ڈیرہ اسماعیل خان دے محمود غزنوی دور دے مقبرے
محمود غزنوی دور دے مقبرے ڈیرہ اسماعیل خان
ڈیرہ اسماعیل خان توں انڈس ہائی وے اُتے جنوب دی جانب سفر کردے ہوئے 40 کلومیٹر بعد اک پرووا نامی قصبہ آندا اے۔ اس قصبے دے سامنے برلب سڑک اک پرانا سا بورڈ لگیا ہويا اے۔ جس اُتے مدھم لفظاں وچ لکھی جو تحریر سمجھ وچ آندی اے اوہ اے “قبرستان تے پرانے مقبرے”۔
اک اندر جاندی ٹوٹی پھوٹی سڑک اُتے 7 کلومیٹر بعد لال مرّہ پنڈ اے۔ کسی زمانے وچ ایہ پنڈ غزنی ملتان تجارتی راستے اُتے آندا سی ۔ تے ایہ اوہی راستہ سی جس اُتے سفر کردے ہوئے سلطان محمود غزنوی نے غزنی توں ملتان تے اچ اُتے حملہ کيتا سی۔ تے اک تحقیق دے مطابق ايسے راستے اُتے اگے چلدے ہوئے محمد غزنوی چولستان راجستھان توں ہُندے ہوئے گجرات وچ واقع سومنات مندر تک گیا سی۔
لال مرّہ پنڈ دی خاص گل ایتھے دا بہت وڈا قبرستان اے۔ اس قبرستان وچ چار عالیشان چوکور عمارت دے مقبرے نيں ۔ مقامی بولی وچ انہاں نوں اندھیری قبراں کہیا جاندا اے ۔ ایہ مقبرے سرخ چھوٹی ٹائل تے نیلے شیشے blue glazed توں بہترین انداز وچ بنے ہوئے نيں۔ دیواراں وچ جھروکہ دار دروازے تے کھڑکیاں نيں۔ ہر مقبرے دا اک وڈا گنبد اے۔ انہاں وچ دو مقبریاں دے چاراں کنارےآں اُتے گول مینار نيں۔
انہاں مقبریاں دا طرز تعمیر نويں تے دسويں صدی وچ سمرقند و بخارا دے سامانیان خاندان دی تعمیرات نال ملدا جلدا اے۔ تھوڑی جہی تبدیلی دے نال بارہويں توں پندرہويں صدی دا ایسا طرز تعمیر اُچ شریف ، ملتان و سندھ وچ جابجا ملدا اے۔ انہاں مقبریاں اُتے کوئی نشانی یا تحریر نئيں اے۔ مگر اپنی بناوٹ توں سے ایہ کسی شاہی خاندان دے فرد یا اہم جنگی سالار یا کسی صوفی بزرگ دے لگدے نيں ۔
تاریخی اعتبار توں انہاں مقبریاں دا صرف اک ہی حوالہ ملدا اے جدوں مشہور تریخ دان تے ماہر آثار قدیمہ پروفیسر احمد حسن دانی نے اپنی کتاب The History of Pakistan وچ انہاں مقبریاں دا ذکر محمود غزنوی دے دور توں کيتا اے۔ کچھ عرصہ پہلے ایتھے گیارہ مقبرے سن ۔ جو گر چکے نيں۔ تے ہن ایہی چار باقی نيں ۔ محمکہ آرکیالوجی نے 1978 وچ انہاں مقبریاں نوں اپنی نگرانی وچ لے لیا سی مگر سوائے اک مقامی چوکیدار مقرر کرنے دے دیکھ بھال یا حفاظت دا کوئی نظام نئيں اے۔ تے نا ہی انہاں اُتے ہور تحقیق کيتی گئی اے۔
لال مرّہ قصبے توں جنوبی جانب اک کچا راستہ جاندا اے۔ جس اُتے 10 کلومیٹر بعد چھرّا نامی قبرستان اے۔ اس قبرستان وچ لال مرّہ توں ملدے جلدے کئی مقبرے نيں۔ جو حجم وچ قدرے چھوٹے تے مخدوش حالت وچ نيں۔ مقامی لوکاں دے مطابق اس پورے علاقے وچ ایداں دے بہت سارے مقبرے نيں۔ جنہاں وچوں تن چار حالیہ چند سالاں وچ گر چکے نيں۔
انہاںس مقبریمقاں دی تریخ بارے کوئی وی حتمی رائے قائم کرنا مشکل اے۔ آرکیالوجی دی تمام کتاباں ، انٹرنیٹ تے تریخ دان اس موضوع خاموش نيں۔ ضرورت اس امر دی اے کہ محکمہ آرکیالوجی تے صوبائی محمکہ جات انہاں مقبریاں بارے سرکاری سطح اُتے تحقیق دا آغاز کرن۔ تے انہاں مقبریاں دی حفاظت دا خاطر خواہ انتظام کيتا جائے۔ نجی سطح اُتے وی جے کچھ ادارے یا افراد انہاں مقبریاں اُتے تحقیق کرنے دی کوشش کرن تاں ایہ اک خوش آئند آغاز ہوئے گا۔