کروا چوتھ روزہ دی کہانی تے نسائی احساس
بھارتی لوک رہتل اتے لوک دھرم وچ ورتاں دی خاص مہانتا اے۔ ورت مذہبی اتے اخلاقی دلی خواہش ماتحت رکھ جاندے ہن۔ ورت لئی اپواس اتے اپاس شبد پرچلت ہن | اپواس دا مطلب اے بناں غذا توں رہنا۔ گرمتِ مطابق ‘ستی اصولاں نوں حاصل کرنا ہی ورت دا ودھان اے:
دھیان اشنانسچُ ورت سنتوکھ تیرتھ گیان۔۔
(سری گرو گرنتھ صاحب پنہ ۱۲۴۵)
ورت کہانیاں وچ ورتاں دے مہاتما توں علاوہ ورت-ودھی وچ سادھک نوں چنگے گن گرہن کرن دی سکھیا دتی گئی اے۔ اس دے نال ہی ورت ہمیشہ نرچھل اتے نرکپٹ ہو کے رکھن دی ہدایت دتی ہندی اے۔ اجیہا نہ کرن دی صورت وچ ورت بارے کئی غلط الزام وی دسے جاندے ہن۔ ورت ہمیشہ کسے منو-کامنا دی تکمیل لئی رکھیا جاندا اے۔ ہندی وشوکوش مطابق ورت اجیہا کانسپٹ اے، جس وچ کسے پکار دے تیاگ دا ہونا ضروری اے۔ ایہہ کانسپٹ مذہبی جاں اخلاقی پوترتا دے ماتحت کیتا جاندا اے۔ اس طرحاں دھرم اتے اخلاقیات انسان لئی چنگے گناں نوں حاصل کرن دا زریعہ بندے ہن۔ ویدک رہتل وچ ورت بارے کوئی جانکاری نہیں ملدی۔
ہندو رہتل وچ جنیؤُ حاصل کرن دی پرتھا پرچلت اے۔ جنیؤُ دی رسم یگؤپویت دی رسم دا ہی وگڑیا ہویا روپ اے۔ پرانے ویلے وچ یگؤپویت حاصل کرن والا انسان ہی یگّ کرن دا اہلکار بندا سی۔ یگؤپویت حاصل کرن توں پہلا ورتاچاری کسے نہ کسے نیم جا انشٹھان دا کانسپٹ کردا اے اتے اسدی پالناکرنا وی ضروری منی جاندی رہی اے۔ ویلے دے بیتن نال یگؤپویت حاصل کرن لئی لوڑیندے سداچارک گن اکھوں پروکھے کرکے اس دے باہری گناں نوں ودھیرے مہتا دتی جان لگی۔ اس طرحاں یگؤپویت دی رسم جنیؤُ حاصل تک محدود ہو گئی اتے کانسپٹ نے ورت دا روپ حاصل کر لیا۔ ایہہ رسم خاص انسان دی تھاں عام جن سادھارن دے جیون دا انگ بن گئی اتے کانسپٹ ودھی اتے ممنوعہ وستاں تک محدود ہو گیا۔ ویلے دے بیتن نال ورت دیوی طاقت توں من-اچھت پھل حاصل کرن دے ودھی-ودھان تک سمٹ کے رہِ گیا۔
ورت مذہبی ریتاں مطابق کرم کانڈاں لئی رکھے جاندے ہن۔ نویں یگ وچ ورت سیاسی مقصد لئی وی رکھے جان لگ پئے ہن۔ کسے وی سیاسی جاں معاشی منگ جاں کوئی حق حاصل کرن لئی اس نوں ہتھیار وجوں ورتیا جان لگ پیا اے۔ پنجاب اتے بھارت دے دوسرے صوبےآں وچ کئی طرحاں دے ورت پرچلت ہن، جو وکھریاں-وکھ دیوی طاقتاں لئی راکھویں کیتے گئے ہن۔
کروا چوتھ دی ورت(روزہ) صنف سودھو
کروا چوتھ دا ورت سہاگناں رکھدیاں ہن اتے ایہہ ورت غوری (پاروتی—شو جی دی بیوی) نوں خوش کرن لئی رکھیا جاندا اے۔ لوک خیال اے کہ اس ورت دا دیوی پھل، سہاگ دی لمی عمر اے۔ کروا چوتھ دا ورت سہاگناں دا ورت اے۔ ایہہ ورت عورتاں نرجل رہِ کے مکمل کردیاں ہن۔ عام پرتھا اے کہ ورت دے ودھی-ودھان مطابق ورت رکھن توں پہلاں ورتاچاری اس ورت دی کہانی/پاٹھ کردے ہن۔ ایہہ اک اجیہا ورت اے، جس دی کہانی سہاگناں آپ نہیں کردیاں، سگوں کسے براہمنی کولوں سندیاں ہن۔ براہمنی عورت صنف دی لکھائک اے۔ منوں نے سماج دی ورگ-ونڈ ویلے براہمن نوں سبھ توں اچا درجہ دتا اے۔ اس مطابق براہمن شاستراں دا مطالعہ کرن والا انسان اے اتے شاستراں مطابق انشٹھان کرن والے دا من، وعدہ اتے سریر توں ہون والے نت دے کرم-کانڈاں دے الزام توں مکت ہندا اے۔ براہمنی براہمن دی دھرم بیوی نوں آکھیا جاندا اے۔ سماج وچ اس دا رتبہ اتے خاص کر عورت ورگ وچ اس دا تھاں براہمن وانگ ہی اچا منیا جاندا اے۔
کروا چوتھ دی ورت کہانی سناؤن والی وکتا عورت (براہمنی) اتے سنن والا سروتا ورگ وی عورتاں دا گروہ ہی ہندا اے۔ وکتا دھر، سنبودھنی برتی راہیں اس کہانی نوں بیان کردی اے۔ وکتا اتے سروتا دوویں دھراں عورت ورگ نال تعلق رکھدیاں ہن، جس کارن اس کہانی وچ ناری سنویدنا دا ہونا سبھاوک اے۔
برتاتکار غیر-حاضر ہون کارن اس کہانی دے کئی روپانترن ملدے ہن۔ اس مطالعہ لئی جو کہانی-پاٹھ بنیاد بنایا گیا اے اس دا پاٹھ براہمن عورت توں سن کے قلمبدھ کیتا گیا اے۔ ورت کہانی نال متعلق ہر پاٹھا اتے اس پاٹھ وچ بہت انتر اے۔ اس کہانی وچ پوجا ودھی اتے پوجا گیت وی شامل ہن۔
کروا چوتھ دا ورت سہاگناں دا ورت اے۔ ایہہ ورت کتک دے مہینے دے ہنیرے پکھ دی چوتھ نوں آؤندا اے۔ کروا دا مطلب اے پانی دا بھریا برتن یعنی چھوٹا گھڑا جاں کجا۔ ایہہ نرجلا ورت اے اتے عورتاں سورج نکلن توں پہلاں تاریاں دی لوء وچ انّ، پھل تو مٹھائی، آدی وستاں،جیہناں نوں 'سرگھی' کیہا جاندا اے، کھا کے اپنا ورت شروع کردیاں ہن۔ پھر سارا دن بھکھیاں رہِ کے اتھوں تک کہ پانی وی نہیں پیندیاں۔ رات نوں جدوں چندرما نکلدا اے تاں اس نوں ارگھ دے کے پانی پیندیاں ہن اتے ہور وستاں کھا کے ورت کھولھدیاں ہن۔ ایہہ پانی کروئے وچ ہندا اے۔ اجکلھ مٹی دے کروئے دی تھاں دھاتاں دے برتنا دا استعمال ہون لگ پیا اے۔ پانی دا بھریا کروآ زندگی دا پرتیک اے۔ کرئے دے کارن ہی اس ورت دا ناں کروا چوتھ پیا اے۔ چوتھ چندرما دے ہنیرے اتے چاننے پکھ دے چوتھے دن نوں آکھیا جاندا اے۔ ہنیرے پکھ نوں بھارتی جیوتش اتے دھرم وچ اشبھ منیا گیا اے۔ چوتھ نوں لوک رہتل وچ اشبھ منیا اے۔ مہامبھارت دی اک کہانی مطابق بھادروں دے مہینے دے چاننے پکھ دی چوتھ نوں چندرما سبھ توں پہلاں نظر آوے تاں کلنک لگدا اے۔ اس چوتھ نوں سنکٹ چوتھ وی کیہا جاندا اے۔ مرتک انسان دے پھلّ چنن دی رسم چوتھے دن کیتی جاندی اے۔ ایہہ ورت کتک دے مہینے دی پورنماشی تے چوتھے دن بعد آؤندا اے ۔ کتک دے مہینے متعلق کئی طرحاں دے اندھ-یعقین ملدے ہن اتے کوئی وی شبھ کم اس مہینے وچ کرن توں گریز کیتا جاندا اے۔ اس طرحاں کتک دا مہینہ چندرما دا ہنیرا پکھ اتے چوتھ دا دن اشبھ ہون کرکے کسے سنبھاوی حادثہ دے واپرن دا خدشہ لوک نفسیات وچ بیٹھ جاندا اے۔ اسے لئی سنبھاوی حادثہ توں بچن لئی عورتاں سہاگ دی رکھیا لئی کروا چوتھ دا ورت رکھدیاں ہن۔ مرد پردھان سماج وچ عورت دا تھاں دوجیلا اے۔ بیواہ عورت دی دجیلی ہوند کارن حالت ہور وی تاسدک بن جاندی اے۔ سوہرے گھر وچ عورت دی قدر شوہر دے کارن ہی اے۔ جس کارن عورتاں سدا سہاگناں رہن لئی گوراں دی پوجا کردیاں ہن۔ گوراں (پاروتی) اکھنڈ سہاگوتی عورت منی جاندی اے۔
اس ورت کہانی دی ہیروئن ویرانوالی اپنے سہاگ نوں موت توں بچاؤن لئی ورت رکھدی اے۔ جیکر اس کہانی دا مطالعہ کیتا جاوے تاں ایہہ کہانی ناری جدوجہد دی گاتھا نوں بیان کردی اے ۔ مدھکالی ساہت، ہیرو پردھان رہا اے۔ ہیروئن دا پاتر گون روپ وچ وچردا رہا اے۔ ایہہ کہانی ہیروئن- پردھان ہون کرکے اس ویلے دیاں کہانی روڑھیاں نوں بھنگ کردی اے۔ دجیلی سرجنا دا کسے رچنا وچ مرکز-نقطہ بننا ہی سماج لئی سبھ توں وڈی چیلنج اے۔ ایہہ چیلنج ودروہ دا ہی پرتیک سمجھی جاندی اے۔
کروا چوتھ دی ورت کہانی سودھو
کروا چوتھ دی ورت کہانی مطابق اس کہانی دی ہیروئن ویرانوالی ستّ بھراواں دی اکّ اک بھین اے۔ ستّ دی گنتی نوں ویلے دی اکائی منیا جاندا اے۔ ہفتے دے ستّ دن مل کے ویلے دا جٹّ بندے ہن۔ سورج دیاں کرناں دے ستّ رنگ ہندے ہن، ایہہ رنگ زندگی دے وکھ وکھ مطلب پیش کردے ہن اتے ایہہ اکٹھے ہو کے پکاش دا اثر دیندے ہن۔ اسے طرحاں لوک یعقین اے کہ سورج دے ربّ نوں ستّ گھوڑے کھچدے ہن، ایہہ ستّ گھوڑے سورج دیوتا دے رتھّ لئی طاقت دا پرتیک ہن۔ لوک کہانیاں وچ ایہہ ستّ دی روڑھی عام ورتی گئی اے۔ پنجابی دی مشہور پریت کہانی وچ رانجھے دے ستّ بھرا ہن۔ سکھ میتھالوجی وچ دکھ بھنجنی بیری نال متعلق رجنی دی کہانی وچ رجنی سمیت ستّ بھیناں ہن۔ اسے طرحاں اک ہور کہانی وچ بابا بڈھا جی ولوں بی بی بھانی نوں ستّ پتراں دا ور دین دا ذکر ملدا اے۔ اس طرحاں کہانیاں وچ ستّ دی کہانی-روڑھی جٹّ اتے طاقت دے روپ وچ ورتی گئی اے۔ اس ورت کہانی وچ ستّ بھرا انسانی طاقت دا روپ ہن۔ کھیتی باڑی یگّ وچ مانو طاقت دا بہت اہم تھاں رہا اے۔ کسے پروار کول جنی ودھ مانو-طاقت ہندی سی، اتنا ہی اوہ خوشحال ہندا سی۔ اس کہانی نال متعلق گیت دے حاصل حوالیاں وچ اٹیرن، کتن، وٹن دیاں واقعے کھیتی باڑی یگ دی پیشکاری کردیاں ہن۔ ستّ بھراواں دی کہانی روڑی خوشحال جیون دا چہنت اے۔ کہانی وچ ویرانوالی دا ویاہ کدوں اتے کس نال ہویا اے، اس متعلق کوئی حوالہ نہیں ملدا۔ سہاگ دی رکھیا لئی اوہ ورت وی پیکے گھر وچ رکھدی اے۔ حالت دا ورودھابھاس ایہہ اے کہ اوہ جس انسان دی لمی عمر لئی کامنا کر رہی اے، اوہ اس توں در اے یعنی اس ویلے ویرانوالی دی زندگی وچ اس انسان دی ہوند منفی اے۔ میتھالوجی وچ ذکر ملدا اے کہ جدوں راجا رام نے اولاد دی پراپری لئی اشومیدھ یگّ کیتا تاں اس ویلے سیتا وی موجود نہیں سی۔ دوواں واقعے وچ جس انسان لئی کم کیتا جا رہا اے، جدوں غیر حاضر ہن۔
ویرانوالی کولوں نرجل رہن کارن بھکھ برداشت کرنی اسیہہ ہو جاندی اے۔ بھرا بھین دی رکھیا لئی ڈھینگری بال کے بناوٹی چندرما دیندے ہن اتے اوہ ارگھ دے کے ورت کھولھ لیندی اے۔ ویدک دور وچ اس بناوٹی چندرما نوں ارنی آلہ کیہا گیا اے | ارنی ولوں پیدا کیتی اگّ شبھ منی گئی اے۔ اس نال متعلق خیال ایہہ اے کہ انسان جدوں جنگلاں جاں پہاڑاں وچ رہندا سی، اوہ لکڑاں بال کے اگّ نوں اچیاں کر دندا سی۔ اس طرحاں ایہہ اگّ اک تاں بھلے بھٹکے مسافرا نوں ٹھاہر دا ٹکانا دسدی سی اتے سمت دسن دا کم وی دیندی سی دوسرا جنگلی جانور وی اس دے نیڑے نہیں سن آؤندا۔ اس طرحاں ایہہ اگّ انسانی جیون دی رکھیا وچ اپنا یوگدان پاؤندی سی۔ کروا چوتھ دی ورت کہانی وچ ایہہ بناوٹی چندرما رکھ تے پیاس نال بحال ہوئی ویرانوالی لئی جیون رکھیا دا زریعہ بندا اے۔
لوک-یعقین اے کہ ورت دے اصولاں نوں توڑنا جاں النگھنا کرنی کسے ماڑی حادثہ دا سوچک اے۔ ویرانوالی وی جد اصولاں دے الٹ اس ورت نوں انجان وچ توڑدی اے تاں اس حادثہ دا ماڑا نتیجہ واپردا اے۔ اس حادثہ دا ردعمل ایہہ ہویا کہ اس نوں شوہر دی موت دا سنیہا آ جاندا اے۔ برتانتکار نے اس جگت راہیں اس دے شوہر دی ہوند نوں ختم کرن دا یتن کیتا اے۔ ویرانوالی نوں اس توں بعد شوہر دی ہوند دا احساس ہندا اے اتے سوہرے گھر چلی جاندی اے۔
کہانی وچ برتانتکار نے ایہہ ذکر کیتا اے کہ اتھے جا کے اوہ شوہر دے سریر 'چوں سولاں کڈھدی اے۔ سول وی دکھ دا چہنت اے، اس طرحاں اوہ سنکٹ ویلے شوہر دا ساتھ دیندی اے اتے اوہ جسمانی سنکٹ 'چوں باہر آ جاندا اے اتے جیونت ہو جاندا اے۔ شوہر دا جیونت ہونا اسدی سماجی حدّ دا پرتیک اے، جو شوہر دے ساتھ نال ممکن ہندا اے۔ شوہر-بیوی دا ساتھ انسانی طاقت دے دگنا ہون دا پرتیک اے۔ مانو-طاقت دا ودھنا خوش حالی دا پرتیک اے۔ شائع ورت کہانیاں شوہر-بیوی دے خوشحال جیون دی شروعات نال ختم ہو جاندیاں ہن۔ پر جس کہانی پاٹھ نوں مطالعہ لئی لیا گیا اے، اسدی کہانی اگّ وی چلدی اے۔ سولاں کڈھدیاں جد گنتی دیاں کجھ سولا رہِ جاندیاں ہن تاں ویرانوالی کروئے خریدن چلی جاندی اے۔ کروئے خریدن جان دی حادثہ اسدی ہوند نوں منفی کر دیندی اے۔ ویرانوالی دی غیر حاضری وچ ایہہ کم اس دی لونڈی کردی اے | اس ویلے دوران راجا ہوش وچ آ جاندا اے تاں اوہ لونڈی نوں رانی سمجھ لیندا اے۔ لونڈی دا رانی بن کے اس دی زندگی وچ وچرنا اسدی ولاسمئی زندگی دا چہنک اے۔ شکار کھیڈن جان والی حادثہ وی رجواڑا گٹھ دیاں قدراں قیمتاں نوں پیش کردی اے۔
ویرانوالی دا لونڈی بن کے وچرنا اسدی اہوند دا پرتیک اے، اوہ اپنیاں بھاوناواں اتے منو-سنویدناواں آٹکاٹھ (لکڑی )دی گڈی نال سانجھیاں کردی اے۔ ایہہ گڈی راج ولوں خریدیا گیا تحفہ اے۔ ایہہ آٹکاٹھ دی گڈی اس عورت دی نمائندگی کردی اے، جو بے زبان اے اتے سبھ کجھ سہن کردی اے۔ آٹکاٹھ دی گڈی نال گلاں کردیاں اسدا ایہہ کہنا جو رانی سی، اوہ گولی بن گئی اتے جو گولی سی، اوہ رانی بن گئی، اسدی ترسمئی نفسیات دی ابھویکتی اے۔ ویرانوالی دے شوہر نوں جدوں اصلیت دا پتہ لگدا اے تاں اوہ نیاں کرن لئی امتحان لیندا اے۔ بھارتی سماج وچ عورت نوں پتیورتا بنن لئی کئی طرحاں دیاں پریکھیاواں وچوں لنگھنا پیندا رہا اے۔ رامائن وچ سیتا نوں آگنی امتحان وچوں گزر کے اپنے پتیورتا ہون دا ثبوت دینا پیندا اے۔ امتحان لین لئی اوہ پٹّ دا کپڑا وچھا دندا اے۔ پٹّ یعنی ریشم اچّ-گٹھ دے جیون دی نمائندگی کردا اے۔ گولی دے اپروں لنگھن نال کپڑے نوں وٹّ پے جاندے ہن، جدوں کہ ویرانوالی دے لنگھن نال کپڑا اسے طرحاں وچھیا رہندا اے۔ ایہہ حادثہ دوہاں دی زندگی دے طور-طریقیاں تے عادتاں نوں پیش کردی اے۔ کپڑے دا وچھیا رہنا سلیقے دا پرتیک اے اتے سلیقہ اچ-پدھر دی زندگی دا چہنت اے۔ اس طرحاں ویرانوالی اپنی زندگی دے سلیقے کارن اپنا حق حاصل کرن وچ کامیاب ہندی اے۔ شوہر دی زندگی وچ واپسی اسدی جت دا پرتیک اے۔
کہانی سنن توں بعد عورتاں کروئے وٹاؤندیاں ہن اتے گیت گاؤندیاں ہن
وانُ پیر پائی نہ
ستے نوں جگائی نہ
رسے نوں منائیں نہ
سوئی 'چ دھاگہ پائیں نہ
کتیں ن اٹوریں نہ
گھم چرکھڑا پھیریں نہ
ویراں دی بھین کروڑا
بھین سہاگن کروڑا
چونڈی کئی پایا |
اس گیت راہیں عورتاں اک دوسری نوں حق حاصل کرن لئی رابطہ کرن دا سنیہا دندیاں ہن۔ جے شوہر نہ جاوے تاں اپنی ہوند دا احساس دواؤن لئی مناؤنا نہیں چاہیدا اتے اکّ دوسری نوں اس حالت وچ گھریلو کم کرن توں وی ورجدیاں ہن۔ عورت دے گھریلو کم ونڈن نال گھروگی جیون گورن ہو جاندا اے۔ اس گیت دے نال اوہ وال وچ رکھیا سامان وی آپس وچ وٹاؤندیاں ہن۔ تھال من دا پتیک اے اتے سمان وچاردھارا دا | گربانی مطابق :
تھال وچ تن وستو پئیؤ ستُ سنتوکھ وچارُ ۔۔
(سری گورُ گنتھ صاحب ،پنہ ۱۴۲۹)
ایہہ عورتاں اپنی دماغی سنویدنا اتے وچاردھارا نوں اکّ دوسری نال سانجھیا کردیاں ہن۔ تھال وچ رکھے سمان نوں 'بیہا' کیہا جاندا اے۔ بیہے دا کوش گت مطلب اے باسی غذا، یعنی اوہ غذا جو تازہ نہیں اتے صحت لئی نقصان دہ اے۔ اتھے غذا وچاردھارا دا چہنت اے اتے ایہہ اوہ وچاردھارا اے، جو پرانے اے اتے جس دی مہتا نہیں رہی اتے سماج دے ترقی لئی رکاوٹ والی اے۔ ایہہ بیہا، ویاہتا شوہر-بیوی نوں کھان توں ورجن دا مطلب اے پرانے قدراں قیمتاں نوں اپناؤن توں روکنا جو ویاہتا زندگی وچ کئی مشکلاں پیندا کردیاں ہن۔ ایہہ عورتاں حق حاصل کرن لئی کیتے جان والے جدوجہد دا سنیہا اک توں دوسری تک پہنچاؤندیاں ہن۔ 'چونڈی جھولی پایا' اوہناں دی جت دا پرتیک اے۔
رات نوں چندرما ویکھ کے سہاگناں پانی پی کے ورت توڑدیاں ہن۔ چندرما پلنگ ورتارے دا پرتیک اے اتے گیت گاؤندیاں ہن :
ہتھ کنگن پیر کڑی
سدا سہاگن
ارگھ دین چڑھی۔
ارگھ دا کوش-گتش مطلب ‘بھیٹ کرنا’ اے۔ اس طرحاں ایہہ عورتاں اپنے آپ نوں شوہر متعلق وقف کردیاں ہن۔ ‘ہتھ کنگن پیر کڑی' دماغی خوش حالی دا پرتیک اے۔
کہانی سنن ویلے اتے ارگھ دین ویلے عورت سجّ-ویاہیاں دی طرحاں شنگار کردیاں ہن۔ ایہہ شنگار اسے طرحاں دا ہندا اے، جس طرحاں دا اوہناں نے ویاہ ویلے کیتا ہندا اے۔ سجّ-ویاہیاں دی طرحاں تیارہونا اوہدی ہوند نوں ظاہر کردا اے اتے ویاہ ویلے ویاہتا لڑکی دا تھاں پرائمری ہو جاندا اے۔ اس طرحاں ایہہ عورتاں اس دن اپنی ہوند دا احساس کرواؤندیاں ہن۔
ایہہ کہانی مدھکالی سماج دے اس عورت ورگے دی نمائندگی کردی اے، جو اپنے حق لئی سنگھرششیل اے۔ جاگیر رچیاں والے سماج وچ عورت دی سبھ توں وڈی جت شوہر دی زندگی 'چ اپنی ہوند نوں پروان چڑھاؤن دی اے۔ شوہر دی زندگی 'چ اس دی ہوند سماجی ہوند دے برابر اے۔ روحانی وچاردھارا وچ وی روح روپی بیوی نوں پرماتما روپی شوہر دیاں نظراں وچ پروان چڑن لئی چنگے گناں نوں حاصل کرن لئی متأثر کیتا گیا اے۔
پنجابی لوک نفسیات نے حق تے سچ لئی لڑن والے ہیرو نائکاواں نوں سادھارن نہیں رہن دتا، سگوں اوہناں نال پورا جسمانی طاقتاں جوڑ کے دیوی طاقتاں ولوں ہیرو بنا دتا اے۔ اس کہانی دی ہیروئن ویرانوالی دی کہانی وی عورتاں اسے کرکے سندیاں ہن، کیونکہ اوہ سادھارن ہیروئن نہ ہو کے دیوی طاقت دا روپ دھار چکی اے۔ اجوکے ویلے وچ عورتاں اس ورت دے مطلب کہانی وچوں تلاشن دی بجائ اس دے ورت ودھان وچ لبھدیاں ہن، جس کارن اس دے مطلب ناری جدوجہد دی تھاں شوہر دی لمی عمر دی حصول دے ور تک محدود کر دیندیاں ہن۔ جدوں کہ ایہہ کہانی صحیح معنےآں وچ ناری سنویدنا دی ترجمانی کردی اے اتے ایہہ دسدی اے کہ ناری جدوجہد دی گاتھا جدید سوچ نہیں، سگوں پرانے بھارت وچ وی اس دیاں جڑھاں ہن، جنھاں نوں تلاشن دی لوڑ اے۔
حوالے سودھو
۱• پنجابی لوکدھارا عالمی کوش، حصہ اٹھواں
۲• ڈاکٹر.رپندر کور،پنجابی لوکدھارا:سامان تے پیشکاری،روی ساہت پکاشن امنتسر،ISBN 978-81-7143-532-6
باہرلےجوڑ سودھو