پنجاب دے راجپوت
| پنجاب دے راجپوت | |
|---|---|
| معلومات نسلی گروہ | |
ترمیم  |
پنجاب وچ جٹاں تے راجپوتاں دی تقسیم تے حقیقت الچھی تے مشکوک اے ۔ عموما وڈے قبیلے راجپوت تے انہاں دیاں شاخاں جاٹ کہلاندی نيں ۔ فیر دونے اک دوسرے نوں اسيں نسل تسلیم کردے نيں ۔ انہاں راجپوت قبیلے دی تقریباًً اک ورگی کہانی اے کہ انہاں دا جد امجد راجپوتانہ یا دکن توں پنجاب اکبر یا بعد دے دور وچ آیا سی تے بابا گنج شکر کے ہتھوں مسلمان ہوئے ۔ انہاں وچوں اکثر خود نوں راجہ کرن دی اولاد دسدے نيں ۔ مگر ماضی وچ پنجاب وچ راجپوتاں نوں تذکرہ نئيں ملدا اے تے انہاں دی حقیقت اے اس دے لئی اک طویل بحث کيتی ضرورت اے ۔
عروج
سودھوراجپوتاں دا دور ستويں صدی عیسوی توں بارویں صدی عیسواں تک دا سی ۔ ایہ اوہ دور اے جدوں مسلمان موجودہ پاکستان دی سرزمین اُتے حکومت کر رہے سن ۔ ستويں صدی عیسوی توں کِسے مسلمان مورخ نے ایتھے آباد راجپوت قبیلے دا ذکر نئيں کیتا اے ۔ بابر نے پنجاب دے بوہت سارے قبیلے دا ذکر کیتا اے مگر اس نے وی کِسے راجپوت قبیلے دا ذکر نئيں کیتا اے ۔ ایتھے تک کہ مغلاں دے دور زوال وچ وی راجپوتاں دا ذکر نئيں ملدا اے ۔ جدوں سکھ ایتھے کہ حکمران بن گئے سن تے انگریزاں دے دور وچ بہت راجپوت دا دعوی سامنے آیا ۔ اس توں پہلے کِسے مسلمان مورخ نے پنجاب ، سندھ ، بلوچستان ، مکران ، کیاکان ، افغانستان ، غزنی تے کشمیر دی لڑائیاں وچ راجپوتاں دا ذکر نئيں کیتا اے ۔
دلچپب گل ایہ ایتھے کچھ ایداں دے قبیلے آباد نيں جو پست درجہ دے سمجھے جاندے نيں تے انہاں دا ذکر راجپوتاں دے چھتیس راج کلی (چھتیس شاہی خاندان) وچ ہُندا اے ۔ مگر ایہ خود نوں راجپوت نئيں کہندے نيں یا نئيں جاندے نيں ۔ مثلاً ملی یا جوئایہ یا داہری ۔ ملی جنہاں نے ملتان نوں اپنا ناں (ملی استھان) دتا بلکہ سکندر توں مقابلہ کیتا تے اسنوں ذخمی وی کیتا سی ۔ ایہ اج کل باغبان کہلاندے نيں ۔ کیوں کہ ایہ سبزی اگاندے نيں ، اس لئی انہاں نوں دوسرےآں توں جو کہ اناج لگاندے نيں کمتر سمجھیا جاندا سی اے ۔ البتہ اک بھٹی ایسا راجپوت قبیلہ اے جس دا قدیم زمانے وچ ذکر ملدا اے ۔
واضح راجپوت دا کلمہ ستويں صدی توں پہلے نئيں ملدا اے ۔ اس دا قدیم تراں تلفظ ہن فاتح ٹورامن دے کرا کتبہ وچ اس دے بیٹےآں تے بیٹیاں نوں راج پتر کہیا گیا اے ۔ جس دے معنی بادشاہ دی اولاد اے ۔ جو کہ ایرانی کلمہ وس پوہر (بادشاہ دا بیٹا) دے مترادف اے ۔ وس سنسکرت وچ وی بادشاہ دے معنےآں وچ آندا اے تے پوہر سنسکرت دے پتر دا مترادف اے لیکن ستويں صدی عیسواں توں اس دی جگہ راجہ استعمال ہورہیا اے ۔ چنانچہ جدوں شنکر اچارایہ دے تحت کٹر برہمن مت دا احیا ہويا تاں راجہ پتر دا لفظ استعمال ہويا ۔ کلہانا نے راج ترنگی وچ راجپوتاں واضح انداز وچ غیر ملکی ، مغرور ، بہادر تے وفادار کہیا گیا اے ۔ راجپوتاں دے چھتیس راج کلی (چھتیس شاہی خاندان) مشہور نيں ۔ چندر بروے نے اس تعداد نوں پہلے پہل بیان کیتا تے پنڈٹ کلہیان نے ’ترنگی راج‘ وچ اس تعداد دی تصدیق دی اے ۔ ٹاڈ وی راجپوتاں نوں وسط ایشیا دے ستھین قبیلے کہندا اے اس دے مطابق عہد قدیم توں محمود غزنوی دے دور تک بہت ساریاں اقوام ہند اُتے حملہ آور ہوئیاں ، ہن اوہ راجپوتاں دے چھتیس راج کلی وچ شامل نيں ۔ بقول اسمتھ دے ہرش دی وفات دے بعد توں مسلماناں دی آمد تک یعنی اندازاً ستويں صدی عیسواں توں لے کے بارواں صدی عیسواں تک دے زمانے نوں راجپوتاں دا دور کہیا جاسکدا اے ۔ مگر ایہ کہنا غلط اے کہ دی آمد دے وقت کابل توں کامروپ تک کشمیر توں کوکن تک دی تمام سلطنتاں راجپوتاں کيتیاں سن تے انہاں دے چھتیس راج کلی شاہی خاندان حکومت کررہے سن ۔ کیوں کہ اس وقت پنجاب تے سندھ بلوچستان اُتے مسلماناں دی حکومت سی ۔
جواہر لعل نہرو دا کہنا اے کہ اس زمانے جو وی فاتح ہند اُتے حملہ آور ہُندا سی تھوڑے عرصے وچ اس دا شمار چھتریاں وچ ہونے لگدا سی ۔ سکےآں نوں دیکھنے توں معلوم ہُندا اے کہ پہلے حکمران دا ناں غیر ملکی اے ۔ لیکن بیٹے یا پوتے دا ناں سنسکرت وچ اے تے اس دی تخت نشینی یا تاج پوشی چھتری رسوم دے مطابق ہُندی سی ۔ راجپوتاں دے اکثر قبیلےآں دا سلسلہ نسب سک یا سیتھی حملہ آوراں توں سی یا اوہ سفید ہن قوم دے حملہ آوراں وچوں سن ۔
اہم گل ایہ راجپوت قبیلے تے جاٹاں قبیلے دے مشترک ناں نيں ۔ اس لئی ولسن نے کہیا اے کہ راجپوت قبیلے راٹھور ، پوار ، تے گہپرت وغیرہ ایتھے پہلے توں آباد سن تے ایہ چاراں قبیلے اصل وچ جاٹ نيں جنہاں نوں بعد وچ راجپوت کہیا جانے لگیا اے ۔ کیوں دے ایہ اس وقت حکمران سن ۔ اس بناء اُتے راجپوت یا راج پتر یعنی راجاواں دی اولاد دی اصطلاح وجود وچ آئی ۔ اس دی اصل پہلوی کلمہ وسپوہر توں اے ۔ کیوں کہ انہاں لوکاں نے ساکا تے ہور قبیلے دے نال مل کے برصغیر دی تسخیر دی سی ۔ اگرچہ قانون گو ایہ کہندا اے کہ پہلے ایتھے جاٹ آباد سن تے راجپوتاں نے انہاں دی جگہ نوادار راجپوتاں نے لی ۔ قانون گو نے اس گل نوں فراموش کردتا کہ پوار (پنوار) ، تنوار ، بھٹی ، جوئایہ وغیرہ جاٹاں تے راجپوتاں دونے وچ پائے جاندے نيں ۔
جے راجپوت ایتھے دے حکمران خاندان نوں راجپوت دا خطاب دتا گیا اے تاں ایہ گل وی غلط نيں ۔ ہر راجپوت خاندان حکمران نئيں رہیا ۔ راجپوتاں دے چوراسی خاندان ایداں دے نيں جنہاں نے ہن تجارت دا پیشہ اپنالیا اے ۔ انہاں نے کدی حکمرانی نئيں کيتی اے ۔ راجپوتاں دی چھتیس راج کلی دے بوہت سارے خاندان خاص کر سندھ دے کچھ قبیلے ایداں دے نيں جنہاں نے کدوں حکومت کیتی اس دے بارے وچ کچھ نئيں جاندے نيں ۔ حتیٰ روایتاں وچ وی انہاں دیاں ریاستاں دا ذکر نئيں ملدا اے مثلا داہری ۔ اس طرح ہندوستان نوں قدیم مورایہ خاندان دا شمار وی راجپوتاں وچ ہُندا اے ۔ مگر اس لئی نئيں ہُندا اے کہ انہاں نے ہند اُتے حکمرانی کيتی بلکہ انہاں دا شمار اس لئی ہُندا اے کہ انہاں توں سورج بنسیاں توں پہلے چٹور اُتے حکومت کیتی سی ۔ اس طرح گپتا خاندان جس نے پہلی دفعہ سنسکرت نوں ادبی بولی بنانے دی کوشش کيتی تے کتبےآں وچ اس دا استعال کایہ اوہ خاندازن وی راجپوتاں وچ شامل نئيں نيں ۔
جٹ تے راجپوت
سودھوابسن لکھدا اے کہ پنجاب وچ جٹاں تے راجپوتاں دے درمیان امتیاز کرنا مشکل اے بلکہ قریباً قریباً ناممکن اے ۔ انہاں دی روایات بنیادی طور اُتے ہندوانہ نيں تے ہور سماجی ریتاں مثلاً شادی وغیرہ ۔ ایہ دونے آپس وچ اک دوسرے توں وابستہ نيں تے انہاں وچ عملی طور اُتے فرق کرنا ممکن نئيں اے ۔ اگرچہ بعض انہاں نوں وکھ وکھ ماخذ توں خیال کردے نيں تے بعض انہاں نوں مختلف ادوار وچ ہجرتاں دے نمائندے ۔ مگر دوناں نوں اکثر نے اک ہی نسلی ماخذ توں تسلیم کیتا اے ۔ مگر ایہ قطعی اے کہ جٹ تے راجپوتاں وچ کچھ قدیمی نسل دے باشندے وی شامل نيں ۔ کیوں کہ پنجاب دے بوہت سارے جٹ قبیلے وچ ایسی بعض ایسی روایات نيں جو انہاں دے غیر آریائی ماخذ دی طرف اشارہ کردیاں نيں ۔ جٹ قبیلے مثلاً مان ، ہیر تے بھلر کدی وی راجپوت ہونے دا دعویٰ نئيں کردے نيں ۔
جٹ توں راجپوت
سودھوپنجاب دے میداناں وچ اسلام دی عطا کردہ آزادی نے ذات نوں پشت اُتے ڈال دتا تے سماجی حثیت وڈی اکائی تسلیم کيتی جاندی جاندی اے تے ایداں دے خاندان وی ملدے نيں جو چند پشت پہلے جاٹ سن مگر ہن راجپوت کہلاندے نيں ۔ وڈے طاقت ور قبیلے سیال ، گونڈل ، ٹوانہ نوں عملاً راجپوت تے انہاں دی چھوٹی برادریاں جٹ کہلاندی نيں ۔ حتیٰ کوئی قبیلہ اک جگہ راجپوت اے تاں دوسری جگہ اوہ جٹ کہلاندا اے ۔ ایسا وی ہُندا اے کوہستان نمک وچ جدوں کوئی قبیلہ عرب یا مغل نہ ہوئے تاں راجپوت اے ۔ جدوں کہ راجپوت دی قابلیت نوں نہ پہنچنے والے تمام قبیلے جٹ نيں ۔ جتھے کوئی راجاں دی روایات نئيں اوتھے راجپوت نئيں ہوسکدے نيں ۔ سکھاں دے دور وچ جٹ غالب رہے ۔ مگر اس وقت تک سیاسی یا سماجی میدان وچ راجپوت ہ وچ کدرے نظر نئيں آندا ۔ گو ایتھے دے جٹ وی راجپوتاں دی طرح مختلف نسلی ماخذ دا دعویٰ کردے نيں ۔
جاٹ
سودھوپنجاب وچ جٹ بہت اہمیت دا حامل اے ۔ اس نے تعداد دے معاملے وچ راجپوتاں نوں بہت پِچھے چھڈ دتا اے ۔ سیاسی طور اُتے اس نے پنجاب اُتے خالصہ دی صورت وچ حکومت کیتی ۔ حالانکہ سماجی طور اُتے جٹ دی ھثیت وچ روڑ ، گوجر تے آہیر حصہ دار نيں ۔ ایہ چاراں مل کے کھاندے پیندے نيں تے تمباکو نوشی کردے نيں ۔ یقناً راجپوتاں دے مقابلے وچ کدرے پست منیا جاندا اے ۔ کیوں کہ اوہ اپنی بیواواں دی شادی کر دیندا اے ۔ اس علاقہ دے اک ماہیے وچ اوہ اپنے بیوہ بیٹی نوں کہندا اے آ میری بیٹی شادی کر ، تیرا خاوند مرگیا تاں کایہ ہویا تے وی بوہت سارے نيں ۔ اس طرح اوہ بیوہ دی شادی کرنے وچ سب توں اگے اے ۔
روایت
سودھوپنجاب وچ راجپوتاں دی روایات جمنا کہ پار راجپوتاں توں نئيں ملدی نيں ۔ کیوں کہ اوتھے دے راجپوت جٹاں توں وکھ ماخذ دے دعوے دار نيں ۔ پنجاب دے جٹ تے راجپوت دونے اک مشترکہ نسلی ماخذ نوں مندے نيں تے انہاں دی روایات وی اک مشترک ماخذ دی نشادہی کردیاں نيں اس لئی ایہ گل یقینی اے کہ ایہ فرق نسلی نئيں سماجی اے ۔ اس مشترک ماخذ دے خاندان جنہاں وچ قسمت نے سرفرازی عطا کيتی اوہ راجپوت بن گئے تے انہاں دی اولاداں نے اسنوں حاصل کرنے دے بعد نہایت کٹر پن دے نال قوانین دی پیروی دی صورت وچ باقی رکھیا ۔ جس دے ذریعہ درجہ بندی دے ہندو پیمانے وچ اعلیٰ و بالا ذاتاں خود نوں نیچ و پست ذاتاں توں خود نوں ممتاز رکھدی نيں ۔ انہاں وچ کمتر سماجی رتبہ والےآں نال شادی توں انکار ، اپنے خون دا خالص پن محفوظ رکھدی نيں ۔ انہاں قوانین توں رد گرادنٰی کرنے والا سماجی رتبہ توں گرجاندا اے تے اوہ راجپوت نئيں رہندا اے ۔ جدوں کہ ایداں دے خاندان جنہاں نے علاقہ وچ اک ممتاز حثیت حاصل کرکے سماجی کم تے قوانین دی پیروی کردتی تے اوہ نہ صرف راجہ بلکہ راجپوت یعنی راجاں دے پوت بن گئے ۔
تبدیلی ذات
سودھوانگریزاں دی آمد دے بعد بوہت سارے راجپوت قریشی ، عباسی یا مغل نسل دا دعویٰ کرنے لگے ۔ ایہ وی دیکھیا گیا اے کِسے طرح تقدس تے سماجی رتبہ دی وجہ توں چند پیڑیاں وچ کوئی خاندان سید بن جاندا اے ۔ جدوں کہ پہاڑی علاقےآں وچ ہندوآں وچ راجپوت بنے دا عمل وی جاری رہیا ۔ اس دے برعکس جمنا دے پار راجپوتاں وچ تنزلی ہوکے جاٹ بنے دا عمل وی جاری رہیا ۔ کوئی راجپوت خاندان بیواءاں دی شادی کرے ، برہمنیت دی بالادستی قبول کرنے توں انکار کردے یا تنگ دستی توں کھیتی باڑی شروع کر دے تاں اس دا مرتبہ راجپوت توں ڈگ کے جٹ دا ہوجاندا اے تے ایداں دے بوہت سارے خاندان سن جو پہلے راجپوت سن مگر ہن جٹ بن چکے نيں ۔ خاص کر بیواءاں دی شادی کيتی وجہ توں یا زراعت دا پیشہ اپنانے دی وجہ توں ۔
سندھ ، بلوچستان خیبر پختون خواہ وچ راجپوتاں نوں کوئی نئيں جاندا اے ۔ اوتھے جٹ قبیلے دے اک ایداں دے گروہ دے لئی استعمال ہُندا اے جو کہ بلوچ ، براوہی یا سید نئيں نيں ۔ اگرچہ انہاں وچ مذہب اسلام ، زراعتی پیشے تے انہاں دی ماتحتی دے کے علاوہ کوئی قدر مشترک نئيں اے ۔ اوتھے راجپوت تے جٹ دی کوئی تفریق نئيں اے ۔ پنجاب وچ راجپوت دی اصطلاح عملاً انہاں قبیلےآں دے لئی استعمال ہُندی اے جنہاں نے سیاسی برتری حاصل کرلئی اے تے مغلوب ہونے انہاں نوں ماتحت کیتا یا انہاں نوں وسطیٰ علاقہ دے صحراواں وچ زندگی گزارنے اُتے مجبور کیتا ۔ انہاں نوں اکثر و بشتر جٹاں وچ شمار کیتا جاندا اے ۔ کوہستان نمک دے علاقہ جٹ دی اصلاح پنجابی وچ چراہے ، گلہ بان دے لئی استعمال ہُندی اے ۔ جاتدی ميں وی جٹ دے بجائے جت یعنی نرم آواز وچ گلہ بان تے اونٹھ چرانے والے دے نيں تے خود نوں جٹاں توں وکھ اپنا ماخذ دسدے نيں ۔
برہمنی بالادستی
سودھوبشتر راجپوت جٹاں دی طرح قبیلے وسط ایشاء توں آنے والے قبیلے سن ۔ جو رفتہ رفتہ وادی سندھ توں اگے ودھ کے شمالی و وسط ہند تے گجرات تے دکن تک پھیل گئے ۔ انہاں دا دور ستويں صدی عیسوی توں بارواں صدی عیسوی دا اے ۔ بنیادی طور اُتے راجپوت تے جٹ اک ہی نسلی ماخذ نال تعلق رکھدے نيں ۔ اس تائید اس طرح ہُندی اے کہ راجپوت تے جاٹاں قبیلے دے ناں مشترک نيں ۔
راجپوت انہاں قبیلے دے اوہ گروہ نيں جنہاں نے برہمناں دی بالادستی قبول کيتی تے اس بنا اُتے انہاں نوں ہندو معاشرے وچ قبول کیتا گیا تے انہاں نے ہندو رہتل نوں اختیار کیتا ۔ اس دے صلے وچ انہاں نوں برہمناں نے گوترا عطا کيتیاں تے اس طرح ہندو مذہب و رہتل نے ترقی دی ۔ چنانچہ وشنو ، شیوا ، چندی تے سورایہ وغیر دے ادیان پھیل گئے ۔ اس طرح برہمنی مذہب نے عروج حاصل کیتا تے بدھ مذہب برصغیر نوں خیرباد کہنے اُتے مجبور ہوگیا ۔ اس طرح راجپوتاں نے برہمناں دے نال مل ہندو دھرم نوں ارسر نو زندہ کیتا تے بدھاں نوں تہس نہس کردتا ۔
جن خانداناں نے برہمنی بلادستی قبول کيتی انہاں نوں راجپوتاں وچ شامل نئيں کیتا گیا تے انہاں نوں نظر انداز کیتا گیا تے دے خلاف طرح طرح دیاں گلاں پھیلائاں گاں کہ انہاں نوں کمتر ظاہر کیتا گیا ۔ مثلاً مورایہ خاندان دے بانی چندر مورایہ گپت بارے وچ کہیا گیا کہ ایہ اک حجام دی اولاد نيں ۔ اس دے پوتے اشوک جس اُتے اج بھارت نوں ناز اے تے جس نے سب توں پہلے بھارت نوں متحد کیتا سی ۔ اس دا ناں ہی تریخ دے صفحاں توں غائب کردتا گیا ۔ جدوں اشوک دے کتبے دریافت ہوئے تے انہاں نوں مختلف ماخذ دی مدد توں پڑھیا گیا تاں اشوک دی عظمت دنیا اُتے عیاں ہوئی کہ اس نے دنیا وچ پہلی دفعہ رفع عامہ دے کم کروائے ۔ اس طرح گپتا تے ہریش چند جداں بادشاہاں نوں نظر انداز کر دتا گیا ۔
جٹاں نے برہمیت دی بالادستی نوں قبول نئيں کیتا ۔ انہاں دے اپنے پجاری ہُندے نيں ، انہاں نوں زراعت توں لگاوَ اے تے ایہ اپنی بیواواں دی دوسری شادی کردے نيں ۔ ایہ شرائط ایسی نيں انہاں نوں قبول نہ کرنے والا برہمن معاشرے وچ پست ذات دا ہوجاندا اے ۔ اس لئی روڑ ، گوجر تے آہیر وی جٹاں دی طرح کمتر کہلاندے نيں ۔ ہندو معاشرے وچ انہاں امور وچوں کوئی اک کم راجپوت کرے تاں اس دا درجہ ڈگ کے جٹ ہوجاندا اے ۔
مسلم علاقہ
سودھوپنجاب دا بشتر علاقہ انہاں علاقےآں وچ شامل سی جتھے ستويں صدی وچ عرباں دا قبضہ ہوگیا سی ۔ ایتھے برہمنیت دی بالادستی دا سوال ہی نئيں پیدا ہُندا اے ۔ اس لئی راجپوتاں دا ارتقاء مسلم علاقہ وچ نئيں ہوسکدا سی ۔ اس لئی کِسے مسلمان مورخ نے پنجاب ، سندھ ، بلوچستان ، مکران ، کیاکان ، افغانستان ، غزنی تے کشمیر دی لڑائیاں وچ راجپوتاں دا ذکر نئيں کیتا اے تے نہ ایتھے آباد راجپوت قبیلے دا ذکر ملدا اے ۔ بابر نے پنجاب دے بوہت سارے قبیلے دا ذکر کیتا اے مگر اوہ وی راجپوتاں دا ذکر نئيں کردا اے ۔ مغلاں دے دور وچ تے انہاں عہد ذوال وچ وی راجپوتاں دا ذکر نئيں ملدا اے ۔ انگریزاں دے دور وچ راجپوتاں ذکر ملدا اے ۔ سکھاں دے دور وچ وی جٹاں دا ذکر ملدا اے لیکن راجپوتاں دا ذکر سرسر طور اُتے ملدا اے ۔ اس طرح ایتھے دی روایات کہ انہاں دا جد اعلیٰ راجپوتانہ یا دکن توں آیا سی وضعی نيں ۔
پنجاب وچ جٹاں تے راجپوتاں دے درمیان فرق سماجی حثیت تے وڈی اکائی دا اے ۔ ورنہ بنیادی طور اُتے اک ہی نسلی ماخذ نال تعلق رکھدے نيں ۔ ایتھے ایداں دے قبیلے ملدے نيں جو کچھ پشت پہلے جاٹ کہلاندے سن ہن راجپوت نيں ۔ اگرچہ انہاں دی روایات و رسومات بنیادی طور اُتے ہندوانہ نيں تے اس وچ کوئی شک نئيں اے ایتھے دے لوکاں نے اسلام دس تے گیارواں دے درمیان اسلام قبول کرلیا سی ۔ جس ذات دی اہمیت ختم تاں نئيں کرسکیا مگر کم ضرور کردتی سی ۔ اس لئی ایہ گل یقینی اے کہ ایتھے راجپوتاں دا ارتقاء نئيں ہويا ۔ کیوں کہ ایتھے برہمناں دی بالادستی دا سوال ہی نئيں پیدا ہُندا سی ۔ جدوں برہمناں دی بالادستی نئيں اے تاں راجپوت کیتے ;238; ایہی وجہ اے وڈے تے طاقت ور قبیلے سیال ، گونڈل ، ٹوانہ وغیرہ نوں عملاً راجپوت تے انہاں دی چھوٹی برادریاں جٹ کہلاندی نيں ۔ حتیٰ کوئی قبیلہ اک جگہ راجپوت اے تاں دوسری جگہ اوہ جٹ کہلاندا اے ۔
پنجاب دے راجپوت
سودھوپنجاب دے راجپوتاں دی روایات جمنا دے پار راجپوتاں توں مختلف نيں ۔ اوتھے جٹ تے راجپوتاں دی درجہ بندی دے قوانین ایتھے توں مختلف نيں ۔ پنجاب وچ جٹ تے راجپوت دونے مشترکہ نسلی ماخذ رکھدے نيں ۔ مگر جنہاں خانداناں نے ترقی دی اوہ راجپوت بن گئے تے انہاں دی اولاداں نے اسنوں برقرار رکھنے دے لئی روایات دے انہاں قوانین دی سختی توں پابندی دی جس دے تحت اعلیٰ و بالا ذاتاں خود نوں نیچ و پست ذاتاں توں خود نوں ممتاز رک ھدی نيں ۔ انہاں وچ کمتر سماجی رتبہ والےآں نال شادی توں انکار ، اپنے خون دا خالص پن محفوظ رکھدی نيں ۔ انہاں قوانین توں رد گرادنٰی کرنے والا سماجی رتبہ توں گرجاندا اے تے اوہ راجپوت نئيں رہندا اے ۔ جدوں کہ ایداں دے خاندان جنہاں سماجی قوانین پیروی کرکے اوہ نہ صرف راجہ بلکہ راجپوت یعنی راجاں دے پوت بن گئے ۔
ایہ سماجی برتری دا ارتقاء جاری رہیا تے انگریزاں دی آمد دے بعد بوہت سارے راجپوت قریشی ، عباسی یا مغل نسل دا دعویٰ کرنے لگے ۔ ایتھے ایہ وی دیکھیا گیا اے کِسے طرح سماجی تقدس تے سماجی رتبہ حاصل ہوجائے تاں انہاں سماجی قوانین دی پیروی کرکے چند پیڑیاں وچ کوئی وی خاندان سید بن جاندا اے ۔
راجپوت قبیلے
سودھوایتھے انہاں قبیلےآں دا مختصر ذکر کر رہے نيں جو کہ پنجاب دے علاقہ وچ آباد نيں تے دے بارے کہیا جاندا اے کہ ایہ راجپوت نيں یا انہاں دا دعویٰ سی ۔
اتیراس
سودھوایہ صرف پٹیالہ وچ ملدے نيں ۔ انہاں دے بارے وچ ہور آگہی نئيں ہوسکی ۔
اپیسال
سودھوایہ فتح جنگ دے علاقہ وچ آباد نيں ۔ انہاں دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ ایہ منج دی شاخ نيں ۔ انہاں دی رسومات تے شادیاں وچ ہن وی ہندوانہ نقوش پائے جاندے نيں ۔
باگڑی
سودھوایہ راجپوت دے علاوہ جاٹ وی کہلاندے نيں تے مشرقی پنجاب وچ آباد نيں ۔
برگوجر
سودھوایہ سورج بنسی نيں تے انہاں دا دعویٰ اے کہ رام دے لڑکے لو دی اولاد وچوں نيں ۔ دھوندھار تے راجوڑی وچ انہاں دیاں ریاستاں سن ۔ راج گڑھ تے الور وی انہاں دے تصرف وچ سی ۔ بعد وچ کھچواہا قوم نے انہاں نوں اوتھے توں خارج کردتا ۔ ایہ مشرقی پنجاب وچ ملدے نيں ۔
بارایہ
سودھوان دا دعویٰ اے کہ ایہ سورج بنسی تے مہابھارت دے راجہ کرن دی اولاد نيں ۔ انہاں نوں جٹ وی دسیا جاندا اے ۔
بھکر وال
سودھوایہ پہلے راجپوت کہلاندے سن تے خود نوں پنوار دی شاخ دسدے سن ۔ مگر ہن انہاں نے عباسی ہونے دا دعویٰ کیتا اے ۔ ایہ راولپنڈی دے جنوب مشرقی حصہ وچ آباد نيں ۔ انہاں ہن وی بعض رسومات ہندوانہ نيں ۔
بدھال
سودھوایہ وی پہلے راجپوت کہلاندے سن تے خود نوں پنوار دی شاخ دسدے سن ۔ مگر ہن انہاں نے عباسی ہونے دا دعویٰ کیتا اے ۔ ایہ راولپنڈی دے جنوب مشرقی حصہ وچ آباد نيں ۔ انہاں ہن وی بعض رسومات ہندوانہ نيں ۔ بھکر وال ناں دا اک چھوٹا جہا قبیلہ بھاولپور وچ وی آ;230;باد اے ۔
بھٹی
سودھوایہ یادو دی شاخ نيں ۔ انہاں دا دعویٰ اے کہ انہاں نے پنجاب اُتے حکومت کرنے توں پہلے گجنی (غزنی) و زابل اُتے حکومت کیتی سی ۔ ایہ راجپوتاں دے چھتیس راج کلی نال تعلق رکھدے نيں ۔ انہاں دی بہت ساریاں شاخاں نيں تے پنجاب وچ اکثر تھاںواں اُتے ملدے نيں ۔
بھٹہ
سودھوایہ وی چندر بنسی نيں تے بھٹیاں دی اک شاخ بتاءے جاندے نيں
پنوار
سودھوپرمار یا پنوار دا تعلق اگنی کل توں اے ۔ پورس جس نے سکندر دا مقابلہ کیتا سی اس دا تعلق وی پرمار توں سی ۔ اگرچہ ایہ ایداں دے لڑاکے نئيں سن جداں کہ ظاہر کیتا جاندا اے ، مگر انہاں دی سلطنت بہت وسیع رہی اے ۔ زمانہ قدیم توں اک مثل مشہور اے کہ دنیا پرمار دی اے ، ایہ وی حقیقت اے کہ اگرچہ ایہ خاندان پرامر اگنی کل وچ کمتر اے تے ایہ دولت و حشمت وچ انہل وارا دے سولنکھیاں تک نئيں پہنچے تے نہ ہی اوہ چوہان راجاواں دی طرح مشہور ہوئے ۔ لیکن انہاں دیاں ریاستاں دی نسبت زیادہ انہاں دیاں ریاستاں زیادہ وسیع رقبہ اُتے پھیلی ہوئیاں سن ۔ انہاں دی حکومتاں میسر ، دھار ، منڈو ، اوجین ، چندر بھجیا ، چتور ، ابو چنرورتی ، مءو ، میدانہ ، پرماندی ، امرکوٹ ، بھکر ، لوور تے پٹن وچ انہاں دیاں ریاستاں رہیاں نيں یا انہاں فتح کیتا سی ۔ پنجاب دے کئی راجپوت قبیلےآں دا دعویٰ اے کہ اوہ پنوار دی شاخ نيں ۔ ایہ پنجاب تے زیرین سندھ وچ وڈی تعداد وچ نيں تے جٹ کہلاندے نيں ۔
پھتیال
سودھوان دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ ایہ چندیل دی اک شاخ نيں ۔ اس لئی راجپوتاں وچ پست منے جاندے نيں ۔ ایہ بلاس پور دے علاقہ وچ آباد نيں ۔
پٹھانیہ
ان دے بارے کہیا جاندا اے کہ ایہ کانگڑہ دا شاہی خاندان کٹوچ دی شاخ نيں تے پٹھان کوٹ آباد ہونے دی وجہ توں پٹھانایہ کہلاندے نيں ۔
پنڈیر
سودھوایہ وی مشرقی پنجاب وچ آباد نيں تے کہیا جاندا اے ایہ دھیما دی شاخ نيں جو کہ راجپوتاں دے چھتیس راج کلی وچ شامل اے ۔
تنوار
ایہ راجپوتاں دے چھتیس راج کلی وچ ایہ شامل نيں ۔ ایہ خاندان وی یادو دی اک شاخ اے ۔ اندرپست جو ویران پيا سی اسنوں اننگ پال توار نے آباد کیتا سی ۔ اس خاندان دا سب توں مشہور راجہ بکرماجیت سی ۔ جس نے ۶۵ ق م وچ بکرمی سمیت دا سن جاری کیتا سی ۔ اس خاندان دا آخری راجہ وی اننگ پال سی ، جس دا کوئی بیٹا نئيں سی ۔ اسلئی اس نے اپنے دھوہندے پڑتھوی راج چوہان نوں تخت اُتے بیٹھایا سی ۔ پر;180;تھوی راج چوہان نے محمد غوری توں شکست کھادی سی تے خود وی ماریا گیا ۔
ٍباجوہ
سودھوباجوہ یا بجو سورج بنسی ماخذ دے دعویدار نيں ۔ بجوات جو جموں و سیالکوٹ وچ پہاڑیاں دے دامن علاقہ دا ناں انہاں اُتے رکھیا گیا اے ۔ انہاں دی روایات دے مطابق انہاں دا مورث اعلیٰ راجہ شیٹپ نوں سکندر لودھی دے دور وچ ملتان توں بدخل کیتا گیا سی ۔ اس دے دو بیٹے کلس لیس سن ۔ لیس جموں دی طرف نکل گیا تے اک راجپوت لڑکی نال شادی کرلئی ۔ جدوں کہ کلس نے پسرور دی اک جٹ لڑکی نوں اپنی بیوی بنایا ۔ انہاں دونے دی اولاداں بجوات دے علاقہ وچ آباد نيں تے راجپوت تے جٹ کہلاندی نيں ۔ اک کہانی دے مطابق انے مورث اعلیٰ رائے جہسن نوں رائے پٹھورا نے دہلی توں کڈیا تاں اوہ سیالکوٹ وچ کربلا وچ آباد ہوگیا ۔ بجو راجپوت باجوہ جٹاں توں اپنا نسلی تعلق تسلیم کردے نيں ۔ کہیا جاندا اے بجو راجپوتاں وچ سکھاں دے دور تک ایہ رایات سی کہ کِسے مسلمان لڑکی نوں شادی دے لئی ہندو کرنے دے لئی زیر زمین تہ خانہ وچ بند کرکے اُتے ہل چلایا جاندا سی ۔ ایہ روایت دسدی اے کہ انہاں وچ شادی ہندو و مسلمان دونے آپس وچ کرلیندے سن ۔ ایہ زیادہ تر سیالکوٹ وچ یا اس دے ارد گر علاقہ وچ نيں ۔
بیئنس
سودھوایہ زیادہ تر ہوشیار پور دے علاقہ وچ نيں ۔ بینس راجپوتاں دے چھتیس راج کلی وچ شامل نيں تے سورج بنسی ماخذ دے دعویدار نيں ۔ انہاں جٹ تے راجپوت دونے ملدے نيں ۔
تارڑ
سودھوتارڑ جو کہ سورج بنسی ماخذ دے دعویدار نيں ۔ انہاں دی روایت اے کہ انہاں دا جد اعلیٰ تارڑ بھٹز محمود غزنوی دی خدمت وچ گیا تے اس دے نال غزنی چلا گیا ۔ جدوں کہ اس دا بیٹا لاوہی بھٹز توں گوجرات چلا آیا ۔ جتھے ایہ قبیلہ تشکیل پایا تے تارڑ ايسے لاوہی دی اولاد نيں ۔ اک ہور کہانی دے مطابق انہاں دی آباد کاری ہمایاں دے وقت ہوئی سی ۔ اوہ گوندل ، وراءچ ، گل تے ہور قبیلےآں وچ شادی کردے نيں ۔ اوہ گوجرات ، گوجرانوالہ تے شاپور وچ انہاں دی زیادہ آبادی اے ۔ انہاں نوں زراعت پیشہ لیکن شورش پسند وی کہیا گیا اے ۔ اس قبیلے دے نصف افراد راجپوت تے نصف خود نوں جاٹ دسدے نيں ۔
تاوَنی
سودھوتاوَنی سورج بنسی نسل تے راجہ سلواہن دے اخلاف دے مدعی نيں ۔ جو اس دے پوتے رائے تان دہندہ انہاں دا مورث اعلیٰ سی ۔ اک اولاد وچوں رائے امبا دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ اس نے امبالہ (انبالہ) دی بنیاد رکھی سی ۔ ایہ زیادہ تر مشرقی پنجاب وچ آباد نيں ۔
ٹوانہ
سودھوشاپور کوہ نمک دے علاقہ وچ ٹوانہ آباد نيں ۔ پنجاب دی تریخ وچ انہاں دا اہم کردار اے ۔ ٹوانہ ، گھیسا تے سیال اسيں نسل تے پنوار راجپوت ماخذ نال تعلق رکھدے نيں ۔ اوہ پہلے جہانگیرہ دے مقام اُتے آباد سن ۔ بعد وچ شاپور تھل وچ آباد ہوگئے ۔ ٹواناں نے سکھاں دا مطیع ہوجانے دے بعد وی اپنی مزاحمت جاری رکھی ۔
ٹھاکر
سودھواس دا شمار کوہستان کانگرہ دی پست ذاتاں وچ شمار ہُندا اے ۔ جے انہاں نوں راجپوت تسلیم کیتا جاندا اے تے راجپوت انہاں دی لڑکیاں لے لیندے نيں مگر اپنی لڑکیاں انہاں نوں نئيں دیندے نيں ۔
جادو
سودھورگ وید وچ یادو قبیلے دا ذکر آیا اے ۔ جس نے بھارت قبیلے تے اس دے حلیف ستجنی قبیلے دے خلاف اک اتحاد بنایا سی تے اس دے خلاف جنگ کيتی سی تے یادو قبیلے نوں شکست ہوئی ۔ یادو کرشن دا خطاب اے تے یادو دا مورث ۱علیٰ کشن چند اے ۔ ہن ایہ بھٹی کہلاندے نيں ۔
جاتو
سودھوانہاں نوں توار یا تنوار دی شاخ دسیا جاندا اے تے مشرقی پنجاب وچ آباد نيں ۔
جنجوعہ
سودھوان دا مرکز مشرقی کوہستان نمک نيں ۔ لیکن اوہ ملتان تے ڈیرہ جات وچ وی پھیلے ہوئے نيں ۔ اوہ چندر بنسی ماخذ دے راجپوتاں دی شاخ نيں ۔ انہاں دی روایت اے کہ اوہ راجہ مل دی اولاد نيں جو کہ 989ء;247; وچ چودھ پور یا قنوج توں ہجرت کرکے آیا سی ۔ جس دا بیٹا جودا سی ۔ جنجوعہ کِسے دور وچ پورے کوہستان اُتے قابض سن ۔ لیکن گھگراں نے انہاں نوں مغرب دی طرف دکھیل دتا سی ۔ اس خطہ وچ انہاں دی سماجی حثیت گھگراں دے بعد اے ۔ انہاں نوں راجہ کہیا جاندا اے تے انہاں وچ نسلی تقافر بہت زیادہ اے ۔
جودھرا
سودھوجودرا یا جودھرا انہاں دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ ایہ جموں توں آئے سن ۔ اک روایت دے مطابق اوہ ہندوستان توں آئے سن تے ایہ وی کہیا جاندا اے گھیسا انہاں دی شاخ نيں ۔
جسوال
سودھوایہ ہوشیار پور دے زیريں کوہستانی علاقےآں وچ آباد نيں تے کٹوچ توں انہاں دا تعلق دسیا جاندا اے ۔
جوئایہ
سودھوایہ سندھ تے پنجاب دے جنوبی حصہ وچ آباد نيں تے مسلمان اے ۔ ایہ جاٹ وی کہلالدے نيں ۔
چدھڑ
سودھوان دا کہنا اے کہ اوہ تنوار راجہ تور دی نسل توں نيں تے محمد غوری دے دور وچ راجپوتانہ توں ہجرت کرکے بہاول پور آگئے سن ۔ جتھے اچ دے شیر محمد دے ہتھوں اسلام قبول کیتا ۔ بعد وچ ایہ جھنگ آگئے
چبھ
سودھوایہ کانگڑہ دے کٹوچ راجپوتاں دی نسل دا دعویٰ کردے نيں ۔ انہاں دا مورث اعلیٰ چبھ نے پندرہ سو سال پہلے کانگڑہ چھڈیا تے جموں وچ بھمبر دے مقام اُتے آباد ہوگیا سی ۔ سب توں پہلے اورنگ زیب دے دور وچ سور سادی نے اسلام قبول کیتا سی ۔ مسلمان چبھ اس دی بہت تعظیم کردے نيں تے اس دے مزار اُتے بچے دی چندتا نظر کردے سن ۔ اس رسم دی ادائیگی توں پہلے بچے نوں حقیقی چبھ تسلیم نئيں کیتا جاندا سی تے نہ ہی اس رسم دی ادائیگی توں پہلے اس دی ماں گوشت کھاندی سی ۔ دریائے جہلم دے کبھے کنارے اُتے کشمیر وچ چبھال انہاں دے ناں توں پيا ۔ جبھ اعلیٰ حثیت دا قبیلہ اے ۔ اوہ جنجوعہ دی طرح راجہ دا لقب استعمال کردے نيں ۔ سادات تے گھگر انہاں دے نال اپنی بیٹیاں بیاہنے وچ ہچکچاندے نئيں نيں ۔
چندیل
سودھوایہ راجپوتاں دے چھتیس راج کلی وچ شامل نيں ۔ ایہ قوم پست سمجھی جاندی اے مشرقی پنجاب جمنا تے نربدا دے ارتصال اُتے آباد نيں ۔ چندیلا راجہ نے ابوالفصل نوں جہانگیر دے کہنے اُتے قتل کردتا سی ، ایہ مغلایہ لشکر وچ کثیر تعداد وچ ملازم سن ۔
چوہان
سودھوچہومن یا چوہان ایہ اگنی کل وچ سب توں اعلیٰ نيں ۔ ایہ اگنی کل کیتا تمام رجپوتاں وچ بہادر تے شجاع نيں ۔ انہاں دی ریاست پہلے پہل اجمیر وچ قائم ہوئی سی ۔ پرٹھوی راج چوہان ايسے خاندان توں سی ۔ اس دا مقابلہ سلطان محمد غوری توں ہويا ۔ پہلی جنگ وچ اس نے سلطان نوں شکست دتی مگر ایہ دوسری لڑائی وچ اس نے سلطان محمد غوری توں شکست کھادی تے خود وی ماریا گیا ۔ پنجاب وچ بوہت سارے قبیلے دا دعویٰ اے وی چوہان دی شاخ نيں گوندل چٹھہ چیمہ ۔ چوہان جٹ وی کہلواندے نے
دھنیال
سودھوایہ کوہ نمک دے رہنے والے نيں تے چکوال وچ دھنی انہاں نوں دا ناں انہاں دی نسبت توں پيا ۔ ایہ ہن حضرت عباس دی اولاد دا دعویٰ کرنے لگے نيں ۔ ہن اوہ مری دی پہاڑیاں اُتے آباد ہوگئے نيں ۔ ایہ ہن خود نوں عباسی کہندے نيں ۔ انہاں وچوں بعض اپنے نوں جٹ دسدے نيں ۔
دھودھی
سودھوایہ اک چھوندا سا قبیلہ اے تے پنواراں دی شاخ نيں تے اچھے کاشت کار نيں ۔ ایہ ستلج و چناب دے نال بکھرے ہوئے نيں تے انہاں دا خاص مرکز میلسی دی تحصیل اے ۔ انہاں وچ حاجی شیر محمد اک پیر سی اس دا مزار ملتان وچ نئيں ملدا اے ۔
دودوال
سودھوایہ تار پور دا قدیم خاندان اے جو کہ ہوشیار پور دے علاقہ وچ سطح مرتفع دے شوالک دے راجپوت سن تے ہن وی ہوشیار پور وچ آباد نيں ۔
دھوند
سودھولبھ یا دھوند ہزارہ راولپنڈی تے دریائے جہلم دی زیريں پہاڑیاں اُتے آباد نيں ۔ ہن انہاں نے رسول اللہ دے چچا حضرت عباسی دی اولاد ہونے دا دعویٰ کیتا اے تے عباسی کہلاندے نيں ۔ اک روایت دے مطابق انہاں دا مورث اعلیٰ تیمور دے نال دہلی آیا سی ۔ شاہ جتھے دے دور وچ اس دا بیٹا ژواب خان کہوٹہ آگیا تے جدوال ، دھوند ، سرارا تے تنولی قبیلے دا بانی بنا ۔ اس دا بیٹا کھلورا یا کولو رائے کشمیر بھیجیا گیا جتھے اس نے اک کشمیری عورت نال شادی کيتی ۔ اس دے بطن توں دھوند نے جنم لیا ۔ اس دی دوسری بیوی توں کیتوال پیدا ہويا ۔ اک ہور ناجائز بیٹے توں ستی دی نسل چلی ۔ ایہ روایت بے معنی اے تیمور تے شاہ جتھے وچ بہت فرق اے تے کولو رائے ہندانہ ناں اے ۔ انہاں دے بارے وچ انگریزاں نے کہیا اے انہاں وچ اسلام توں شناسی برائے ناں اے ۔ جدوں کہ معاشرتی آداب وچ انہاں دے ہند ماخذ دی جھلکیاں نظر آندیاں نيں ۔ دھوند ، بب ، چبھ دا ماخذ ہندو اے تے انہاں سب دا آپس وچ تعلق اے ۔
دھاریوال یا دھانیوال یا دھالیوال
سودھوایہ اپنے بھٹی راجپوٹ بٹائے جاندے نيں ۔ انہاں دی روایت دے مطابق اکبر نے انہاں دے سردار مہر مٹھرا دی بیٹی نال شادی کيتی سی ۔ ایہ بالائی ستلج وچ آبادی نيں ۔
رانگڑ
سودھوایہ کلمہ عموماً کِسے گنوار دے لئی استعمال ہُندا اے تے ایہ کِسے مسلمان ہونے والے راجپوت دے لئی اس دے اسيں نسل بھائی کہندے نيں ۔ اُتے پنجاب وچ کئی بستیاں رانگڑاں دی آباد نيں ۔ اس لئی رانگڑ قبیلہ وی کہیا جاندا اے ۔
راوت
سودھوایہ چنڈیلاں دی شاخ نيں تے راجپوتاں وچ انہاں نوں پست منیا جاندا اے ۔ ایہ وی مشرقی پنجاب وچ آباد اے ۔
راٹھور
سودھوراٹھوراں دے شجر نسب وچ ایہ رام دے لڑکے کش دے اخلاف نيں تے اس طرح ایہ سورج بنسی نيں ۔ لیکن انہاں دے کبشر (نسب داں ) اس توں منکر نيں ۔ انہاں دا کہنا اے کہ ایہ اگرچہ کش دے اخلاف نئيں نيں ، لیکن ایہ کیوشت نيں یعنی سورج بنسی تے ایہ ویٹ (شیطان) دی لڑکی توں پیدا ہوئے نيں ۔ ایہ قنوج اُتے حکمران سن تے بعد وچ پنے اک راجہ سوجی دی نسبت سوجی اکھوائے ۔ انہاں سا دلیر تے بہادر راجپوتاں وچ کم ہی نيں ۔ مغلایہ لشکر وچ پجاس ہزار راٹھور سن ۔ پنجاب وچ ایہ کم پائے جاندے نيں ۔
سیال
سودھوپنجاب وچ سیال اک اہم قبیلہ اے تے انہاں نوں پنواراں دی شاخ دسیا جاندا اے ۔ انہاں نے ضلع جھنگ دی تریخ وچ اہم کردار ادا کیتا گیا تے ملتان تے بھیر وی انہاں دے زیر تسلط رہیا اے ۔ انہاں نے نول ، منکن ، مرل تے ہور قبیلے نوں اس علاقہ توں بیدل کیتا سی ۔ روایت دے مطابق سیال پنوار راجپوت دے رائے شنکر دی اولاد نيں ۔ جو کہ الہ آباد فتح پور دے درمیان دارا نگر دا رہائشی سی ۔ پہلے اس دے پنواراں دی اک شاخ جونپور چلی گئی تے اوتھے رائے شنکر پیدا ہويا ۔ اک کہانی ایہ وی کہندی اے کہ رائے شنکر کے تن بیٹے سیو ، ٹیسو تے گھیسو سن ۔ جنہاں توں جھنگ دے سیالاں ، شاپور دے ٹواناں تے پنڈی گھیب دے گھیباں دی نسل چلی اے ۔ اک روایت دے مطابق رائے شنکر دا اکلوندا بیٹا سیال سی تے ٹواناں تے گھیباں دے مورثین شنکر تے سیال دے اسيں جد رشتہ دار سن ۔ رائے شنکر دی موت دے بعد خاندان وچ لڑائی جھگڑے پیدا ہوگئے تے اس دا بیٹا پنجاب ہجرت کر گیا ۔ قریباً قریباً ایہ اوہی دور سی جدوں کہ متعد راجپوت خاندان یعنی کھرلاں ، ٹوانوٓں ، گھیبو ، چدھراں تے پنوار سیالاں دے اجداد نے ہندوستان دے صوبےآں توں پنجاب ہجرت دی ۔ انہاں دناں بابا فرید دے ہتھوں اسلام قبول کرنا اک عام گل سی ۔ سیال پاک پٹن پہنچیا تاں بابا فرید دے ہتھوں اسلام قبول کرلیا ۔ بابا فرید نے اسنوں دعا دتی اس دے بیٹے دی اولاد جہلم و چناب دے درمیانی علاقہ اُتے حکومت کرے گی ۔ مگر ایہ پیشنگوئی درست ثابت نئيں ہوئی ۔ سیال تے اس دے ساتھی جہلم دے کنارے کچھ عرصہ رہنے دے بعد رچنا و جچ دو آباں وچ ادھر اوھر بھٹکدے رہے ۔ ايسے دوران اس نے اک عورت بھٹی خان میکن دی بیٹی سہاگن نال شادی کيتی ۔ روایت اے اس نے سیالکوٹ وچ اک قلعہ بنایا سی ۔ بعد وچ اس نے تھل تے منکیرہ تے دریائے جہلم دی درمیانی پٹی اُتے قبضہ کرلیا ۔ یعنی خوشاب توں گڑھ مہاراجہ تک ۔
سیال اک وڈا قبیلہ اے تے انہاں دی روایت دے مطابق پانسو سالاں وچ پھیل جاندا ممکن نئيں اے ۔ ایہ اپنی ہجرت دا دور علاوَالدین خلجی دا دسدے نيں ۔ ایہ اک ایسا وقت سی جدوں کہ علاقہ سخت متاثر سی ۔ ایتھے خانہ جنگی سی تے منگولاں دے حملے مسلسل جاری سی ۔ اس لئی ایتھے بدامنی دا دور سی ۔ اس لئی ممکن نئيں اے کہ سیالاں دے جد اعلیٰ نے ایتھے ہجرت دی ہوئے گی ۔ اس دی نسبت ہندو راجپوتاں دے راجپوتانہ دا علاقہ خاصہ محفوظ ۔ جدوں کہ ایہی دور ایتھے دے بشتر راجپوتاں دا دسیا جاندا اے ۔ جو کہ ممکن نئيں اے ۔ ایہ روایت اس لئی وضع کيتی گئی اے کہ اپنا تعلق راجپوتاں توں ثابت کیتا جائے ۔ اصل وچ پنوار اس علاقہ وچ قدیم زمانے توں آباد نيں ۔ انہاں دا شمار راجپوتاں دے چھتیس راج کلی وچ ہُندا اے ۔ مگر ایہ گل اس علاقہ دے دوسرے خانداناں نوں معلوم نئيں سی اس لئی وضع کيتی گئی اے ۔
ضلع جھنگ دا سارا جنوبی علاقہ سیالاں دا گڑھ اے ۔ چناب دے نال نال راوی توں اس دے ارتصال تک تے راوی و جہلم دے سنگماں دے درمیان وی راوی دی ساری گزرگاہ دے کنارےآں اُتے آباد نيں ۔ بلکہ ساہی وال ، جہلم توں شاپور تے گوجرات دے علاقہ تے ڈیرہ جات و مظفر گڑھ وچ وی پائے جاندے نيں ۔
برطانوی رپوٹاں وچ دسیا گیا اے کہ سیال مویشاں دے شوقین نيں تے زراعت اُتے کم توجہ دیندے نيں ۔ کھرل تے کاٹھیا دی طرح ہندو تہواراں وچ حصہ لیندے نيں تے انہاں دیاں عورتاں پردہ نئيں کردیاں نيں ۔
راٹھی
سودھوایہ تنوار راجپوتاں دی نسل توں ہونے دے دعویدار نيں ۔ جٹاں دا وی اک قبیلہ راٹھی اے ۔
رانجھا
سودھوایہ جہلم تے چناب دے علاقہ وچ ، شاپور گجرات دے علاقے وچ ملدے نيں ۔ انہاں دی اکثریت خود نوں جٹ کہندی اے تے انہاں دے بارے وچ ایہ وی کہیا جاندا اے کہ اوہ بھٹی راجپوت نيں ۔ انہاں نے قریشی ماخذ دا دعویٰ کیتا اے تے خود نوں حضور صلی اللہ علایہ وسلم دے چچا دے بیٹا جو نوں غزنی وچ فوت ہويا سی دی اولاد دسدے نيں ۔ اُتے انہاں وچ ہندو روایات باقی نيں ۔
رگھ بنسی
سودھوایہ پنجاب دے پہاڑی علاقےآں دے دامن وچ یعنی سیالکوٹ توں کانگڑہ تک ملدے نيں تے انہاں وچوں بعض خود نوں منہاس دسدے نيں ۔
سومرو
سودھوایہ وی پرمار دی شاخ نيں تے ایہ پہلے تھر دے ریگستان وچ آباد سن ۔ لیکن ہن مسلمان نيں تے انہاں نے سندھ اُتے حکومت کیتی ۔ انہاں دی حکومت نوں سمہ نے ختم کیتا اے ۔ ایہ سندھ تے پنجاب وچ خاص کر بھاولپور دے علاقہ وچ ملدے نيں تے جٹ مشہور نيں ۔ سماں نے انہاں دا قتل عام کیتا سی اس دے سوگ وچ انہاں دیاں عورتاں نتھلی نئيں پہندی نيں
ستی
سودھوڈھونڈاں دا کہنا اے کہ انہاں دے جد کھلورا دا ستی ناجائز بیٹا اے ۔ مگر ستی اس توں انکار کردے نيں تے اوہ نوشیروان دی اولاد ہونے دا دعویٰ کردے نيں ۔
سلہرایہ
سودھوایہ چندر بنسی نيں تے اپنا سلسلہ نسب دیومالائی راجہ سیگل دی اولاد وچ چندر گپت توں ملاندے نيں ۔ انہاں دا کہنا اے کہ دکن توں دہندہ فوجی دستے دے سپہ سلار دی حثیت توں آیا سی کہ شیخا کھوکھر دی بغتے سرد کرے تے سیالکوٹ وچ آباد ہوگیا سی ۔ انہاں دا کہنا اے کہ ایہ بہلول لودھی دے دور وچ مسلمان ہوئے سن ۔ ایہ ماضی وچ اپنی شادی کيتی رسومات دے لئی برہمن دی خدمات لیندے سن ۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ دی تن بیویاں سلہرایہ سن ۔ جنہاں وچوں اک ستی ہوگئی سی ۔ انہاں وچوں بعض اپنے نوں منہاس دی شاخ دسدے نيں ۔
غوریواہا
سودھوگوریواہا یا گوریواہا ایہ مشرقی پنجاب وچ آباد نيں تے مسلمان نيں ۔ ایہ رام دے بیٹے کش دی اولاد دسدے نيں ۔ اس طرح ایہ سورج بنسی نيں ۔ انہاں دا کہنا اے انہاں نوں شہاب الدین غوری نے وسیع زمیناں دتیاں سن ۔ ایہ اس وقت ہندو سن ۔ انہاں دی اک شاخ ہندو اے ۔
کھرل
سودھواے راجپوت قبیلے دی وی وڈی شاخ اے ۔ کجھ افراد نے خود نوں جاٹ دسدے نيں ۔ ایہ راوی دے وڈے قبیلےآں وچوں اے ۔ انہاں وچ بعض نے اپنا تعلق بھٹیاں توں دسیا اے ، کچھ کھرل اپنے نوں پنوار راجپوت کہندے نيں تے کچھ راجہ کرن توں اپنا رشتہ جوردے نيں ۔ انہاں دا کہنا اے کہ انہاں نے مخدوم شاہ جہانیاں دے ہتھوں اسلام قبول کیتا اے ۔ انہاں دی جھنگ دے سیالاں دے شدید دشمنی رہی اے ۔ ایہ فساد پسندی تے بلند ہمتی وچ سب توں اگے رہے نيں ۔ انہاں دا مشہور رہنما کھرل تے حلیف قبیلے دا سربراہ سی ۔ اوہ پنج باغبانہ تحریکاں دا رہنما سی ۔ اسنوں 1857 وچ کیپٹن بلیک دی قیادت وچ مار دتا گیا ۔ اوہ راجپوت ہونے دا دعویٰ کردے نيں اس لئی کھیتی باڑی خود کرنے دے بجائے مزارع توں کرواندے نيں ۔ مگر ایہ اپنی بیواواں دی شادیاں کردے نيں ۔ انہاں وچ دیکھاوا بہت اے تے انہاں دی بہت ساریاں رسومات دا ماخذ ہندوانہ اے ۔ بٹہ یا بٹہ کھرل سرادر سی تے سلطان محمد غوری دے دور وچ پیر شیر شاہ سید جلال نے اسنوں مسلمان کیتا سی ۔ کِسے زمانے وچ ایہ دختر کشی دی روایت وی سی ۔ انہاں دی اک روایت پکی چھت دے تھلے نئيں سونے دی وی سی ۔ انہاں دا کہنا سی کہ انہاں نوں حضرت سلیمان علایہ سلام نے پکی چھت دے تھلے سونے توں منع کیتا اے ۔
کھروال
سودھوایہ رالپنڈی دے پہاڑی علاقہ وچ آباد نيں تے جنجوعہ قبیلے وچ راجہ مل دی نسل توں ہونے دے داعی نيں ۔ ایہ اپنی بیواواں نوں شادی کيتی اجازت نئيں دیندے سن ۔
کنیال
سودھوایہ وی رالپنڈی دے مشرقی حصہ وچ آباد نيں تے ایہ وی پہلے راجپوت کہلاندے سن تے خود نوں پنوار دی شاخ دسدے سن ۔ مگر ہن انہاں نے عباسی ہونے دا دعویٰ کیتا اے ۔ انہاں ہن وی بعض رسومات ہندوانہ نيں ۔
منہاس
سودھوایہ سورج بنسی ہونے دا دعویدار اے تے جموں دے نال یعنی راولپنڈی توں گوروداس پور وچ آباد نيں ۔ کشمیر دا ڈوگرا خاندان انہاں ہی دی نسل توں نيں ۔ کہیا جاندا اے کہ اس خاندان دے اک فرد ملن ہنس نے زراعت شروع کردتی اس لئی اوہ اپنا رتبہ کھو دتا ۔ انہاں دی بارے وچ مختلف روایات ملدی نيں ۔ انہاں وچ انہاں دا مورث اعلیٰ ایودھیا توں آیا سی تے جموں نوں فتح کرکے ايسے ناں دا اک شہر بسایا سی ۔ کچھ دا کہنا اے کہ اس توں پہلے ایہ سیالکوٹ وچ رہندے سن ۔ کچھ دا کہنا اے پہلے ایہ کشمیر گئے تے بعد وچ سیالکوٹ آئے ۔ کچھ منہاس مسلمان نيں تے انہاں نے کپڑا بنے دا پیشہ اختیار کرلیا سی ۔
منج
سودھوایہ جالندھر توں راولپنڈی تک پھیلے ہوئے نيں ۔ ایہ خود نوں بھٹی تے سیالکوٹ دے راجہ سالو دے باپ راجہ سلواہن دی نسل توں ہونے دا دعویٰ کردے نيں ۔ انہاں دا کہنا اے انہاں نوں اچ دے مخدوم شاہ جہانیاں دے ہاتاں مسلمان ہوئے نيں ۔ انہاں نے اک ریاست مغلاں دے عہد ذوال وچ قائم کيتی سی ۔ جسنوں رنجیت سنگھ نے ختم کیتا ۔ کہیا جاندا اے منج حالے تک کریوا (بیوہ دی شادی) دی اجازت نئيں دیندے نيں ۔
میکن
سودھوایہ پنوار دی شاخ نيں تے جٹ مشہور نيں ۔ انہاں دا جد امجد دھودی والا سی ۔ ایہ زیادہ تر شاہ پور وچ آباد نيں ۔
نارو
سودھوایہ غالباً منج دی شاخ نيں ، مگر انہاں وچوں بعض خود نوں رگھ بنسی دسدے نيں تے بعض چندر بنسی دسدے نيں ۔ اک ہور روایت جے پور یا چودھ پور دے راج کمار دی نسل توں دسدے نيں جس نے محمود غزنوی دے دور وچ اسلام قبول کیتا سی ۔
نے پال
سودھوایہ بھٹی دی شاخ نيں اس لئی چندر بنسی نيں ۔ انہاں نوں جٹ وی دسیا جاندا اے ۔ اس اندازہ ہُندا اے کہ ایہ زراعت پیشہ نيں تے بیواواں دی شادی کردے نيں ۔ ایہ وی زیادہ تر مشرقی پنجاب وچ ملدے نيں ۔
ہراج
سودھوایہ سیالاں دی شاخ نيں تے چناب و راوی سنگم دے نیڑے راوی دے کنارےآں اُتے آباد نيں ۔
ورک
ایہ جٹ وی کہلاندے نيں تے ایہ اپنا مورث اعلیٰ ورک منہاس قبیلے توں سی ۔ جس دا تعلق جموں دے راجاں توں سی ۔ انہاں دے ناں توں لاہور تے گوجرنوالہ دے علاقہ دا ناں ورکیت پيا اے ۔
وٹو
سودھوایہ بھٹی دی شاخ نيں تے راجہ سلواہن دے اک لڑکے جو بیکانیر وچ رہندا سی دی نسل توں نيں ۔ ایہ پنجاب دے صحرائی علاقہ وچ دریائے ستلج دے کنارےآں اُتے زیادہ تر آباد نيں ۔
پنجاب دے راجپوت مکمل ہويا ۔ جے پسند کرن تاں پنجاب دے جاٹ دے بارے وچ وی لکھاں ۔ جاٹاں وچ بہت ساریاں اقواماں دا دعویٰ اے کہ اوہ راجپوت یا راجپوتاں دی نسل توں نيں ۔ وچ پہلے کہہ چکيا ہاں پنجاب وچ راجپوتاں تے جٹاں دی تقسیم بہت الچھی ہوئی اے ۔
ماخذ
سودھوتاریخ راجستان ۔ جیمز ٹاڈ
پنجاب کی ذاتیں ۔ سر ڈیزل ایپسن
ذاتوں کا انسائیکلوپیڈیا ۔ ای ڈی میکلین ، ایچ روز
جاٹ ۔ بی ایس ڈاھیا
تاریخ ہندوستان قدیم ۔ وی اے اسمتھ