ہربنس سنگھ جلال

سردار ہربنس سنگھ جلال دا جم نابھہ ریاست دے پنڈ جلال وچ ہویا۔پیؤ دا نام س میہر سنگھ اتے دادا دا نام س مل سنگھ، ماں دا نام چند کور سی۔ جم نانکے پنڈ، انگریزی راج دے پنڈ ڈھلوانوالا ضلع فروزپور وچ ہویا۔

سیاسی حالات

پنڈ ڈھلوانوالا تن راجاں دے جوڑ میل اپر وسیا ہویا سی۔ریاست فریدکوٹ، ریاست نابھہ اتے انگریزی راج۔ اس لئی ایہہ پنڈ تن راجاں دے ظلم دا شکار رہا۔ ایہناں دناں وچ آزادی لہر اپنے پورے ابھار وچ سی اتے حکمران بھی اپنی آخری لڑائی لڑ رہا سی۔ اس لئی آزادی سنگرامیناں اپر گھور ظلم ڈھایا جا رہا سی۔

کوئی بھی راج جو اپنے دیس (صوبے) وچوں انقلابیاں نوں کڈھنا چہندا سی اوہ اوہناں دی کٹ مار کرکے اس تریہدے اپر سٹ جاندا سی اتھے اک چھپڑ ہندا سی۔ اکثر ایہہ انقلابی سیال دیاں ٹھنڈیاں راتاں بناں بستر اتے بناں کھانے توں چھپڑ اپر ہی کٹدے سن۔ جلال دے نانا جی س کشن سنگھ پنڈ دے نمبردار سن اتے سہبے جئداد سن۔ اوہ اکثر اپنے انگریز حکمران توں چوری چھپے ایہناں سنگرامیاں دی لوڑیدی مدت کردے سن۔ ایہناں نوں کھانے کپڑے توں بناں کسے سرکھت جگہ پہچاؤنا بھی اوہ اپنی جمینواری سمجھدے سن۔ زیادہتر اوہناں نوں س ناظر سنگھ بھگتا جاں س جگراج سنگھ کیسروالا جاں سکھاننند کول کجھ دناں لئی پناہ دتی جاندی سی۔ تندرست ہون اپرنت اوہ کوئی پکی پناہ بھال لیندے سن۔

س کشن سنگھ دا اکلوتا پتر گزر جان تے اوہ بہت نربل محسوس کرن لگے۔ کافی ویلے لئی ایہہ سیوا جلال سہب دے پیؤ س میہر سنگھ نبھاؤندے راے۔ بھارت دے سابقہ صدر گیانی ذیل سنگھ دو وار فریدکوٹ ریاست ولوں کڈھے جان تے ٹھنڈھیاں راتاں وچ اتھے اتارے گئے سن۔ ایہناں دی مہمان نواجی دا مان بھی س میہر سنگھ نوں ہانسل ہویا۔ بھانویں ایہہ سبھ کجھ بہت خفیہ تریکیا نال کیتا جا رہا سی، پر ایہہ انگریز دی خفیہ پولیس توں چھپ نہیں سکیا۔

جلال پنڈ وچ اس ویلے اک پولیس چونکی بیٹھی ہوئی سی جسدے انچارج اک خان سہب سن، جو میہر سنگھ دیاں رفتار ودھیاں اپر خاص نگاہ رکھدے سن۔ ایہناں دناں وچ ہی س میہر سنگھ دے گوانڈھی، س جنگیر سنگھ دے اک دوست، س اجمیر سنگھ پنڈ کوئر سنگھ والا توں، جنگیر سنگھ نوں ملن لئی آئے سن۔ اجمیر سنگھ کول 12 بور گن دا لئیسنس سی۔ شراب پین اتے کھانا کھان توں بعد اوہناں باہرلے گھر سون لئی جانا سی۔ سنی گلی لنگھدیاں س جنگیر سنگھ گن چلاکے دیکھنا چہندا سی، پر س اجمیر سنگھ اسنوں مناہ کر راے سن۔ رولا سنکے اک میہربان بزرگ اپنے کوٹھے اپروں اوہناں نوں نصیحت دین آیا۔

اچانک گولی چل گئی۔ نیک بزرگ گولی دا شکار ہو گیا۔ جنگیر سنگھ دے گھر والی نے میہر سنگھ نوں اسدا پتہ کرن لئی کیہا۔ جنگیر سنگھ دوڑ گیا، جو بعد وچ کدے پیش نہ ہویا۔ خان سہب نے پہلے میہر سنگھ اپر جنگیر شنگھ نوں پھڑاؤن دی جمینواری پائی۔ پر جنگیر سنگھ دے پیش نہ ہون اپر کھاناپوری لئی کیس میہر سنگھ اپر پا دتا گیا۔ منڈی رامپرا دے مہاجن بھائیچارے نے مہانراج نابھہ نوں میہر سنگھ دی بیگناہیں وارے دسدیاں بری کرن دی بینتی کیتی۔ مہانراجا نابھہ نے اسنوں پروان کردیاں میہر شنگھ دی رہائی دا حکم کر دتا، پر انگریز سرکار نے مڑ وچار کردیاں خفیہ پولیس دیاں رپوٹاں نوں ادھار بناکے میہر سنگھ نوں موت دی سجا دتی۔ اس سمے س جلال اک سال دے سن۔

مڈھلا جیون

س جلال نے مڈھلی پڑھائی اپنے پنڈ جلال دے پرائیمری سکول وچ حاصل کیتی، جو اک چھپڑ دے کنارے اک ککر ہیٹھ لگدا سی۔ جلال دے دادا جی نے سکول نوں بلڈنگ حاصل کیتی۔ جلال دا پڑائی وچ اکا ہی من نہیں سی۔ اوہ امتحان دین لئی پھول نہیں جانا چہندے سن، پر ماسٹر دیوی دیال گنتی پوری کرن لئی اوہناں نوں پھول لے گئے سن۔ اتھے اک عجیب کوتک ہویا۔جد اوہ ہور بچیاں نال امتحان دے کمرے وچ داخل ہو راے سن تاں اتھوں دی اک بھگتنی بیبی پارو جو سکلی بچیاں ولوں ستائے جان کارن اکثر اوہناں ول روڑے چلاؤندی رہندی سی، اوہناں کول آئی۔ بیبی نے جلال دے سر اپر ہتھ رکھکے اسیرواد دتا اتے اپنے کسے بھگت ولوں اسدی جیب وچ پایا ریوڑیاں دا اک پیکٹ جلال نوں دتا۔ ایہہ چھوٹی جہی گھٹنا جلال لئی اگوں بڑی وردان ثابت ہوئی۔

سماج واد ول جھکاء

جلال نے اگلی پڑائی گورمنٹ ہائی سکول پتو ہیرا سنگھ توں ہانسل کیتی۔ اتھے ہی اوہناں کامریڈ بھور بجندر شنگھ عرف بھورا دی پریرنا نال کمیونجم، سوشلزم دیاں انگریزی، پنجابی، ہندی وچ چھپیاں کتاباں پنجاب بک ڈپو چنڈیگڑھ توں خرید کے پڑھیاں۔

اچیری پڑھائی لئی جلال نے ڈی ایم کالج موگا وچ داخلہ لیا۔ انگریزی دے پروفیسر کے ایل کپور اوہناں لئی پریرنا سروت سن۔ اتھے جلال نوں کارل مارکس اتے سوشلزم تھیلوجی دا پورا مطالعہ کرن دا موقع ملیا۔ پر لینن اتے سٹالن دے مطالعہ نے جلال دا نظریہ بدل دتا۔ اوہناں نوں کمیونسٹ ڈکٹیٹرشپ اتے بادشاہی ڈکٹیٹرشپ وچ کوئی انتر نہیں جاپیا۔ کجھ کو واقعے نے جلال نوں مذہبی سمیت دا مطالعہ کرن دی پریرنا کیتی۔

مذہبی فکر

جلال نے سکھ دھرم دا دوجے دھرماں نال کمپیریٹو مطالعہ کرن لئی، سکھ دھرم، ہندو دھرم، مسلم دھرم، عیسائی دھرم، یہودی دھرم، لاؤتشے، کنفیوشس توں علاوہ نیچرزم، سائیکالوجی، فلاسفی نال متعلق تکربن دس ہزار کتاب اپنی نجی لائبریری وچ شامل کر لئیاں سن۔ اوہناں نوں کمیونزم دے خلاف ڈشکورس دین لئی سکھ سٹوڈینٹ فیڈریشن ولوں کئی وار بلایا گیا سی۔

جلال دی ساہتک اتے مذہبی فکر کارن ہی اوہ بابا ایشر سنگھ، سنت نرین سنگھ نانکشر، ساہ مشتانا جی ڈیرہ سرسا، سری عالمی آف پونے، مہانرشی مہیشیوگی آف رشیکیش، ہربھجن سنگھ یوگی آدی نال نیڑتا پیدا ہوئی۔ اوہناں لوشئینپانی وچ انگریزی دیاں دو کتاباں بھی لکھیاں۔ "نیچر، دی ارجن آف رلیجن" اتے "نیچرل وے ٹو انلائیٹنمینٹ"

سیاسی جیون

جلال سہب گیانی ذیل سنگھ جی دے کافی نزدیک راے ہن۔ اس ویلے گیانی جی پنجاب کانگرس دے پردھان سن۔ اوہناں کول اپنا آواجائی دا کوئی زریعہ نہیں سی۔ جلال نے اپنی کار گیانی جی دے ارپن کیتی اتے آپ ڈرائیور وجوں نال بھی راے، جدوں تک اوہ پنجاب دے وزیر اعلیٰ بن گئے۔ اوہ بچپن وچ ہی کانگرس دے کشان سیل دے پٹیالہ ڈویزن دے کنوینر بنائے گئے۔

جلال نے 1972 وچ کمیونشٹ اتے کانگرس دے سانجھے امیدوار ماسٹر بابو سنگھ دے خلاف آزاد امیدوار وجوں چون لڑی۔ پنجاہ ہزار ووٹ وچوں تن کونی لڑائی وچ ساڈھے چھ ہزار دی لیڈ ملی۔ خرچہ اپنے کولوں صرف ست ہزار ہویا۔ پندراں کو ہزار دی مدت دوستاں رشتے داراں کر دتی۔ سنت پھتیہ شنگھ اتے س دھنا سنگھ گلشن نے بھی آخری ویلے حمایت کر دتی سی، اس لئی اسدے من وچ سنت جی لئی ستکار سی، جو ش بادل نوں چنگا نہ لگا۔

1977 دی چون ویلے بھانویں ٹکٹ تاں سٹئنگ ودھائک ہون کرک جلال نوں مل گئی سی۔ پر بادل گروپ نے کمیوشٹ امیدوار دی حمایت کیتی۔ اس دے واوجود بھی دو ہزار ووٹ دی لیڈ مل گئی۔ اچانک چار ہزار جائھلی پوسٹل ووٹ کمیونشٹ امیدوار دے ہک وچ آؤن دا بہانہ بناکے جلال نوں ہریا قرار دے دتا گیا۔ الیکشن پٹیشن وچ بھانویں انشاپھ مل گیا سی پر اسدا کوئی فائدہ نہ ہویا کیونکے بادل سرکار پونے دو کو سال بعد ہی ٹٹ گئی سی۔

مرکزی سرکار وچ

جلال سہب صوبائی اسمبلی وچ پھیکٹ اینڈ پھگرج مشتمل وچار دین کرکے ودھیا بلارے منے جاندے سن۔ اوہناں دی کھوج ڈٹیکٹو جرنلزم اپر مشتمل سی۔ بھاکھڑا وچ پیدا کیتا جا رہا ہیوی واٹر، خفیہ ڈھنگ نال رشیا نوں دین ورگے کئیاں مصلے اوہناں صوبائی اسمبلی وچ اجاگر کیتے۔ 1977 وچ مرارجی ڈسائی وزیر اعظم بنے۔ س برنالہ کھیتی وزیر سن۔ برنالہ سہب دی سپھارس اپر جلال سہب نوں ایگریکلچر پرائیس کمیشن دا میمبر تعینات کیتا گیا۔ اوہناں دی کھوج مشتمل سبمشن توں متاثر ہوکے ڈسائی سرکار نے اوہناں نوں انڈین ایگریکلچر رسرچ انسٹیچیوٹ پوسا دا ڈائریکٹر تعینات کر دتا۔ ایہہ ادارہ اس ویلے بھارت دیاں 64 کھیتی یونیورشٹیج دا کنٹرول کردی سی۔

سماجی سیوا

اس ویلے س پرکاش سنگھ بادل اکالی دل دے پردھان بن چکے سن۔ بھانوے جلال دے سہرا پروار دی ڈبوالی ٹرانسپورٹ وچ بادل پروار نال ہسیداری توں علاوہ دو تن رستیداریاں بھی سن، پر اوہناں بادل سہب دے پہلے رویئے نوں مکھ رکھدیاں مڑ ناہی اکالی دل وچ سامل ہون وارے سوچیا اتے نانہی ٹکٹ منگی۔ پر کسان ہتاں دی کھاتر سدا ططپر راے۔ جد کسان اتے ترقی نال متعلق بھٹھل سرکار ولوں جاری کیتے گئے سدھاراں اپر الیکشن کمیشن نے ویلے توں پہلاں کوڈ آف کنڈکٹ لاگوُ کرکے روک لگائی تاں جلال سہب نے ہائی کورٹ اتے سپریم کورٹ وچ اس بے انصافی خلاف کیس لڑیا۔ امریکہ دی ودیس ودیسی صنعت نال متعلق ادارہ پک نوں بھارت وچ صنعت لگاؤن لئی سروے کروائے اتے کئی پروجیکٹ منظور بھی کروائے۔ اوہناں دے سماج سیوا نال متعلق سارے عملاں دا ویروا دینا اتھے واجب نہیں اے۔

ایماندار سیاست

س جلال تقریباً 10 کو سال ایکٹو سیاست وچ راے۔ کسے بھی ویلے، کسے بھی کم لئی کسے کم والے توں اک پیسے دا بھی مفاد حاصل نہیں کیتا۔ اوہناں لوکاں دے راجینامیں آپ منتاں کرکے کروائے۔ اج وانگ نجی منافعے لئی بھرا نوں بھرا نال نہیں لڑایا۔

لٹیرا شاہی دا شکار

جلال دی دوجی الیکشن ویلے بادل گروپ ولوں خلاف وچ ملوکا سہب نے بھی اہم رول ادا کیتا، جس کارن اوہ بادل سہب دی نگاہ چڑ گئے۔ اس ویلے نوں لٹیرا شاہی نے جلال دی کئی سو کروڑ روپئے دی جئداد لٹن لئی ورتیا۔ اسدا پورا ویروا اتھے دینا مناسب نہی اے۔