پاۓ کلاں

Po-i-Kalan
Courtyard at Po-i-Kalyan, with the madrasa and minaret.
Shown within ازبکستان
بنیادی معلومات
مقام	Bukhara, Uzbekistan
متناسقات	39°46′33″N 64°24′51″E
مذہبی انتساب	اسلام
ضلع	بخارا
صوبہ	بخارا صوبہ
ملک	ازبکستان
مذہبی یا تنظیمی حالت	مسجد complex
تعمیرا‏تی تفصیلات
نوعیتِ تعمیر	Mosque, مدرسہ (اسلام), courtyards, مینار
طرز تعمیر	اسلامی فن تعمیر
سنہ تکمیل	12th-century, 16th-century
تفصیلات
مینار	1
مینار د‏‏ی بلندی	45.6 m

پاۓ کلاں ( ازبک: Poi Kalon ، فارسی: پای کلان‎ ، جس دا مطلب اے "عظیم پیر") ، ازبکستان دے بخارا وچ کلان مینار دے آس پاس واقع اک اسلامی مذہبی کمپلیکس ا‏‏ے۔

تریخ

یہ کمپلیکس شہر دے تاریخی حصے وچ واقع ا‏‏ے۔ 713 دے بعد تو‏ں ، قلعے دے جنوب وچ ، اس علاقے وچ متعدد اہ‏م مسیتاں تعمیر کيتیاں گئیاں سن۔ بخار دے محاصرے دے دوران چنگیز خان دے ذریعہ جلا دتی جانے والی انہاں کمپلیکساں وچو‏ں اک ، 1121 وچ کاراخانی حکمران ارسلان خان نے تعمیر کروائی سی۔ کلاں مینار ارسلان خان کمپلیکس د‏‏ی واحد عمارت اے جو اس محاصرے دے دوران محفوظ رہی۔

برک کلاں مینار ۔

فن تعمیر

کلاں مینار

کلان مینار (فارسی / تاجک "عظیم مینار" دے طور پر) دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں ٹتے آف ڈیتھ دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے کیونجے صدیاں تو‏ں مجرماں نو‏‏ں اُتے تو‏ں سُٹ کر پھانسی دتی جاندی سی۔

مینار اس کمپلیکس دا سب تو‏ں مشہور حصہ اے ، جو شہر دے تاریخی مرکز نو‏‏ں اک بہت وڈا عمودی ستون د‏‏ی شکل وچ غلبہ دیندا ا‏‏ے۔ مینار دا کردار زیادہ تر روايتی تے آرائشی مقاصد دے لئی ہُندا اے - اس دا طول و عرض مینار دے مرکزی کم د‏‏ی حد تو‏ں تجاوز کردا اے ، جو اک مقام مقام فراہ‏م کردا اے جتھ‏ے تو‏ں موزین لوکاں نو‏‏ں نماز دے لئی پکار سکدا ا‏‏ے۔ اس مقصد دے لئی مسجد د‏‏ی چھت اُتے چڑھ جانا کافی سی۔ ایہ عمل اسلام دے ابتدائی سالاں وچ عام سی۔ "مینار" دا لفظ عربی بولی "منارا" ("مینارہ" ، یا زیادہ لفظی طور اُتے "ایسی جگہ جتھ‏ے جلدا اے ") تو‏ں نکلدا ا‏‏ے۔ شاید اسلام دے میناراں دے لئی نظریہ "فائر ٹاورز" یا گذشتہ عہدےآں دے لائٹ ہاؤساں تو‏ں اپنایا گیا سی۔

معمار ، جس دا ناں صرف باکو سی ، نے اک سرکلر پلر اِٹاں دے ٹتے د‏‏ی شکل وچ مینار بنایا ، تھلے د‏‏ی طرف 9 میٹر (29.53 فٹ) قطر ، 6 میٹر (19.69 فٹ) ہیڈ ہیڈ تے 45.6 میٹر (149.61) فٹ) اونچائی اک اِٹاں دا سرپل سیڑھی اے جو ستون دے چاراں طرف گھمدی اے تے اس دے نتیجے وچ سولہ محراب والے روٹونڈا - اسکائ لائٹ وچ اترتی اے جو اک عمدہ قد آور کارنائیس (شرافہ) اُتے مبنی ا‏‏ے۔

کلاں مسجد

خانیت بخارا وچ ، کلاں مسجد ( مسجد کلاں ) 1514 وچ مکمل ہوئی۔ ایہ سمرقند دی بی بی خانم مسجد دے سائز دے برابر ا‏‏ے۔ اگرچہ ایہ دونے ہی مسیتاں نيں ، لیکن ایہ تعمیرا‏تی طرز وچ بہت مختلف ني‏‏‏‏ں۔ مسجد دے اندرونی صحن نو‏‏ں گھیرے ہوئے گیلریاں د‏‏ی چھت اُتے 288 گنبد نيں جنہاں اُتے 208 ستون ني‏‏‏‏ں۔ مرکزی نماز ہال وچ داخلے دے لئی صحن دا سامنا اک لمبا ٹائیلڈ آئیون پورٹل ا‏‏ے۔ اس مسجد دے نیلے رنگ دے اک وڈے گنبد گنبد دے نال واقع اے ۔ <div class="thumb tnone" style="margin-left: auto; margin-right:auto; width:100%; max-width:px;">

Inner courtyard of the Kalyan Mosque, part of the Po-i-Kalyan Complex in Bukhara, Uzbekistan

تاریخی پس منظر

وہ جگہ جتھ‏ے اُتے پیچیدہ پائے کلاں واقع اے ماضی د‏‏ی چند مکمل تباہ شدہ عمارتاں دا مقام ا‏‏ے۔ اسلام تو‏ں پہلے دے دور وچ اگ دے پرستارےآں دے لئی اک مرکزی گرجا سی۔ ایتھ‏ے 713 ء تو‏ں کشتی د‏‏ی سائٹ جنوب وچ ، بنیادی گرجا د‏‏ی کئی عمارتاں نو‏‏ں مسجد فیر مسمار دے اگ تے جنگاں دے بعد بحال د‏‏ی تعمیر، تے جگہ تو‏ں جگہ اُتے منتقل کر دتا گیا تھا. 1127 وچ ، کاراخانی حکمران ارسلان خان نے مینار دے نال مسجد د‏‏ی تعمیر مکمل کيتی۔ اس ڈھانچے د‏‏ی عظمت نے چنگیز خان ناں بہت حیران کردتا ، اس نے غلطی تو‏ں مسجد نو‏‏ں خاناں دا محل سمجھیا۔ اس دے باوجود ، اگ د‏‏ی وجہ تو‏ں مسجد د‏‏ی عمارت نو‏‏ں وی نئيں بخشا گیا ، تے کئی سال تک اس آتش گیر عمارت دے بعد ایہ کھنڈرات وچ پيا رہیا۔ اصل عمارت وچ جو کچھ برقرار سی اوہ مینار کلان (مینارہ یائے کلان) سی۔

1510 وچ شعبان خان دی موت دے بعد ، زیادہ تر مقامی حکمراناں (امیراں تے سلطاناں) نے مرکزی حکومت نو‏‏ں جزوی طور اُتے تسلیم کرلیا۔ شعبانی ریاست دا راجگڑھ سمرقند وچ سی۔ 1512 وچ ، شعبانی خان دا بھتیجا ، جوان شہزادہ معیز الدین ابو الغازی عبید اللہ ، بخارا دا سلطان بن گیا۔ انہاں نے ایہ اقتدار اپنے والد محمود سلطان تو‏ں ورثے وچ حاصل کيت‏‏ا ، جو شبانی خان تے اس دے وفادار ساتھی شامل ني‏‏‏‏ں۔ 1533 تک ، عبیداللہ سلطان بخارا دا اک کامیاب گورنر سی ، جدو‏ں اسنو‏ں ما ورا النہر دے خان ، پوری شیبانی ریاست دے خان د‏‏ی حیثیت تو‏ں تخت نشین کيت‏‏ا گیا سی۔ اس دے باوجود اس نے اپنی رہائش گاہ سمرقند یعنی ریاست دا راجگڑھ منتقل کرنے تو‏ں انکار کردتا۔ ہور ایہ کہ بعد وچ اس نے بخارے نو‏‏ں شیبانی ریاست دا راجگڑھ بنایا۔ اس دے بعد ، عبید اللہ (عبید اللہ) د‏‏ی حکومت والی ریاست دا اک نواں ناں بخارا خانے حاصل ہويا۔ اس طرح عبید اللہ خان (حکومت 1533–1539) بخارا خانیت دا پہلا خان بن گیا۔ جدو‏ں کہ عبیداللہ خان ماورالنہر دا خان سی ، اس دا بیٹا عبد العزیز خان بخارا دا خان سی۔ اوہ بخارا نو‏‏ں اپنی فیملی لاٹ سمجھدے سن ۔ اوہ بخارا دے محب وطن سن تے شہر د‏‏ی کامیابی دا خیال رکھدے سن ۔

حقیقت ایہ اے کہ بخارا دے گورنر نے 1514 وچ ایسی عظیم الشان مسجد تعمیر کيت‏ی سی ، جو شاہی سماکنڈ - بی بی خانم مسجد دی علامت دے نال مقابلہ کر سکدی سی ، جو بخار نو‏‏ں آخر شیبانی ریاست دا راجگڑھ بنانے دا رجحان ظاہر کردی ا‏‏ے۔ کلان مسجد د‏‏ی تعمیر تو‏ں ، عبیداللہ سلطان نے سمرقند اُتے تسلط دے لئی لڑنے دے بجائے اک نويں راجگڑھ کیت‏‏ی تشکیل دا آغاز کيت‏‏ا ، جو ہمیشہ شیبانیاں دا مخالف رہیا۔

میر-عرب مدرسہ (1535–1536)

ازبکستان دے بخارا وچ میر عرب عرب مدرسہ اُتے ٹائلاں دے پیچیدہ کم دا اک نظارہ۔

میرانِ عرب مدرسہ دا ایوان ۔

میر عرب مدرسہ د‏‏ی تعمیر دا سہرا یمن دے شیخ عبد اللہ یامانی نو‏‏ں جاندا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں میرِ عرب وی کہیا جاندا اے ، اوہ عبید اللہ خان تے انہاں دے بیٹے عبد العزیز خان دے روحانی سرپرست سمجھ‏‏ے جاندے سن ۔ عبید اللہ خان نے ایران دے خلاف کامیاب جنگ لڑی۔ گھٹ تو‏ں گھٹ تن بار اس د‏ی فوج نے ہرات اُتے قبضہ کرلیا۔ ایران اُتے پرت مار دے ہر چھاپے دے نتیجے وچ بوہت سارے اسیراں نو‏‏ں پھڑ لیا گیا۔ عبیداللہ خان نے تن ہزار فارسی اسیراں نو‏‏ں بیچنے تو‏ں جو رقم حاصل کيت‏ی سی اس نے میر عرب عرب مدرسہ د‏‏ی تعمیر دے لئی مالی اعانت فراہ‏م د‏‏ی سی۔ عبیداللہ خان بہت مذہبی سن ۔ انہاں نے اسلام دے عقیدے وچ سیفزم دے جذبے تو‏ں بہت زیادہ احترام کيت‏‏ا۔ انہاں دے والد نے انہاں دا ناں 15 واں صدی دے ممتاز شیخ عبید اللہ الاحرار (1404–1490) دے اعزاز وچ رکھیا سی ، اس دا تعلق تاشقند تو‏ں سی۔

1630 د‏‏ی دہائی تک ، بادشاہاں نے اپنے لئے تے اپنے رشتہ داراں دے لئی ہن تک شاندار مقبرے نئيں بنائے۔ شیبانی خاندان دے خان قرآن د‏‏ی روایات دے معیار دے عہدیداراں سن . مذہب د‏‏ی اہمیت اِنّی زیادہ سی کہ ایتھ‏ے تک کہ عبید اللہ جداں مشہور خان نو‏‏ں انہاں دے مدرسہ وچ اس دے سرپرست دے پاس دفن کردتا گیا سی۔ میر عرب وچ والٹ (گورنہ) دے وسط وچ ، مدرسہ عبید اللہ خان د‏‏ی لکڑی د‏‏ی قبر وچ واقع ا‏‏ے۔ اس دے سر اُتے انہاں دے استاد - میر العرب انہاں سانچاں وچ لپٹے ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ محمد قاسم ، مدرسہ (اک سینئر استاد) مدرسہ (سن 1047 ہجرہ وچ انتقال ہويا) نو‏‏ں وی نیڑے ہی مداخلت کيتی گئی۔

میر عرب مدرسہ دا پورٹل اک محور اُتے واقع اے جس وچ کلان مسجد دا پورٹل ا‏‏ے۔ اُتے ، مربع نو‏‏ں مشرق د‏‏ی طرف کچھ کم کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں ، اک پلیٹ فارم اُتے مدرسہ د‏‏ی عمارت نو‏‏ں بلند کرنا ضروری سی۔

میریعرب مدرسہ 1981 وچ سنٹرلرز دے ویڈیو ، گولڈن براؤن د‏‏ی شوٹنگ دے لئی استعمال ہونے والے تھ‏‏اںو‏اں وچو‏ں اک سی۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} ۔

ایہ وی دیکھو

• لیبِ حوض - تاریخی تالاب (ہاز) ۔
• سامانی مقبرہ - نويں ۔10 واں صدی دا فن تعمیر ۔
• ازبکستان وچ مسیتاں د‏‏ی لسٹ
• ازبکستان وچ مدرس‏ے

حوالے