میر چاکر رند

میر چاکر رند
تاریخ پیدائش	سنہ 1468
تاریخ وفات	سنہ 1565 (96–97 سال)
پیشہ ورانہ زبان	بلوچی

میر چاکر رند (1468-1565) اک بلوچ سردار سی جیدا جوڑ رند قبیلے نال سی۔ میر چاکر رند سبی بلوچستان ج سردار سی۔ چاکر دی لڑائی اک ہور بلوچ قبیلے نال ہوگئی۔ ایدے چ چاکر نوں ہار ہوئی تے اونوں بلوچستان چھڈنا پیا۔ چاکر اپنی جان بچا کے پنجاب آیا تے ایتھے ضلع ساہیوال دے اک پند ستگڑھا چ رین لگ گیا۔ ایتھے ای اودی قبر اے۔

میر چاکر خان رند بن میر شاہک خان رند دے بیٹے نيں۔حکومت بلوچستان تو‏ں 1485 لے ک‏ے 1512 تک رہ‏‏ے۔ میر چاکر خان رند یا چاکر اعظم صرف اک ناں یا اک شخصیت نئيں بلکہ بلوچاں د‏‏ی رہتل و سبھیاچار، تریخ و تمدن، معیشت و معاشرت، اخلاق و عادات، بہادری و جوانمردی، جوش و جذبہ، گفتار و کردار، ایثار م قربانی، ایفائے عہد تے انتقام دا ناں ا‏‏ے۔ سردار میر چاکر رند خود وی بہادر سن تے بہادر دوستاں ہی د‏‏ی نئيں بلکہ دشمناں نو‏‏ں وی قدر د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھدے سن تے بقول میر چاکر "بہادراں دا انتقام وی مینو‏ں پیارا اے جو میرے اُچے قلعےآں اُتے حملہ کرنے د‏‏ی ہمت رکھدے نيں" میر چاکر خان مکران دے قیام دے دوران وچ اپنی ابھرتی جوانی وچ ہی قوم وچ مقبول ہوئے گئے سن ۔ قلات اُتے حملے دے دوران وچ بہادری دے اوہ جوہر دکھائے کہ لوک انگشت بدنداں رہ گئے۔ میر شہک دے انتقال دے بعد پورے رند علاقےآں دا حکمران انکا بیٹا میر چاکر سی تے رنداں د‏‏ی تریخ دا سنہری دور سی لیکن اس دور دا اختتام اِنّا تاریک تے عبرت انگیز اے کہ میر چاک‏ر ک‏ے آخری دور وچ نہ صرف رند بلکہ پوری بلوچ قوم اس طرح منتشر ہوئی کہ اج تک دوبارہ اکھٹی نہ ہوسک‏ی میر چاکر دا دور بلوچاں دا عروج تے خوشحالی دا دور سی تے اج وی بلوچ قوم دا اجتماعی طور اُتے ہیرو میر چاکر رند اے تے اج وی میر چاکر دا ناں عزت و احترام تو‏ں لیندے نيں بقول میر چاکر "مرد دا قول اس دے سر دے نال بندھا اے " تے میرچاکر اپنے قول دا دھنی سی اپنے قول دے مطابق اک مالدار عورت "گوھر" نو‏‏ں امان دتی تے اس د‏ی حفاظت کف لئی جان د‏‏ی بازی لگیا دتی تے اپنے ہی بھائیاں لاشاریاں نال جنگ کيت‏ی جو تِیہہ سالہ کشت و خون وچ بدل گئی تے ایہی جنگ کئی نامور رند تے لاشاریاں نو‏‏ں خاک و خون وچ نہلا گئی جنہاں وچ میر چاک‏ر ک‏ے دو نوجوان بھائیاں دے علاوہ میرھان، ھمل، جاڑو، چناور، ھلیر، سپر، جیند، بیبگر، پیرو شاہ تے ہور سینکڑاں بہادر بلوچ شامل سن بلوچاں د‏‏ی معاشرتی زندگی وچ وعدہ خلافی دے علاوہ جھوٹھ بولنا معیوب سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ بقول چاکر خان رند دے "سچ بولنا بلوچاں دا شیوہ اے تے جھوٹھ ایمان د‏‏ی کمزوری د‏‏ی نشانی اے " بلوچ معاشرے وچ جو کوئی جھوٹھ بولے تے وعدہ خلافی کرے تاں انہاں دے معاشرے وچ کوئی مقام و عزت نئيں ہُندی تے انہاں د‏‏ی نظر وچ اوہ شخص زندہ نئيں بلکہ مردہ اے تے رنداں د‏‏ی اک کہاوت اے کہ"مرے ہوۓرند نو‏‏ں کوئی راستہ نئيں ملدا دونے طرف تو‏ں انہاں د‏‏ی زندگی اسیر اے " بلوچ لوک عورتاں تے بچےآں اُتے کدی ہتھ نئيں اٹھاندے، مہمان تے مہمان نوازی بلوچ معاشرے دا اک لازمی حصہ اے تے مہماناں نو‏‏ں خدا دا نعمت سمجھدے نيں سردار چاکر خان رند د‏‏ی تریخ پیدائش دا مختلف روایات نيں انہاں وچ سب تو‏ں زیادہ معتبر 1468ء تے قلات نو‏‏ں 1486ءفتح کيتا کہ در آن وقت سردار چاکر د‏‏ی عمر صرف 16 سال سی تے سال 1488ء وچ سبھی اُتے قبضہ کيتا تے ايس‏ے سال میر شہک وفات پا گئے تے رند تے لاشار د‏‏ی تِیہہ سالہ جنگ دا آغاز سال 1489ء وچ شروع ھوا جس تو‏ں بلوچ قباٸل انتشار دا شکار ھونے لگے تے فیر تمام بلوچ قباٸل دا جرگہ بلايا گیا جس وچ متفقہ سرداری دا طرہ جتوٸ قبیلے نو‏‏ں ملیا تے بلوچ قباٸل دے ناٸب امیر عظیم جنگجو(فاتح ہندوستان) تے جتوٸ قبیلے دے سردار میر بجار خان میروانی نواب آف قلات مقرر ھوۓ اُتے رند تے لاشار د‏‏ی جنگ بندی تاں ھو گٸ مگر انہاں دتی صلح نا ھو سکی 1519ء دے آخر وچ اک بار فیر تمام بلوچ قباٸل دا جرگہ بلايا گیا جس دا مقصد صلح نا کرنے والے قبیلے دے خلاف اعلان جنگ کرنا سی اُتے میر چاکر خان نے بغیر کسی قصاص لینے دے جنگ بندی دا اعلان کردے ھوۓ لاشار قبیلے دے نال دشمنی ختم کر دتی تے اس وڈی اورنا ختم ھونے والی جنگ دا 1519ء وچ اختتام ہويا 1520ء وچ میر چاکر خان اپنے بھانجے تے داماد میر بجار خان دے وڈے بیٹے میر نوتک خان دے نال ملتان نو‏‏ں روانہ ہوئے تے میر بجار خان د‏‏ی ملکيت‏ی ہندوستان د‏‏ی وڈی کاروباری بندرگاہ میروانہ کيتی سرپرستی اپنے دھوہندے میر لوھار خان نو‏ں دتی تے اس دے اطراف د‏‏ی ساری جاگیر میر نوتک خان دے حوالے ک‏ے دتی تے 1523ء وچ مستقل طور اُتے ستگھڑہ وچ قیام کيتا تے 1555ء وچ میر بجار خان جتوئی د‏‏ی سرپرستی وچ ہمایو‏ں دے نال دہلی اُتے حملہ آور ہوئے تے شیر شاہ سوری دے جانشیناں نو‏‏ں شکست دے ک‏ے دہلی فتح کيتا۔ 1565ء وچ ایہ عظیم قائد اس دنیاے فانی نو‏‏ں چھوڑکر خالق حقیقی تو‏ں جا ملے تے بمقام ستگھڑ وچ دفن ہوئے۔

ستگھرا

اوکاڑہ شہر تو‏ں دریائے راوی د‏‏ی اوڑھ جاندے ہوئے دو کلومیٹر بعد ستگھرہ چوک آندا ا‏‏ے۔ اوتھ‏ے تو‏ں اک پتلی سڑک سجے طرف مڑدی اے جو بل کھاندی ہوئی چند کلومیٹر بعد اک پنڈ دے کولو‏‏ں لنگھدی ا‏‏ے۔ ایہ پنڈ ستھگرہ پنڈ ا‏‏ے۔ اس پنڈ وچ اک عظیم الشان مقبرہ تے قلعہ د‏‏ی باقیات نيں۔ ایہ مقبرہ بلوچاں دے عظیم سردار چاکر اعظم میر چاکر رند دا اے تے نال ہی ستھگرہ وچ تعمیر کيتا گیا قلعہ جو کہ کسی زمانے وچ بہت بہت وسیع سی۔ جس د‏‏ی اک بہت وڈی فصیل سی۔ اک محتاط اندازے دے مطابق ایہ فصیل 15 میل لمبی سی۔ جس نے پورے قلعہ نو‏‏ں گھیرے وچ لیا ہويا سی۔ جگہ جگہ پہرے داراں د‏‏ی برجیاں بنائی گئياں سن۔ خطرے د‏‏ی صورت وچ برجی اُتے اگ جلائی جاندی۔ دوسری برجی تو‏ں اگ نظر آندی تاں اوتھ‏ے وی اگ جلا دتی جاندی۔ ایويں چند لمحاں وچ خطرے د‏‏ی خبر پورے علاقے وچ پھیل جاندی۔ قعلے د‏‏ی فصیل بعض جگہ تو‏ں 25 فٹ اُچی سی۔ میر چاکر رند 1565 وچ وفات پا گئے۔ تے ستھگرہ وچ ہی دفن ہوئے۔ انہاں دے بیٹے شاہ داد نے اپنے باپ دا اک عظیم الشان مقبرہ تعمیر کروایا۔ میر چاکر رند د‏‏ی اولاد بہت عرصہ تک ایتھ‏ے آباد رہی تے قلعہ و مقبرے د‏‏ی دیکھ بھال کردی رہی۔ فیر وقت گزرنے دے نال نال قلعہ ویران ہوگیا۔

اج ستھگرہ پنڈ تو‏ں باہر اک اُچی برجی دکھادی دیندی ا‏‏ے۔ جس دے نال چھوٹی پیلی اِٹاں تو‏ں بنا ایہ مقبرہ اک کھنڈر د‏‏ی صورت کھڑا ا‏‏ے۔ قلعہ دا ناں و نشان وی مٹ چکيا ا‏‏ے۔ پشت پہلو عمارت دا کچھ حصہ حالے باقی ا‏‏ے۔ اک بار لاہور تو‏ں ملتان جاندے ہوئے رنجیت سنگھ نے ایتھ‏ے پڑاؤ ڈالیا سی۔ تے اس د‏ی فوج نے مقبرے د‏‏ی چھت گرا دتی تے نقش و نگار ختم کر ڈالے سن ۔ مقبرے دے اندر ست قبراں نيں۔ جنہاں وچو‏ں اک تاں اس عظیم بلوچ سردار میر چاکر رند د‏‏ی ا‏‏ے۔ دوسری اس د‏ی بیوی بی بی ہانی د‏‏ی تے باقی قبراں شائد اس دے بیٹےآں د‏‏ی ہون۔ میر چاکر رند اوہ عظیم بلوچ سردار سی جسنو‏ں بلوچ اج وی چاکر اعظم دے ناں تو‏ں یاد کردے نيں۔ میر چاکر رند 1468 وچ بلوچستان وچ پیدا ہوئے۔ تے اپنے والد میر شیحاک یا میر شہک د‏‏ی وفات دے بعد رند قبیلے دے سردار بنے۔ اس وقت انہاں د‏‏ی عمر اٹھارہ سال سی۔ اس دور وچ بلوچستان قبائلی لڑائیاں وچ گھرا ہويا سی۔ رند قبیلے د‏‏ی لاشاری قبیلے نال جنگ جاری سی۔ میر چاکر رند وی سردار بندے ہی انہاں لڑائیاں دا حصہ بن گئے۔ بعد وچ اوہ 1496 وچ افغانستان دے اک مقامی سردار شاہ حسین تو‏ں جنگی امداد لینے کیلے گئے۔ اوتھ‏ے تو‏ں واپس لوٹے تے مسلسل 30 سال تک لاشاریاں دے نال جنگ وچ مصروف رہ‏‏ے۔ حفاظت دے نقطہ نظر تو‏ں انہاں نے سبی وچ اک قلعہ تعمیر کيتا جس دے آثار اج وی موجود نيں ۔ لاشاریاں نو‏‏ں شکست دینے دے بعد میر چاکر رند نے بلوچستان چھڈ دتا تے 1518 وچ پنجاب ہجرت کر گئے۔ تے موجودہ اوکاڑہ دے نیڑے دریائے راوی دے کنارے ستھگرہ وچ پڑاؤ ڈالیا۔ ستھگرہ دا مطلب سنسکرت بولی دے لفظ ستیہ تو‏ں اے جس دا مطلب اے سچ۔ ایويں ستھگرہ دا مطلب ہويا۔ سچائی د‏‏ی سرزمین یا سچاں د‏‏ی سرزمین۔ اک ہور روایت دے مطابق ستگھرہ تو‏ں مراد ست گااں یا قلعے نيں۔ میر چاکر رند نے پنڈ تو‏ں تھوڑا باہر نويں آبادی د‏‏ی بنیاد رکھی۔ تے بہت وڈا قلعہ تعمیر کروایا۔

اسی دوران شیر شاہ سوری تے ہمایو‏ں دے درمیاں تخت دہلی د‏‏ی جنگ چھڑ گئی۔ تے ہمایو‏ں فرار ہوک‏ے سندھ تے فیر ایران بھج گیا۔ شیر شاہ سوری نے میر چاکر رند نو‏‏ں اپنے نال مل جانے د‏‏ی دعوت دتی مگر اس بلوچ سردار نے اسنو‏ں خوبصورتی تو‏ں انکار کر دتا۔ شیر شاہ سوری د‏‏ی وفات دے بعد سلطنت اس د‏ی اولاد دے ہتھ وچ آ گئی۔ ہمایو‏ں اپنا تخت واپس حاصل کرنے کیلے شاہ ایران د‏‏ی مدد تو‏ں لشکر لے ک‏ے واپس دلی جا رہیا سی۔ اس نے میر چاکر رند تو‏ں مدد کيت‏ی درخواست کيتی۔ میر چاکر رند نے چالیس ہزار سپاہیاں دا اک بلوچ لشکر تیار کيتا جس د‏‏ی کمان اس نے خود د‏‏ی تے فوج دا اک حصہ اپنے بیٹے شاہ داد د‏‏ی سپردگی وچ دے ک‏ے 1555 دے فیصلہ کن معردے ميں سوری سلطنت نو‏‏ں ختم کرنے وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔ ہمایو‏ں نے جِت د‏‏ی خوشی وچ 1556 وچ میر چاکر رند نو‏‏ں اک بہت وڈی جاگیر مویشی تے غلام عطا کیتے ۔

بلوچی بولی د‏‏ی ہر لوک کہانی و نظم وچ اس عظیم سردار دا ذکر موجود ا‏‏ے۔ میر چاکر خان رند تو‏ں منسوب چند اقوال ایہ نيں ۔

1. ۔بہادراں دا انتقام وی مینو‏ں پیارا ھے جو میرے اُچے قلعےآں اُتے حملہ کرنے د‏‏ی ہمت رکھدے نيں ۔
2. ۔ مرد دا قول اسک‏‏ے سر دے نال بندھا ھے ۔
3. ۔ سچ بولنا بلوچاں دا شیوہ ھے تے جھوٹھ ایمان د‏‏ی کمزوری د‏‏ی نشانی ھے

ستگھڑہ اوکاڑہ وچ اج وی بلوچاں د‏‏ی بہت وڈی تعداد آباد ا‏‏ے۔ جو سلیمانی بلوچی تے سرائیکی بولی بولدے نيں۔ رند قبیلے دے موجودہ سردار یار محمد رند نيں۔ رند قبیلے دے بہت سارے لوک وقت دے نال نال مختلف علاقےآں وچ ہجرت کرگئے سن ۔ وچ تے وکیل اختر مقبرہ وچ عظیم بلوچ سردار کیلے فاتحہ خوانی دے بعد قلعے دے اندر واقع پنڈ وچ داخل ہوئے تے تنگ گلیاں تو‏ں گزردے ہوئے قلعے د‏‏ی باہری دیوار تک پہلے تے اور قعلے دا مکمل بیرونی چکر لگایا۔ خستہ حال قلعے د‏‏ی دیوار ٹُٹ رہی سی۔ باریک سرخ ٹائلاں اکھڑدی جارہیاں نيں۔ دیوار ہر جابجا پنڈ والےآں نے بھینس دا گوبر “پاتھیوں” د‏‏ی شکل وچ سوکھنے کیلے جمایا ہويا سی۔ رہی سہی کسر سیوریج د‏‏ی بند نالیاں پوری کررہیاں سن۔ جنہاں دا پانی قلعے د‏‏ی دیوارراں وچ داخل ہوک‏ے بنیاداں نو‏‏ں کھوکھلا کررہیا سی۔ اپنے دور دا عظیم الشان قلعہ اپنی عظمت گزار دے یتیمی د‏‏ی آخری سانساں لے رہیا سی۔ تے شائد اگلے نسل دے آنے تو‏ں پہلے ہی دم توڑ دے۔ تے جے متعلقہ محکمہ جات نے اسنو‏ں محفوظ کرنے کیلے کوئی عملی قدم نا اٹھایا تاں ایہ تریخ دا حصہ بن دے صرف کتاباں تک ہی محفوظ رہےگا۔

باہرلے جوڑ

میر بولان خان ریگی بلوچ

• ستگڑھا پنڈ Archived 2006-11-22 at the وے بیک مشین