کاوش بدری
کاوش بدری وی پی رزاق پاشاہ دا قلمی ناں اے۔ ایہ 3 فروری 1928 نوں آمبور (ضلع شمالی آرکٹ) وج پیدا ہوئے۔ انہاں نے بی اے مدراس یونیورسٹی توں کیتا۔ انہاں دے مضامین اردو فارسی تے اسلام دی تریخ سن ۔
استاد
سودھوافضل العلماء ڈاکٹر عبد الحق، آغا ہدایت اللہ شوستری ،مولانا شاکر نائطی ،علامہ صبغتہ اللہ بختیاری ،مولانا ابو الجلال ندوی ،مولانا رحیم احمد فاروقی ،مولانا محمد یوسف کوکن تے دوسرے علما توں انہاں نے علمی فیوض حاصل کیتے ۔
مادری بولی
سودھوتامل انہاں دی مادری بولی اے۔ لیکن اردو اُتے قدرت حاصل کرکے اوہ اس بولی دے کامیاب نثر نگار تے نغز گو شاعر بنے۔ انہاں دی زندگی دا اک معتدبہ حصہ مدراس یونیورسٹی لائبریری وچ گزریا جتھے انہاں دا واسطہ کتاباں تے رسالے تے اہل علم نال رہیا۔ اوہ اس زمانے وچ وی تے بعد نوں وی مصنفاں تے ریسرچ اسکالرز دی مدد دے لئی ہمیشہ آمادہ رہے۔ تے انہاں لوکاں نے وڈی فراخ دلی توں اپنے کتاباں ومقالات وچ کاوش بدری صاحب دی علمی معاونت دا اعتراف تے انہاں دی توجہات دا شکریہ ادا کیتا اے ۔
ملازمت توں سبکدوشی
سودھوبعد نوں مدارس دے اک انجنیرنگ کالج دے دفتر وچ بحیثیت سپرنٹنڈنٹ انہاں دا تبادلہ ہو گیا۔ ایتھے توں 1987ء وچ اوہ ملازمت توں سبکدوش ہوئے ۔
کاوش بدری دی غزل گوئی
سودھوکاوش بدری دی تصنیف ”کن فیکون“ وچ اک طویل حمد، اک نعت تے پنچانوے غزلیات نيں، کاوشؔ دی شعری عظمت دا وڈے وڈے نقاداں تے ماہرین فن نے کھلے دل توں اعتراف کیتا اے، انہاں نے تقریباً پنجاہ سال دشت غزل دی سیاحی کیتی اے، مگر اج وی ویسا ہی عزم جوان رکھدے نيں جداں کہ پنجاہ سال پہلے رکھدے سن، انہاں دی عمر ستر توں متجاوز ہو چکی اے مگر اوہ تھکتے ہوئے نظر نئيں آندے، اردو دے تقریباً تمام باوقار رسالےآں وچ انہاں دا کلام شائع ہُندا اے، اوہ غزلاں بہت خوبصورت آہنگ وچ کہندے نيں، کاوشؔ ہمیشہ ان کہی کہنے دی کوشش کردے نيں تے کامیاب رہندے نيں، انہاں نے نظم توں زیادہ غزل نوں وسیلہئ اظہار بنایا اے -
انہاں دے اشعار انتہائی تاثر توں بھرے ہُندے نيں، انہاں نے اپنے تجربات نوں اپنی شاعری وچ پیش کیتا اے، اوہ دنیا دیکھے ہوئے نيں، اچھے اچھاں توں انہاں دا پالیا پڑ چکيا اے تاں برے براں توں واسطہ، ایہی وجہ اے کہ انہاں دی شاعری تجربات دا بحر بیکراں معلوم ہُندی اے، ”بازار گرم ہونا“ نوں شاعر نے اک نويں معنیٰ وچ کس خوبصوردی توں استعمال کیتا اے ؎
اسے تو جسم کا بازار گرم کرنا تھا
بڑھ اکے ساز وصدا کی دکان کیا کرتا
خلیل مامون کاوشؔ بدری دی غزل دی خصوصیات بیان کردے ہوئے کہندے نيں ”اس مستقل مزاجی مین کلاسیکی تے جدید دونے رنگ اک دوسرے وچ ایسا گھل مل گئے نيں کہ اسيں انہاں نوں اک دوسرے توں علاحدہ نئيں کر سکدے، انہاں دونے دے امتزاج توں اک ایسا رنگ ابھردا اے کہ جسنوں کسی معلوم رنگ دا ناں نئيں دے سکدے تے ایہی کاوشؔ بدری دی غزل دا جوہر اے “۔ کاوشؔ نوں خوب معلوم اے کہ کیہڑا لفظاں اظہار مطلب دے لئی مناسب نيں، ایہی وجہ اے کہ انہاں دے اشعار تأثر دے حسن توں معمور ہُندے ہیں-
کاوشؔ نوں موجودہ دور دے معاشردی مسائل تے اخلاقی شکستگی دا خوب احساس اے، موجودہ دور وچ جتھے مادی اعتبار توں خوب ترقیاں ہوئیاں، اوتھے روحانی لحاظ توں زمانہئ حال انحطاط دا شکار اے، شرم وحیا، نیک اخلاق، سچائی، ایمانداری، پیار ومحبت جداں اعلیٰ قدراں دا کوئی مول نئيں رہا- جناب شمس الرحمن فاروقی نے 7/ اپریل نوں کاوشؔ بدری دے ناں لکھے ہوئے اک مکتوب وچ ”کن فیکون“ دی اس طرح تعریف کيتی اے ”اس زمانے وچ آپ جداں بہتر تے مضمون آفراں غزل گو کوئی نئيں اے، بولی دے حسن تے آہنگ دی روانی توں آپ چار چاندلگیا دیندے ہیں“۔ ڈاکٹر آصفہ شاکر نے لکھیا اے کہ:
”مجموعی طور اُتے کاوش ؔ وچ کہنہ مشقی تے پختگی دی شان اے۔ زندگی دی تیز وتند مشاہدات دی گہرائی وی اے۔ نال ہی اسلوب بیان دا دلکش انداز وی آپ دی شاعری بناوٹ توں پاک تے اُتے تاثیر اے۔ کاوشؔ دا سیدھا سادہ اسلوب آپ دی سادگی طبع دا غماز اے ۔“
تمل ناڈو دے معروف صحافی اکبر زاہد نے کاوش بدری دے حوالے توں اک مضمون تحریر کیاہے جو وانمباڈی دے اک رسالہ وچ شائع ہويا۔ اس وچ انہاں نے کاوش بدری دے سوانحی گوشےآں نوں اجاگرکرنے دی کوشش کيتی اے تے بہت ساریاں گلاں آپ دے اس مضمون توں واضح ہُندیاں نيں۔ صرف اک اقتباس ملاحظہ کرن جس توں اندازہ ہُندا اے کہ وڈے وڈے شعرا کاوش دی شاعری دے بارے وچ کیاکہیا کردے سن :
”کاوشؔ بدری صاحب نے اکتوبر1957ء وچ مخدوم محی الدین دی مدراس آمد دے موقع اُتے انہاں دے اعزاز وچ اک شاندارمشاعرہ دا انعقاد کیتا۔ اس مشاعرے وچ سید احمد گلابؔ،راجی صدیقی،آثم کرنولی وغیرہ نے تعاون کیتا سی ۔ صدارت ڈاکٹر عزیز الرحمن تمنائی نے کيتی۔ مشاعرہ وچ شرکت دے لئی کاوشؔ بدری نے دانش ؔ فرازی نوں بطور خاص مدعو کیتا سی ۔ اس مشاعرہ وچ وانمباڑی،آمبور تے مدراس دے شعرا نے شرکت کيتی۔ ایہ مشاعرہ مدراس وچ پہلا ترقی پسند مشاعرہ کہیا جاسکدا اے۔ دانشؔ فرازی نے مخدوم محی الدین صاحب دا منظوم خیر مقدم کیتا۔ مشاعرے دے اختتام اُتے مخدوم صاحب نے جو کلمات کہے اوہ مدراس دے ادبی ماحول دے لئی اک زبردست خراج تحسین اے۔ انہاں نے کہیا کہ:”مینوں اکثر مدراس آنے دا موقع ملیا اے لیکن ایہ پہلا اتفاق اے کہ وچ ایتھے دے ارباب فن دے درمیان موجود ہون۔ مینوں ایہ دیکھ کے خوشی ہوئی اے کہ ایتھے چنگا کہنے والے موجود ہون۔ مینوں ایہ دیکھ کے خوشی ہوئی اے کہ ایتھے چنگا کہنے والے موجود نيں۔ مدراس دے شعرا دی بولی اوہی بولی اے جو بولی کہ دہلی تے لکھنؤ دی اے ۔“
کاویم
سودھوکاوش بدری دی ایہ تصنیف خود کلامی دے فارم وچ لکھی گئی اے جس دی بے حد تعریف قمررئیس دے علاوہ رازامتیاز وغیر ہ نے دی اے۔ جس وچ شاعر نے دراوڑی کلچر،رہتل و سبھیاچار دے نال بہت ساریاں چیزاں نوں سمیٹنے دی کوشش کيتی اے۔ قمر رئیس نے کاویم دے بارے وچ مختصر لفظاں وچ ایويں لکھااے:
”یہ نظم جے اک طرف شاعر دے روحانی تے ذہنی سفر دی مستند رُوداد اے تاں دوسری طرف اس دا مرکزی کردار اس نويں پیڑھی دی علامت کہیا جاسکدا اے ،جس دے شعور وعقل نے ملک دی آزادی دے بعد اکھاں کھولاں،لیکن جس دی سیرت تے مذاق وفکر دی تعمیر وچ قدیم روایات تے اقدار دا وی اہم حصہ رہیا اے ،کاوشؔ نے خود کلامی دے سہارے نظم دے ابتدائی حصہ وچ اپنے بکھرے ہوئے ماضی دے انہاں لمحاں نوں سمیٹنے دی کوشش کيتی اے۔ جو اُنہاں دی ذات دے سمندر وچ جل اُتے ایويں دی طرح تیر رہے نيں،اپنے انہاں ہی ارضی تے وجدانی تجرگل کيتی روشنی دے سہارے انہاں نے اپنے گرد وپیش دے ٹھوس حقائق نوں سمجھنے تے انہاں نال رابطہ استوار کرنے دی کوشش کيتی اے۔ ماں دی ممتا،اس دا تقدس تے اس توں محرومی دا کرب پیغمبر اسلام دی ذات توں گروید کی،دکن دی دراوڑی رہتل وتمدن دی دلداری،ممتاز جان دی بلاخیز محبت تے ایداں ہی دوسرے تلخ وشراں باطی تے خارجی حوادث توں گزر کروہ اپنی شناخت دی اس منزل تک پہنچیا اے ۔“ (کاوش بدری تے کاویم توں ماخوذ)
راز امتیاز نے اسی نوعیت دی گل لکھی اے:
”کاویم“ دا ”میں“ اک مخصوص کلچر تے مخصوص سماج توں ابھردا اے تے ”عرفانِ ذات کی“ مسافتاں طئے کرکے دوبارہ اس کلچر تے سماج نوں اک نواں انسان بن کر لوٹتا اے۔
لکھتاں
سودھو- مثنوی قبلہ نما : ایہ بہت خوبصورت نعتیہ مثنوی اے جو 1965ماں شائع ہوئی۔ مولانا امتیاز علی عرشی ،مالک رام وغیرہ نے اس دی خوبیاں دا بہت اچھے لفظاں وچ ذکر کیتا اے ۔
- شردھانجلی : پنڈت جواہر لال نہرو دی وفات اُتے اک درد دمرثیہ اے جو1964ماں شائع ہويا۔ فراق گورگھپوری نے کاوش دی اس نظم دی تعریف کيتی اے تے نیاز فتحپوری نے اس اُتے شاندار تبصرہ کیتا اے ۔
- کاویم :یہ طویل نظم 1977ماں تصنیف ہوئی۔ ایہ مختلف موضوعات اُتے مشتمل اے۔ شمس الرحمن فاروقی ،ظ انصاری تے دوسرے تنقید نگاراں نے اسنوں بہت سراہا اے ۔
- قطب مدراس: ایہ مدراس دے اک کثیر اللکھتاں بزرگ حضرت مخدوم عبد الحق ساوی دستگر دی زندگی تے انہاں دے کارنامےآں اُتے مرتب ہوئی اے ۔1983ماں شائع ہوئی۔ کلام وچ پہلے ترقی پسند دا عنصر غالب سی ہن انہاں دے اشعار اُتے تصوف دا رنگ تصوف چھایا ہويا اے ۔
- تامل ناڈو وچ عربی و فارسی ادبیات دا چار سو سالہ تریخ دو جلداں(جلد اول فارسی جلد دوم عربی )[۱][۲][۳]