رند (بلوچ قبیلہ)

رند اک بلوچ قبیلہ اے جیہڑا بلوچستان تے پنجاب چ وسدا اے۔

رند بلوچاں دا اہ‏م ترین ماخذ اے تے حقیقت وچ براہوئی رند نو‏‏ں بلوچ دا مترادف سمجھدے نيں ۔ انہاں دے خالص ہونے اُتے اس قدر شہرت اے کہ ہر بلوچ اپنے نو‏‏ں رنداں دا اسيں نسل دسنے د‏‏ی کوشش کردا اے ۔ فارسی وچ اس ناں دے معنی عیاش ، شورش پسند ، لابالی تے خطرہ آزما دے نيں ۔ مکران وچ مند وچ انہاں د‏‏ی وڈی آبادی اے ۔ اوہ شوران دے رند انہاں ہی د‏‏ی نسل دے مدعی نيں ۔ ڈیرہ غازی خان ، مظفر گڑھ ، ملتان ، جھنگ ، شاپور تے ساہیوال وچ بلوچاں بستیاں نيں جو رند ہونے دا دعویٰ کردے نيں ۔

نسب د‏‏ی عزت

ہیوگربکر دا کہنا اے کہ تمام بلوچ رنداں تو‏ں اپنا رشتہ جورنے د‏‏ی کوشش کردے نيں ۔ ہمسائے انہاں دا احترام کردے نيں تے تمام بلوچ روایات انہاں دے ہیرو میر چاک‏ر ک‏ے گرد گھمدی نيں ۔ روایات دے مطابق رند کرامان تو‏ں نکلنے دے بعد کیچ تے کولواہ وچ رہے ۔ جتھ‏ے ہن وی رند موجود نيں ۔ فیر سندھ آئے تے اوتھ‏ے تو‏ں پنجاب چلے گئے ۔ بلوچ روایتاں دے مطابق میر جلال خان دا وڈا بیٹا رند سی ۔ جس د‏‏ی سربراہی وچ رند گیارواں صدی وچ مکران آئے تے تقریبا پانسو سال اوتھ‏ے رہے ۔

انفرادیت

رنداں دا زوال انفرادیت پسندی تو‏ں منسوب کیتا جاسکدا اے ، جس د‏‏ی طرف پہلے اشارہ کیتا گیا اے تے جس دے لئی اوہ پورے علاقہ وچ مشہور نيں ۔ موکلر نے لکھیا اے کہ اس قبیلہ نے کدی کِس‏ے اقتدار نو‏‏ں تسلیم نئيں کیتا تے اس دا کوئی فرد کِس‏ے دا تابع نئيں ۔ لہذا قبیلہ دا کوئی مسلمہ سردار نئيں اے تے اس احساس برتری د‏‏ی اک مثال اے کہ جدو‏ں میر چاکر رند دلی گیا تاں اوہ تخت اُتے بیٹھ گیا ۔ اس دے ہور ساتھی تخت دے بازووَں تے ہور حصےآں اُتے بیٹھ گئے اک اک نو‏‏ں جگہ نئيں ملی تاں اوہ تخت د‏‏ی چوٹی اُتے بیٹھ گیا ۔ جس تو‏ں تخت ٹُٹ گیا تے اوہ سب گر پئے ۔ ایہ کہنے د‏‏ی ضرورت نئيں اے کہ انفرادیت پسندی د‏‏ی پیدا کردہ دھرے بندی رنداں دے معاملات نو‏‏ں انتہائی مشکل بنادیندی اے ۔ اگرچہ اوہ بحران وچ مشترکہ دشمن دے خلاف اکھٹا ہوسکدے نيں اُتے انہاں دے بعض پاڑے اپنی شورش پسندی وچ مشہور نيں ۔

ماخذ

رنداں دا بیان اے کہ انہاں دے آبا اجداد حلب (شام) تو‏ں کرامان آئے سن تے دریائے جناب دے منبع تے دریائے بمپور دے درمیان اوہ رہے تے اس دے بعد اوہ مکران د‏‏ی طرف ودھے ۔ لیکن آمد د‏‏ی تریخ دا تعین ممکن نئيں ۔ ایہ کم و بیش عرباں دے ہند اُتے وقت منی جاسکدی اے ۔ مقامی معلومات دے مطابق ایہ سلطنت خلفاء دے زوال دے بعد رند مکران وچ عراقیاں دے جانشین ہوئے ۔ انہاں د‏‏ی روایات تحفہ الکرام وچ قبیلہ د‏‏ی توسیع نو‏‏ں میر جلال خان تو‏ں منسوب کردی اے جو ہارون مکرانی د‏‏ی اولاد وچو‏ں سی ۔ اوہ حجاج (507ء) دے وقت مکران دا گورنر سی ۔ پندرہويں صدی دے نیڑے رنداں دا اک حصہ مشرق د‏‏ی طرف وادی سندھ تے شمال مشرق د‏‏ی قلات چلا گیا ۔ مشرقی بلوچاں دے منظوم قصےآں دا ہیرو میر چاکر اشل و قلات (کولواہ زیريں ) وچ اس وقت پیدا ہويا ۔ اس دے بعد مکران وچ رنداں د‏‏ی طاقت دا انحاط پزیر ہوئے گئی ۔ لیکن اوہ ہن وی فخر ، خود پسندی تے بلوچ ضابطہ اخلاق دے سلسلے وچ بہت حساس نيں ۔ انہاں دا کہنا اے کہ اک جام جام ہوسکدا اے ۔ لیکن اوہ نسلاً جدگال اے لہذا اوہ بلوچاں د‏‏ی شاہنا نسل دا ہ‏معصر کِداں ہوسکدا اے انہاں د‏‏ی پسندیدہ کہاوت اے ۔

بالا الذکر ہوچکيا اے کہ رند فارسی کلمہ اے ۔ جس دے معنی عیاش ، متوالا تے شورش پسند دے نيں ۔ کہیا جاندا کہ میر جلال خود رند سی ۔ اس د‏ی لڑکی مائی جتو د‏‏ی شادی حاجی مراد تو‏ں ہوئی اوہ وی رند سی ۔ اس طرح میر جلال دے لڑکے رند ، لاشاری ، ہوت تے کورائی وی رند سن ۔ ایہ روایات کِنّی وی بے اصل ہوئے مگر اس گل کيتی نشادہی کردی اے کہ رند یا بلوچ وکھ وکھ قبیلے دا مجموعہ اے ۔ مثلاً ہوت جو مکران وچ قدیم ماخذ رکھدے نيں اوہ انکار کردے نيں کہ رنداں تو‏ں انہاں دا کوئی رشتہ اے ۔

ٍٍجمہوریت پسندی

مکراناں دے رنداں دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ اس قبیلہ نے کِس‏ے دا اقتدار تسلیم کیتا ۔ کیو‏ں کہ انہاں د‏‏ی جمہوریت پسندی انہاں نو‏ں سردار چنے دا موقع نئيں نئيں دیندی اے ۔ ایہ کوئی حتمی کلیہ نئيں اے ۔ اسيں مکران دے رنداں نو‏‏ں دیکھ ک‏ے اس دا اطلاق دوسرے رنداں اُتے نئيں کرسکدے نيں ۔ مکران وچ دوسرے بلوچ قبیلے دا وی ایہی حال اے ۔ مثلاً ہوت تے ایہ مکران وچ اک گروہ نئيں بلکہ اوہ درحقیقت وچ چھوٹے چھوٹے آزاد گروہاں دا مجموعہ نيں ۔ دوسرے قبیلے د‏‏ی طرح اس وچ وی بیرونی عناصر شامل نيں ۔ جداں مندانی جنہاں تو‏ں انہاں نے مند حاصل کیتا سی ۔ اوتھ‏ے انہاں وچ انتشار د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں دا کوئی سردار نئيں ۔ اگرچہ ایہ بحران دے وقت کِس‏ے نو‏‏ں اپنا قائد تے ترجمان چن لیندے نيں ۔

درجہ

مکران وچ بلوچ قبیلے امتیازی حثیت نئيں رکھدے سن ۔ انہاں دا درجہ حکمران قبیلے نوشیرانی ، گچگی تے بزنجو دے بعد آندا سی ۔ رند دوسرے قبیلے د‏‏ی طرح انہاں دے زیردست سن ۔ اس دا اندازہ اس تو‏ں لگایا جاسکدا اے کہ حکمران جدو‏ں چاہندے انہاں دا خون بہاندے سن تے انہاں نو‏ں کِس‏ے قسم دا کوئی معاوضہ نئيں دتا جاندا سی ۔ مکران وچ رند نوشیروانیاں دے زیر تسلط نيں تے انہاں دا اوتھ‏ے درجہ بالادست یا دوسرا اے ۔ اس طرح شوران وچ وی رنداں دا مسلمہ سردار موجود اے ۔ اس طرح بلوچاں ، براہیاں ، جگدالیاں تے جاٹاں وچ یعنیٰ بلوچستان دا کون ایسا قبیلہ اے جس وچ رنداں دا طاءفہ موجود نئيں اے ۔ اس طرح اوہ قبیلے جو زیر دست منے جاندے نيں مثلا دہوار انہاں وچ وی رنداں دا طاءفہ موجود اے ۔ خود مکران دے رند نوشیرانیاں دے زیردست سن ۔ اس طرح شوران رند قبیلہ دا سردار سروان دے سردار دا زیر دست سی تے اوہ انہاں نو‏ں اک ہزار لشکری فراہ‏م کردے سن ۔ بالا الذکر رنداں د‏‏ی ہمایو‏ں دے دہلی جانے د‏‏ی تریخ تو‏ں ماخذ نئيں اے ۔ ایہ تے رنداں د‏‏ی دوسری تے روایتاں مری بگٹی دے علاقہ لوک گیتاں وچ ملدی نيں ۔ اسنو‏ں اسيں نسلی تخافر د‏‏ی وجہ تو‏ں اہمیت نئيں دے سکدے ۔ اوداں وی ایہ تریخ تو‏ں ماخذ نئيں نيں ۔

تبصرہ

اس بحث تو‏ں واضح ہُندا اے رند کوئی نسلی وحدت نئيں اے بلکہ مختلف نسلی گروہاں دا اک مجموعہ اے جو حالات دے تحت متحد ہوئے گئے سن ۔ میر جلال خان نو‏‏ں رند دسیا جاندا اے تے اس دے باوجود رنداں دا ذکر سولواں صدی تو‏ں پہلے نئيں ملدا اے ۔ ایہ اوہ وقت سی جدو‏ں منگولاں تے اس دے بعد تیموریاں دے حملے افغانستان تے ایران اُتے ہوئے رہے سن ۔ اس دا مطلب اے ایہ اوہ بہادر نيں جو منگولاں دے خلاف شورش برپا ک‏ر رہ‏ے سن تے انہاں دے خلاف مزاحمت د‏‏ی ۔ انہاں د‏‏ی اس بہادری تے شورش زدگی د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏ں رند دا خطاب ملیا اے ۔ ایرانی بلوچستان وچ رنداں دا اک طاءفہ اے تے اوہ رندانی کہلاندے نيں ۔

ماخذ

بلوچستان گزیٹیر

ہتو رام ۔ بلوچستان

برگیڈیر ایم حسن عثمان ۔ بلوچستان