ہسٹری آف دی سکھز

ہسٹری آف دی سکھس ڈبلیو ایل میکگریگر دی رچنا اے جو بریٹیش بھارتی فوج وچ اک ڈاکٹر ( سرجن ) دے طور تے نوکری کردا سی ، اس نوں پہلی واری جیمز میڈن نے 1846 وچ دو حصےآں وچ لندن توں چھپوایا سی اتے بولی ڈیپارٹمنٹ پنجاب ، پٹیالہ نے اس نوں 1970 وچ مڑ چھپوایا سی ۔ پہلے حصہ دا ذیلی سرلیکھ اے “ کنٹیننگ دی لائیوز آف دی گروز : دی ہسٹری آف دی انڈیپینڈینٹ سردارز، آر مسلز اینڈ دی لائیف آف دی گریٹ فاؤنڈر آف ید سکھ مونارکی ، مہاراجہ رنجیت سنگھ” اتے ایہہ مکمل طور تے ایہناں موضوعاں نال متعلق اے ۔ ایہہ گل واضع اے کہ ایہہ رچنا احمد شاہ دی تاریخ--ہند اتے پرنسیپ دی رچنا ‘ ‘ لائیف آف رنجیت سنگھ” اتے مشتمل اے ۔ دوسرا حصہ جسدا ذیلی سرلیکھ اے “ کنٹیننگ این اکاؤنٹ آف دی وار بٹوین دی سکھس اینڈ دی بریٹیش ان 1845-46” ، وچ مہاراجہ رنجیت سنگھ دی موت توں بعد پہلی اینگلو سکھ جنگ دے انت تک دا ویروا اے ۔

پہلا حصہ

پہلے حصہ وچ کردار توں علاوہ اٹھارھاں باب ہن ، جنہاں وچوں پہلے چھ باب سکھ گروآں نال متعلق ہن جنہاں وچوں اک سکھ دھرم دے بانی گرو نانک نال متعلق اے ، دوسرا اگلے اٹھ گروآں اتے اگلے چار باب گرو صاحبان دے کرم مطابق دسویں اتے اخیرلے گرو ، گرو گوبند سنگھ نال متعلق اے ۔ اگلے دو باب بندہ سنگھ بہادر دے جیون نال اتے ترقی دے فلسروپ سکھ مسلاں دی ستھاپتی نال متعلق ہن ۔ اس توں اگلے تن باب جو پوری طرحاں تاریخ--ہند کتاب اتے مشتمل ہن ، ایہناں دا تعلقات بارھاں وچوں چھ سکھ مسلاں جویں کہ بھنگی ، فاضلاپوریا ، رامگڑھیا ، کنھیا ، آہلووالیا اتے سکرچکیا نال اے ۔ لکھاری نے باقی مسلاں دا ذکر اس کرکے نہیں کیتا کیونکہ ایہناں نے بریٹیش پربھوستا نوں منّ لیا سی اس کرکے اس دے وچار مطابق ایہہ اسدے مطالعہ کھیتر وچ نہیں آؤندیاں سن ۔ اخیرلے ستّ باب جنہاں دا زیادہ حصہ پرنسیپ اتے احمد شاہ دیاں کتاباں اتے ہی مشتمل اے ، سکھ مہاراجہ رنجیت سنگھ نال متعلق ہن ۔

دوسرا حصہ

دوسرا حصہ ، جس وچ اٹھارھاں باب ہن ، مہاراجہ رنجیت سنگھ دے اکال چلانے نال شروع ہندا اے اتے اس وچ درباری سازشاں دا ذکر اے جو رنجیت سنگھ دے اکال چلانے اپرنت شروع ہوئیاں ۔ اس وچ اینگلو سکھ جنگاں دا ذکر اے اتے بریٹیش دے پنجاب نوں اپنے راج نال ملاؤن نال ایہہ ذکر ختم ہندا اے ۔ مہاراجہ دلیپ سنگھ دا راج اس رچنا دا پرمکھ موضوع اے ۔ لکھاری نے اس ویلے نوں پرچلت بریٹیش نظرئیے توں بیان کیتا اے ۔

تتھاں اتے وضاحت دیاں غلطیاں توں علاوہ اس رچنا وچ سکھاں دی بالکل ہی تعریف نہیں کیتی گئی ، اتے پہلے فارسی اتہاسکاراں دی نقل کرکے اوہناں بارے خاص طور تے بندہ سنگھ بہادر بارے ہلکی ووکیبولری ورتی اے ۔ لکھاری گرو گوبند سنگھ دی مہانتا توں منکر نہیں اے مگر ایہہ سکھ دھرم اتے فلسفے دے سوخم تتاں نوں سمجھن توں اہل اے ۔ ایہہ رنجیت سنگھ دی پیڑھی وچ نوں نہال سنگھ نوں اخیرلا راجا مندا اے اتے لکھدا اے کہ دلیپ سنگھ دے راج ویلے سکھ فوج “ اتنی ہنکار وچ آ گئی سی کہ ایہہ اپنے آپ نوں پنجاب تک محدود ن رکھ کے سارے ہندوستان نوں جتنا چاہندی سی اتے اپنے آپ نوں بریٹیش راج نوں ختم کرن دے یوگ سمجھدی سی ۔ ” میکگریگر دی کتاب اک سدھا اتہاس نہیں اے مگر پھر وی ایہہ اک قیمتی سروت کتاب اے ۔ اس کتاب دا سارتھک لابھ حاصل کرن لئی لکھاری دے ادیش ، پکھپاتاں اتے رویئے نوں دھیان وچ رکھنا پویگا ۔