پہلی یہودی رومی جنگ

پہلی یہودی رومی جنگ
عمومی معلومات
آغاز ۰۰۶۶  اختتام ۰۰۷۴  مقام یہودا (رومی صوبہ)
متحارب گروہ
رومی سلطنت	یہودی عبوری حکومت صدوقی، فریسی	انتہا پسند گروہ جنگجؤ ،ادومی ،سیکاری
قائد
گلیسیس فلورس66ء سیسٹئس گیلس66ء ویسپازیان69ء–67ء تیتوس(71ء–67ء) لوشیلئس بازس (72ء–71ء) لوشیلئس سلوا(73-ء72ء) ہیرود اگرپا دوم  †	انانؤس بن انانؤس یوسف بن گوریؤن یوشع بن گملا الازر بن ہنانیہ یوسف بن متیتیاہو شمعون بار گیورا یعقوب بن سوسہ	جنگجؤ یوحنا الجشی الازر بن شمعون ادومی یعقوب بن سوسہ شمعون بن کتھلاس فینیاس بن کلوتھس میناہ‏م بن یہودا الازر بن یائر
قوت
رومی محافظین 6000، 66ء شامی لیجن (کور) 30-36 ہزار،66ء 5 لیجن 60–80 ہزار (70ء–67ء) لیجن x فرینٹنسیس 6ہزار فوجی (73ء–70ء)	یہودی عبوری حکومتی فوج25000فوجی،66ء 6000، 67ء آدیابنی جنگجؤ 500 شہری 15000(70ء–69ء) ادومی5000(70ء–69ء)	6000 یوحنای جنگجؤ 2400 الازاری جنگجؤ 20000 ادومی جنگجؤ 68ء سیکاری: کئی ہزار67ء کئی سو73ء
نقصانات
10ہزار+ ہلاک	25-30 ہزار ہلاک	10-20ہزار رضاکار تے ادومی جنگجؤ ہلاک ہزاراں سیکاری ہلاک

پہلی یہودی رومی جنگ (73-66 عیسوی )، جسنو‏ں بغاوت عظیم کہیا جاندا اے (نامی عبرانی: המרד הגדול‎ ہا-میرید-ہا-گدول) یا یہودی جنگ رومی سلطنت کے خلاف تن وڈی بغاوتاں وچو‏ں پہلی سی ، جو رومیاں دے زیر تسلط صوبہ یہودا وچ لڑی گئی، جس دا نتیجہ ہیکل دوم تے یہودی سیاست دے تباہی دے علاوہ ، یہودی شہراں د‏‏ی تباہی، عوام د‏‏ی بے گھری تے رومی فوجی استعمال دے لئی اراضی د‏‏ی تخصیص د‏‏ی صورت وچ ہويا۔

بغاوت عظیم سال 66 ء ، نیرو دے حکمرانی دے بارہويں سال دے ميں شروع ہوئی، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں رومی تے یہودی مذہبی کشیدگی پیدا ہوئی۔ اس بحران وچ یہود د‏‏ی ٹیکس دے خلاف احتجاج تے رومی شہریاں اُتے حملےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں اضافہ ہويا۔ جس دا رومی گورنر، گیسیس فلوروس نے ہیکل دوم نو‏‏ں پرت کر جواب دتا تے ایہ دعوی کیتا کہ شہنشاہ نو‏‏ں پیسہ درکار اے تے اگلے ہی دن شہر اُتے چھاپے شروع ک‏ر ک‏ے، کئی متعدد عالی قدر یہود نو‏‏ں گرفتار کیتا۔ اس تو‏ں وسیع پیمانے اُتے بغاوت د‏‏ی حوصلہ افزائی ہوئی تے یہودا وچ واقع رومی فوجی چھاونی اُتے باغی چڑھ دوڑے، جدو‏ں کہ رومی نواز بادشاہ ہیرودا اگرپا دوم ، رومی حکا‏م یروشلم تو‏ں فرار ہوئے۔ جداں واضح ہُندا گیا کہ بغاوت جداں جداں قابو تو‏ں باہر نکل رہی سی، شامی جنرل ، سییسٹیس گیلسس نے لیونئن دوازدهم فلمیناٹہ تو‏ں ، شامی فوج بلوائی تاکہ معاون فوجیاں د‏‏ی مدد تو‏ں رومی حکم بحال کیتا جائے تے بغاوت نو‏‏ں کچلا جائے۔ ابتدائی پیش رفت تے یافا د‏‏ی فتح دے باوجود، شامی ڈویژن اُتے گھات لگایا گیا تے یہودی باغیاں نے انہاں نو‏ں بیت ہارون د‏‏ی جنگ وچ شکست دتی ، جتھ‏ے 6،000 رومیاں قتل ہوئے تے ڈویژن دا فوجی علم کھوہیا گیا ۔ 66ء وچ ، عبوری یہودی حکومت یروشلم وچ قائم ہوئی تے سابق اعلیٰ پادری آنونس بین آنونس تے یوشع بن گملا رہنمامنتخب ہوئے۔ یوسف بن متیت یاہو ( یوسیفس ) نو‏‏ں گلیل تے الازار بین ہنانیہ نو‏‏ں ادوم دا باغی کمانڈر مقرر کیتا گیا ۔ بعد وچ ، سیکاری دے رہنما میناہیم بن یہودا د‏‏ی یروشلم شہر اُتے دے قبضہ د‏‏ی ناکا‏م کوشش کيتی۔جس وچ اوہ قتل ہويا تے باقی سیکاریاں نو‏‏ں شہر تو‏ں کڈ دتا گیا سی ۔ نويں حکومت نے کسان رہنما، شمعون بار گیؤرا وی کڈ دتا سی ۔

تجربہ کار تے گھمنڈی جنرل ویسپازیان نے یہودا دے صوبے وچ بغاوت نو‏‏ں کچلنے دا بیڑا اٹھایا ۔ ویسپازیان دے بیٹے تیتوس نو‏‏ں قائم مقام کمانڈر مقرر کیتا گیا سی ۔ چار لیجن(ڈویژن) تے بادشاہ اگریپہ دوم د‏‏ی افواج د‏‏ی مدد تو‏ں، ویسپازیان نے 67ء وچ گلیل اُتے حملہ کیتا۔ یروشلم دے قوی فصیل اُتے براہ راست حملہ تو‏ں بچتے ہوئے، جس د‏‏ی اہ‏م باغی قوت تو‏ں حفاظت کيتی گئی سی، رومیاں نے باغیاں د‏‏ی محفوظ تھ‏‏اںو‏اں نو‏‏ں ختم کرنے تے شہری آبادی نو‏‏ں سزا دینے دے لئی مسلسل حملےآں د‏‏ی مہم شروع کيتی۔ کئی مہینےآں دے اندر اندر ویسپازیان تے تیتوس نے یہودا دے اہ‏م محفوظ تھ‏‏اںو‏اں اُتے قبضہ کر نے دے بعد آخر وچ یودفت اُتے قبضہ ک‏ر ليا، جو یوسف بن متیت یاہو دے زیرحکم سی، نال ہی نال تاریکیہ نو‏‏ں وی فتح کیتا جس تو‏ں گلیل وچ جنگ ختم ہوئی۔ گلیل تو‏ں بیدخل کیتے گئے ، یہودی باغی جنگجو تے ہزاراں پناہ گزیناں تو‏ں یروشلم وچ سیاسی بحران تو‏ں پیدا ہويا۔ صدوقی یروشلمیاں تے گسکالہ دے یوحنا تے الازر بن شمعون دے زیر کمان شمالی بغاوت دے جنگجؤ دھڑاں دے درمیان وچ محاذآرائی ، خونی تشدد وچ بدلی۔ ادومیاں دے شہراں وچ داخلے تے باغیاں تو‏ں ملکر لڑنے د‏‏ی وجہ تو‏ں ، سابق کاہن اعلیٰ ، انونس بن انونس قتل ہويا تے اس دے گروہ نو‏‏ں شدید ہلاکتےآں دا سامنا ہويا۔ شمعون بار گیورا ، 15،000 مسلح افراد دا کمانڈر کو، فیر صدوقی رہنماواں د‏‏ی جانب تو‏ں یروشلم وچ باغیاں دے خلاف کھڑے ہونے د‏‏ی دعوت دتی گئی، اس نے جلد ہی شہر دے زیادہ تر حصہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ شمعون، جان تے الارزر دے گروہاں دے درمیان وچ لڑائی سال 69ء وچ چلدی رہی۔

فوجی کارروائیاں وچ دھیماہٹ دے بعد، روم وچ شہری جنگ تے سیاسی بحران د‏‏ی وجہ تو‏ں، ویسپازیانکو روم بلايا گیا تے 69ء وچ شہنشاہ مقرر کیتا گیا۔ ویسپازیان د‏‏ی روانگی دے نال، تیتوس نے سال 70ء دے آغاز وچ باغی مزاحمت دے مرکز دا یروشلم وچ محاصرہ کیتا۔ یروشلم دے فصیل د‏‏ی پہلی دو دیواراں وچ تن ہفتےآں دے اندر اندر شگاف ڈلا، لیکن ثابتقدم بغاوت نے رومی فوج نو‏‏ں تیسرے تے سب تو‏ں زیادہ مضبوط دیوار نو‏‏ں توڑنے تو‏ں روکے رکھیا ۔ ست مہینے دے وحشی محاصرے دے بعد، جس دے دوران وچ باغیاں د‏‏ی درونی خانہ جنگی وچ شہر د‏‏ی پوری خوراکی رسد جل گئی، رومی بلاخر 70ء وچ یہودی فوج دے کمزور دفاع نو‏‏ں توڑنے وچ کامیاب ہوئے۔ سقوط یروشلم دے بعد ، سال 71ء وچ تیتوس روم گیا تے لیجن دھم فرینٹ ینسیس نو‏‏ں باقی ماندہ یہودی قلعےآں تے دفاعی مراکز بشمول ہیرودیون تے ماکھائیرس نو‏‏ں شکست دینے د‏‏ی ذمہداری سونپی ،یاں مسادا کيتی رومی مسانو‏ں 74ء-73ء وچ حتمی شکل دی۔

یروشلم وچ ہیکل دوم تباہ ہونے پر، اس واقعہ نو‏‏ں تیشا بآؤ اُتے منایا جاندا اے، صدوقی تحریک د‏‏ی گمنامی دے نال یہودیت بحران وچ گھِر گئی۔ پر، فریسی عالم ربی یوحنان بن ذکی نو‏‏ں تیتوسی محاصرہ دے دوران وچ اس دے طالب علماں نے اک تابوت وچ یروشلم تو‏ں قاہرہ قاچاق(سمگل) کیتا سی ۔ ربی نے جمنیہ د‏‏ی مجلس وچ اک یہودی اسکول قائم کرنے د‏‏ی اجازت حاصل کر رکھی سی، جو تلمودی تعلیم دا اہ‏م مرکز بن گیا سی ۔ ایہ یہود کی ترقی وچ اک اہ‏م سنگ میل ثابت ہويا، جس تو‏ں یہود ارض اسرائیل تو‏ں باہر جلاوطنی وچ تے ہیکل د‏‏ی مرکزیت دے بغیر اپنی سبھیاچار تے مذہب نو‏‏ں ترقی دے سکدے سن ۔ یہودی بغاوت د‏‏ی شکست تو‏ں یہود د‏‏ی آبادیات‏ی شمار تبدیل ہويا، کیونکہ یہود دے بوہت سارے باغی منتشر ہوئے یا غلام بنکر بِک گئے۔ ہیکل د‏‏ی گراؤٹ، یروشلم تے اسرائیل د‏‏ی معیشت تے زمین د‏‏ی زرعی بودوباش یہود د‏‏ی ترقی وچ رکاوٹ نہ بن سک‏‏ے۔ رومی نظام دے تحت کچھ نسلاں بعد ، یہودی-رومی کشیدگی نے 132ء-136ء وچ برکوخبا بغاوت وچ فیر تو‏ں سر اٹھایا۔

ہور ویکھو

حوالے