پنجابی لوکدھارا دے کجھ پکھ

پنجابی لوکدھارا دے کجھ پکھ

لکھاری	گرمیت سنگھ
دیس	بھارت
بولی	پنجابی
موضوع	پنجاب دی لوکدھارا دا مطالعہ
چھاپن آلے	دی پنجابی رائیٹرز کوآپریٹو سوسائٹی لمیٹڈ، لدھیانہ
صفے	120

پستک بارے

پنجابی لوکدھارا دے کجھ پکھ کتاب ڈاکٹر گرمیت سنگھ دی (پی ایچ.ڈی دے کھوج کم دوران) لکھی لوکدھارا نال متعلق کتاب ہے۔ گرمیت سنگھ نے اس وچ لوک ساہت توں علاوہ پنجابی لوکدھارا دے اوہناں کھیتراں نوں مطالعہ دا موضوع بنایا ہے، جو پنجابی لوکدھارا دے مطالعے وچ انگولے رہے ۔ پر اوہ پنجابی لوکدھارا دے اہم پکھ ہن۔ پنجابی لوکدھارا دے کجھ پکھ کتاب وچ لوک طب، لوک دھرم، لوک وشواس اتے جادو-ٹونے وغیرہ دے نظریاتی پس منظر نوں پنجابی لوکدھارا دے حوالے وچ جانن دی کوشش کیتی گئی ہے، پر ایہہ صرف شروعاتی جیہا یتن ہے۔

گرمیت سنگھ مکھ بند وچ لکھدا ہے، "جیکر اسیں پنجابی لوکدھارا نوں اک سسٹم وجوں ویکھنا چاہندے ہاں اتے اس سسٹم دی تہہ وچ کارج شیل وبھنّ اکائیاں دے انتر-سنبندھاں جاں نیم-ودھان نوں پچھاننا چاہندے ہاں تاں ساڈے لئی پنجابی لوکدھارا دے وبھنّ کھیتراں دا سسٹم-بدھٹم ادھٔین لازمی ہو جاندا ہے۔"

پستک وچلے لیکھاں دا مختصر سار

لوک طب: نظریاتی پس منظر

گرمیت سنگھ اپنی پستک دے پہلے لیکھ 'لوک چکتسا:سدھانتک پرپیکھ' وچ لوکدھارا دے اک روپ 'لوک چکتاسا' دا سدھانتک روپ-ریکھا الیکدا ہے، جو پنجابی لوکدھارا وچ اجے ادھٔین دے آرنبھک پڑائ اپر ہے۔ لوک چکتسا ادھٔین کردیاں پریبھاشا گھڑدا ہے – "لوک چکتسا دا سنبندھ علاج دیاں اجہیاں ودھیاں نال ہے، جہڑیاں کسے وگیانک ودھی جاں چکتسا ودیالے راہیں سکھیا ہون دی بجائ پرمپراگت جاں انوبھوَ سدھ ہندیاں ہن۔" آدھونک چکتسک جتھے لوک چکتسا نوں وہماں بھرماں تے نرادھار وشواساں تے اسری اتارکک/اوگیانک چکتسک پرنالی سمجھدے ہن اتھے منووگیانیاں انوسار - جادو-ٹونے، انشٹھاناں تے وشواساں نال سنبندھت علاج ودھیاں پچھے کارج شیل مانسک سچ کیندرت ہندی ہے۔ لوک چکتسا نوں دو حصیاں وچ ونڈیا جاندا ہے – 1. جڑی-بوٹیاں، کھنجاں تے جیواں نال سبندھت لوک چکتسا 2. جادو تے دھرم نال سبندھت لوک چکتسا ۔

جڑی-بوٹیاں نال متعلق طب

لوک وشواساں انوسار منکھی سریر نوں ہون والیاں بیماریاں دا کارن پرابھوتک شکتیاں ہندیاں ہن۔ تے کسے جڑی بوٹی دی علاج شکتی اس جڑی بوٹی نال جڑے وشواس جاں انشٹھان دا پرتپھل ہندی ہے۔ اس لئی ایہناں نوں اکتر کرن لئی وی نسچک ودھی وہار دی پالنا کیتی جاندی ہے ۔

جادو ٹونیاں تے دھرم نال متعلق طب

جادو-ٹونے اتے دھرم نال سبندھت چکتسک ودھیاں نوں پرابھوتک چکتسا وی کیہا جاندا ہے۔ اس وچ جادو-ٹونے، جنتر منتر، دھاگے تویت، جھاڑ پھوک، اتے لوک دھرم دیاں ریتاں شامل ہن۔

تشریح

"لوک چکتسا دا سنبندھ، اوہناں پرمپراگت علاج ودھیاں نال ہے جنہاں نوں لوک بیماریاں توں چھٹکارا پاؤن لئی ورتدے ہن۔ اس وچ جادو ٹونے، جنتر منتر، دھاگے تویت، جھاڑ پھوک اتے دھارمک وشواساں تے رہُ-ریتاں دے نال نال سبندھت علاج ودھیاں نوں وی شامل کیتا جا سکدا ہے۔"

جادو، دھرم اتے طب

گرمیت سنگھ اس لیکھ وچ کہندے ہن کہ، 'لوک چکتسا وچ جڑی بوٹیاں نوں وی شامل کیتا جاندا ہے۔ پر لوک چکتسا وچ جدوں اسیں جڑی-بوٹیاں دی گلّ کردے ہاں تاں ساڈا بھاوَ اوہناں جڑھی-بوٹیاں توں ہی ہے جنھاں دی ورتوں پچھے جادو ٹونا جاں دھرم نال لوک وشواساں دی بھاونا کارج شیل رہندی ہے۔' جڑھی-بوٹیاں دی علاج-شکتی وی اوہناں وچلے روگانوناشک تتاں کرکے نہیں سمجھی جاندی، سگوں جڑی-بوٹیاں نال جڑی دیوی بھاونا دا پرتپھل سمجھی جاندی سی۔ منکھی چنتن نے اج تک تنّ پڑائ تہہ کیتے ہن – 1) جادو چنتن 2) دھرم 3) وگیان

جادو دے دو مکھ اصول

1) لاگواں جادو تے 2) انکرنمولک جادو (انوروپ توں انوروپ دی اتپتی)۔ ,جادو وچ منتر(spells),تویت (amulets) اتے جنتراں(charms) دی اہم بھومکا ہے۔

جادو چنتن توں دھرم چنتن ول

بودھک وکاس دے نال منکھ نے جد جادو-چنتن توں دھرم چنتن وچ پرویش کیتا تاں چکتسا پرنالی وچ وی پرورتن آیا۔ جادو منتراں دے نال دھارمک کرمکاڈاں اتے انشٹھاناں نوں وی بیماریاں دے علاج لئی ورتیا جان لگیا۔ اس لئی بیماریاں دے علاج لئی ورتے جاندے منتراں وچ دھرم تے جادو دوہاں دا سمیل نظر آؤندا ہے۔

کسے دیوی شکتی وچ وشواس اتے اس وشواس دا وہار وچ کیتا گیا انشٹھانک پرگٹا ملکے ہی دھرم دی سرجنا کردے ہن۔ دھرم چنتن جادو-چنتن دا ہی اگلیرا پڑائ ہے۔

لوک دھرم

گرمیت سنگھ دھرم نوں پربھاشت کردیاں کہندا ہے کہ دھرم توں ساڈا بھاوَ کسے پرابھوتک شکتی وچ وشواس توں ہے، جو منکھی اچھا دی پورتی لئی اک مادھئم وجوں کارج شیل ہندا ہے۔ اس وشواس دا وہارک روپ راہیں پرگٹا ہندا ہے۔ تے اوہناں نے دھرم نوں دو حصیاں وچ ونڈیا ہے – 1) مول دھرم اتے 2) آدم-قالین دھرم۔

”

قدرتی حادثےآں دے تباہ کن اثرات نے انسان وچ ڈر دی کیفیت نوں پیدا کیتا اتے اس ڈر توں نجات حاصل کرن لئی انسان نے جنہاں یعقیناں اتے اوہناں توں بچاؤ نوں ہوند وچ لیاندا، اوہناں نوں ہی مول دھرم سمجھیا گیا ہے

“

جادو متعلق وشواس اتے انشٹھان منکھی جیون وہار دا انکھڑ انگ بن گئے۔ پر انوبھوَ اتے چنتن دے وکاس نے جادو ودھیاں دے تھوتھے پربھاو نوں جان کے پراکرتک ورتاریاں پرتِ اک نواں رخ اختیار کیتا۔ پرکرتک ورتاریاں پرتِ اک نواں رخ اختیار کیتا۔ دھرم دا آدھار جادو دیاں روڑیاں ہی سن۔ پنجابی لوک دھرم دا اجیہا پرمپراگت دھرم ہے جس لچ مول اتے آدم قالین دھرم دیاں روڑیاں دے نال نال اوہناں وبھنّ دھرماں دیاں روڑیاں دا وی سمشرن ہے جو پنجاب دے اتہاس وچ سبھیاچاریکرن دی لمی پرکریا دا نتیجہ ہن۔

لوک وشواس

وشواس توں بھاوَ کسے درشٹ جاں ادرشٹ وستو وچ یقین جاں بھروسے توں ہے۔ منکھ پرکتی وچ واپردیاں گھٹناواں توں اپنی پرتکھن شکتی راہیں جو پربھاو گرہن کردا ہے اوہ ہی لوک وشواساں دا آدھار بندے ہن۔ پرکرتی جاں منکھی جیون وچ واپری کسے گھٹنا دا سنبندھ جدوں کسے دوسری گھٹنا نال جڑ گیا تاں منکھ سامان ستھتیاں وچ وی اجہیاں ہی گھٹناواں دے واپرن بارے وشواس کرن لگّ پیا۔ ڈاکٹر.گرمیت سنگھ لوک وشواساں دے سبندھ وچ ہور وی اہم گلاں کردا ہے ،جویں – - کئی وشواس نجی جاں ویکتی گت پدھر تک سیمت ہندے ہن۔ - اک سبھیاچار دے لوک وشواس دوسرے سبھیاچار وچ پرچلت لوک وشواساں نالوں بھنّ وی ہندے ہن تے کدھرے ایہناں وچ سمانتا جاں سانجھ وی ویکھی جاندی ہے۔ - گیان اتے وشواس وچ نکٹ سبندھ (جانن اتے منن دی بھاونا) - لوک وشواساں اتے وہماں بھرماں وچ نکھیڑا ایہہ سمجھیا جاندا ہے کہ لوک وشواس اج دے وکست سبھیاچاراں وچ کیول اوہناں لوکاں دے ہی جیون دا انگ ہن جہڑے گھٹّ پڑھے لکھے جاں نوین چیتنا توں بالکل کورے ہن۔ ایہہ ٹھیک ہے کہ اتھے لوک وشواساں دی جیون وچ مہتوپورن بھومکا رہندی ہے پر وگیانک من وی ایہناں وشواساں توں پوری طرحاں مکتی پراپت نہیں کر سکدا۔ ہر طرحاں دیاں رساماں پچھے کوئی نہ کوئی لوک وشواس جڑیا ہندا ہے۔

سایہ اتے سائے دا علاج

سایہ لاہنا منکھ نوں روگ توں مکتی دواؤن دی اک اجیہی علاج ودھی ہے جس وچ کرم کانڈ اتے انشٹھانک گتیودھیاں دیش وشیش انوسار بھنّ ہو سکدیاں ہن پر علاج دیاں بنیادی گلاں لگبھگ سانجھیاں ہندیاں ہن۔ اگے جا کے گرمیت سنگھ سایہ لاہن دیاں ودھیاں دا ذکر کردا ہے اتے 3 سائے کیساں نوں وی بیان کردا ہے۔

پنجابی سبھیاچار تے لوک چکتسا

لوک جیون دا سارا بودھک اتے مانسک پاسار لوک من دی سرجنا ہندی ہے۔ لوک من دی وڈی پچھان ہے کہ اوہ جنہاں گلاں وچ وشواس رکھدا ہے اوہ وگیانک سچ نہیں پر لوک سچ اوش ہندیاں ہن۔ ڈان یوڈر وی ہانکو ( Hanko) دا حوالہ دندیاں کہندا ہے – "اسیں لوک چکتسا جاں آدی چکتسا دی سارتھکتا نوں وگیانک چکتسا دے مقابلے رکھ کے نہیں جان سکدے۔ اسدا یوگ ملّ اسدے اپنے سبھیاچارک پچھوکڑ نوں دھیان وچ رکھ کے ہی پایا جا سکدا ہے۔" پنجاب وچ اج وی وگیانک علاج دی تھاں لوک علاج نوں مہتا ملن دا کارن پنجابی لوکاں دی سماجک تے سبھیاچارک پرمپرا وچوں لبھیا جا سکدا ہے۔

حوالے