ابن دقیق العید

ابن دقیق العید
(عربی وچ: مُحمَّد بن علي بن وهب بن مُطيع بن أبي الطاعة القشيري القوصي)
جم	22 جولائی 1228   ینبع البحر
وفات	5 اکتوبر 1302 (74 سال)  قاہرہ
عملی زندگی
استاذ	عز بن عبد السلام
تلمیذ خاص	ابو حیان غرناطی ،  علامہ ذہبی
پیشہ	فقیہ ،  قاضی ،  استاد ،  شاعر
مادری زبان	عربی
پیشہ ورانہ زبان	عربی
شعبۂ عمل	فقہ
باب اسلام

شیخ الاسلام، امام المجدد ابن دقیق العید (پیدائش: 22 جولائی 1228ء— وفات: 5 اکتوبر 1302ء) تیرہویں صدی عیسوی وچ مصر دے شیخ الاسلام، فقیہ، محدث سن۔

سوانح

نسب

ناں محمد بن علی اے جدونکہ نسب ایوی‏‏ں‏ اے: محمد بن علی بن وہب بن مطیع بن ابی طاعہ المنفلوطی القوصی الثبجی المصری المالکی الشافعی۔ کنیت ابوالفتح اے۔ القابات تقی الدین، ابن القاضی نیں۔ابن دقیق صحابی رسول بہز بن حکیم القشیری دی اولاد توں نیں۔ تسی‏‏ں دی والدہ شیخ الصالح تقی الدین مظفر بن عبداللہ المقترح دی بیٹی سن۔

پیدائش

ابن دقیق دی پیدائش 15 شعبان 625ھ مطابق 22 جولائی 1228ء نوں بحیرہ احمر دے ساحل اُتے ینبع دے قریب سمندری سفر دے دوران ہوئی جدو‏‏ں اُنہاں دے والدین قوص توں حجاز حج دی ادائیگی دے لئی مکہ پہنچنے والے سن۔

تحصیل علم

تسی‏‏ں دی نشو و نما قوص وچ ہوئی، جتھے تسی‏‏ں نے مالکیہ تے شافعی علما توں حدیث دا درس لیا۔قرأت دی تعلیم حاصل کرنے دے بعد اُنہاں نے فقہ مالکی دی تعلیم اپنے والد توں تے فقہ شافعی دی تعلیم اپنے والد دے تے اُنہاں دے شاگرد بہاء الدین ھبۃ اللہ القفطی توں حاصل دی۔ اِس دے بعد قاہرہ چلے گئے تے اوتھے محمد بن عبدالسلام، ابوالحسن بن فقیر، ابن الرواج توں علم حدیث دی تحصیل دی۔ دمشق وچ شیخ ابی العباس احمد بن عبدالدائم بن نِعمہ المقدسی تے ابوالبقاء خالد بن یوسف توں سماع حدیث کیتا۔ بعد ازاں اسکندریہ چلے آئے تے ایتھے شیخ الحافظ عبدالعظیم المنذری (متوفی 656ھ/ 1258ء) ، محمد بن انجب الصوفی بغدادی، ابوعلی الحسن بن محمد التیمی البکری تے ابوالحسن عبدالوہاب بن حسن الدمشقی توں سماع حدیث دا شرف حاصل کیتا۔ بعد ازاں مصر، بلاد الشام تے حجاز دے علمائے حدیث توں ہور علم حاصل کیتا۔ شیخ الاسلام عز بن عبدالسلام (متوفی 660ھ) توں تلمذ شرف حاصل کیتا۔ عربی زبان تے فقہ دی تعلیم شیخ شرف الدین محمد بن ابی الفضل المرسی توں حاصل کیتی۔اپنی والدہ توں وی سماع حدیث کیتا۔اِس نتیجے وچ اُنئی‏‏ں علم فقہ تے علم حدیث وچ ایسی بصیرت حاصل ہوئی جو اُس زمانے وچ بوہت کم لوگاں نوں حاصل سی۔

مسلک

ابن دقیق ابتداً اپنے والد دے زیر اثر مالکی المذہب سن لیکن بعد ازاں اُنہاں نے فقہ شافعی دی ہمنوائی اختیار کرلی تے اِس وچ مجتہدانہ مقام حاصل کیتا۔

مصر وچ قیام

• ہور پڑھاں: حسام الدین لاچین

ابن دقیق اپنے زمانے دے جید عالم سن جس دی بنا اُتے حکمران تے سلاطین وی اُنہاں دا بے حد احترام کیتا کر دے سن۔ علامہ ابن حجر عسقلانی نے لکھیا اے کہ اک بار جدو‏‏ں اوہ سلطان حسام الدین لاچین توں ملنے دے لئی اُس دے کول گئے تو سلطان تخت توں تھلے اُتر آیا تے مؤدب ہوکر اُنہاں توں تھلے ہوکر بیٹھا۔ مدت تک اوہ اپنے آبائی شہر قوص وچ فقہ مالکی دے قاضی رہے لیکن جدو‏‏ں اوہ قاہرہ چلے گئے تو عہدہ قضا توں دستبردار ہو گئے۔ البتہ 695ھ (1296ء)دے قریب قریب کچھ عرصے تک اُنہاں نے شافعی قاضی القضاۃ دا عہدہ قبول کر لیا۔ اِس عہدے اُتے اوہ کئی سال تک فائز رہے۔ اِس دوران وچ اُنہاں نے متعدد اصلاحی اِقدامات کیتے جس توں مصر وچ نفاذِ قنون دا عمل بہتر ہویا۔

وفات

11 صفر 702ھ مطابق 5 اکتوبر 1302ء نوں ابن دقیق العید دا انتقال قاہرہ وچ ہویا۔ اُنہاں دے جنازہ وچ عوام و خواص دی کثیر تعداد شریک ہوئی جن وچ مصری امرا تے اعیانِ دولت، خصوصاً نائب السلطنت وی شامل سن۔ تدفین قرافۃ الصغریٰ وچ اُنہاں دے استاد عز بن عبدالسلام دے پہلو وچ کیتی گئی۔

تالیفات و لکھتاں

• ہور پڑھاں: شمس الدین سخاوی

حدیث

اَلاِقْتَراح فی بیان الاِصطلاح

• ایہ کتاب علم حدیث دی اصطلاحات دے بیان اُتے مشتمل اے۔اِس وچ ابن دقیق نے محدثین، راویانِ حدیث دے طبقات، کیفیت و سماع و روایت تے احادیث متفق علیہ دی تعریف اُتے عمدہ انداز وچ بحث دی اے۔ ایہ پہلی بار بیروت توں 1406ھ مطابق 1988ء وچ شائع ہوئی سی۔ براکلمان نے اِس کتاب دے قلمی نسخاں دے متعلق لکھیا اے۔

الالمام فی الاحادیث الاحکام

• ایہ کتاب ایسی احادیث دے "ضبط" اُتے مشتمل اے جو احکام توں متعلق نیں۔شیخ الاسلام ابن تیمیہ اِس کتاب نوں کتاب الاسلام قرار دیندے سن تے کہیا کر دے سن کہ: اِس جیسی کتاب نئی‏‏ں لکھی گئی۔ اِس کتاب دی اہمیت دے پیش نظر متاخر علمائے حدیث نے اِس دی شروح لکھی نیں۔ پہلی شرح خود مصنف ابن دقیق نے لکھی اے جس دا ناں الانام شرح الالمام سی۔ علامہ ابن حجر عسقلانی دے بقول اِس شرح دی 20 جلداں سن۔ ایہ شرح ہن ناپید ہوچکی اے۔

الاحکام الاحکام شرح عمدۃ الاحکام

• ایہ کتاب امام تقی الدین عبدالغنی بن عبدالواحد المقدسی الدمشقی (متوفی 600ھ) دی تصنیف عمدۃ الاحکام عن سید الانام من احادیث النبی علیہ السلام دی شرح اے۔ ابن دقیق العید نے ایہ کتاب اپنے اک شاگرد عماد الدین اسماعیل بن محمد بن اثیر الحلبی نوں اِملاء کروائی سی۔ عماد الدین الحلبی نے اِس نوں مرتب کرکے اِس دا ناں احکام الاحکام فی شرح احادیث سید الانام رکھیا۔ امام شمس الدین سخاوی (متوفی 1497ء) نے اس دا حاشیہ وی لکھیا اے۔ ایہ کتاب پہلی بار قاہرہ توں 1372ھ/ 1953ء وچ تے بیروت توں 1981ء/ 1982ء تے 1987ء وچ شائع ہوئی سی۔

شرح

• ہور پڑھاں: الاربعین النوویہ

شرح اربعين النوویہ

• امام نووی نے جو الاربعین النوویہ دے عنوان توں جو الاحادیث دا مجموعہ مرتب کیتا اے، اُس دی شرح بوہت سارے علما نے دی اے۔ ابن دقیق العید نے وی الاربعین النوویہ دی شرح لکھی اے۔

نُبْذۃُ فی علوم الحدیث

اِس کتاب دا اک قلمی مخطوطہ برطانیہ دے کتب خانہ وچ موجود اے۔

رجال الحدیث

رجال الحدیث اُتے اُنہاں نے ابوشجاع احمد بن حسن بن احمد اصفہانی دی التقریب دی شرح بعنوان ’’تحفۃ اللبیب فی شرح التقریب‘‘ لکھی۔ اِس دا اک قلمی مخطوطہ برلن وچ موجود اے جدونکہ عکسی نسخہ قاہرہ وچ موجود اے۔

فقہ

علم فقہ اُتے اُنہاں دی دستیاب شدہ کتب ایہ نیں: 

• شرح مختصر ابن حاجب:  ایہ کتاب فقہ مالکیہ توں متعلق فقہی کتاب اے۔
• مقدمہ المطرزی فی اُصول الفقہ:  اِس دا تذکرہ علامہ ابن حجر عسقلانی نے الدررالکامنہ وچ کیتا اے۔
• علم فقہ اُتے اک مکتوب جو اُنہاں نے اپنے نائب قاضی اخمیم دے ناں لکھیا سی۔ جعفر بن ثعلب الادفوی دی الطالع السعید وچ ایہ صفحہ نمبر597 تا 599 اُتے شائع ہوچکیا اے۔

شعر و ادب

ابن دقیق العید نوں شعر و ادب توں وی دلچسپی رہی۔ اُنہاں دی شاعری دے موضوعات وصف، دوستاں توں فراق دی کیفیت تے نعت نبوی (بالخصوص علی صاحبھا التحیۃ والسلام) اُتے مشتمل اے۔ کچھ قصائد قلمی صورت وچ بغداد، عراق دے اک کتب خانہ وچ موجود نیں۔

ہور دیکھو

• الاربعین النوویہ

حوالے