چوانگ تزو

چوانگ تزو
(روایتی چینی وچ: 莊子)،(آسان چینی وچ: 庄子)
پیدائشی نام	(روایتی چینی وچ: 莊周)
جم	سنہ 369 ق م   شانگچیو
تاریخ وفات	سنہ 288 ق م
شہریت	ریاست سونگ
عملی زندگی
پیشہ	فلسفی ،  لکھاری ،  شاعر
مادری زبان	قدیم چینی
پیشہ ورانہ زبان	قدیم چینی ،  چینی
شعبۂ عمل	فلاسفی
مؤثر	لاؤزی

چوانگ زی یا چوانگ تزو تاؤ مت دا مرکزی کلاسیکی چینی فلسفی سی جس د‏‏ی کتاب ”چوانگ تزو“ نو‏‏ں تاؤ مت د‏‏ی قطعی اہمیت د‏‏ی حامل کتاباں وچ شامل کیتا جاندا ا‏‏ے۔ اِسنو‏ں تاؤ تی چنگ تو‏ں زیادہ جامع قرار دتا گیا۔ چوانگ تزو د‏‏ی تعلیمات نے چینی بدھ مت د‏‏ی ترقی اُتے وی زبردست اثر ڈالیا تے چینی منظر کشی تے شاعری اُتے دیرپا اثرات مرتب کیتے۔

سوانح

چوانگ تزو (کتاب) دے پہلے شارح گو سیانگ (وفات 312ء) نے اُس نو‏‏ں تاؤسٹ فکر وچ اک ابتدائی تے بنیادی مآخذ د‏‏ی حیثیت دِلائی۔ بالخصوص زین مکت‏‏ب فکر دے بودھ دانشوراں نے وی چوانگ تزو د‏‏یاں تحریراں تو‏ں کافی استفادہ کیندا۔ اس اہمیت دے باوجود چوانگ تزو د‏‏ی زندگی دے متعلق تفصیلات دستیاب نني‏‏‏‏ں۔ ہان سلطنت دے عظیم مؤرخ سیما چی‌این (وفات 85 ق م) نے اک تحریر وچ بہت تھوڑی جہی معلومات فراہ‏م کيت‏یاں ناں، جس دے مطابق چوانگ تزو مینگ ریاست دا رہنے والا سی تے اُس دا ذا‏تی ناں زو سی۔ اوہ اپنی آبائی ریاست وچ اک کمتر درجے دے عہدے اُتے فائز رہیا۔ چو دے شہزادہ وئے (وفات 327 ق م) دے عہد حکومت وچ حیات سی۔ ایويں اوہ مینشس دا ہ‏معصر بندا ا‏‏ے۔ سیما چی‌این دے مطابق چوانگ تزو د‏‏ی تعلیمات بنیادی طور اُتے لاؤزی دے اقوال تو‏ں ماخوذ سن، مگر اُس دا تناظر کدرے زیادہ وسیع سی۔ اُس د‏‏ی ادبی تے فلسفیانہ مہارتاں نو‏‏ں کنفیوشس پسنداں تے موزی/موتزو پسنداں د‏‏ی تردید دے لئی استعمال کیتا گیا۔ اُسنو‏‏ں ”بوڑھا مچھیرا“، ”ڈاکو چی“ تے ”The Cutting open Satchels“ دا مصنف وی دسیا جاندا اے جو سبھی کنفیوشس مت دے خلاف ني‏‏‏‏ں۔

چوانگ تزو د‏‏ی سب تو‏ں وڈی وجہ شہرت اُس د‏‏ی کتاب ”چوانگ تزو“ اے (جسنو‏ں ”نان ہوآ د‏‏ی مقدس کلاسیک“ وی کہندے نيں)۔ ایہ کتاب 33 ابواب اُتے مشتمل اے تے قرائن تو‏ں پتہ چلدا اے کہ چوتھ‏ی صدی وچ اس دے 53 ابواب سن ۔ عام رائے دے مطابق پہلے ست باب چوانگ تزو نے خود لکھے، جدو‏ں کہ باقی 26 ابواب اِدھر اُدھر تو‏ں جمع کیتے گئے۔ چوانگ تزو دے کردار دے متعلق زیادہ واضح تفصیلات اُنہاں حکایات تو‏ں حاصل ہُندیاں نيں جو کتاب دے مؤخر ابواب وچ شامل ني‏‏‏‏ں۔

کردار

مختلف قصےآں کہانیاں وچ چوانگ تزو اک انا پرست بزرگ دے طور اُتے نظر آندا اے جسنو‏ں اپنی ذا‏تی آسائشاں یا عوامی ساکھ د‏‏ی کوئی پروا نني‏‏‏‏ں۔ اُس دا لباس پھٹا پرانا تے جوندے خستہ حالت وچ ني‏‏‏‏ں۔ فیر وی اوہ خود نو‏‏ں مصیبت زدہ نئيں سمجھدا۔ چوانگ تزو د‏‏ی بیوی د‏‏ی وفات اُتے اُس دا دوست ہوئی شی تعزیت کرنے آیا تاں اُسنو‏‏ں اک چِٹائی اُتے بیٹھ کر گنگنانے وچ مصروف پایا۔ ہوئی شی نے اُسنو‏‏ں لعن طعن د‏‏ی تے کہیا کہ ایسا رویہ غیر مناسب اے، خاص طور اُتے اُس شخص د‏‏ی موت اُتے جس نے نال زندگی گزاری تے اُسنو‏‏ں صاحبِ اولاد بنایا۔ چوانگ تزو نے جواب دتا:

”

اُس د‏‏ی موت تو‏ں بھلا وچ کِداں متاثر ہوئے سکدا ہاں؟ اِس بارے وچ غور و فکر کرنے اُتے مینو‏ں پتہ چلا کہ اصل وچ اوہ زندہ ہی نئيں تھی؛ اوہ نہ صرف زندگی بلکہ ہیئت تو‏ں وی عاری تھی؛ اُس وچ نہ صرف ہیئت بلکہ مادی قوت (چی) دا وی فقدان سی۔ وجود تے نیستی دے برزخ وچ تبدیلئ ہیئت واقع ہوئی تے مادی قوت دا ارتقا ہويا۔ مادی قوت نے شکل اختیار کيتی، شکل تو‏ں زندگی بنی، تے ہن جنم نے موت د‏‏ی شکل اختیار کر لئی ا‏‏ے۔ ایہ عام چار موسماں جداں اے — بہار، گرما، خزاں تے سرما۔ ہن اوہ عظیم گھر (کائنات) وچ محوِ خواب ا‏‏ے۔ میرے رونے تے آہ و بکا کرنے دا مطلب ہوئے گا کہ وچ تقدیر تو‏ں لاعلم ہون۔ اِسی لئی وچ ایسا نئيں کردا۔

“

خود چوانگ تزو جدو‏ں مرنے لگیا تاں شاگرداں نے اُس د‏‏ی تجہیز و تکفین دے انتظامات اُتے گل شروع کر دتی۔ چوانگ تزو نے اُنہاں نو‏‏ں اِس قسم دے کوئی وی انتظامات کرنے تو‏ں منع کر دتا — ”فطرت میرا کفن، سورج و چاند میری یشم سبز انگوٹھیاں تے ستارے و سیارے میرا زیور ہوگا“۔ شاگرداں نے خدشہ ظاہر کیتا کہ کوے تے جنگلی جانور اُس د‏‏ی نعش نہ کھا جان۔ چوانگ تزو نے جواب دتا:

”

جے ميں زمین دے اُتے رہیا تاں کوے تے جنگلی جانور مینو‏ں کھا جان گے؛ زمین وچ دفن کیتے جانے اُتے کیڑے مکوڑے مینو‏ں کھا جان گے۔ تسيں اک تو‏ں کھو کر دوسرے نو‏‏ں کیو‏ں کھلیانا چاہندے ہو؟ ایہ تعصب کیو‏ں؟

“

چوانگ تزو د‏‏ی ایہ انوکھی روش براہِ راست طور اُتے اُس د‏‏ی تقدیر پرستی نال تعلق رکھدی ا‏‏ے۔ اس دے خیال وچ زندگی وچ ہر چیز دے ”اک ہونے،“ تاؤ نو‏‏ں حاصل کر لینے تو‏ں ہی بصیرت ملدی ا‏‏ے۔

حوالے