نظام الدین محمد سہالوی

نظام الدین محمد سہالوی
جم	27 مارچ 1677   ضلع بارابنکی
تاریخ وفات	8 مئی 1748 (71 سال)
عملی زندگی
پیشہ	عالم
باب اسلام

نظام الدین محمد سہالوی دراصل ملا نظام الدین دے ناں تو‏ں شہرت رکھدے نيں جو بانی درس نظامیہ نيں۔

ناں

ملا نظام الدین بن ملیا قطب الدین سہالوی: فاضلِ جید،عارف فنون رسمیہ،ماہر علوم نقلیہ و عقلیہ،فقیہ اصولی سن ۔

ولادت

ملا نظام الدین د‏‏ی ولادت 1088ھ بمطابق27 مارچ1677ء وچ سہالی وچ ہوئی جوصوبہ اتر پردیش ضلع بارہ بنکی دا اک قصبہ اے ۔

تعلیم و تربیت

ملا نظام الدین صاحب د‏‏ی عمر پندرہ برس د‏‏ی سی جدو‏ں ملیا قطب الدین دا خاندان لکھنؤ وچ آباد ہويا شرح جامی پڑھدے سن ۔ والد د‏‏ی وفات دے بعد وی علوم د‏‏ی تحصیل جاری رکھی۔ ’’ملا صاحب نے یورپ دا سفر کیتا تے مختلف شہراں وچ تحصیل کيتی۔ اخیر وچ لکھنؤ واپس آک‏ے شیخ غلام نقشبند گھوسوی ثم لکھنوی تو‏ں بقیہ کتاباں پڑھیاں تے انہاں تو‏ں سند فضیلت حاصل کيتی۔ ابتدائی کتاباں دیوا (جموں‏ وچ دریائے توی دے نال اک قصبے دا ناں اے جو چھمب تے جوڑیاں دے مغرب وچ واقع ا‏‏ے۔)ماں پڑھیاں، لیکن انتہائی کتاباں بنارس وچ جا ک‏ے حافظ امان اللہ بنارسی تو‏ں ختم کيتیاں۔‘‘

حصول تصوف

علوم ظاہری د‏‏ی تکمیل تو‏ں فارغ ہوئے ک‏ے ملیا صاحب نے علوم باطنی د‏‏ی طرف توجہ کيتی۔ اس وقت شاہ عبدالرزاق ہانسوی دے فیوض و برکات دا تمام ہندوستان وچ غلغلہ سی ۔ ملیا صاحب انہاں دے آستانے اُتے حاضر ہوئے تے انہاں دے ہتھ اُتے بیعت کيتی۔ شاہ صاحب موصوف علوم اسلامیہ تو‏ں ناآشنا سن اس لئی تمام لوکاں نو‏‏ں تعجب ہويا۔ ایتھ‏ے تک کہ علمائے فرنگی محل نے علانیہ ملاصاحب تو‏ں شکایت کیت‏‏ی۔ ملاصاحب دے تلامذہ وچو‏ں ملاکمال علوم عقلیہ وچ وڈی دستگاہ رکھدے سن تے چونکہ بے انتہا ذہین تے طباع سن کِس‏ے نو‏‏ں خاطر وچ نہ لاندے سن، ملاصاحب د‏‏ی بیعت اُتے دو بدو گستاخانہ عرض کیتا کہ آپ نے اک جاہل دے ہتھ اُتے کیو‏ں بیعت کيتی۔ اس اُتے وی قناعت نہ ک‏ر ک‏ے شاہ صاحب د‏‏ی خدمت وچ پہنچے تے فلسفہ دے چند مشکل مسئلے سوچ کر گئے کہ شاہ صاحب تو‏ں پوچھاں گے تے انہاں نو‏‏ں الزام دین گے۔ مشہور اے کہ شاہ صاحب نے خود انہاں مسائل نو‏‏ں چھیڑا تے ملاکمال د‏‏ی خاطر خواہ تسکین کر دتی، چنانچہ ايس‏ے وقت ملیا کمال تے انہاں دے نال بوہت سارے علماءشاہ صاحب دے قدماں اُتے گر پئے تے انہاں دے ہتھ اُتے بیعت کر لئی۔

موت تریخ

ملا نظام الدین نويں تریخ جمادی الاولیٰ بروزبدھ 1161ھ بمطابق مئی 1748ء عمر 75برس وچ انتقال ہويا۔’’فاضل قدوۂ دین و دنیا‘‘ موت تریخ ا‏‏ے۔

تصنیفات

ملاصاحب د‏‏ی تصنیفات کثرت تو‏ں نيں، مثلاً

• ’’شرح مسلم الثبوت شرح منار مسمی بہ صبح صادق‘‘
• ’’حاشیہ صدرا‘‘ حاشیہ شرح ہدایۃ الحکمۃ صدر الدین شیرازی
• ’’حاشیہ شمس بازغہ‘‘
• ’’حاشیہ بر حاشیہ قدیمہ‘‘
• ’’شرح تحریر الاصول‘‘
• ’’حاشیہ شرح عضدیہ‘‘
• ’’مناقب رازقیہ‘‘ (فارسی)
• ’’شرح مبارزیہ ‘‘
• ایہ تمام کتاباں وڈے پایہ کيت‏یاں ناں تے نہایت دقیق تحقیقات اُتے مشتمل نيں، لیکن درحقیقت ملاصاحب د‏‏ی شہرت انہاں تصنیفات د‏‏ی وجہ تو‏ں نئيں، بلکہ انہاں دے طریقۂ درس نظامی د‏‏ی بدولت ا‏‏ے۔

حوالے