آئین پاکستان وچ تیرہویں ترمیم
آئین پاکستان وچ تیرہويں ترمیم جو آئین (تیرہويں ترمیم) ایکٹ 1997ء دے ناں توں جانی جاندی اے تے ایہ 1997ء وچ اس وقت دے وزیر اعظم میاں محمد نواز شریف دی حکومت نے منظور کيتی۔ اس ترمیم دی رو توں صدر پاکستان دے اختیارات برائے تحلیل قومی اسمبلی ختم کر دتے گئے تے وزیر اعظم نوں معطل کرنے تے نويں انتخابات دے انعقاد بارے صدر پاکستان دے اختیارات دا وی خاتمہ ہوئے گیا۔ اس ترمیم نوں حکومت تے حزب اختلاف دی حمایت حاصل سی۔
اس ترمیم دے بعد آئین پاکستان توں آرٹیکل اٹھاون 2 ب وچ ترمیم ہوئی جس دی رو توں صدر پاکستان نوں قومی اسمبلی تحلیل کرنے دی اجازت سی جے اوہ اپنی رائے وچ ایہ سمجھدے ہاں کہ ملک یا ریاست وچ ایسی صورت حال جنم لے کہ جدوں حکومت یا ریاست دا انتظام چلیانا آئین پاکستان دی رو توں ممکن نہ رہے تے اس ضمن وچ نويں انتخابات دا انعقاد ناگزیر ہوئے جائے۔
پاکستان وچ قانون ساز قومی اسمبلی دے اراکین اک بار منتخب ہوئے جان تاں عوام دے پاس ایسا کوئی اختیار نئيں رہندا کہ اوہ قومی اسمبلی دی آئینی مدت یعنی پنج سال دے دوران کِسے وی قسم دے احتسابی یا انتخابی عمل دے ذریعے حکومت وقت دی کارکردگی دی جانچ کر سکن۔ ماضی وچ ایہی آئینی خدوخال حکومتی اراکین دے لئی اک طرح توں محفوظ رہنے دا حربہ سمجھیا جاندا رہیا اے تے کئی بار کرپشن دے الزامات ایتھے توں جنم لیندے رہے نيں جنہاں وچوں اکثر سیاسی نوعیت دے شعبدہ بازی کہے جا سکدے نيں۔ بہرحال اس صورت حال وچ کچھ سچائی وی ہُندی سی جداں کہ 1997ء وچ پاکستان نوں ٹرانپیرنسی انٹرنیشنل دی جانب توں کرپشن وچ انتہائی بدترین قرار دتا گیا سی۔ [۱] Archived 2007-03-10 at the وے بیک مشین
اس ترمیم دے چند ہی ماہ بعد آئین پاکستان وچ چودہويں ترمیم منظور کيتی گئی، جس دی رو توں اراکین قومی اسمبلی نوں سختی توں اس گل دا پابند بنا دتا گیا کہ اوہ اپنی متعلقہ سیاسی جماعت دے کِسے وی فیصلے توں انکار نئيں کر سکدے تے جے اوہ ایسا کردے پائے گئے تاں انھاں تادیبی کارروائی جس وچ رکنیت دی معطلی شامل سی دا سامنا کرنا پڑ سکدا سی۔ اس ترمیم دے بعد کِسے وی طرح توں منتخب وزیر اعظم نوں معطل کيتا جانا یا عوامی سطح اُتے اس دا احتساب ممکن نہ رہیا، کیونجے اک بار منتخب ہونے دے بعد کوئی رکن قومی اسمبلی اپنی رائے جسنوں اس نے اعتماد دے ووٹ دے ذریعے ادا کيتا سی توں منحرف ہونا آئینی طور اُتے ممکن نہ رہیا۔ اس ترمیم نے وزیر اعظم دے عہدے اُتے موجود تمام احتسابی نکاات دا خاتمہ کر دتا۔
نواز شریف دی حکومت چودہويں ترمیم دے بعد عوام وچ انتہائی غیر مقبول ہونا شروع ہوئے گئی، حالانکہ انہاں دی جماعت پاکستان مسلم لیگ (نواز) نے دو تہائی اکثریت توں انتخابات جتے سن ۔ انہاں ترامیم تے اس دے بعد دی صورت حال دا پاکستان دی عدالت عظمیٰ نے خاطر خواہ نوٹس لیا تے ايسے وجہ توں چند ہی ماہ وچ وزیر اعظم تے منصف اعظم دے وچکار ادارہ جاندی کشمکش دا آغاز ہوئے گیا۔ اس معاملے دے بعد پاکستان دے منصف اعظم نوں مجبوراً مستعفی ہونا پيا تے رائے عامہ انتہائی ناہموار ہوئے گئی۔ ایہ خیال کيتا جانے لگیا کہ ملک وچ سول آمریت دا راج اے۔
1999ء وچ پاکستان فوج دے سربراہ جنرل پرویز مشرف نے بغیر خون بہائے فوجی کارروائی وچ حکومت اُتے قبضہ کر ليا۔ اس غیر آئینی طرز عمل دی وجوہات بیان کردے ہوئے انھاں نے کئی نکات پیش کیتے، جنہاں وچ اک ایہ وی شامل سی کہ ملک وچ حکومتی کارروائی جانچنے دا کوئی طریقہ کار موجود نئيں سی تے سیاسی قیادت وسیع پیمانے اُتے کرپشن تے مالیاتی غبن وچ ملوث ہوئے چکی سی۔ فوج دی ایہ کارروائی عوامی سطح اُتے انتہائی مقبول تصور کيتی گئی۔ حزب اختلاف وچ محترمہ بے نظیر بھٹو نے وی جنرل پرویز مشرف دا خیر مقدم کيتا۔ بعد وچ پاکستان دی عدالت عظمیٰ نے وی فوج دی اس کارروائی کيتی توثیق کر دتی، وجہ ایہ بیان کيتی گئی کہ تیرہويں تے اس دے بعد چودہويں ترمیم دے نتیجے وچ ریاست و حکومت دے انتظامات آئین پاکستان دی رو توں چلیانا ممکن نہ رہیا سی۔
اکتوبر 2002 وچ پاکستان وچ عام انتخابات دا انعقاد کيتا گیا تے دسمبر 2003ء وچ قومی اسمبلی نے ستارہويں ترمیم دی منظوری دتی جس وچ جزوی طور اُتے تیرہويں ترمیم وچ صدر پاکستان دے معطل شدہ اختیارات نوں بحال کر دتا۔ اس بار صدر پاکستان دے اختیارات برائے تحلیل اسمبلی نوں پاکستان دی عدالت عظمیٰ دی جانب توں توثیق توں مشروط کر دتا گیا۔