کوسم سلطان
| ماہ پیکر کوسم سلطان | |
|---|---|
 کوسم سلطان دی اپنے فرزند دے ہمراہ تصویر | |
| نائب السلطنت سلطنت عثمانیہ (پہلا عہد حکومت) | |
| نائب السلطنت | 10 ستمبر 1623ء – 18 مئی 1632ء (8 سال 8 ماہ 8 دن) |
| پیشرو | کوئی نئيں |
| جانشین | عائشہ سلطان |
| سلطنت | مراد رابع |
| (دوسرا عہد حکومت) | |
| نائب السلطنت | 8 اگست 1648ء– 2 ستمبر 1651ء (3 سال 25 دن) |
| جانشین | تورخان خدیجہ سلطان |
| سلطنت | محمد رابع |
| والدہ سلطان سلطنت عثمانیہ | |
| فرماں روائی | 10 ستمبر 1623ء– 2 ستمبر 1651ء (27 سال 11 ماہ 23 دن) |
| پیشرو | حلیمہ سلطان |
| جانشین | تورخان خدیجہ سلطان |
| خاصکی سلطان سلطنت عثمانیہ (زوجہ سلطان، شاہی ملکہ) | |
| فرماں روائی | 26 نومبر 1605ء– 22 نومبر 1617ء (11 سال 11 ماہ 27 دن) |
| پیشرو | صفیہ سلطان |
| جانشین | عائشہ سلطان |
| شریک حیات | سلطان احمد اول (1610ء–22 نومبر 1617ء) |
| نسل | شہزادہ محمد مراد رابع شہزادہ قاسم ابراہیم اول عائشہ سلطان فاطمہ سلطان گوہرخان سلطان خانزادہ سلطان عاتکہ سلطان |
| جم | اناستاسیا 1589ء یونانی جزیرے، تینوس، جمہوریہ وینس، موجودہ جنوبی ایجیئن، یونان |
| موت | 2 ستمبر 1651ء (عمر: 62 سال) توپ قاپی محل، استنبول، سلطنت عثمانیہ، موجودہ ترکی |
| دفن | سلطان احمد مسجد، ضلع فاتح، استنبول، ترکی |
| مذہب | سنی اسلام (سابقہ راسخ العقیدہ مسیحی) |
ماہ پیکر کوسم سلطان (ترکی: Kösem Sultan) سلطنت عثمانیہ دی ملکہ تے والدہ سلطان سن۔ کوسم سلطان عثمانی تریخ دی طاقتور و با اقتدار خواتین وچوں اک سن۔ کوسم نے اقتدار دی ایہ قوت تب حاصل کيتی جدوں اوہ 1610ء وچ عثمانی سلطان احمد اول دی محبوب زوجہ بنیاں تے بعد وچ قانونی بیوی ہونے دا درجہ حاصل ہو گیا۔ 1623ء وچ اوہ عثمانی سلطان مراد رابع دی تخت نشینی اُتے والدہ سلطان بنیاں تے بعد وچ اپنے دوسرے بیٹے سلطان ابراہیم اول دی تخت نشاں ہونے اُتے 1640ء وچ دوبارہ اِسی عہدے اُتے فائز ہوئیاں۔ ستمبر 1651ء تک اوہ سلطنت عثمانیہ دی بااَثر ترین خواتین تے طاقتور والدہ سلطان دے طور اُتے جانی جاندیاں سن۔[۱] عثمانی تریخ وچ سلطنت خواتین دے عہد وچ کوسم سلطان تقریباً 46 سال تک سیاسی و انتظامی معاملات وچ دخل انداز رہیاں۔ کوسم سلطان نے تقریباً 9 عثمانی سلاطین دا عہد حکومت دیکھیا۔ ستارہويں صدی عیسوی دے نصفِ اول تک اوہ سلطنت عثمانیہ دا طاقتور ستون تے بنیاد خیال دی جاندیاں سن۔2 ستمبر 1651ء نوں ینی چری بغاوت وچ اُنئيں قتل کر دتا گیا۔ قتل دے بعد اُنئيں عثمانی تریخ وچ والدہ معظمہ، والدہ مقتولہ، والدہ شہیدہ دے ناں توں یاد کیتا گیا۔[۲] عثمانی مؤرخین اُنئيں کوسم والدہ دے ناں توں یاد کردے نيں۔
ابتدائی حالات
سودھوکوسم دا پیدائشی ناں اناستاسیا سی تے اوہ 1589ء وچ یونان دے جزیرے دے اک علاقہ یعنی جزیرہ تینوس وچ پیدا ہوئیاں۔ نسلاً یونانی سن۔[۳] خیال کیتا جاندا اے کہ کوسم دے والد غالباً جزیزہ تینوس دے اک مسیحی راہب سن ۔[۴][۵] مؤرخین و محققاں دی اکثریت نے اِس گل توں اتفاق کیتا اے کہ کوسم دے ابتدائی حالات پردہ خفا وچ نيں جنہاں دے متعلق کچھ وی جاننا ممکن نئيں اے۔[۶] مؤرخ امیلیا بوترووِچ دے مطابق کوسم یتیم سی تے جدوں اُسنوں استنبول دے سلطانی حرم وچ لیایا گیا تاں اُس دی عمر 15 سال سی۔[۷] عثمانی بوسنیائی گورنر نے اُسنوں حرم سلطانی دی خاطر غلام دی شکل وچ استنبول روانہ کیتا جدوں کہ اوہ محض 15 سال دی سی۔ جے ایہ خیال درست ہو تاں اِس لحاظ توں کوسم سلطانی حرم استنبول وچ غالباً 1604ء وچ لیائی گئياں۔اسلام قبول کر لینے دے بعد اُس دا ناں ماہ پیکر رکھیا گیا جس دا معنی اے: چاند دی شبیہ والی۔[۸] بعد وچ سلطان احمد اول دی جانب توں اُنئيں کوسم سلطان دا خطاب تفویض کیتا گیا۔[۹]
خاصکی سلطان
سودھوسلطان احمد اول دے ابتدائی عہدِ حکومت وچ حرم سلطانی شماریاتی دا اقتدار زیادہ ودھیا ہويا سی ۔ سابقہ سلطان محمد ثالث دی بیوی ملکہ صفیہ سلطان جو سلطان احمد اول دی دادی وی سن، سلطنت عثمانیہ اُتے حد درجہ قابض و طاقتور ہوچکیاں سن۔ احمد اول نے اُنہاں دا اثر و رسوخ ختم کرنے دے لئی جنوری 1604ء وچ اُنئيں معزول کر دتا تے مصطفیٰ اول دی معیت وچ پرانے محل (اِیسکی محل، استنبول) بھجوا دتا گیا۔صفیہ سلطان دی معزولی دے بعد سلطان احمد اول دی والدہ خنداں سلطان والدہ سلطان بن گئياں تے حرم سلطانی تے سلطنت عثمانیہ دے حوالہ توں اُنہاں دی سیاسی مشاورت قبول کرلئی گئی۔ مگر خنداں سلطان وی کم عرصہ اِس عہدہ اُتے فائز رہیاں تے 26 نومبر 1605ء نوں خنداں سلطان انتقال کرگئياں۔ سلطنت عثمانیہ دی دو با اقتدار ترین خواتین پے در پے حرم سلطانی تے سیاسی و انتظامی مشاورت توں دور ہوگئياں تاں کوسم دے لئی اِقتدار وچ آنے دا زريں موقع فراہم ہو گیا۔ ستارہويں صدی عیسوی دے پہلے عشرہ وچ (غالباً 1610ء) وچ اوہ سلطان احمد اول دے حرم سلطانی دی خوبصورت ترین کنیزےآں وچ شامل ہوچکیاں سن۔ مورخین دے مطابق اوہ کنیزےآں وچ دوسرے یا تیسرے رتبہ اُتے خیال دی جاندیاں سن۔[۱۰]
بحیثیتِ خاصکی سلطان کوسم سلطان احمد اول دی محبوب زوجہ سن تے اُس نے کئی 5 بیٹےآں تے 4 بیٹیاں نوں جنم دتا۔ اُس دا مقام و مرتبہ حرم سلطانی وچ کافی بلند ہو گیا سی تے اُس دا روزینہ اک ہزار سلطانی آقچہ سی ۔ اولاد دی مختلف شاہی خانداناں وچ شادی بیاہ توں سیاسی تعلقات اُستوار کیتے گئے۔باب عالی دے انگریزی سفیر کونتارینی (Contarini) نے اپنے روزنامچہ وچ لکھیا اے کہ:
" اُس (کوسم سلطان) دی اِطلاع اُتے سلطان احمد اول دی جانب توں اک خاتون نوں سزا دتی گئی جو کوسم توں حسد کیتا کردی سی کیونکہ اُس دا اک بیٹا سلطان توں سی جس دے متعلق اوہ تخت شاہی دا دعویٰ کردی تھی" (دراصل ایہ ماہ فیروز خدیجہ سلطان سی جس دا فرزند عثمان ثانی بعد وچ عثمانی سلطان بنا)۔[۱۰] 1610ء دے بعد توں مختلف سالاں وچ کوسم سلطان احمد اول دی مشیر خاص دے طور اُتے وی اپنی سیاسی و انتظامی قوت نوں بڑھاندی رہی۔ متعدد بار اُس نے اپنا سیاسی مقام خطرے توں بچایا تے متعدد نقصانات برداشت کرنا پئے۔[۱۰] اُس دے اک بہترین کماں وچوں ایہ اے کہ اُس نے مصطفیٰ اول نوں سلطان احمد اول دے ہتھوں محفوظ رکھیا کیونکہ عثمانی خاندان وچ ایہ اُصول رائج سی کہ سلطان تخت نشینی دے وقت اپنے بھائیاں نوں قتل کروا دیندا سی تاکہ کوئی تخت دا دعویدار باقی نہ رہے۔ مصطفیٰ اول توں متعلق ایہ اقدام کوسم دی سیاسی حکمت عملی دے باعث سی کیونکہ سلطان احمد اول دی 1610ء تک کوئی نرینہ اولاد نہ سی تے جے سلطان بقیدِ حیات نہ رہندا تے مصطفیٰ اول قتل کیتا جاچکيا ہُندا تاں عثمانی خاندان وچ تخت نشاں ہونے دے لئی کوئی دوسرا شہزادہ نہ سی ۔
کوسم سلطان بحیثیتِ نائب السلطنت
سودھوکوسم سلطان بحیثیتِ والدہ سلطان
سودھووفات
سودھوکہیا جاندا اے دے کوسم سلطان نوں توڑیا خان نے زہر دتا سی جس دی وجہ توں انہاں دی وفات ہوئی۔
عطیات
سودھواولاد
سودھو| پیشرو صفیہ سلطان |
خاصکی سلطان 26 نومبر 1605–22 نومبر 1617 |
جانشین عائشہ سلطان |
| پیشرو عالمہ سلطان |
والدہ سلطان 10 ستمبر 1623 – 3 ستمبر 1651 |
جانشین تورخان خدیجہ سلطان |
حوالے
سودھو- ↑ Douglas Arthur Howard, The official History of Turkey, p. 195
- ↑ Necdet Sakaoğlu (2007)۔ Famous Ottoman women۔ Avea. p. 129.
- ↑ Finkel, Caroline (2005)۔ Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire, 1300–1923۔ New York: Basic Books. p. 197
- ↑ A.H. de Groot (1993)۔ s.v. Murad IV in The Encyclopaedia of Islam vol. VII. Brill. p. 597.
- ↑ Hogan, Christine (2006)۔ The Veiled Lands: A Woman's Journey Into the Heart of the Islamic World۔ Macmillan Publishers Aus. p. 74
- ↑ Baysun, M. Cavid, s.v. "Kösem Walide or Kösem Sultan" in The Encyclopaedia of Islam vol. V (1986)، Brill, p.272
- ↑ Amila Buturović; İrvin Cemil Schick (2007)۔ Women in the Ottoman Balkans: gender, culture and history۔ I.B.Tauris. p. 23.
- ↑ Redhouse Turkish/Ottoman-English Dictionary (14 ed.)۔ SEV Matbaacılık ve Yayıncılık A.Ş۔ 1997. p. 722.
- ↑ Davis, Fanny (1970)۔ The Palace of Topkapi in Istanbul۔ Scribner. pp. 227–228.
- ↑ ۱۰.۰ ۱۰.۱ ۱۰.۲ Peirce, Leslie P. (1993)، The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire، p.105