چین دا جغرافیہ
چین (مندارنی چینی وچ: 中国) جاں عوامی جمہوریہ چین (مندارنی چینی وچ: 中华人民共和国) چڑھدے ایشیا اتے بھارت دے شمال وچّ واقع اک دیس ہے۔ رقبہدے مطابق چین دنیا وچّ روس اتے کینیڈا توں بعد تیجے نمبر ’تے آؤندا ہے۔ اس دی لگپگ 3380 کلومیٹر دی حد بھارت نال جڑدی ہے۔ ایہہ دیس پہاڑاں وچّ گھریا ہویا ہے۔
جغرافیہ
سودھوچین رقبے پکھوں دنیا دا تیسرا سبھ توں وڈا دی ہے۔ اناں وڈا ہون کرکے اس دیس وچّ وکھ-وکھ موسمی علاقے پائے جاندے ہن۔ چڑھے وچّ، پیلا سمندر اتے چڑھدا چین سمندر نال لگدے جلوڈ میدان ہن۔ دکھنی چین سمنر نال لگدا ساحلی علاقہ بھو-بھاگ والا ہے اتے دکھنی چین علاقہ پہاڑیاں اتے ٹیلےآں نال بھریا ہویا ہے۔ وچکار چڑھدے وچّ ڈیلٹا ہے جو کہ دو دریاواں پیلا دریا اتے یانگسی ندی توں ملکے بنیا ہے۔ ہور پرمکھ ندیاں ہن پلر ندی، میکانگ دریا، برہم پتر دریا، امور ندی، ہوائی ہے ندی اتے شی جییانگ ندی۔
لہندے وچّ ہمالیا پربت لڑی ہے جو چین دی بھارت، بھوٹان اتے نیپال نال قدرتی سیما بناؤدی ہے۔ جغرافیائی بنیاد 'تے چین نوں تنّ حصےآں وچّ ونڈیا جا سکدا ہے -
- اتلا چین: اس وچّ لوئس مٹی دا پردیش، منگولیا دی پٹھار دا کجھ حصہ، پیہو دریا دی گھاٹی، ہوانگہو دا بیسن اتے شانٹنگ پرائدیپ شامل ہن۔
- وچکار چین: اس وچّ پچھم دا پہاڈی پردیش، لال مٹی دا پردیش، ہوپے بیسن اتے یانگسیکیانگ دا ڈیلٹا شامل ہن۔ اک طرحاں نال تاں ایہہ سارا بھاگ یانگسی دریا دی گھاٹی کیہا جا سکدا ہے۔ لال مٹی دے پردیش وچّ اس دی اپرلی وادی ہے۔ ہوپے بیسن وچّ اس دی مدھ-گھاٹی اتے ڈیلٹا پردیش اس دی ہیٹھلی گھاٹی ہے۔ شنلنگشان پربت اس نوں اتری چین توں وکھ کردا ہے۔
- دکھنی چین: اس وچّ یونان دی پٹھار، سیکیانگ دریا دی گھاٹی تے ڈیلٹا اتے دکھن پوربی تٹّ دا میدان شامل ہن۔ دکھنی چین دیاں پٹھاراں 'وانگ سی' گھاٹی نوں سیکیانگ دی تلہٹی توں وکھ کردیاں ہن۔
آب و ہوا
سودھو
چین دی آب و ہوا ویسے تاں ہر پردیش وچّ وکھ-وکھ ہے پر مونسونی پوناں سبھ تھاں ہن۔ صرف اتری چین وچّ سامان جلوایو ملدی ہے۔ سال دے بہتے مہینیاں وچّ تاپمان بہت نیواں رہندا ہے، ورکھا گرمیاں وچّ زیادہ ہندی ہے پر اوسط 20" توں نہیں ودھدی۔ سردیاں وچّ اندرلے ریگستاناں توں ٹھنڈیاں اتے مٹی اڈاؤن دیاں ہواواں چلدیاں ہن۔ پالا پیندا ہے اتے برف وی ورھدی ہے۔ گرمیاں وچّ دکھنی اتے مدھ چین مونسونی پوناں دے اثر تھلے آ جاندے ہن جس توں 40" توں 60" تکّ ورکھا ہندی ہے۔ دیش دا بھو-بھاگ وشال ہون کارن چین دے بھن-بھنّ کھیتراں دی جلوایو وچّ بہت فرق آؤندا ہے۔
جنگلی جیون
سودھودنیا دے ستاراں زیادہ-وودھ دیساں وچوں اک، چین دنیا دے دو پرمکھ جیوک-کھیتراں وچوں اک وونرآرکٹک اتے ہندومالیا وچّ آؤندا ہے۔ وونرآرکٹک وچّ پائے جان والے جیو ہن گھوڈے، اوٹھ، ٹپیر اتے زیبرا۔ ہندومالیا کھیتر دیاں پرجاتیاں ہن تیندوا بلی، بمبو چوہا، ٹریگھو اتے کئی طرحاں دے باندر اتے بانر قدرتی پھیلاء کرکے دوواں کھیتراں وچّ پائے جاندے ہن۔ پرسدھ وشال پانڈا، چاڈگ جیاڈرگ دے سیمت کھیتراں وچّ پایا جاندا ہے۔ لپت ہو رہیاں پرجاتیاں سنبندھی وی کئی قانون بنائے گئے ہن۔
چین وچّ کئی طرحاں دے ون ملدے ہن۔ اتر-پوربی اتے اتر-پچھمی کھیتراں وچّ پربتی اتے ٹھنڈے شنکودھاری ون ہن، جو کہ جانوراں دیاں پرجاتیاں جویں موس اتے ایشیائی کالے بھالو دے لگبھگ 120 پرکار دے پنچھیاں دے گھر ہن۔ نم شنکرکھّ وناں دے ہیٹھلے ستھاناں تے بانس دیاں جھاڈیاں پائیاں جاندیاں ہن۔ اپوشنکٹیبدھّ ون، جو مدھ اتے دکھنی چین دی بہلتا نال اپلبدھ ہے، 1,46,000 پرکار دیاں بنسپتیاں دا گھر ہے۔ پر ایہہ چین وچّ پائیاں جان والیاں پرجاتیاں دا اک-چوتھائی ہے۔
موسم
سودھوچین وچّ کجھ پرسنگک واتاورن نیم ہن، 1979 دا واتاورن سرکھئن قانون ہے، جو موٹے 'تے امریکی قانون 'تے آدھارت ہے۔ بھاویں کہ نیم بہت سخت ہن، پھر وی آرتھک وکاس دیاں اچھکّ سمداواں دوارا ایہناں دی اندیکھی کیتی جاندی ہے۔ اس قانون دے باراں سالاں بعد کیول اک چینی نگر نے اپنے جل سروتاں نوں صاف رکھن دا یتن کیتا سی۔
چین دے جل سنستھان وبھاگ دے انوسار، لگبھگ 30 کروڈ چینی لوک اسرکھئت پانی پی رہے ہن اتے کئی نگر پانی دی کمی نال جوجھ رہے ہن۔
چین ہور سارے دیشاں دے مقابلے سور پینلاں اتے پون ٹربائناں دا بہت زیادہ اتپادن کردا ہے۔