چھوٹا گھلوگھارا

Coord:31.964444، 75.469722

چھوٹا گھلوگھارا ([tʃʰoʈɑ kə̀lːuɡɑ̀ɾɑ]) سکھاں اتے مغلاں درمیان 17 مئی 1746 نوں ضلع گرداسپور دے کاہنونوان چھمبھ 'چ واپریا خونی دکھانت، جو اتہاس وچّ چھوٹے گھلوگھارے دے ناں نال جانیا جاندا ہے۔ دوجے گھلوگھارے سمیں کیتے وڈا قتلام ہویا سی اس لئی اسنوں وکھراؤن دے منتوَ نال اسنوں چھوٹا گھلوگھارا کیہا جان لگیا۔ کاہنونوان دا چھمبھ جو گرداسپور توں مکیریاں نوں جاندی سڑک اتے 8 کلومیٹر دور فوجی چھاؤنی تبڑ توں سجے پاسے نوں 4 کلومیٹر دور واقی ہے۔

اتہاس

اس وچّ لگبھگ 7-8 ہزار لوکاں دی موت ہوئی۔ جدوں 18ویں صدی دے ادھ وچّ دیوان لکھپت رائے دے بھرا تے ایمن آباد دے فوجدار جسپت رائے دی پنڈ کھوکھراں وکھے سنگھاں نال لڑائی دوران موت ہو گئی تاں دیوان لکھپت رائے نے بھرا دی موت دا بدلہ لین دا پرن کیتا۔ اس نے سکھاں دا کھرا-کھوج مٹاؤن دی قسم کھادھی تے لاہور دے شاہی گورنر یحیی خاں توں وڈی شاہی فوج اکتر کیتی۔ اگلے ہی دن لاہور وچّ مسیا دے دن اس نے بازار وچّ جاندے ہر سکھ نوں قتل کرنا شروع کر دتا۔

لڑائی دا شروع

جدوں اس دردناک گھٹنا دی دکھدائی خبر سکھ جرنیل نواب کپور سنگھ نوں ملی تاں اوہناں اس سمیں دے سارے سکھ جرنیلاں نوں سنیہے بھیج کے فوجاں سمیت کاہنونوان دے چھمبھ وچّ پہنچن دی اپیل کیتی۔ اس اپیل نال وکھ-وکھ جرنیل اپنے جتھیاں سمیت کاہنونوان دے چھمبھ وچّ پجّ گئے، جتھے سکھ فوجاں دی گنتی 25 ہزار دے لگبھگ ہو گئی۔ دوجے پاسے دیوان لکھپت رائے نے لکھاں دی فوج لے کے سکھاں دا پچھا کردیاں اس استھان اتے پہنچ کے گھیرا پا لیا۔ کاہنونوان، سری ہرگوبندپر، گورداس پور تے بیاس دریا نال جڑے اس وشال چھمبھ 'چ پجی شاہی فوج نے پولیس چوکیاں قایم کیتیاں تے خاص-خاص ٹکانیاں اتے توپاں وی بیڑ دتیاں۔ چھمبھ نیڑلے وسنیک لوکاں نوں سکھاں دی ہر سرگرمی سنبندھی جانکاری دین لئی ہدایتاں جاری کر کے، پہاڑی راجیاں نال سمپرک بنا کے شاہی فوجاں نے سکھاں نوں مکاؤنا شروع کر دتا۔ ادھر سنگھ وی رات ویلے جنگل توں باہر نکلدے تے لکھپت رائے دیاں فوجاں دا قتل عام کر کے راشن تے ہتھیار لٹّ کے اپنے ٹکانیاں اتے جا بہندے۔ اس چھمبھ دا گھیرا لگبھگ 3 مہینے چلیا تے اس لمبی چلدی گریلا لڑائی 'چ سنگھاں دا راشن پانی ختم ہو گیا تے اس نال سنگھاں دا جانی نقصان وی ہونا ارمبھ ہو گیا پر سنگھاں نے پھر وی ہٹھ نہیں چھڈیا۔ سنگھاں دے راشن دے چالے پین دی خبر جدوں ملتان دے وزیر کوڑا ملّ نوں لگی تاں اس نے ہزاراں خچراں، گھوڑیاں اتے راشن لدّ کے جموں نوں بھیجن لئی اک وپاری نوں تور دتا تے دوسرے پاسے خفیہ طور اتے سنگھاں نوں سنیہا بھیج دتا کہ جدوں ایہہ راشن والے گھوڑے، خچراں تہاڈے نیڑیوں گزرن تاں لٹّ لئے جان۔ ایہہ سنگھاں لئی اک خوشی والی خبر سی تے اوہناں نے انج ہی کیتا۔ جدوں وپاری کاہنونوان دے چھمبھ نیڑیوں گزر رہا سی تاں سنگھاں نے ایہہ سارا راشن اپنے ہتھاں 'چ کر لیا، جس نال سکھ جرنیلاں نوں بھاری راحتَ ملی تے سنگھاں دے حوصلے ہور بلند ہو گئے۔ کوڑا ملّ دی اسے نیکی کر کے اس نوں سکھ اتہاس 'چ مٹھا ملّ وی کیہا جاندا ہے۔ ادھر لکھپت رائے دے ماما تے پتر سنگھاں ہتھوں مارے گئے اتے اوہ اپنی ہار نوں ویکھ کے گھٹیا طور-طریقیاں اتے اتر آیا۔ اس نے سوچیا کہ اوہ دلی دربار جا کے کی منہ وکھائیگا؟ اس نے نیڑلے پنڈاں دے لوہار، ترکھان اکٹھے کر کے اس چھمبھنما جنگل دے رکھاں نوں کٹوا کے چپھیریوں اگّ لگوا دتی، جس نال سنگھاں نوں چار-چپھیریوں مصیبتاں پے گئیاں۔

لڑائی شروع

اک جیٹھ-ہاڑھ دی اتّ دی گرمی، دوجا جنگل دی اگّ، تیجا اچے پہاڑ تے ورودھی پہاڑی راجے تے چوتھا چڑھدے پاسے شوکدا بیاس دریا۔ سکھ جرنیلاں نے سکھی دی شان بچاؤن لئی متا پاس کر کے میدانے-جنگ 'چ دشمن نال جوجھ کے لڑن تے شہیدیاں پراپت کرن دا اٹلّ فیصلہ کیتا تے سنگھ چڑھدی کلا دے جیکارے لگاؤندیاں دشمن خلاف جوجھ پئے۔ اس گہگچّ لڑائی دوران 11،000 توں ودھ سنگھ-سنگھنیاں نے شہیدی پراپت کیتی تے 2000 دے قریب سنگھ جنگل وچّ لگی اگّ تے بیاس دریا نوں پار کردیاں شہیدیاں پراپت کر گئے۔ سینکڑے سنگھاں نوں لکھپت رائے بندی بنا کے لاہور لے گیا، جتھے اوہناں نوں بے رحمی نال شہید کیتا گیا۔ سکھ اتہاس وچّ چھوٹے گھلوگھارے دے ناں نال جانے جاندے اس استھان اتے اےکڑ رقبے وچّ سکھ ہیریٹیج کمپلیکس وی بنایا گیا ہے، جو ولکھن تے شاندار ہے، جس نال آؤن والیاں پیڑھیاں سکھ قوم دے شانامتی اتہاس توں جانو ہونگیاں۔

ہور دیکھو

1. وڈا گھلوگھارا
2. تیجا گھلوگھارا 1984
3. نواب کپور سنگھ

حوالے