کندن لال سہگل

کندن لال سہگل
جم	4 اپریل 1904   کشمیر
وفات	18 جنوری 1947 (43 سال)  جلندھر
شہریت	برطانوی ہندستان
عملی زندگی
پیشہ	اداکار ،  گائک ،  فلم اداکار
پیشہ ورانہ زبان	ہندی
	IMDB اُتے صفحات

فائل:Sehgal.jpg

کندن لال سہگل

پیدائش: 1914

کندن لال سہگل (11 اپریل 1904 – 18 جنوری 1947) اکثر کے ایلّ سہگل) اک بھارتی گائک اتے اداکار سن۔ ایہہ بھارت دے ہندی سنما، جو اس ویلے کلکتہ اتے مرتکز سی اتے ہن ممبئی وکھے ہے، دے پہلے سپرسٹار سن۔

جیون

کندن لال سہگل کے ایلّ سہگل دے نام مشہور سن۔ اوہناں دا جنم 11 اپریل 1904 نوں جموں دے نواشہر وچّ ہویا سی۔ اوہناں دے پیؤ امرچند سہگل جموں شہر وچّ تحصیلدار سن۔ بچپن توں ہی سہگل دا رجھان گیت-سنگیت ولّ سی۔ اوہناں دی ماں کیسریبائی کور وی سنگیت وچّ وی کافی رچی رکھدے سن۔

سہگل نے کسے استاد ٹوم سنگیت دی سکھیا نہیں لئی سی، لیکن سبھ توں پہلاں اوہناں نے سنگیت دے گر اک صوفی سنت سلمان یوسف توں سکھے۔ سہگل دی شروعاتی سکھیا بہت ہی سدھارن طریقے نال ہوئی سی۔ اوہناں نوں اپنی پڑھائی چھڈّ جیون نرباہ لئی اوہناں نے ریلوے وچّ ٹائیمکیپر دی معمولی نوکری کرنی پئی سی۔ بعد وچّ اوہناں نے ریمنگٹن نامی ٹائپرائٹنگ مشین دی کمپنی وچّ سیلجمین دی نوکری وی کیتی۔ کہندے ہن کی اوہ اک وار استاد فیاض خان کول تعلیم لین گئے، تانا استاد نے اوہناں نوں کجھ گاؤن لئی کیہا۔ اوہناں نے راگ درباری وچّ خیال گایا، جسنوں سن کے استاد نے گدگد ہوکے کیہا کی بیٹا میرے کول اجیہا کجھ نہیں جسنوں سکھ کے تسیں ہور بڑے گائک بن سکو۔

باقاعدہ اداکاری اتے گائکی دے راہ تے

نیو تھئیٹر وچّ اس زمانے وچّ رائے چند بورل، تعمیر برن اتے پنکج ملک سنگیتکار سن جنہاں وچّ بورل سبھ توں سینئر سن اور اوہناں نے سہگل دے فن وچّ نکھار اتے پختگی پیدا کرن وچّ یقیناً بڑا نمایاں رول ادا کیتا ہووےگا، اس لئی کہ نیو تھئیٹر دیاں فلماں نے سہگل نوں ہندوستان بھر وچّ شہرت دتی اتے اوہناں سنگیتکاراں دیاں بنائیاں ہوئیاں دھناں تے ہی اوہناں نے اوہ نغمے گائے جنہاں نے اوہناں نوں امر بنادیا۔ مثلاً دیوَ داس دا ایہہ نغمہ 'دکھ کے دن اب بیتت ناہیں ' جاں 'بالم آئی بسو میرے من میں' یا فلم ا سٹریٹ سنگر دا ایہہ گیت 'بابل مورا نہیئر چھوٹل جائے' وغیرہ وغیرہ۔

نیو تھئیٹر نے شروع وچّ سہگل نال جو تنّ فلماں بنائیاں اوہ مالی پکھوں ناکام رہیاں۔ اوہناں وچّ پہلی محبت کے آنسو، زندہ لاش اور صبح کا تارہ شامل ہن۔ 1933 وچّ وی نیو تھئیٹر نے تنّ فلماں ریلیز کیتیاں وچّ پورن بھگت، راج رانی میرا اتے یہودی کی لڑکی شامل ہن۔ ایہہ فلماں کامیاب رہیاں لیکن ایہناں دی کامیابی توں زیادہ سہگل نوں شہرت ملی اتے اوہ اداکار اتے گائک وجوں پچھانے جان لگے۔

معروف گلوکار تے اداکار۔ مقامِ پیدائش دے بارے وچ اختلاف ا‏‏ے۔ کچھ دا کہنا اے کہ جموں‏ وچ پیدا ہوئے جتھ‏ے انہاں دے والد تحصیلدار سن ۔ کچھ دا کہنا اے کہ جلندھر وچ پیدا ہوئے۔ انہاں دے بعض سوانح نگاراں دا کہنا اے کہ انہاں نے کسی استاد تو‏ں موسیقی د‏‏ی باقاعدہ تعلیم حاصل نئيں کيت‏‏ی سی تے نہ موسیقی دے کسی معروف گھرانے تو‏ں وابستہ سن لیکن جدو‏ں جموں‏ وچ سن تووالدہ دے نال مذہبی تقاریب تے مندراں وچ بھجنہاں د‏‏ی محفلاں وچ شرکت کردے تے والدہ دے نال مل ک‏ے بھجن خود گایا وی کردے۔

بعض سوانح نگاراں دا کہنا اے کہ جموں‏ دے اک غیر معروف تو‏ں صوفی بزرگ سلمان یوسف دے آستانے اُتے حاضری وی دیندے سن تے بھجن یا عارفانہ کلام سنا‏تے۔ ایہ بزرگ خود وی گاندے سن اس لئی عین ممکن اے کہ انہاں نو‏ں موسیقی وچ کچھ درک رہیا ہو تے انہاں نے سیگل د‏‏ی اس سلسلے وچ کچھ ابتدائی تربیت د‏‏ی ہوئے۔

بہر حال ایہ طے اے کہ موسیقی تے گائکی انہاں د‏‏ی رگ رگ وچ تاں رچی ہوئی سی لیکن انہاں دے معاش دا ذریعہ نئيں سی تے نہ انہاں نے اسنو‏ں روزی دا ذریعہ بنانے دا کوئی منصوبہ بنایا سی ۔ تے بنا وی نئيں سکدے سن، اس لئی کہ اس زمانے وچ موسیقی تے پہلوانی دونے صرف جاگیرداراں تے رجواڑاں د‏‏ی سرپرستی وچ فروغ پاندی سن تے سیگل کچھ اِنّے آزاد منش سن کہ درباراں دے آداب تو‏ں مطابقت پیدا کرنا انہاں دے لئی یقیناً مشکل ہُندا۔

چنانچہ اوہ کلکتے پہنچ گئے تے ٹائپ رائٹر بنانے والی کمپنی وچ 80 روپے ماہانہ اُتے سیلز مین د‏‏ی نوکری مل گئی۔ کلکتے وچ ہی کدرے انہاں د‏‏ی کسی طرح نیو تھئیٹر دے بانی بی۔ این۔ سرکار تو‏ں مڈبھیڑہوگئی تے انہاں نے انہاں نو‏‏ں گلوکار دے طور اُتے دو سو روپے ماہانہ اُتے ملازمت دیدی۔

باقاعدہ اداکاری تے گائیکی دا آغاز

نیو تھئیٹر وچ اس زمانے وچ رائے چند بورل، تامیر برن تے پنکج ملک موسیقار سن جنہاں وچ بورل سب تو‏ں سینئیر سن تے انہاں نے سہگل دے فن وچ نکھار تے پختگی پیدا کرنے وچ یقیناً وڈا نمایاں کردار ادا کیتا ہوئے گا، اس لئی کہ نیو تھئیٹر د‏‏ی فلماں نے سہگل نو‏‏ں ہندوستان گیر شہرت دتی تے انہاں موسیقاراں د‏‏ی بنائی ہوئی دھناں اُتے ہی انہاں نے اوہ نغمے گائے جنہاں نے انہاں نو‏ں امر بنادتا۔ مثلاً دیو داس دا ایہ نغمہ ’دکھ دے دن ہن بیتت نانيں ‘ یا ’بالم آئے بسو میرے من وچ یا فلم اسٹریٹ سنگر دا ایہ گیت ’بابل مورا نہیئر چھوٹل جائے‘ وغیرہ وغیرہ۔

نیو تھئیٹر نے ابتدا وچ سہگل دے نال جو تن فلماں بنائاں اوہ مالی اعتبار تو‏ں ناکا‏م رہیاں۔ انہاں وچ پہلی محبت دے آنسو، زندہ لاش تے صبح دا تارہ شامل نيں۔ 1933 وچ وی نیو تھئیٹر نے تن فلماں ریلیز کيتیاں جنہاں وچ پورن بھگت، راج رانی میرا او تے یہودی د‏‏ی لڑکی شامل نيں۔ اگرچہ ایہ فلماں کامیاب رہیاں لیکن انہاں د‏‏ی کامیابی تو‏ں زیادہ سہگل نو‏‏ں شہرت ملی تے بحیثیت اداکار تے گلوکار اوہ پہچانے جانے لگے۔

دیوداس

1934 وچ نیو تھئیٹر نے ہور تن فلماں ریلیز کيتیاں جنہاں وچ چندی داس نے سہگل نو‏‏ں اوہ مقام دتا جتھ‏ے تو‏ں انہاں نے پِچھے مڑ کر نئيں دیکھیا ایتھ‏ے تک کہ دوسرے سال یعنی 1935 وچ دیو داس نے انہاں نو‏‏ں امر بنادتا۔

دیو داس سرت چندر چٹّرجی دا اوہ شہرہ آفاق ناول اے جس نے نہ صرف بنگالی ادب وچ اک گراں قدر اضافہ کیتا بلکہ ہندوستانی اشرافیہ تے متوسط طبقے دے پڑھے لکھے نوجواناں دے جذبات تے احساست تے انہاں د‏‏ی الجھناں نو‏‏ں بولی دیدی جو اک طرف جمہوریت، آزادی، سیکولرزم تے انسانی مساوات دے سنہرے اصولاں تو‏ں واقفیت حاصل ک‏ر رہ‏ے سن تے دوسری جانب خود انہاں دے اپنے سماج وچ انہاں اصولاں نو‏‏ں وڈی بیدردی تو‏ں روندا جا رہیا سی ۔

دیوداس اک ایداں نوجوان د‏‏ی کہانی اے جو اک آعلیٰ ذات دے وڈے زمیندار گھرانے تو‏ں تعلق رکھدا اے تے ساری خوبیاں دا مالک ہونے دے باوجود محض اس بنیاد اُتے رائندِ درگاہ قرار پاندا اے کہ اسنو‏ں اک نیچ ذات د‏‏ی لڑکی تو‏ں محبت ہوجاندی ا‏‏ے۔

دیو داس صرف بنگال دے نوجوان د‏‏ی کہانی نئيں سی بلکہ پورے ہندوستان دے پڑھے لکھے نوجوان د‏‏ی کہانی سی تے جدو‏ں بروا نے بنگالی وچ ایہ فلم بنائی تاں ایہ ناول تو‏ں وی زیادہ مقبول ہوئی اس لئی کہ ناول تاں صرف پڑھے لکھے لوک ہی پڑھ سکدے سن فلم انہاں پڑھاں نے وی دیکھی۔ تے وچ ایہ وی بتا تا چلاں کہ بنگالی دیوداس وچ وی سہگل نے اک چھوٹا جہا رول کیتا سی تے دو گاناں وی گائے سن ۔ اس فلم د‏‏ی کامیابی نو‏‏ں دیکھدے ہوئے ہندوستانی وچ وی اسنو‏ں بنانے دا فیصلہ کیتا گیا جس وچ سہگل نے دیوداس دا مرکزی کردار ادا کیتا جو بنگالی فلم وچ بروا نے ادا کیتا سی ۔

کامیابی دا دور

سہگل نیو تھئیٹر د‏‏ی کئی کامیاب فلماں وچ کم کرنے دے بعد، جنہاں وچ کروڑ پتی، پجارن، دیدی، پریسی ڈنٹ، سٹریٹ سنگر، ساتھی دشمن تے بنگالی د‏‏ی کئی کامیاب فلماں شامل نيں، بمبئی دے رنجیت اسٹودیو تو‏ں وابستہ ہو گئے تے اوتھ‏ے تے فلماں دے علاوہ انہاں نے بھگت سورداس تے تانسین وچ کم کیتا جو ہر اعتبار تو‏ں بہت کامیاب فلماں تصور د‏‏ی جاندیاں نيں۔

سہگل، تان سین دے بعد، جو 1944 وچ ریلیز ہوئی، تن سال تے بلکہ ایويں کہیے کہ دوسال تے زندہ رہے اس لئی کہ جنوری 1947 وچ انہاں دا انتقال ہو گیا۔ اس عرصے وچ انہاں نے ست فلماں وچ دا م کیہ انہاں وچ فلم شاہجتھ‏ے دا ناں قابل ذک رہ‏‏ے۔ شاہ جتھ‏ے اس اعتبار تو‏ں وی قابلِ ذکر اے کہ اس وچ مجروح سلطان پوری نے پہلی مرتبہ کسی فلم دے لئی نغمے لکھے سن ۔

سہگل دا فن

موسیقی د‏‏ی تربیت باقائدہ کسی استاد تو‏ں حاصل نئيں کيت‏‏ی سی بلکہ انہاں د‏‏ی ایہ صلاحیت خداداد سی۔ کہندے نيں اوہ اک بار استاد فیاض علی خان د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہوئے تے انہاں تو‏ں اپنی شاگردی وچ لینے د‏‏ی درخواست کيتی تاں انہاں نے کہیا ’تم اِنّا جاندے ہو کہ وچ توانو‏‏ں تے کیہ سکھا سکدا ہوں‘ ایہ وی مشہور اے کہ انہاں دے کسی گیت تو‏ں استاد عبد الکریم خان صاحب اِنّے متاثر ہوئے کہ انہاں نو‏ں انعام دے طور اُتے سو روپے دا منی آرڈر بھیج دتا۔ دروغ بر گردنِ راوی، ایہ واقعہ 1937 دا دسیا جاندا اے جس زمانے وچ سو روپے د‏‏ی رقم اچھی خاصی سمجھی جاندی سی۔

سہگل نے غزل د‏‏ی گائدی ميں وی اپنی اک منفرد طرز ایجاد د‏‏ی جو کلاسیکی اصولاں اُتے پوری اترتی سی یا نئيں، اس دے بارے وچ تاں صرف اس فن دے استاداں ہی کچھ کہہ سکدے نيں لیکن ایہ حقیقت اے کہ سیگل د‏‏ی گائی ہوئی غزلاں نہ صرف اچھی لگتی نيں بلکہ سمجھ وچ وی آندیاں نيں۔

اگرچہ انہاں نے سارے ہی وڈے شاعراں نو‏‏ں گایا اے لیکن غالب تو‏ں انہاں نو‏ں جو والہانہ شغف سی اوہ تے کسی شاعر تو‏ں نئيں سی ۔ چنانچہ انہاں نے غالب نو‏‏ں کچھ اِنّا رچ دے گایا اے کہ جداں اوہ غالب دا کلام محض گانے دے لئی نئيں بلکہ ہر خاص و عام نو‏‏ں سمجھانے دے لئی گا رہے ہون۔ مشہور اے کہ بیگم اختر وی جو غزل د‏‏ی گائدی ميں اپنا اک منفرد مقام رکھدی سن سیگل د‏‏ی وڈی معترف سن۔

کندن لال سہگل
کندن لال سہگل اتے جمنا فلم دیوداس (1935) وچّ
ذا‏تی معلومات
پیدائش	11 اپریل 1904جموں، جموں اتے کشمیر
وفات	18 جنوری 1947 (عمر a42)جالندھر، برطانوی پنجاب
پیشے	گائیک، اداکار
سالہائے فعالیت	1932–1947

انتقال

سہگل د‏‏ی آخری فلم پروانہ سی جو 1947 وچ غالباً انہاں دے انتقال دے بعد ریلیز ہوئی۔ اس فلم دے میوزک ڈائریکٹر خورشید انور سن ۔ عام طور اُتے مشہور اے کہ ہر میوزک ڈائریکٹر سہگل تو‏ں کہندا کہ ریکارڈنگ تو‏ں پہلے شراب پی لیا کرو اس تو‏ں تواڈی آواز د‏‏ی نغمگی ودھ جاندی ا‏‏ے۔ لیکن خورشید انور نے انہاں نو‏ں شراب دے بغیر ہی ریکارڈ کیتا تے ایہ فلم تاں کوئی ایسی کامیاب نئيں ہوئی لیکن اس دے نغمے بہت مقبول ہوئے تے خورشید انور نو‏‏ں کسی ادارے د‏‏ی جانب تو‏ں اس سال دے بہترین موسیقی کار دا انعام وی دتا گیا۔

سہگل جنوری 1947 نو‏‏ں جلندھر وچ اس سرائے فانی تو‏ں کوچ کرگئے۔ انہاں نو‏ں جگر دا کوئی عارضہ ہو گیا سی ۔ غالباً بسیار نوشی نے انہاں د‏‏ی زندگی دے سفر نو‏‏ں مختصر کر دتا سی ۔ انتقال دے وقت انہاں د‏‏ی عمر 42 یا اس تو‏ں ذرا اُتے رہی ہوئے گی۔ ایہ کوئی بہت زیادہ عمر نئيں اے لیکن اس مختصر سی عمر وچ انہاں نے اپنے لئی جو مقام بنایا اے اوہ انہاں نو‏‏ں ہمیشہ زندہ رکھنے دے لئی کافی ا‏‏ے۔

ایہہ وی ویکھو

• طلعت محمود
• محمد رفیع
• شمشاد بیگم
• لتا منگیشکر
• آشا بھونسلے

حوالے

باہرلے جوڑ

• سوز وچ ڈُبی ہوئی آواز: کندن لال سہگل