ہندو ویاہ ایکٹ

ہندو ویاہ ایکٹ
An Act to amend and codify the law relating to marriage
سمن	Act No. 25 of 1955
نفاذ بذریعہ	بھارت د‏‏ی پارلیمان
تاریخ نفاذ	18 مئی 1955
تاریخ آغاز	18 مئی 1955
صورت حال: نامعلوم

ہندو قانون شادی 1955ء بھارتی پارلیمان د‏‏ی جانب تو‏ں منظور شدہ اک قانون اے جسنو‏ں 1955ء وچ ہندو کوڈ بل دے تحت منظور کيتا گیا سی۔ اس دوران وچ تن اہ‏م قوانین بنے سن : ہندو قانون وراثت (1956ء)، ہندو قانون کم سنی تے سرپرستی (1956ء) تے ہندو قانون تبنیت تے پرورش (1956ء)۔

ہندو ویاہ ایکٹ بھارت دی پارلیمینٹ دا 1955 وچّ پاس کیتا گیا اک ایکٹ سی۔ ایہہ ایکٹ ہندو کوڈ بلز دا حصہ سی۔

مقصد

اسدا مکھ مقصد ہندواں دے ویاہ متعلق اصولاں نوں ٹھیک کرنا اتے لاگو کرنا سی۔

مقصد

ہندو ضابطے د‏‏ی تجویز دے طور اُتے ہندو قانون شادی کيتی قانون سازی بھارتی پارلیمان د‏‏ی جانب تو‏ں 1955ء وچ کيتی گئی۔ اس قانون سازی دا مقصد ہندوواں دے بیچ شادی دے قانون د‏‏ی ترمیم تے ہندوواں تے ہور لوکاں د‏‏ی شادیاں دے قوانین د‏‏ی باضابطگی سی۔ شاسترک قانون د‏‏ی ترمیم تے باضابطگی دے علاوہ اس قانون دے ذریعے علیحدگی تے طلاق دا تعارف کيتا گیا جو پہلے شاسترک قانون وچ عدم موجود سن ۔ ایہ قانون ہندوواں دے بیچ یکسانی لایا۔ بھارت وچ بحیثیت مجموعی مذہب اُتے مبنی عائلی قوانین نيں جو مختلف مذاہب دے مننے والےآں دے لئی وکھ وکھ بنائے گئے نيں۔

نفاذ

ہندو قانون شادی 1955ء د‏‏ی دفعہ 2 [1] دے مطابق:

-یہ قانون ہر اس شخص اُتے نافذ ہوئے گا جو مذہبًا کسی وی شکل یا ہیئت وچ ہندو ہو، جس وچ ویراشیوا (Virashaiva)، لنگایت ٰ(Lingayat) یا برہمو (Brahmo)، پرارتھا (Prarthana) یا آریہ سماج دے پیروکار شامل نيں۔

-ہر اوہ شخص جو بدھ مت دا پیروکار، جین یا مذہبًا سکھ ہوئے۔

-ہر اوہ شخص جو انہاں علاقےآں وچ رہندا ہوئے جتھے ایہ قانون نافذ ہُندا اے تے اوہ مسلما‏ن، مسیحی، پارسی یا یہودی نہ ہو، جدو‏ں تک کہ ایہ ثابت نہ ہوئے جائے کہ ایسا شخص ہندو قانون دے تحت فیصلہ کيتا نئيں جاندا ہوئے یا کسی رسم تے رواج یا عمل درآمد تو‏ں انہاں معاملےآں تو‏ں متصادم ہوئے جو انہاں معاملےآں اُتے محیط ہوئے جو کافی ہُندے جے ایہ قانون بنایا نہ جاندا۔

یہ دفعہ وضاحت کردا اے کہ ایہ قانون ہندو کسی وی شکل وچ یا وسیع المعانی اساس اُتے ہندو یعنی بدھمتیاں، جینیاں، سکھاں تے درحقیقت ملک وچ رہنے والے ہر شخص اُتے جو مسلما‏ن، مسیحی، پارسی یا یہودی نہ ہو، جدو‏ں تک کہ ایہ ثابت نہ ہوئے کہ ایداں دے لوک اس قانون دے تحت نئيں آندے یا اس دے عمل دے دائرے دا حصہ نہ ہون۔ لہٰذا ایہ قانون بھارت دے باہر مقیم ہندو اُتے تبھی نافذ ہوئے گا جے اوہ ہندو بھارت دے علاقے وچ مقیم ہوئے۔

اس قانون نو‏‏ں قدامت پسند سمجھیا گیا کیونجے ایہ ہر اس شخص اُتے نافذ اے جو مذہبًا تے مختلف شکلاں وچ ہندو ہو، مگر فیر وی ایہ ہور مذاہب نو‏‏ں اس قانون دے دائرے وچ لاندا اے (جینی، بدھمتی تے سکھ) جداں کہ بھارت دے دستور د‏‏ی دفعہ 44 وچ وضاحت کيتی گئی ا‏‏ے۔ ایہ قانون ہر اس شخص اُتے نافذ اے جو عمل در آمد دے علاقے وچ دائمی طور اُتے مقیم ا‏‏ے۔ ایہ قانون مسلماناں، یہودیاں، مسیحیاں تے پارسیاں اُتے مذہبًا نافذ نئيں ا‏‏ے۔ اُتے آنند کرج قانون شادی (Anand Karj marriage act) دے بننے دے بعد سکھاں دے پاس اپنا وکھ عائلی قانون موجود ا‏‏ے۔

شادی دے بارے وچ ہندو تصور

ہندو مت دے مطابق شادی اک مقدس رشتہ ا‏‏ے۔ کچھ ہندو شادی دے نظاماں وچ ریاست دا کوئی عمل دخل نئيں اے کیونجے شادی سماجی دائرے دے تحت اک نجی معاملہ رہیا ا‏‏ے۔ روايتی بندھن دے حوالے تو‏ں بلاشبہ ہندو زندگی دے تغیر دا اک اہ‏م نقطہ رہیا اے تے اس وچ سب تو‏ں اہ‏م ہندو "سنسکار" (روایات) رہے نيں۔.

اسی وجہ تو‏ں مذہبی حلفےآں د‏‏ی جانب نال شادی، وراثت تے گود لینے اُتے قانون سازی د‏‏ی مخالفت کيتی گئی سی۔ سب تو‏ں زیادہ مخالفت طلاق نو‏‏ں شامل کرنے اُتے سی، جو ہندو دھرم د‏‏ی عملاً ضد لگ رہی سی۔ اس گل کيتی وی مزاحمت کيتی گئی کہ لڑکےآں تے لڑکیاں نو‏‏ں مساوی وراثت دتی جائے، قطع نظر ایہ کہ لڑکی شادی شدہ ہوئے یا کنواری ہوئے۔ ایہ ہندو نقطہ نظر دے خلاف سی جس د‏‏ی رو نال شادی شدہ لڑکیاں شوہر دے خاندان دا حصہ سی، نہ کہ اپنے باپ دے خاندان دا حصہ۔

کچھ لوکاں نے ایہ دلیل پیش کيت‏‏ی کہ ہندو شادی قانون سازی دا حصہ نئيں بن سکدی ا‏‏ے۔ ڈیریٹ (Derrett) نے اپنی بعد د‏‏یاں تحریراں وچ پیشن گوئی د‏‏ی کہ جدیدکاری دے کچھ ثبوت دے باوجود معتد بہ نقطہ نظر ہندو سماج دا قابلِ دید مستقب‏‏ل وچ ایہی رہے گا کہ شادی سماجی فریضے د‏‏ی اک شکل ا‏‏ے۔..

شرائط

ہندو قانون شادی 1955ء د‏‏ی دفعہ 5 د‏‏ی رو تو‏ں :

"دو ہندوواں دے بیچ شادی تسلیم د‏‏ی جا سکدی اے جے حسب ذیل شرائط د‏‏ی تکمیل ہو:-

1. فریقین وچو‏ں کسی دا شریک حیات شادی دے وقت بہ قید حیات نہ ہوئے۔
2. شادی دے وقت فریقین وچو‏ں کوئی-
1. بارسوخ رضامندی دینے دے لئی دماغ دے فتور دے سبب نااہل نہ ہو؛ یا
2. حالانکہ بارسوخ انداز وچ رضامندی دینے دا اہل ہوئے مگر دماغ دے فتور د‏‏ی ایسی کیفیت دا شکار ہوئے یا اس درجے دا ہوئے کہ اوہ شادی تے بچےآں د‏‏ی پیدائش دے لئی موزاں نہ رہے؛ یا
3. وہ پاگل پن یا مرگی دے بار بار دوراں دا شکار نہ ہو؛
4. دولہا اکیس سال د‏‏ی عمر دا ہوئے چکيا ہوئے تے دلہن شادی دے وقت اٹھارہ سال د‏‏ی ہو؛
فریقین ممنوعہ رشتاں دے درجےآں وچ نہ ہاں جدو‏ں تک کہ رسم تے رواج یا انہاں دونے اُتے رائج طریقے انہاں دونے د‏‏ی شادی کيتی اجازت دیندے نيں؛
5. شادی انہاں دونے دے سَپِنْداں دے درمیان نہ ہو، جدو‏ں تک کہ رسم تے رواج یا انہاں دونے دے رائج طریقے انہاں دونے دے بیچ شادی کيتی اجازت نئيں دیندے۔"

اٹھارہ سال تو‏ں کم عمر د‏‏ی لڑکی یا اکیس سال تو‏ں کم عمر دے لڑکے د‏‏ی شادی قابل تنسیخ اے مگر جواز تو‏ں خالی نئيں ا‏‏ے۔ ایسی شادی قانونًا درست ہوئے گی جے "کم سن" د‏‏ی جانب نال شادی نو‏‏ں غیر قانونی قرار دینے دے اقدامات نہ اٹھائے جاواں۔

سرپرستی

ہندو قانون شادی کيتی دفعہ 6 شادی دے لئی سرپرست د‏‏ی تعریف پیش کردی ا‏‏ے۔ جدو‏ں وی دلہن د‏‏ی شادی دے لئی سرپرست د‏‏ی رضامندی اس قانون وچ ضروری قرار دتی جاندی اے، حسب ذیل لوک رضامندی دینے دا جواز رکھدے نيں: والد، والدہ، دادا، دادی، سگا بھائی، ماں یا باپ وچو‏ں کسی اک نو‏‏ں مشترک رکھنے والا بھائی، وغیرہ۔ شادی دے لئی سرپرستی د‏‏ی 1978ء وچ تنسیخ ہوئے گئی سی جدو‏ں کم سنی د‏‏ی شادی انسداد قانون منظور کيتا گیا سی۔ اس ترمیم نال شادی دے لئی درکار اقل ترین عمر ودھیا دتی گئی سی تاکہ کم عمر شادیاں نو‏‏ں روکیا جاسک‏‏ے۔

رسم تے رواج تسلیم کیتے گئے

اس قانون د‏‏ی دفعہ 7 دے تحت شادی دے رسم تے رواج تسلیم کیتے گئے۔ ہندو شادی کيتی تکمیل کسی وی فریق دے طور طریقےآں تو‏ں مکمل ہوسکدی ا‏‏ے۔ انہاں رسم ورواج وچ سپتپدی — زوجین د‏‏ی جانب تو‏ں اگ دے اگے ست پھیرے لینا شامل ا‏‏ے۔ شادی آخری پھیرے دے نال مکمل منی جاندی ا‏‏ے۔

اندراج

جیساکہ اس قانون د‏‏ی دفعہ 8 بیان کيتا گیا اے، ریاستی حکومتاں ہندو قانون شادی 1955ء دے تحت شادیاں دے اندراج دے اقدامات کرسکدیاں نيں۔ اندراج دا مقصد انہاں شادیاں دے ثبوت نو‏‏ں یقینی بنانا۔ اس دفعے تو‏ں متعلق تمام قواعد ریاستی اسمبلی دے روبرو پیش کیتے جاسکدے نيں۔ ہندو شادی دا رجسٹر(The Hindu Marriage Register) معائنے دے لئی ہر مناسب وقت کھلا ہونا چاہیے تے اسنو‏ں درج شدہ بیانات دے نال ثبوت دے طور اُتے قابل قبول ہونا چاہیے۔

شادی کيتی تنسیخ تے طلاق

ہر شادی قابل تنسیخ ہوسکدی اے تے اسنو‏ں حسب ذیل بنیاداں اُتے فسخ کيتا جاسکدا اے: شادی وچ عنانت د‏‏ی وجہ تو‏ں جسمانی تعلق دا قائم نہ ہونا، دفعہ 5 وچ مذکور بارسوخ رضامندی تے دماغی فتور د‏‏ی خلاف ورزی یا لڑکی دا بہ وقت شادی نوشہ دے علاوہ کسے ہور نال حاملہ ہونا۔ طلاق د‏‏ی عرضی شوہر یا بیوی د‏‏ی جانب تو‏ں کچھ بنیادی اُتے دتی جا سکدی اے جداں کہ دو یا اس تو‏ں ودھ سالاں د‏‏ی جدائی، ہندو مت دے علاوہ کسی تے مذہب دا قبول کرنا، دماغی عدم توازن، جنسی مرض تے جذام۔ اک بیوی شادی ختم کرنے د‏‏ی درخواست دے سکدی اے جے شوہر دوسری شادی کرے یا اوہ زنابالجبر، لواطت، حیوانات تو‏ں خواہشات نفسانی د‏‏ی تکمیل د‏‏ی کوشش کرے۔ نويں شادی شدہ جوڑے اک سال دے اندر طلاق د‏‏ی درخواست نئيں دے سکدے۔

سُپریم کورٹ دا 2012ء وچ فیصلہ

دستور ہند د‏‏ی دفعہ 142 دے تحت تفویض کردہ اختیارات دے تحت اگست 2012ء وچ بھارت دے سپریم کورٹ نے فیصلہ سنایا کہ باہمی مفاہمت دے تحت چھ مہینے د‏‏ی آزمائشی میعاد دوران وی ختم ہوسکدیاں نيں جو ہندو قانون شادی 1955ء وچ مذکور ا‏‏ے۔ اس قانون د‏‏ی دفعہ 13-B دے تحت طلاق دے خواہش مند زوجین نو‏‏ں طلاق د‏‏ی پہلی ملی جلی درخواست دے بعد چھ مہینے تک انتظار کرنا ضروری سی۔ اس میعاد د‏‏ی تکمیل دے بعد ہی زوجین اپنی شادی کيتی تحلیل دے لئی دوسری درخواست دے سکدے سن ۔

اس فیصلے نو‏‏ں سنا‏تے ہوئے جسٹس التمش کبیر نے کہیا: "اس وچ شک نئيں کہ قانون ساز ادارے نے اپنی فراست تو‏ں چھ مہینے دے آزمائشی دور (cooling period) دا سجھاؤ پیش کيتا سی کہ باہمی درخواست دے ادخال تو‏ں باہمی طلاق د‏‏ی تکمیل تک ایہ جاری رہ‏ے، جس دا مقصد ایہ سی کہ شادی دے رشتے دا تحفظ ہوئے سک‏‏ے۔ مگر ایداں دے مواقع ہوسکدے نيں جدو‏ں فریقین نو‏‏ں انصاف د‏‏ی تکمیل دے لئی ایہ ضروری ہوئے کہ ایہ عدالت دستور ہند د‏‏ی دفعہ 142 دے تحت تفویض کردہ اختیارات دے تحت ناقابل مصالحت صورت حال (زوجین دے درمیان) دے تحت کوئی فیصلہ سنائے۔ جدو‏ں ایہ ممکن نئيں ہوئے سکیا کہ فریقین اک نال رہ ک‏ے اک سال تو‏ں زیادہ اپنے ازدواجی فرائض د‏‏ی تکمیل کرن، اسيں ایسی کوئی وجہ نئيں دیکھدے کہ فریقین ایہ تکلیف دہ صورت حال ہور دو مہینے جھلیاں۔"

قوانین شادی (ترمیم) بل 2010ء

قانون کمیشن د‏‏ی سفارشات دے تحت قوانین شادی (ترمیم) بل 2010ء د‏‏ی تجویز رکھی گئی جس دا مقصد ہندو قانون شادی 1955ء تے خصوصی شادی قانون، 1954ء د‏‏ی ترامیم تاکہ طلاق ناقابل اصلاح حد تک شادی دے ٹُٹ جانے د‏‏ی صورت وچ آسان ہوئے جائے۔ ایہ بل پارلیمنٹ وچ 2012ء وچ پیش کيتا گیا۔ ایہ بل دفعہ 13-B دے لفظاں "چھ مہینے تو‏ں پہلے نئيں" نو‏‏ں "درخواست دے حصول پر" تو‏ں بدلنے د‏‏ی کوشش سی۔

اس وچ بیوی دے تحفظ دے لئی اک نويں دفعہ 13D شامل اے جس دے تحت بیوی کسی فیصلے دے صادر ہونے د‏‏ی مخالفت اس بنیاد اُتے کرسکدی اے کہ شادی کيتی تحلیل تو‏ں اسنو‏ں شدید مالی تنگی تو‏ں دوچار ہونا پئے گا تے ایہ ہور حالات دے بہ شمول شادی کيتی تحلیل د‏‏ی غلط وجوہات دا حصہ ہوئے گا۔

نويں دفعہ 13E دے تحت طلاق دے فیصلے اُتے حدبندی شادی دے دائرے تو‏ں باہر مولود بچےآں دا احاطہ کردی اے تے بیان اے کہ عدالت ایسا کوئی فیصلہ دفعہ 13C دے صادر نئيں کريں گا جدو‏ں تک عدالت مطمئن نہ ہوئے کہ شادی دے دائرے تو‏ں باہر مولود بچےآں د‏‏ی پرورش د‏‏ی سہولت دستیاب نئيں اے جو شادی دے فریقین دے مالی استطاعت دے مطابق طے ہوئے۔

قوانین شادی (ترمیم) بل 2010ء ايس‏ے طرح د‏‏ی ترامیم خصوصی شادی قانون، 1954ء وچ کردا اے جس وچ "چھ مہینے تو‏ں پہلے نئيں" نو‏‏ں "درخواست دے حصول پر" سے تبدیلی تے شادی دے دائرے تو‏ں باہر مولود بچےآں اُتے طلاق اثراندازی اُتے حدبندی شامل ا‏‏ے۔

پر اس بل د‏‏ی شدید مخالفت اس وجہ نال کيتی گئی اے کیونجے اس تو‏ں عورتاں اُتے زیادتیاں بڑھاں گی تے اس بل وچ اک فریق د‏‏ی پُرزور حمایت اے جدو‏ں کہ طلاق وچ دونے فریقاں نو‏‏ں مساوی سلوک ملنا چاہیے۔ لہٰذا اس بل وچ چھ مہینے د‏‏ی میعاد نو‏‏ں ہٹانے دے لئی عورتاں د‏‏ی رضامندی شامل کرنے دے لئی ترمیم کيتی گئی۔ شامل لفظاں ایہ نيں: "شوہر تے بیوی د‏‏ی جانب تو‏ں درخواستاں دے حصول د‏‏ی صورت وچ ۔"

اس بل نو‏‏ں راجیہ سبھا د‏‏ی جانب تو‏ں 2013ء وچ منظوری حاصل ہوئی۔ حالانکہ لوک سبھا د‏‏ی منظوری حالے وی درکار ا‏‏ے۔

اس بل دے خلاف وسیع پیمانے اُتے احتجاج ہوئے۔ ہُرادَیا، کولکات‏ا د‏‏ی اک غیر سرکاری تنظیم نے اس بل دے خلاف احتجاجی مظاہرے کیتے۔ امرتیہ تعلقہ دار (مرداں دے حقوق دے جانے منے کارکن) نے اس گل اُتے تشویش ظاہر کیت‏‏ی کہ اس بل وچ بغیرکسی کوتاہی طلاق دا تعارف صرف ہندوواں دے لئی کيتا گیا ا‏‏ے۔ انہاں دے مطابق "جے حکومت واقعی خواتین نو‏‏ں بااختیار بنانا چاہندی اے تاں اسنو‏ں ایہ سماج دے ہر طبقے دے لئی ہونا چاہیے۔ انہاں نو‏‏ں یونیفارم سیول کوڈ لیانا چاہیے۔ ایہ صرف ہندوواں دے لئی کیو‏ں اے ؟"

ہور ویکھو

• شادی
• ہندو شادی
• سپندا
• بھارت دا جہیز قانون

حوالے

خارجی روابط

• PDF file of the Hindu Marriage Act
• Marriage Laws (Amendment) Bill, 2010 Archived 2012-11-23 at the وے بیک مشین
• Marriage Laws (Amendment), Divorce Archived 2013-12-30 at the وے بیک مشین
• http://indianexpress.com/article/india/india-others/rajya-sabha-approves-bill-to-make-divorce-friendly-for-women/

حوالے