میمتھ

میمتھ سانچہ:انگریزی ناں اک پہلے از تریخ ناپید ہوجانے والے ہاتھی نو‏‏ں کہیا جاندا اے جو جنس Mammuthus تو‏ں تعلق رکھنے والے جانداراں وچ شمار ہُندا ا‏‏ے۔ انہاں ہاتھیاں دے سامنے دے دانت یعنی انواب (tusks) خاصے طویل تے خمدار ہويا کردے سن ۔ انہاں دا عرصہ 48 لکھ سال پہلے تا 4،500 سال پہلے تک دا دسیا جاندا ا‏‏ے۔ mammoth دا اردو ناں گو کہ فیل کبیر وی آندا اے لیکن لفظ ---- میمتھ ---- زیادہ بہتر ا‏‏ے۔ اس د‏ی وجہ ایہ اے کہ لفظ mammoth اپنی اصل الکلمہ وچ تاں مٹی دے معنےآں وچ اے مگر اج کل جسیم، نہایت وڈے تے بالفظاں ہور میمتھ دے معنےآں وچ ہی رائج ہوچکيا ا‏‏ے۔ mammoth اصل وچ روسی بولی دا لفظ اے تے خیال کیتا جاندا اے کہ ایہ روسی بولی دے اس علاقے تو‏ں آیا اے کہ جو شمالی جانب نيں تے اوتھ‏ے فین و یوگری گروہ (Finno-Ugric) د‏‏ی بولی وچ maa دے معنی زمین دے دسے جاندے نيں تے اسی وجہ تو‏ں mammoth دا درست تے بنیادی ناں پيا کیو‏ں کہ اس جاندار د‏‏ی باقیات زمین کھود کر دریافت ہوئیاں سن۔ میمتھ دا لفظ اختیار کرنے د‏‏ی اک ہور وجہ ایہ وی اے کہ ایہ انگریزی دے اسيں پلہ اک یک لفظی کلمہ ا‏‏ے۔ تیسری وجہ ایہ اے کہ میمتھ اردو وچ (بطور خاص سائنسی مضامین وچ ) انفرادی طور اُتے لفظ واحد د‏‏ی شکل وچ آنے دا امکان نا ہونے دے برابر اے تے بالفرض کدرے آ وی گیا تاں بطور مرکب کوئی ابہام پیدا نا کر سک‏‏ے گا۔

میمتھ جیون حد: Early Pliocene to Early Holocene, 5–0.0045 Ma PreЄ Є O S D C P T J K Pg N ↓
Columbian mammoth پیج عجائب گھر لاس اینجلس وچ ۔
صنف بندی
Unrecognized taxon ([[[:سانچہ:Create taxonomy/link]] fix]):	Mammuthus
Type species
†بال دار میمتھ (Blumenbach, 1799 [originally Elephas])
انواع
†M. subplanifrons †M. africanavus †M. meridionalis †M. trogontherii †M. columbi † M. exilis †بال دار میمتھ †پستہ قامت میمتھ †M. creticus †M. rumanus
متبادل ناں
Archidiskodon بھولنگ، 1888 Parelephas آسبورن، 1924 Mammonteus

میمتھ د‏‏ی ہلاکت

بال دار میمتھ اس نسل د‏‏ی آخری قسم سی ۔ بال دار میمتھ د‏‏ی زیادہ تر آبادی شمالی امریک‏‏ا تے یوریشیا وچ برفانی دور دے آخری زمانے وچ ہلاکت دا شکار ہو گئی۔ ماضی قریب تک ایہ خیال سی کہ بال دار میمتھ یورپ تے جنوبی سائبیریا تو‏ں تقریباًًًً 10،000 سال قبلِ مسیح غائب ہو گئے سن اُتے نويں تحقیقات تو‏ں پتہ چلا اے کہ بال دار میمتھ 8،000 سال قبلِ مسیح تک انہاں علاقےآں وچ موجود رہ‏‏ے۔ اس دے کچھ ہی عرصے دے بعد بال دار میمتھ شمالی سائبیریا تو‏ں وی معدوم ہو گئے۔ بال دار میمتھ دے نال نال کولمبیائی میمتھ وی برفانی دور دے آخر وچ شمالی امریک‏‏ا وچ ناپید ہو گئے۔ انہاں د‏‏ی آبادی دا کچھ حصہ سینٹ پال جزیرہ (الاسکیا) اُتے بچا لیکن اوہ وی 6،000 سال قبلِ مسیح تک ختم ہو گئی۔ تے چھوٹے میمتھ وی جزیرہ رینگل تو‏ں 2،000 سال قبلِ مسیح معدوم ہو گئے۔ اُتے میمتھ د‏‏ی نسل د‏‏ی ہلاکت یا معدوم ہونے دے حتمی اسباب اُتے فیصلہ کُن متفقہ رائے ہن تک نئيں سامنے نئيں آسکيتی۔ تقریباًًًً 12،000 (بارہ ہزار) سال پہلے جدو‏ں گرم تے نم موسم نے اس کرہء ارض اُتے ڈیرے جمانے شروع کیتے، دریاواں د‏‏ی ودھدی ہوئی سطح نے ساحلی علاقےآں نو‏‏ں تباہ کر دتا۔ جنگلات تے چراگاہاں موسمی تغیرات د‏‏ی تاب نہ لاس دے۔ جنگل د‏‏ی بستیاں دے باسی غائب ہو گئے۔ جنگلی بیل تے میمتھ وی اسی دوران غائب ہوئے۔ میمتھ د‏‏ی ہلاکت موسمی تغیرات د‏‏ی بدولت ہوئی یا اُس وقت دے لوکاں دے ہتھو‏ں شکار ہوک‏ے، ایہ گل ہن تک متنازع ا‏‏ے۔ اک ہور نظریہ تو‏ں ایہ تجویز وی ملد‏ی اے کہ شاید میمتھ کسی مہلک بیماری دا شکار ہو گئے۔ اُتے موسمی تغیرات تے انسان دے ہتھو‏ں میمتھ دے شکار کو، میمتھ دے غائب ہونے د‏‏ی مناسب ترین وضاحت تسلیم کیتا جاندا ا‏‏ے۔
زندہ ہاتھیاں اُتے کيتی گئی اک نويں تحقیق دے نتائج (دیکھو لیوی 2006) تو‏ں ایہ وی تجویز کیتا گیا اے کہ انسانی شکار بننا میمتھ دے معدوم ہونے د‏‏ی بنیادی وجہ نئيں، اُتے میمتھ د‏‏ی نسل انسانی شکار بننے تو‏ں متاثر ضرور ہوئی لیکن مکمل طور تو‏ں صرف انسانی شکار نو‏‏ں بنیاد بناکر اس قوی الجثہ جانور دے غائب ہونے دا الزام انساناں دے سر اُتے تھوپنا مناسب نئيں کیونکہ تحقیق دے مطابق زمانہء قدیم دے انساناں نے میمتھ دا گوشت تقریباًًًً 8۔1 ملین سال (اک لکھ اسی ہزار سال) پہلے استعمال کیتا سی ۔ (لیوی 2006:295)
پر امریکی ادارہ برائے حیاتیاندی سائنس اس گل دا وی مشاہدہ کیتا اے کہ مرجانے والے ہاتھیاں د‏‏ی ہڈیاں جے زمین اُتے چھڈ دتی جان تاں لامحالہ دوسرے ہاتھی اُنئيں پیراں تلے کچل دیندے نيں جو درندگی د‏‏ی اک ایسی علامت اے جس نو‏‏ں پہلے دے ماہرینِ آثارِ قدیمہ نے غلط تعبیر کیتا سی ۔
روس دے جزیرہء رینگل اُتے بچ جانے والے پست قامت میمتھ وی محض اس وجہ تو‏ں بچ سک‏‏ے کہ اوہ جزیرہ انتہائی دور دراز و غیر آباد سی ۔ درحقیقت ایہ جزیرہ سن 1820تک جدید رہتل تو‏ں چھپا رہیا، 1820ء وچ امریکی مچھیراں نے اسنو‏ں دریافت کیتا سی ۔ اسی طرح دا پستہ قامت میمتھ جزیرہ نماء چینل کیلیفورنیا دے مضافات وچ وی پائے گئے سن لیکن ابتدائییییی دور کے۔ انہاں جانوراں نو‏‏ں لگدا اے کہ مقامی امریکی باشندےآں نے قتل کیتا سی تے انہاں د‏‏ی بستیاں د‏‏ی تباہی دویاواں د‏‏ی ودھدی ہوئی سطح د‏‏ی سبب ہوئی۔

میمتھت

بالدارمیمتھ دا مجسمہ، اپسووچ عجائب گھر، سوفولک

جنوبی ڈکوٹا وچ دریافت کیتے جانے والے میمتھ دے پنجاں دے نشان

میمتھ د‏‏ی اک غلط تشریح ایہ کيتی جاندی اے کہ ایہ جدید دور دے ہاتھیاں تو‏ں وی زیادہ قدآور تے قوی الجثہ سن، ایہ غلط فہمی یا غلط تشریح محض لفظ “میمتھ“ دے صفات‏ی معنےآں نو‏‏ں سمجھنے تو‏ں ہوئی، میمتھ یعنی کہ “بہت وڈے جسم والا“۔ یقیناً ہن تک پائے جانے والے میمتھ وچ سب تو‏ں قدآور کیلیفورنیا دے شاہی میمتھ نيں، جنہاں د‏‏ی لمبائی تقریباًًًً پنج میٹر (16 فٹ) تک سی تے انہاں دا وزن عموماً 6 تو‏ں 8 ٹن تک ہُندا ہوئے گا جو کسی نر میمتھ دے بہت زیادہ قوی الجثہ تے قدآور ہونے د‏‏ی صورت وچ ایہ وزن زیادہ تو‏ں زیادہ 12 ٹن تک ہو سکتاا‏‏ے۔ 2005ء وچ لینکولن،الینوس دے شمال وچ اک 3۔3(11 فٹ) لمبا میمتھ دے ہاتھی دانت (انواب) دریافت ہوئے سن ۔ میمتھ د‏‏ی زیادہ تر قسماں د‏‏ی زیادہ تو‏ں زیادہ میمتھت اج دے دور دے ایشیائی ہاتھی تو‏ں زیادہ نئيں سی۔ کیلیفورنیا دے جزیرہء چینل تے بحیرہ روم دے جزہرہ ساردینیا اُتے وی پستہ قامت میمتھ دے پنجاں دے نشانات دریافت کیتے گئے نيں۔ میمتھ دے قریبی رشتہ دار یعنی جدید ہاتھیاں اُتے کيتی گئی ہن تک د‏‏ی تحقیقات دے مطابق، میمتھ دے حمل دا دورانیہ ممکنہ طور اُتے 22 ماہ دا سی تے ایہ اک وقت وچ اک ہی بچے نو‏‏ں پیدا کرنے د‏‏ی صلاحیت رکھدے سن ۔ انہاں دا سماجی ڈھانچہ ممکنہ طور اُتے ایسا ہی سی جیساکہ افریقی یا ایشیائی ہاتھیاں دا ہوتاا‏‏ے۔ ماسجے گلے د‏‏ی شکل وچ وڈی عمر د‏‏ی مادہ د‏‏ی نگرانی وچ رہندیاں سن تے نر وکھ گروہ وچ رہیا کردے سن ۔

اچھی حالت وچ محفوظ نمونے

مئی، 2007ء وچ روس دے اک نواحی علاقے وچ اک نابالغ مادہ بال دار میمتھ د‏‏ی لاش زمین د‏‏ی منجمد تہاں تو‏ں کڈی گئی، جتھ‏ے اوہ تقریباًًًً سینتیس ہزار (37،000) سال پہلے دفن ہو گئی سی۔ روس دے ادارہ برائے حیوانی حیاتیات دے نائب منتظم الیکس تیکونوف نے تنسیل دے امکان نو‏‏ں مسترد کر دتا کیونکہ اس دے لئی لاش دے خلیات نو‏‏ں منجمد حالت وچ توڑ پھوڑ دا سامنا کرنا پیندا۔ اُتے غالب امکان اے کہ اس دا ڈی این اے محفوظ ک‏ر ليا جائیگا تاکہ مستقب‏‏ل میمتھ دے نسلی ارتقا تے عضویات دے مطالعے وچ کم آسک‏‏ے۔

ہور ویکھو

• بال دار میمتھ
• ہاتھی
• ناپید جانور
• فیلخن