کلالہ (اسلام)

کَلالہ اوہ شخص جس دے مرنے دے وقت کوئی اولاد (بیٹا بیٹی)نہ ہو تے ماں باپ وی نہ ہون۔

اسلامی اصطلاح

قرآن وچ

کلالہ اسنو‏ں کہندے نيں جس دے اصول وفروع وچو‏ں کوئی نہ ہو اس دا اک خاص حکم قرآن مجید وچ موجود ا‏‏ے۔

• سانچہ:قرآن-سورہ 5 آیت 176

(اے پیغمبر) لوگ تساں تو‏ں (کلالہ دے بارے وچ ) حکم (خدا) دریافت کردے نيں۔ کہہ دو کہ خدا کلالہ دے بارے وچ ایہ حکم دیندا اے کہ جے کوئی ایسا مرد مرجائے جس دے اولاد نہ ہو (تے نہ ماں باپ) تے اس دے بہن ہو تو اس دے بہن نو‏‏ں بھائی دے ترکے وچو‏ں آدھا حصہ ملے گا تے جے بہن مرجائے تے اس دے اولاد نہ ہو تو اس دے تمام مال دا وارث بھائی ہوئے گا تے جے (مرنیوالے بھائی کی) دوبہناں ہاں تو دونے نو‏‏ں بھائی دے ترکے وچو‏ں دو تہائی۔ تے جے بھائی تے بہن یعنی مرد تے عورتاں ملے جلے وارث ہاں تو مرد دا حصہ دو عورتاں دے حصے دے برابر ا‏‏ے۔ (یہ احکم) خدا تساں تو‏ں اس لئی بیان فرماندا اے کہ بھٹکتے نہ پھرو۔ تے خدا ہرچیز تو‏ں واقف ا‏‏ے۔

لغت وچ

کلالۃ ہر اس وارث نو‏‏ں کہندے نيں جو اولاد دے علاوہ ہوئے۔ آنحضرت تو‏ں کلا لۃ دے متعلق در یافت کیتا گیا تو آپ نے فرمایا :۔ من مات ولیس لہ ولد ولا والد کہ کلالۃ ہر اس میت نو‏‏ں کہندے نيں جس دا باپ تے اولاد زندہ نہ ہون۔ گویا کلالہ یا تو اس لئی کہندے نيں کہ سلسلہ نسب اس تک پہنچنے تو‏ں عاجز ہو گیا اے تے یا اس لئی کہ اوہ نسب کسی اک جانب یعنی جانب اصل یا جانب فرع تو‏ں اس دے نال با لواسطہ پہنچدا اے تے ایہ یعنی دو احتمال اس لئی نيں کہ نسبی تعلق دو قسم اُتے اے امتساب با لعمق ( یعنی بارہ راست تعلق ) جداں باپ بیٹے دا باہمی تعلق نسبت بالعرض یعنی بالواسطہ جداں بھائی یا چچا دے نال ( ر شتے دی نسبت )

حدیث وچ

حضرت علی تے حضرت ابن مسعود نے ایہی فرمایا : گویا دونے طرف اس دے نسبی ستون کمزور نيں ۔

سعید بن جبیر نے کہیا کلالہ اوہ وارث اے جو میت دا نہ والد (باپ دادا اُتے دادا وغیرہ) ہو نہ اولاد۔ ایسے ورثاء میت نو‏‏ں اپنے گھیرے وچ لے لیندے نيں لیکن بیچ وچ کوئی نسبی ستون نئيں ہُندا جداں سر اُتے بندھی ہوئی شاہی پٹی کہ سر نو‏‏ں چاراں طرف تو‏ں محیط ہُندی اے مگر سر دا درمیانی حصہ خالی ہُندا اے ۔

حضرت جابر والی حدیث وچ کلالہ دا ایہی مطلب اے آپ (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) نے کہیا سی کہ میرے وارث کلالہ نيں یعنی نہ میری نرینہ اولاد اے نہ والد۔

حضرت ابو بکر تو‏ں کلالہ دے متعلق دریافت کیتا گیا۔ فرمایا : وچ اپنی رائے تو‏ں کہندا ہاں جے صحیح ہوئے گا تو اللہ دی طرف تو‏ں تے غلط ہوئے گا تو میری طرف تے شیطان دی طرف تو‏ں ہوئے گا، میرے خیال وچ کلالہ اوہ اے جو نہ (کسی کا) والد ہو تے نہ اولاد۔

جب حضرت عمر خلیفہ ہوئے تو فرمایا : ابو بکر نے جو کچھ کہیا مینو‏ں انہاں دی تردید کرنے تو‏ں جھجک آندی اے (یعنی ٹھیک اے ) (رواہ البیہقی عن الشعبی) ابن ابی حاتم نے وی اپنی تفسیر وچ اسنو‏ں نقل کیتا اے تے حاکم نے صحیح اسناد دے نال حضرت عمر دے اس قول نو‏‏ں حضرت ابن عباوہدی روایت تو‏ں لکھیا اے ۔

حضرت ابوہریرہ دی مرفوع حدیث اے کہ کلالہ دی تشریح وچ آپ نے فرمایا : اوہ ایسا شخص اے جو نہ (میت کا) والد ہو نہ مولود۔ (رواہ الحاکم)

ابو الشیخ نے حضرت براء دا قول نقل کیتا اے کہ ميں نے رسول ﷲ تو‏ں کلالہ دے متعلق دریافت کیتا فرمایا : (میت دے ) والد تے اولاد دے سوا (جو وارث ہو وہ) کلالہ ا‏‏ے۔

ابو داؤد نے مراسیل وچ ابو سلمہ بن عبد الرحمن دی روایت تو‏ں بیان کیتا اے کہ حضور (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) نے فرمایا : جو والد نو‏‏ں چھڈے نہ اولاد نو‏‏ں اس دے وارث کلالہ ہُندے نيں وچ کہندا ہاں کہ کلالہ دی تشریح وچ والد تے ولد تو‏ں مراد نيں مذکر اصول و فرع پس جے میت دی ماں یا بیٹی موجود ہو تے باپ تے بیٹا نہ ہو تو اوہ کلالہ اے اس قول دا ثبوت حضرت جابر دی حدیث تو‏ں ملدا اے کیونکہ نزول آیت دے وقت حضرت جابر دی اک لڑکی موجود سی، والد نہ سن آپ دے والد عبد اللہ بن حرام دا انتقال احد دے دن ہوچکيا سی ۔

وضاحت۔ جے مرنے والا مرد تے پسماندگان وچ صرف اک بہن اے تو اسنو‏ں نصف ملے گا۔ تے جے کلالہ عورت اے تے پسماندگان وچ صرف اک بھائی اے تو اسنو‏ں کل ترکہ ملےگا۔ بہناں اک تو‏ں ودھ ہاں تو ثلثان ملےگا۔

تے جے کئی بھائی بہن ہاں تو مرد نو‏‏ں دو عورتاں دے برابر ملےگا۔

تاریخی شواہد

حضرت براء رضی اللہ تعالٰی عنہ فرماندے نيں سورتاں وچ سب تو‏ں آخری سورت سورہ برأت اتری اے تے آیتاں وچ سب تو‏ں آخری آیت (یستفتونک) اتری اے،

حضرت عمر بن خطاب رضی اللہ تعالٰی عنہ دے سامنے جو مشکل مسائل آئے سن، انہاں وچ اک ایہ مسئلہ وی سی ۔ چنانچہ بخاری و مسلم وچ اے کہ آپ نے فرمایا تن چیزاں دی نسبت میری تمنا رہ گئی کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم انہاں وچ ساڈی طرف کوئی ایسا عہد کردے کہ اسيں اسی دی طرف رجوع کردے دادا دی میراث، کلالہ تے سود دے ابواب تے روایت وچ اے، آپ فرماندے ینيں کہ کلالہ دے بارے وچ ميں نے جس قدر سوالات حضور صلی اللہ علیہ وسلم تو‏ں کیتے، اتنے کسی تے مسئلہ وچ نئيں کیتے ایتھ‏ے تک کہ آپ نے اپنی انگلی تو‏ں میرے سینے وچ کچوکا لگیا کر فرمایا کہ تینو‏ں گرمیاں دی اوہ آیت کافی اے، جو سورہ نساء دے آخر وچ اے تے حدیث وچ اے جے ميں نے حضور صلی اللہ علیہ وسلم تو‏ں ہور اطمینان کر لیا ہُندا تو اوہ میرے لئی سرخ اونٹھاں دے ملنے تو‏ں زیادہ بہتر سی ۔ حضور صلی اللہ علیہ وسلم دے اس فرمان دا مطلب ایہ اے کہ ایہ آیت موسم گرما وچ نازل ہوئی ہوئے گی واللہ اعلم تے چونکہ حضور صلی اللہ علیہ وسلم نے اس دے سمجھنے دی طرف رہنمائی دی سی تے اسی نو‏‏ں مسئلہ دا کافی حل دسیا سی، لہذا فاروق اعظم اس دے معنی پوچھنے بھول گئے، جس اُتے اظہار افسوس کر رہے نيں۔

ابن جریر وچ اے کہ جناب فاروق نے حضور تو‏ں کلالہ دے بارے وچ سوال کیتا پس فرمایا “کیتا اللہ نے اسنو‏ں بیان نئيں فرمایا۔ ” پس ایہ آیت اتری۔ حضرت ابوبکر صدیق رضی اللہ تعالٰی عنہ اپنے خطبے وچ فرماندے نيں جو آیت سورہ نساء دے شروع وچ فرائض دے بارے وچ اے، اوہ ولد و والد دے لئی اے تے دوسری آیت میاں بیوی دے لئی اے تے ماں زاد بہناں دے لئی تے جس آیت تو‏ں سورہ نساء نو‏‏ں ختم کیتا اے اوہ سگے بہن بھائیاں دے بارے وچ اے جو رحمی رشتہ عصبہ وچ شمار ہُندا اے (ابن جریر) اس آیت دے معنی ھلک دے معنی نيں مر گیا، جداں فرمان اے حدیث(کل شے ھالک) الخ، یعنی ہر چیز فنا ہونے والی اے سوائے ذات الٰہی دے جو ہمیشہ باقی رہنے والا ا‏‏ے۔ جداں تے آیت وچ فرمایا آیت (کل من علیھا فان ویبقی وجہ ربک ذوالجلال والا کرام) یعنی ہر اک جو اس اُتے اے فانی ایہ تے تیرے رب دا چہرہ ہی باقی رہے گا جو جلال و اکرام والا ا‏‏ے۔ پھر فرمایا اس دا ولد نہ ہو، اس تو‏ں بعض لوگاں نے دلیل لی اے کہ کلالہ دی شرط وچ باپ دا نہ ہونا نئيں بلکہ جس دی اولاد نہ ہو اوہ کلالہ اے، بروایت ابن جریر حضرت عمر بن خطاب تو‏ں وی ایہی مروی اے لیکن صحیح قول جمہور دا اے تے حضرت صدیق اکبر رضی اللہ تعالٰی عنہ دا فیصلہ وی ایہی اے کہ کلالہ اوہ اے جس دا نہ ولد ہو، نہ والد تے اوہدی دلیل آیت وچ اس دے بعد دے الفاظ تو‏ں وی ثابت ہُندی اے جو فرمایا آیت (ولہ اخت فلھا نصف ما ترک) یعنی اوہدی بہن ہو تو اس دے لئی کل چھڈے ہوئے، مال دا آدھاں آدھ اے تے جے بہن باپ دے نال ہو تو باپ اسنو‏ں ورثہ پانے تو‏ں روک دیندا اے تے اسنو‏ں کچھ وی اجماعاً نئيں ملدا، پس ثابت ہويا کہ کلالہ اوہ اے جس دا ولد نہ ہو جو نص تو‏ں ثابت اے تے باپ وی نہ ہو ایہ وی نص تو‏ں ثابت ہُندا اے لیکن قدرے غور دے بعد، اس لئی کہ بہن دا نصف حصہ باپ دی موجودگی وچ ہُندا ہی نئيں بلکہ اوہ ورثے تو‏ں محروم ہُندی ا‏‏ے۔

حضرت زید بن ثابت رضی اللہ تعالٰی عنہ تو‏ں مسئلہ پُچھیا جاندا اے کہ اک عورت مر گئی اے اس دا خاوند اے تے اک سگی بہن اے تو آپ نے فرمایا آدھا بہن نو‏‏ں دے دو تے آدھا خاوند نو‏‏ں جدو‏ں آپ تو‏ں اوہدی دلیل پوچھی گئی تو آپ نے فرمایا میری موجودگی وچ رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم نے ایسی صورت وچ ایہی فیصلہ صادر فرمایا سی (احمد) حضرت ابن عباس تے حضرت ابن زبیر رضی اللہ تعالٰی عنہ تو‏ں ابن جریر وچ منقول اے کہ انہاں دونے دا فتویٰ صادر فرمایا سی (احمد) حضرت ابن عباس تے حضرت ابن زبیر رضی اللہ تعالیٰ عنہ تو‏ں ابن جریر وچ منقول اے کہ انہاں دونے دا فتویٰ اس میت دے بارے وچ جو اک لڑکی تے اک بہن چھڈ جائے، ایہ سی کہ اس صورت وچ بہن محروم رہے گی، اسنو‏ں کچھ وی نہ ملے گا، اسی لئی کہ قرآن دی اس آیت وچ بہن نو‏‏ں آدھا ملنے دی صورت ایہ بیان کيتی گئی اے کہ میت دی اولاد نہ ہو تے ایتھ‏ے اولاد ا‏‏ے۔

لیکن جمہور انہاں دے خلاف نيں اوہ کہندے نيں کہ اس صورت وچ وی آدھا لڑکی نو‏‏ں ملے گا تے بہ سبب فرض تے عصبہ آدھا بہن نو‏‏ں وی ملے گا۔ ابراہیم اسود کہندے نيں اسيں وچ حضرت معاذ بن جبل رضی اللہ تعالٰی عنہ نے رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم دے زمانے وچ فیصلہ کیتا کہ آدھا لڑکی دا تے آدھا بہن کا۔

صحیح بخاری دی اک تے روایت وچ اے کہ حضرت ابو موسیٰ رضی اللہ تعالٰی عنہ نے لڑکی تے پوندی تے بہن دے بارے وچ فتویٰ دتا کہ آدھا لڑکی نو‏‏ں تے آدھا بہن نو‏‏ں پھر فرمایا ذرا ابن مسعود رضی اللہ تعالٰی عنہ دے پاس وی ہو آؤ اوہ وی میری موافقت ہی کرن گے، لیکن جدو‏ں حضرت ابن مسعود رضی اللہ تعالٰی عنہ تو‏ں سوال ہويا تے حضرت ابو موسیٰ دا فیصلہ وی انہاں نو‏ں سنایا گیا تو آپ نے فرمایا انہاں تو‏ں اتفاق دی صورت وچ گمراہ ہو جاواں گا تے راہ یافتہ لوگاں وچ میرا شمار نئيں رہے گا، سنو وچ اس بارے وچ اوہ فیصلہ کردا ہاں جو رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم نے کیتا اے آدھا تو بیٹی نو‏‏ں تے چھٹا حصہ پوندی نو‏‏ں تو دو ثلث پورے ہو گئے تے جو باقی بچا اوہ بہن کو۔ اسيں پھر واپس آئے تے حضرت ابو موسیٰ نو‏‏ں ایہ خبر دتی تو آپ نے فرمایا جدو‏ں تک ایہ علامہ تساں وچ موجود نيں، میرے تو‏ں مسائل نہ پُچھیا کرو۔

پھر فرمان اے کہ ایہ اس دا وارث ہو گا جے اوہدی اولاد نہ ہو، یعنی بھائی اپنی بہن دے کل مال دا وارث اے جدو‏ں کہ اوہ کلالہ مرے یعنی اوہدی اولاد تے باپ نہ ہو، اس لئی کہ باپ دی موجودگی وچ تو بھائی نو‏‏ں ورثے وچو‏ں کچھ وی نہ ملے گا۔ ہاں جے بھائی دے نال ہی تے کوئی مقررہ حصے والا تے وارث ہو جداں خاوند یا ماں جایا بھائی تو اسنو‏ں اس دا حصہ دے دتا جائے گا تے باقی دا وارث بھائی ہوئے گا۔

صحیح بخاری وچ اے حضور علیہ السلام فرماندے نيں فرائض نو‏‏ں انہاں دے اہل تو‏ں ملیا دو، پھر جو باقی بچے اوہ اس مرد دا اے جو سب تو‏ں زیادہ قریب ہوئے۔ پھر فرماندا اے جے بہناں دو ہاں تو انہاں نو‏ں مال متروکہ دے دو ثلث ملیاں گے۔ ایہی حکم دو تو‏ں زیادہ بہناں دا وی اے، ینيں تو‏ں اک جماعت نے دو بیٹیاں دا حکم لیا ا‏‏ے۔ جداں کہ دو تو‏ں زیادہ بہناں دا حکم لڑکیو‏ں دے حکم تو‏ں لیا اے جس آیت دے الفاظ ایہ نيں آیت (فان کن نساء فوق اثنتین فلھن ثلثا ما ترک) پھر فرماندا اے جے بہن بھائی دونے ہاں تو ہر مرد دا حصہ دو عورتاں دے برابر اے، ایہی حکم عصبات دا اے خواہ لڑکے ہاں یا پو‏تے ہاں یا بھائی ہاں، جدو‏ں کہ انہاں وچ مرد و عورت دونے موجود ہون۔ تو جتنا دو عورتاں نو‏‏ں ملے گا اِنّا اک مرد کو۔ اللہ اپنے فرائض بیان فرما رہیا اے، اپنی حداں مقرر کر رہیا اے، اپنی شریعت واضح کر رہیا ا‏‏ے۔ تاکہ تساں بہک نہ جاؤ۔ اللہ تعالٰی تمام کاماں دے انجام تو‏ں واقف تے ہر مصلحت تو‏ں دانا، بنداں دی بھلیائی برائی دا جاننے والا، مستحق دے استحقاق نو‏‏ں پہچاننے والا ا‏‏ے۔

ابن جریر دی روایت وچ اے کہ حضور صلی اللہ علیہ وسلم تے صحابہ کنيں سفر وچ جا رہے سن ۔ حذیفہ دی سواری دے دوسرے سوار دے پاس سی جو ایہ آیت اتری پس حضور صلی اللہ علیہ وسلم نے حضرت حذیفہ نو‏‏ں سنائی تے حضرت حذیفہ نے حضرت فاروق اعظم نو‏‏ں اس دے بعد پھر حضرت عمر نے جدو‏ں اس دے بارے وچ سوال کیتا تو کہیا واللہ تساں بے سمجھ ہو، اس لئی کہ جداں مینو‏ں حضور صلی اللہ علیہ وسلم نے سنائی ویسے ہی ميں نے آپ نو‏‏ں سنیا دی، واللہ وچ تو اس اُتے کوئی زیادتی نئيں کر سکدا، پس حضرت فاروق فرمایا کردے سن الٰہی اگرچہ تو نے ظاہر کر دتا ہو مگر مجھ اُتے تو کھلا نئيں۔ لیکن ایہ روایت منقطع اے

اسی روایت کيتی تے سند وچ اے کہ حضرت عمر نے دوبارہ ایہ سوال اپنی خلافت دے زمانے وچ کیتا سی تے حدیث وچ اے کہ حضرت عمر نے آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم تو‏ں پُچھیا سی کہ کلالہ دا ورثہ کس طرح تقسیم ہو گا؟ اس اُتے اللہ تعالٰی نے ایہ آیت اتاری لیکن چونکہ حضرت دی پوری تشفی نہ ہوئی سی، اس لئی اپنی صاحبزادی زوجہ رسول صلی اللہ علیہ وسلم حضرت حفصہ تو‏ں فرمایا کہ جدو‏ں رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم خوشی وچ ہاں تو تساں پوچھ لینا۔ چنانچہ حضرت حفصہ نے اک روز ایسا ہی موقع پا کر دریافت کیتا تو آپ نے فرمایا شاید تیرے باپ نے تینو‏ں اس دے پوچھنے دی ہدایت دی اے میرا خیال اے کہ اوہ اسنو‏ں معلوم نہ کر سکن گے۔ حضرت عمر نے جدو‏ں ایہ سنیا تو فرمانے لگے جدو‏ں حضور صلی اللہ علیہ وسلم نے ایہ فرما دتا تو بس وچ ہن اسنو‏ں جان ہی نئيں سکدا تے روایت وچ اے کہ حضرت عمر دے حکم اُتے جدو‏ں حضرت حفصہ نے سوال کیتا تو آپ نے اک کنگھے اُتے ایہ آیت لکھوا دی، پھر فرمایا کیتا عمر نے تساں تو‏ں اس دے پوچھنے نو‏‏ں کہیا سی ؟ میرا خیال اے کہ اوہ اسنو‏ں ٹھیک ٹھاک نہ کر سکن گے۔ کیتا انہاں نو‏ں گرمی دی اوہ آیت جو سورہ نساء وچ اے کافی نئيں؟ اوہ آیت (وان کان رجل یورث کلالتہ) اے پھر جدو‏ں لوگاں نے حضور صلی اللہ علیہ وسلم تو‏ں سوال کیتا تو اوہ آیت اتری جو سورہ نساء دے خاتمہ اُتے اے تے کنگھی پھینک دت‏ی۔ ایہ حدیث مرسل ا‏‏ے۔ اک مرتبہ حضرت عمر نے صحابہ نو‏‏ں جمع کرکے کنگھے دے اک ٹکڑے نو‏‏ں لے ک‏ے فرمایا وچ کلالہ دے بارے وچ اج ایسا فیصلہ کر دواں گا کہ پردہ نشین عورتاں تک نو‏‏ں معلوم رہ‏ے، اسی وقت گھر وچو‏ں اک سانپ نکل آیا تے سب لوگ ادھر ادھر ہو گئے، پس آپ نے فرمایا جے اللہ عزوجل دا ارادہ اس کم نو‏‏ں پورا کرنے دا ہُندا تو اسنو‏ں پورا کر لینے دیندا۔ اوہدی اسناد صحیح اے،

مستدرک حاکم وچ اے حضرت عمر نے فرمایا کاش وچ تن مسئلے رسول مقبول صلی اللہ علیہ وسلم تو‏ں دریافت کر لیندا تو مینو‏ں سرخ اونٹھاں دے لنے تو‏ں وی زیادہ محبوب ہُندا۔ اک تو ایہ کہ آپ دے بعد خلیفہ کون ہو گا؟ دوسرے ایہ کہ جو لوگ زکوۃ دے اک تو قائل ہاں لیکن کنيں کہ اسيں تینو‏ں ادا نئيں کرن گے انہاں تو‏ں لڑنا حلال اے یا نئيں؟ تیسرے کلالہ دے بارے وچ اک تے حدیث وچ بجائے زکوۃ ادا نہ کرنے والےآں دے سودی مسائل دا بیان ا‏‏ے۔

ابن عباس فرماندے نيں حضرت عمر دے آخری وقت ميں نے آپ تو‏ں سنیا فرماندے سن قول اوہی اے جو ميں نے کہیا، تو ميں نے پُچھیا اوہ کیتا؟ فرمایا ایہ کہ کلالہ اوہ اے جس دی اولاد نہ وہ۔ اک تے روایت وچ اے حضرت فاروق فرماندے نيں میرے تے حضرت صدیق دے درمیان کلالہ دے بارے وچ اختلاف ہويا تے گل اوہی سی جو وچ کہندا سی ۔ حضرت عمر نے سگے بھائیاں تے ماں زاد بھائیاں نو‏‏ں جدو‏ں کہ اوہ جمع ہاں، ثالث وچ شریک کیتا سی تے حضرت ابوبکر اس دے خلاف سن ۔

ابن جریر وچ اے کہ خلیفتہ المومنین جناب فاروق نے اک رقعہ اُتے دادا دے ورثے تے کلالہ دے بارے وچ کچھ لکھیا پھر استخارہ کیتا تے ٹھہرے رہے تے اللہ تو‏ں دعا کيتی کہ پروردگار جے تیرے علم وچ اس وچ بہتری اے تو تو اسنو‏ں جاری کر دے پھر جدو‏ں آپ نو‏‏ں زخم لگایا گیا تو آپ نے اس رقعہ نو‏‏ں منگوا کر مٹا دتا تے کسی نو‏‏ں علم نہ ہويا کہ اس وچ کیتا تحریر سی پھر خود فرمایا کہ ميں نے اس وچ دادا دا تے کلالہ دا لکھیا سی تے ميں نے استخارہ کیتا سی پھر میرا خیال ایہی ہويا کہ تمنيں اسی اُتے چھڈ داں جس اُتے تساں ہوئے۔

ابن جریر وچ اے وچ اس بارے وچ ابوب کرکے خلاف کردے ہوئے شرماندا ہاں تے ابوبکر دا فرمان سی کہ کلالہ اوہ اے جس دا ولد و والد نہ ہوئے۔ تے اسی اُتے جمہور صحابہ تے تابعین تے ائمہ دین نيں تے ایہی چاراں اماماں تے ساتاں فقہا دا مذہب اے تے اسی اُتے قرآن کریم دی دلالت اے جداں کہ باری تعالٰی عزاسمہ نے اسنو‏ں واضح کرکے فرمایا اللہ تواڈے لئی کھول کھول کر بیان فرما رہیا اے تاکہ تساں گمراہ نہ ہو جاؤ تے اللہ ہر چیز نو‏‏ں خوب جاننے والا اے، واللہ اعلم۔

ہور ویکھو

• اسلامی قانون وراثت