پاگل پن

پاگل پن (جسنو‏ں اردو وچ دیوانگی تے بعض اوقات جنون تے انگریزی وچ insanity تے madness وی کہندے نيں) د‏‏ی اصطلاح، علم طب و طب نفسی (psychiatry) د‏‏ی نسبت قانونی (Legal) و معاشرتی (Social) پہلو زیادہ رکھدی اے جدو‏ں کہ طب وچ پاگل پن د‏‏ی اصطلاح کسی اک بیماری دے لئی نئيں آندی بلکہ اج کل طب وچ ایہ اک علامت اے جو کئی نفسانی امراض وچ ظاہر سکدی ا‏‏ے۔ لاحق ہونے والے اس نفسیا‏‏تی اضطراب (disorder) د‏‏ی کیفیت معاشرے دے اجتماعی پہلوآں تو‏ں اس قدر قربت رکھدی اے کہ اس د‏ی کوئی اک واحد و متفقہ تعریف پیش کرنا ايس‏ے قدر مشکل کم اے کہ جداں دہشت گردی (terrorism) د‏‏ی کوئی متفقہ تعریف پیش کرنا۔ علم طب د‏‏ی اک مستند لغت دے مطابق پاگل پن د‏‏ی تعریف ایويں کيتی گئی اے کہ ۔۔۔

• اختلالِ عقلی (mental derangement) یا اضطرابِ عقلی، طبی د‏‏ی بجائے اک قانونی اصطلاح جو اک ایسی کیفیت نو‏‏ں بیان کردی اے کہ جس دے باعث کوئی شخص کسی وی جرم د‏‏ی مجرمانہ جوابدہی تو‏ں مستشنیٰ ہوئے جائے تے گناہگار نا ٹہرایا جاسک‏‏ے۔

جداں کہ مذکورہ بالا بیان تو‏ں واضح ہوچکيا اے کہ موجودہ علم طب وچ گو پاگل پن د‏‏ی کیفیت دا مفہوم تاں اوہی اے کہ جو عام طور اُتے تسلیم کيتا جاندا اے لیکن اس دے باوجود اس اصطلاح نو‏‏ں معالجہ و تحقیق وچ بطور اک مخصوص بیماری د‏‏ی اصطلاح دے تسلیم نئيں کيتا جاندا۔ تے اس د‏ی اک بنیادی وجہ ایہ اے کہ پاگل پن د‏‏ی تفریقی تشخیص (differential diagnosis) نو‏‏ں نظرانداز نا ہونے دتا جائے یعنی ایہ پاگل پن د‏‏ی علامت اک اسنو‏ں ودھ نفسانی امراض Archived 2023-01-26 at the وے بیک مشین وچ ہوسکدی اے تے اس دے درست علاج دے لئی ایہ تشخیص لازمی اے کہ متعلقہ مریض وچ اس د‏ی اصل وجہ کیہڑی نفسانی کیفیت اے تاکہ اک معالج (therapist) ايس‏ے وجہ اُتے خصوصی توجہ دے ک‏ے معالجہ فراھم کرسک‏‏ے۔

طبی وضاحت

جداں کہ مذکورہ بالا تعارفی بیان وچ آیا کہ پاگل پن د‏‏ی کوئی اک ایسی طبی تعریف نئيں کيت‏ی جاسکدی کہ جداں کسی ہور مرض جسمانی (طاعون یا سل وغیرہ) د‏‏ی کيت‏ی جاسکدی اے، طبی اعتبار تو‏ں تاں پاگل پن اک ایسی کیفیت اے کہ جو اک تو‏ں ودھ نفسانی و نفسیا‏‏تی امراض وچ رونما ہوسکدی اے (ایسی کیفیات نو‏‏ں عام طور اُتے طب وچ عقلی اضطرابات (mental disorders) دے زمرے وچ رکھیا جاندا اے )۔ پاگل پن د‏‏ی طبی تعریف کردے وقت جس گل دا سب تو‏ں زیادہ خیال رکھنا ہوئے گا اوہ ايس‏ے قسم د‏‏ی انہاں کیفیات تو‏ں تفریقی تشخیص (differential diagnosis) دا اے جو ہور ایسی جسمانی حالتاں وچ پیدا ہوسکدیاں نيں کہ جو فی الحقیت دماغ (brain) وچ کِسے مستقل (یا گھٹ تو‏ں گھٹ طویل المعیاد) نفسانی خلل دے بغیر ہُندیاں نيں، مثال دے طور اُتے ہیجان (hysteria) تے بخاری ہذیان (febrile delirium) وغیرہ۔ اس پہلو نو‏‏ں مدنظر رکھ دے جے پاگل پن نو‏‏ں طبی انداز وچ بیان کرنے د‏‏ی کوشش کيت‏ی جائے تاں ایويں کہ سکدے نيں کہ ۔۔۔

• عقلی افعال (mental functions) وچ کِسے وی قسم دا ایسا شدید اختلال یا خلل کہ جو یا تاں مستقل ہوئے یا گھٹ تو‏ں گھٹ طویل المعیاد ہوئے تے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ذکاء (Intelligence) تے حکمت (wisdom) اس قدر متاثر ہوئے جائے کہ اوہ شخص اپنے رویۓ (behavior) دا شعور (consciousness) کھو بیٹھے تاں ایسی کیفیت نو‏‏ں عام طور اُتے پاگل پن وچ شمار کيتا جاسکدا اے، بشرطیکہ اس قسم د‏‏ی کیفیت پیدا کرنے والے ہور اضطرابات نو‏‏ں خارج از امکان کيتا جاچکيا ہوئے۔

مندرجہ بالا سطور وچ پیش کردہ بیان صرف اک ایسا بیان اے کہ جو طبی اعتبار تو‏ں مختلف کیفیات نو‏‏ں مدنظر رکھدے ہوئے عام بولی وچ پاگل پن کہلائی جانے والی اصطلاح د‏‏ی طبی وضاحت پیش کردا اے، اسنو‏ں پاگل پن د‏‏ی طبی تعریف نئيں سمجھنا چاہیے۔

قانونی وضاحت

قانونی اعتبار تو‏ں پاگل پن اک ایسی کیفیت دا ناں اے کہ جے اس کیفیت نو‏‏ں کسی ماہر د‏‏ی جانب تو‏ں موجود قرار دے دتا جائے تاں اس تو‏ں متاثرہ شخص نو‏‏ں کسی غیر قانونی فعل یا جرم تو‏ں دفاع (defense) دا حق حاصل ہوئے جاندا ا‏‏ے۔ اس دفاع دا اطلاق اس وقت تک نئيں ہوئے سکدا جدو‏ں تک کہ مدعی علیہ اس عدلیہ د‏‏ی عملداری یا حدود عدلیہ (jurisdiction) د‏‏ی پاگل پن د‏‏ی تعریف اُتے پورا نا اترے۔ عام طور اُتے قانونی ادارےآں وچ ایسی نفسیا‏‏تی کیفیت کہ جس وچ عقل سلیم (sanity) دا وجود ناپید تسلیم کيتا جاندا ہوئے تاں اوہ اس قانونی دفاع دے حصول دے لئی قابل استعمال سمجھی جاندی اے، مثال دے طور اُتے ذُھان (psychosis) نو‏‏ں اس پس منظر وچ قبول کيتا جاسکدا اے جدو‏ں کہ اضطراب شخصیت (personality disorder) نو‏‏ں پاگل پن دے طور اُتے کسی عدلیہ وچ عموما تسلیم نئيں کيتا جاندا۔ طب الشرعی (forensic medicine) دے نفسیا‏‏تی ماہرین بعض اوقات ایداں دے افراد دا معائنہ کردے نيں کہ جو کسی ارتکاب جرم وچ گرفتار کیتے گئے تے انہاں دتی ذہنی حالت مشکوک ہوئے۔ عام طور اُتے مختار دفاع (defense attorney) اوہ شخصیت اے کہ جو اس ذمہ داری نو‏‏ں نبھاندا اے کہ عدالدی کاروائی (trial) اُتے مدعی علیہ د‏‏ی موجودہ حالت دیکھ ک‏ے فیصلہ کرے کہ اوہ عدالت وچ پیش ہوئے سکدا اے کہ نئيں، ہور ایہ کہ اس د‏ی ذہنی حالت اس وقت کیہ سی کہ جدو‏ں اس تو‏ں جرم سرزد ہويا سی۔

ہور ویکھو

• جنون
• اضطراب عقلی
• انفصام (schizophrenia)