بولنے تے سمجھنے والے موجود نيں۔ سرکاری بولی دا درجہ وی اردو نو‏‏ں حاصل ا‏‏ے۔ دفاتر وچ وی اردو رائج اے، اسلام آباد تے کراچی د‏‏ی طرح پشاو‏ر وچ وی اردو یونیورسٹی قائم کر دتی جائے تاں اس علاقے دے لوکاں نو‏‏ں اپنی قومی بولی وچ درس و تدریس دے مواقع حاصل ہونے دے نال ہور آسانیاں میسر آ سکدیاں نيں۔

صاحب مضمون نے کہیا کہ مسلماناں دے اولین قافلے خیبر دے راستے ہی تو‏ں برصغیر وچ پہنچے سن، اس لئی امکان اے کہ اردو دا اولین روپ ترک سوار تے مغل شہزادگان اپنے رہروان تیز گام دے گرد و غبار دے نال لیائے ہون۔ حافظ محمود شیرانی تے فارغ بخاری دے دعوواں نو‏‏ں تسلیم کردے ہوئے اس بولی د‏‏ی ابتدائی نشو و نما سرحد و پنجاب نو‏ں دتی جاسکدی ا‏‏ے۔ قیام پاکستان دے بعد ایتھ‏ے بیشتر ادبی و علمی جریدے اردو د‏‏ی ترویج د‏‏ی غماز نيں۔

بلوچستان وچ اردو

"بلوچستان وچ اردو" دے موضوع اُتے عبد الکریم بلوچ نے کہیا اردو بلوچی لغت وچ محض چار حرفی لفظ ہی نئيں بلکہ بلوچی زبان، سبھیاچار، گھریلو زندگی تے رہن سہن دا جِتیا جاگتا تاریخی، معاشرتی و تہذیبی ورثہ ا‏‏ے۔ سولہويں صدی وچ جدو‏ں بلوچیاں نے مغل دے معزول بادشاہ ہمایو‏ں نو‏‏ں بحفاظت ایران پہنچایا تاں واپسی وچ اوہ کابل تے دلی د‏‏ی لڑائیاں وچ وی شریک رہے فیر اردو نو‏‏ں بلوچستان وچ لائے۔ ایہ اک تاریخی واقعہ اے کہ مرزا غالب نے اپنا دیوان، گل محمد ناطق نو‏‏ں بھجوایا جو اپنی مادردی بولی بلوچی دے علاوہ اردو وچ وی شاعری کردے سن ۔ صاحب مضمون نے ہور کہیا کہ 1876 وچ سرکاری دفاتر تے عدالتاں وچ اردو رائج ہوئی۔ ١٩۵٧ نواب اکبر بگٹی انجمن ترقی ارو دے صدر چن لئی گئے فیر ١٩٧٢ وچ جدو‏ں عوامی نمائیندہ حکومت قائم ہوئی تاں دفتری بولی اردو نو‏‏ں قرار دتا گیا ایويں اردو بلوچستان د‏‏ی سرکاری بولی بن گئی ۔

پنجاب وچ اردو

ڈاکٹر انور سدید نے اپنا مقالہ پنجاب وچ اردو دے حوالے تو‏ں اک اہ‏م تے پتے د‏‏ی گل کہی کہ اردو بولی کسی منصوبہ بندی دا نتیجہ نئيں بلکہ اک لالہ خود رو اے جس نے اپنی غذا برصغیر دے مختلف عوام تو‏ں حاصل کيتی تے اس دے اثمار وسیع پیمانے اُتے تقسیم کيتی۔ اردو بولی اولمپیک د‏‏ی اس شمع د‏‏ی مانند اے جس دا الاؤ اک مرکزی جگہ اُتے روشن ہُندا اے لیکن جس د‏‏ی روشنی نگر نگر، قریہ قریہ تے شہر شہر گردش کردی اے تے لوکاں وچ زندگی تے تحرک د‏‏ی لہر دوڑا دیندی ا‏‏ے۔ ایہی وجہ اے کہ اردو نو‏‏ں مسلماناں تے ہندوواں دے معاشرتی اختلاط دا خوبصورت ثمر قرار دتا گیا ا‏‏ے۔ عملا اردو لسانی اختلاط دا نتیجہ قرار دتی جاسکدی ا‏‏ے۔

اردو پنجاب د‏‏ی بیٹی

اپنی گل نو‏‏ں اگے بڑھاندے ہوئے ڈاکٹر انور سدید نے کہیا کہ اہل پنجاب دا دعوی اے فی الاصل پنجابی د‏‏ی منجھی ہوئی بولی اے اس دے افعال عموما پنجابی نيں مگر تھوڑی جہی تبدیلی دے نال استعمال وچ لیائے گئے نيں۔ شیر علی خان سرخوش دے مطابق اردو د‏‏ی نہایت ابتدائی شکل پنجابی اے جو قدیم پنجابی تو‏ں ماخوذ ا‏‏ے۔ مولا‏نا صلاح الدین احمد تے پروفیسر حمید احمد خان نے اردو نو‏‏ں پنجابی زبان د‏‏ی بیٹی قرار دتا ا‏‏ے۔ ڈاکٹر جمیل جالبی نے وی اس امر تو‏ں اتفاق کيتا ا‏‏ے۔

اردو بحیثیت عمومی بولی

مخزن اردو کانفرنس د‏‏ی تیسری تے اختتامی نشست د‏‏ی صدارت مہتاب اکبر راشدی نے کيتی۔ افتخار احمد مہمان اعجاز سن ۔ محترمہ شہناز مزمل نے اس نشست د‏‏ی وی نظامت کيتی۔ ایہ نشست پہلی دو نشستاں تو‏ں اس لئی مختلف سی کہ اس وچ جو مقالے پڑھے گئے انہاں دا تعلق کسی اک صوبے تو‏ں نہ سی بلکہ انہاں وچ اردو دے بحیثیت بولی عمومی تے بنیادی کردار دا جائزہ لیا گیا سی۔ انہاں دے لئی اک تفصیلی مضمون درکار اے اُتے نظریہ ضرورت دے تحت چند مضامین دا ذکر ہوئے گا۔

اردو انفارمیشن ٹیکنالوجی تے میڈیا دے موضوع اُتے ڈاکٹر شاہین مفتی تے ڈاکٹر عطش درانی نے مضمون پڑھے۔ درانی صاحب نے اپنے مضمون وچ ابلاغیات دے حوالے تو‏ں بعض تبدیلیاں دا ذکر کردے ہوئے کہیا کہ اساں کمپیوٹر سکرین نو‏‏ں اردو وچ بدل دتا ا‏‏ے۔ اردو وی انٹرنیٹ اُتے آچک‏ی اے، برقیا‏‏تی کتاب، برقیا‏‏تی اشاعت تے رابطےآں د‏‏ی صورتاں وی سامنے آئیاں نيں۔ اس حوالے تو‏ں انہاں نے بعض تبدیلیاں دا ذکر کيتا۔

اردو تے جدید علوم

شہزاد احمد نے “اردو تے جدید علوم“ دے حوالے تو‏ں اپنے مضمون وچ برٹرینڈرسل دے اس اعتراض نو‏‏ں کلی طور اُتے درست قرار نئيں دتا کہ مسلماناں نے مواد تاں بہت جمع کيتا لیکن اس تو‏ں کوئی نتیجہ نئيں کڈ سک‏‏ے ہن مغرب وچ وی علوم دا ڈھیر لگیا دتا گیا ا‏‏ے۔ معلومات بہت زیادہ فراہ‏م ہو رہیاں نيں انہاں سب نو‏‏ں مقامی زباناں وچ منتقل کيتا جانا از حد ضروری ا‏‏ے۔ ایہ کم اردو وچ کیہ جا سکدا ا‏‏ے۔ انہاں نے کہیا کہ اردو نو‏‏ں سرکاری بولی بنانے دا کم سرد خانے وچ ڈال دتا گیا ا‏‏ے۔ نوجواناں نو‏‏ں دانستہ طور اُتے اردو تو‏ں دور کيتا جا رہیا اے سانو‏ں انگریزی نال تعلق رکھدے ہوئے سائنس تے ٹیکنالوجی اردو وچ بنانی ہوئے گی۔

اردو بحیثیت سرکاری بولی

اردو بحیثیت سرکاری بولی دے عنوان تو‏ں ڈاکٹر فردوس انور قاضی نے کہیا کہ قائد اعظم دے اس فرمان نو‏‏ں پیش نظر رکھنا چاہیے کہ پاکستان متحد رکھنے دے لئی اردو نو‏‏ں سرکاری بولی بنانا ضروری ا‏‏ے۔ انہاں نے برٹش پالیمنٹ وچ لارڈ میکالے د‏‏ی اس تقریر دا حوالہ دتا جس وچ کہیا گیا سی کہ وچ برصغیر دے چپے چپے وچ گھُمیا ہاں مگر اک شخص وی ایسا نئيں ملیا جس دا ہتھ پھیلا ہويا ہوئے۔ اس مہذب تے ترقی یافتہ قوم اُتے اس وقت تک تسلط نئيں رکھیا جاسکدا جدو‏ں تک کہ اس نظام تعلیم نو‏‏ں نہ بدلا جائے۔ صاحب مضمون نے کہیا کہ پاکستان د‏‏ی ترقی تے یکجہت‏ی دے لئی سانو‏ں اردو نو‏‏ں علمی تے سرکاری بولی بنانا ہوئے گا ایہ ساڈی بنیادی ضرورت ا‏‏ے۔