وائیٹ ہول

جنرل رلیٹیوٹی وچّ، اک وائیٹ ہول، سپیس ٹائیم دے اک پرکلپت علاقے دا اک حصہ ہندا اے جس وچّ باہروں داخل نہیں ہویا جا سکدا، بھاویں مادے اتے روشنی اس وچوں باہر نکل سکدے ہن ۔ اس سمجھ مطابق، ایہہ بلیک ہول دا اک الٹا روپ ہندا اے، جس (بلیک ہول) وچّ صرف باہروں ہی داخل ہویا جا سکدا اے اتے مادے اتے روشنی بلیک ہول وچوں باہر نہیں آ سکدے ۔ وائیٹ ہولاں اندرونی بلیک ہولاں دی تھیوری وچّ دسدیاں ہن ۔ مستقبل وچّ کسے بلیک ہول علاقے توں علاوہ، آئینسٹائین فیلڈ مساوات دا اجیہا اک حلّ، بلیک ہولاں دے ماضی وچّ اک وائیٹہول دا علاقے رکھدا اے۔ پھیر وی، ایہہ علاقے اوہناں بلیک ہولاں لئی ہوند نہیں رکھدا جو گریویٹیشنل ٹکراؤ راہیں بنیاں ہون، اتے نہ ہی کسے قسم دے طبیعاتی عمل ہی معلوم ہن جہناں راہیں کوئی وائیٹ ہول بنائی جا سکے ۔ کدے وی کوئی وائیٹ ہول دیکھی/پرکھی نہیں گئی ۔ اسدے نال ہی، تھرموڈائنامکس دے اصول بیان کردے ہن کہ کائنات اندرلی کلّ خالص اینٹروپی جاں ودھ سکدی اے جاں ستھر ہی رہِ سکدی اے۔ وائیٹ ہولاں اس قنون دی اُلنگھنا کردیاں ہن، کیونکہ اوہ اینٹروپی نوں گھٹاؤن ولّ مجبور کردیاں ہن ۔

بلیک ہولاں دی طرحاں، وائیٹ ہولاں ماس، چارج، اتے اینگولر مومینٹم ورگیاں خاصیتاں رکھدیاں ہن ۔ ایہہ وی ہور کسے ماس دی طرحاں مادے نوں کھچدیاں ہن، پر کسے وائیٹ ہول ولّ ڈگّ رہیاں وستواں کدے وی وائیٹ ہول دے اوینٹ-ہورائزن تکّ نہیں پہنچ سکدیاں ہونگیاں (بھاویں ودھ توں ودھ پھیلائے شوارزچلڈ حلّ دے معاملے وچّ، جو تھلے چرچت کیتا گیا اے، ماضی وچّ وائیٹ ہول دا ایوینٹ ہورائزن اک بلیکہول دا مستقبل وچّ اوینٹ ہورائزن بن جاندا اے، اسلئی اسدے ولّ ڈگّ رہی کوئی وی وستو انت نوں بلیک ہول ہورائزن نوں پہنچدی اے)۔ کسے سطح توں بغیر کوئی گریویٹیشنل پھیلڈ دی سوچ کرو ۔ گریوٹی کارن ایکسلریشن کسے شریر دی سطح اتے ودھ توں ودھ ہندا اے۔ پر کیونکہ بلیک ہولاں کسے سطح دی کمی والیاں ہندیاں ہن، اسلئی گریوٹی کارن ایکسلریشن ایکسپونینشیئل (بہت تیزی نال) ودھ جاندا اے، پر کسے آخری ملّ تکّ نہیں پہنچدا کیونکہ کسے سنگلرٹی اندر کوئی وی وچار کیتے جا سکن سطح ہندی ہی نہیں ۔

کوانٹم مکینکس وچّ بلیک ہول ہاکنگ ریڈیئیشن دا نکاس کردی اے اتے اس کارن ریڈیئیشن دی کسے گیس نال حرارتی توازن (تھرمل-اکئلیبریئم) تکّ آ جاندی اے۔ کیونکہ کوئی حرارتی توازن حالت اک سماں-پلٹ-ستھرتا (ٹائم-ریورسل انویریئنٹ) ہندی اے، سٹیفن ہاکنگ نے ترک کیتا کہ حرارتی توازن حالت وچّ کسے بلیک ہول دا سماں-پلٹں حرارتی توازن دے وچّ پھیر توں دوبارہ اک بلیک ہول ہندی اے۔ استوں ایہہ مطلب ہو سکدا اے کہ بلیک ہولاں اتے وائیٹ-ہولاں اکو چیز ہن ۔ کسے عام بلیک ہول توں آؤندی ہاکنگ ریڈیئیشن پھیر وائیٹ-ہولٹ نکاس دے طور تے پچھانی جاندی اے۔ اک کوانٹم مکینیکل AdS/CFT علاج وچّ ہاکنگ دا نیم-کلاسیکل ترک پنر-پیدا کیتا گیا، جتھے اینٹی-ڈیٹی سٹر سپیس اندر اک بلیک ہول نوں اک گیج تھیوری وچّ کسے گرم گیس ولوں درسایا گیا، جسدا سماں-الٹں اسدے اپنے آپ ورگا ہی ہندا اے۔

اوریجن

فائل:سپیسٹائیم.png

ودھ توں ودھ پھیلائی گئی بلیک ہول سپیسٹائیم دی بنتر دا اک چتر۔ لیٹویں سمت سپیس اے اتے کھڑویں سمت وقت اے

وائیٹ ہولاں دی ہوند دا امکان 1964 وچّ آئیا۔ نوویکوو ولوں اگے رکھی گئی سی ۔ وائیٹا ہولاں چارج-رہت اتے روٹیشن-رہتشن والی اک چرستھائی بلیک ہول نوں درسا راے شوارزچلڈ میٹرک دے ودھ توں ودھ پھیلائے ورژن دے طور تے جانیاں جاندیاں آئینسٹائین پھیلڈ اکئیشناں دے اک حلّ دے حصے دے وجوں انومانت کیتیاں جاندیاں ہن ۔ اتھے، ‘ودھ توں ودھ پھیلائے’ شبد اس آئیڈیئے ولّ اشارہ کردے ہن کہ سپیسٹائیم کوئی وی کنارہ رکھدا نہیں ہونا چاہیدا : سپیسٹائیم اندر ستنتر-ڈگتر راے کسے کن (کسے جیؤڈیسک نوں اپناؤندا ہویا) دے کسے وی ممکن وکرت پتھ (ٹریجیکٹری) واسطے، اس رستے نوں کن دے مستقبل وچّ منمرضی دی دوری اندر تکّ ادوں تکّ جاری رکھنا ممکن ہونا چاہیدا اے، جدوں تکّ وکرت رستہ بلیک ہول دے اندرونی حصے دے مرکز اتے واقع کسے سنگلرٹی ورگی کسے گریویٹیشنل سنگلرٹی نوں نہیں جا وجدا ۔ اسدے لئی لازمی ضرورت نوں پورا کرن واسطے، ایہہ نتیجہ نکلدا اے کہ باہری پاسے توں ایوینٹ-ہورائزن راہیں داکھن ہون ویلے ڈگدے کن بلیک ہول دے جس اندرونی علاقے وچّ ڈگدے ہن، استوں علاوہ، اک وکھرا وائیٹ ہول اندرونی علاقے ضرور ہونا چاہیدا اے جو سانوں اوہناں کناں دے وکرت پتھاں دا پوروَ-اندازا لگاؤن دی آگیا دندا اے جو کسے باہری نریکھک نوں ایوینٹ ہورائزن توں اپر اٹھدے دسدے ہن ۔ شوارزچلڈ نردیشانک ورتن والے کسے باہری درشک واسطے، اندر ڈگّ راے کن بلیک ہول ہورائزن تکّ پہنچن واسطے مستقبل وچّ دور تکّ انت سماں لیندے ہن، جدونکھ باہر جا راے کن جو درشک کولوں لنگھدے ہن، ماضی دے ویلے توں بہت اننت دوری توں وائیٹ ہول ہورائزن نوں پار کرن توں بعد اک اننت ویلے توں باہر ولّ یاترا کر راے ہندے ہن (پھیر وی، کن جاں ہور وستواں ہورائزن نوں پار کرن اتے باہری درشک کولوں لنگھن ویلے درمیان صرف اک سیمت پروپر ٹائم ہی تجربہ کردے ہن)۔

بے شکّ، وائیٹ ہولاں دا چھوٹا جیہا ثبوت اے۔ کسے باہری درشک دے نظریہ توں بلیک ہول/وائیٹ ہول اس سمجھ مطابق چرستھائی لگدی اے کہ وائیٹ ہول اندرونی علاقے توں باہر ولّ یاترا کر راے کن درشک کولوں کسے وی وقت لنگھ سکدے ہن، اتے بلیک ہول دے اندرنی علاقے تکّ آخری طور تے پہنچن والے اندر ولّ یاترا کر راے کن وی درشک کولوں کسے وی وقت لنگھ سکدے ہن ۔

جویں ودھ توں ودھ پھیلائے سپیسٹائیم دے دوویں وکھرے اندرونی علاقے ہندے ہن، اسے طرحاں دو باہری وکھرے علاقے وی ہندے ہن، جہناں نوں کدے کدے دو وکھرے کائنات وی کیہا جاندا اے، جس وچّ دوجا کائنات سانوں دوویں اندرونی علاقے اں وچّ کجھ ممکن کن وکرت رستیاں دا اندازا لگاؤن دی آگیا دندا اے۔ اسدا مطلب ایہہ ہویا کہ اندرونی بلیک ہول علاقے کناں دا اک اجیہا مرکب رکھدا اے جو دوواں وچوں کسے وی کائنات وچوں اندر ڈگّ سکدا اے (اتے اس طرحاں کوئی درشک جو کسے اک کائنات توں اندر ڈگیا ہووے ضرور ہی دوجے کائنات توں اندر ڈگن والا پرکاش دیکھ سکن دے یوگ ہونا چاہیدا اے)، اتے اسیتراں اندرونی وائیٹ ہول علاقے توں آؤندے کن کسے وی کائنات اندر وڑ سکدے ہن ۔ سارے چارے علاقے اک سپیسٹائیم چتر وچّ دیکھے جا سکدے ہن جو کرسکل-سزیکرس نردیشانک ورتدا اے۔ دیکھو چتر ۔

اس چتر وچّ، اجیہے نردیشانک نال آؤنا ممکن اے کہ جیکر تسیں ستھر ویلے دی اک ہائیپرسرفیس چکدے ہو (اجیاے بندوآں دا اک سیٹ جہناں وچّ سارے اکو جیہا ویلے والا نردیشانک رکھدے ہن، کہ سطح اتے ہریک بندو اک سپیس-لائیک وکھریواں رکھدا اے، جو اک ‘سپیس-ورگی سطح ’ نامک سطح دندا اے) اتے اس وقت اتے سپیس دے کرویچر نوں پردرشت کردا ہویا اک ‘جڑیا ہویا چتر’ واہندے ہو، تاں جڑیا ہویا چتر دو باہری علاقے اں نوں جوڑدا ہوئی اک ٹیوب وانگ دسیگا، جسنوں اک ‘آئینسٹائین-روزنٹائین برجّ’ جاں شوارزچلڈ ورمہول دے نام نال جانیا جاندا اے۔ سپیس-ورگی ہائیپرسطح دے چنے جان دی ستھتی تے انحصار کردے ہوئے، آئینسٹائین-روزن-برجائین جاں تاں ہریک کائنات اندرلے دوویں بلیک ہول ہورائزناں نوں جوڑ سکدا اے (جس وچّ برجّ دے اندرنی حصے والے بندو سپیسٹائیم دے بلیک ہول علاقے دا حصہ ہندے ہن)، جاں پھیر ہریک کائنات دے دوویں وائیٹ ہول ایوینٹ ہورائزناں نوں جوڑ سکدا ہندا اے (جس وچّ برجّ دے اندرونی بندو وائیٹ ہول علاقے دا حصہ ہندے ہوئے جوڑدے ہن ) । پھیر وی، اک کائنات توں دوجے تکّ پار جان واسطے برجّ دی ورتوں اسمبھو رہندی اے، کیونکہ باہر توں وائیٹ ہول ایوینٹ ہورائزن اندر داکل ہونا اسبھنو ہندا اے، اتے دوواں وچوں کسے اک کائنات توں بلیک ہول ہورائزن اندر داخل ہون والا بلیک ہول سنگلرٹی نوں لازمی ٹکرائیگا ہی ٹکرائیگا ۔

دھیان دیؤ کہ ودھ توں ودھ پھیلایا گیا شوارزچلڈ میٹرک اک اجیہی آدرشیکرت بلیک ہول/وائیٹ ہول نوں درساؤندا اے جو باہری ناظرین دے نظریہ توں سدا توں ہی ہوند رکھدی اے؛ اک زیادہ حقیقت پسند بلیک ہول جو نوں کسے مکّ راے تارے توں کسے خاص ویلے اتے رچ ہندی اے اک وکھرا میٹرک منگدی ہو سکدی اے۔ جدوں اندر ڈگّ رہا تارہ مادےبلیک ہول دے اتہاس دے چتر وچّ جوڑیا جاندا اے، تاں وائیٹ ہول اندرونی علاقے نال متعلق چتر دا حصہ اسدے ولوں مکا دتا جاندا اے۔ پر کیونکہ جنرل رلیٹیوٹی دیاں اکئیشناں سماں-پلٹن یوگ ہندیاں ہن (اوہ سماں-سمروپیؤ دکھاؤندیاں ہن)، اسلئی جنرل رلیٹیوٹی نوں سنگڑ راے مادےتوں رچی جان والی اس قسم دی حقیقت پسند بلیک ہول دے ویلے نوں پلٹنا ضرور ممکن ہون دین دی آگیا دینی چاہیدی اے۔ سماں-پلٹں معاملہ اک وائیٹ ہول ہووےگا جو کائنات دی شروعات توں ہی ہوند رکھدا ہووےگا، اتے جو ادوں تکّ مادےدا نکاس کردا رہندا ہووےگا جدوں تکّ ایہہ انت نوں پھٹ نہیں جاندا اتے الوپ نہیں ہو جاندا ۔ اس تتھّ دے باو جود کہ اجہیاں چیزاں اصولی طور تے پروان کیتیاں جاندیاں ہن، تاں وی بھوتک سائنسداناں ولوں ایہناں نوں بلیک ہولاں ورگی گمبھیرتا نال نہیں لیندے، کیونکہ اوہناں دی رچما ولّ لجان والیاں کوئی پوی پرکریاواں نہیں ملنگیاں، اوہ صرف تاں ہی موجود ہو سکدیاں سن جیکر اوہ بگّ-بینگ دیاں شروعاتی شرطاں اندر بنائیاں گئیاں ہندیاں ۔ اسدے نال ہی، ایہہ اندازا لگایا جاندا اے کہ اجیہی کوئی وائیٹ ہول اوس سمجھ مطابق بہت زیادہ استھر ہوویگی کہ جیکر باہر توں ہورائزن ولّ مادےدی ذرا وی سوخم ماترا ڈگدی اے، تاں اسدے نال دور واقع ناظرین ولوں دینے جان دے حساب نال وائیٹ ہول دا پھٹ جانا رک جائیگا، جسدے نال سنگلرٹی توں نکاس ہویا مادے کدے وی وائیٹ ہول دے گریویٹیشنل اردھ ویاس توں باہر نہیں جا سکیگا ۔

1980 توں بعد اگے

1980ویں دہاکے دے اکھر وچّ پہلی وار پیش بلیک ہولاں پرتِ اک نظریہ کلاسیکل وائیٹ ہولاں دی فطرت اتے کجھ روشنی پاؤن دے طور تے ویاکھیابدھّ ہویا ہونا چاہیدا اے۔ کجھ کھوجیاں نے پیش کیتا اے کہ جدوں کوئی بلیک ہول رچی جاندی اے، کور اتے اک بگّ بینگ واپردی ہو سکدی اے، جو اک نواں کائنات بنا دیویگی جو ماپے کائنات دے باہر پھیل جاندا اے۔ پھیکنڈ کائنات وی پڑو ۔ گریوٹی دی آئینسٹائین-کارٹن-شیاما-کبل تھیوری جنرل رلیٹیوٹی نوں اپھائین سمپرک دی سمٹری دی رکاوٹ ہٹا کے اتے اسدے اینٹیسمٹری حصے، ٹورزن ٹینسر نوں اک گتی شیل استھرانک دے طور تے درساؤندی ہوئی ودھا دندی اے۔ ٹورزن قدرتی طور تے مادےدے کوانٹم مکینیکل اندرونی اینگلر مومینٹم (سپنّ) واسطے جمیوار ہندا اے۔ جنرل رلیٹیوٹی مطابق، کسے ضرورت جنے کافی سنگھنے ماس دا گریویٹیشنل سنگڑن ٹکراؤ اک سنگلر بلیک ہول رچدا اے۔ آئینسٹائین-کارٹنائین تھیوری وچّ، پھیر وی، ٹورزن اتے ڈیراک سپنوراں درمیان نیونتم میل اک دھکن والی سپنّ-سپنّ پرسپر کریا پیدا کردا اے جو بہت اتّ اچّ گھنتاواں اتے پھرمیؤنک مادےوچّ اہمیت رکھدیاں ہن ۔ اجیہی کوئی پرسپر کریا کسے گریویٹیشنل سنگلرٹی دی رچنا روک دندی اے۔ اسدی جگہ، اوینٹ ہورزن دے دوجے پاسے اتے سنگڑ رہا مادےاک بہت زیادہ وشرال پر سیمتا سنگھنیپن تکّ پہنچ جاندا اے اتے پنر-جڑدا ہویا، اک نیمت آئینسٹسٹائین-روزنٹسٹائین برجّ رچ دندا اے۔ برجّ دی دوجی سائیڈ اک نواں، ودھ پھلّ رہا بیبی کائنات بن جاندا اے۔ بیبی-کائنات وچلے ناظرین واسطے، ماپا کائنات اکو اک وائیٹ ہول دے طور تے دسدا اے۔ اسدے مطابق ہی، نریکھنیوگ کائنات کسے بلیکہول دا آئینسٹائین-روزنٹائین اندرونی حصہ ہندا اے جو کسے وشال کائنات دے اندروں کئی سمبھاوناواں وچوں اک سمبھاونا دے روپ وچّ ہوند رکھدا اے۔ بگّ-بینگ اک غیر-اکائی بگّ-اچھال سی جس اتے نریکھنیوگ کائنات کول اک سیمت، نیونتم پیمانہ پھیکٹر سی ۔

2011 دا اک پیپر ترک کردا اے کہ بگّ-بینگ خود ہی اک وائیٹ ہول اے۔ ہور اگے ایہہ سجھاؤندا اے کہ کسے وائیٹ ہول دا پیدا ہونا، جسنوں ‘سمال-بینگ’ کیہا گیا، ترنت ہندی ہے- سارا مادےاک سنگل نبض اتے باہر کڈھ دتا جاندا اے۔ اسطراں، بلیک ہولاں توں الٹ، وائیٹ ہولاں نوں لگاتار پرکھیا نہیں جا سکدا- سگوں گھٹنا دے خود دے آلے دوآلے ہی صرف ایہناں دے اثراں نوں پرکھیا جا سکدا اے۔ پیپر نے ایہہ وی پیش کیتا کہ وائیٹ ہولاں نال گاما-کرناں دا وسپھوٹ والا اک نواں گروپ پچھانیا گیا اے۔ کسے وائیٹ ہول وسپھوٹ ولوں پیدا کیتی گئی بگّ-بینگ والا وچار میڈرز ایگیوئلر، مورینو، اتے بلنی ولوں پیپر وچّ اک ماس -ایامی ویکمّ دے ڈھانچے وچّ تازہ سمیاں وچّ وورنبدھّ کیتا گیا اے۔

ہور دیکھو

• ویلے دا تیر
• بلیک ہول
• کنفرمل سائیکلک کاسمولوجی
• کوانٹم مکینکس
• سپیس ٹائیم
• فپھکشن وچ وائیٹ ہولاں
• ورم ہول

بارلے جوڑ

• Embedding of the inverted Schwarzschild Solution 2d plot White hole in Google
• Ask an Astronomer: "What is a White Hole?"
• Schwarzschild Wormholes Archived 27 September 2011 at the وے بیک مشین
• Schwarzschild Wormhole animation Archived 21 April 1999 at the وے بیک مشین
• Shockwave cosmology inside a Black Hole
• Michio Kaku: Mr Parallel Universe
• End of Black Hole Is Starting of Big Bang – Discussed in Newsgroup in 1999
• Forward to the Future 1:Trapped in Time! Archived 4 March 2016 at the وے بیک مشین
• Forward to the Future 2:Back to the Past, with Interest.۔. Archived 4 March 2016 at the وے بیک مشین