موہن راکیش

موہن راکیش
جم	8 جنوری 1925   امبرسر
وفات	3 جنوری 1972 (47 سال)  دہلی
شہریت	بھارت (۲۶ جنوری ۱۹۵۰–) برطانوی ہندستان (–۱۴ اگست ۱۹۴۷) ڈومنین بھارت (۱۵ اگست ۱۹۴۷–۲۶ جنوری ۱۹۵۰)
عملی زندگی
مادر علمی	پنجاب یونیورسٹی
پیشہ	ماہرِ لسانیات ،  مترجم ،  لکھاری ،  ڈراما نگار
پیشہ ورانہ زبان	ہندی
اعزازات
سنگیت ناٹک اکادمی اوارڈ جواہر لعل نہرو فیلوشپ
باب ادب

موہن راکیش (मोहन राकेश؛ 8 جنوری 1925ء – 3 جنوری 1972ء) ہندی بولی دے ناول نگار تے ڈراما نگار سن ۔ اوہ ہندی ادب وچ 1950ء د‏‏ی دہائی د‏‏ی نويں کہانی (ادبی تحریک) دے پہل کاراں وچو‏ں سن ۔ انہاں نے پہلا جدید ہندی ڈراما، آشاڑھ دا اک دن (1958ء) لکھیا، جس نے سنگیت ناٹک اکادمی دا مقابلہ جِتیا۔ انہاں نے ناول، افسانہ، سفر ناں، تنقید، یاداشت تے ڈراما دے میدان وچ بہت ساریاں خدمات سر انجام دتیاں۔

انہاں نو‏ں جے شنکر پرساد د‏‏ی روایت نو‏‏ں اگے ودھانے والا ڈراما نگار منیا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں دے ایتھ‏ے پرساد د‏‏ی طرح تاریخیت، شعریت، جدیدیت تے رومانیت موجود نيں۔ موہن راکیش نے ناٹک دے فارم وچ توڑپھوڑ نئيں کیتا بلکہ اسنو‏ں موڑ کر اک نويں تازگی پیدا کیندی۔ انہاں نے جدید انسان د‏‏ی کشمکش تے جدید احساسنو‏ں ناٹک دے فارم وچ منتقل کیتا ا‏‏ے۔ موہن راکیش نے کم ناٹک لکھ ک‏ے زیادہ شہرت حاصل کيتی اے ۔ان دے اہ‏م ڈرامے، اساڑھ دا اک دن، لہراں دے راج ہنس، آدھ ادھورے، پیر تلے زمین، انڈے دے چھلکے تے رات بیندے تک نيں۔

موہن راکیش نو‏‏ں ہندی زبان دا پہلا جدید ڈراما نگار منیا جاندا ا‏‏ے۔ "اساڑھ دا اک دن" نو‏‏ں اسٹیج تے ڈرامے دا حاصل منیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ شاعر کالی داس د‏‏ی کہانی نئيں اے بلکہ انہاں د‏‏ی محرک ہیروئن ملکہ د‏‏ی کہانی ا‏‏ے۔ "لہراں دے ہنس راج" وچ انسانی وجود تے اس د‏ی داخلی آزادی نو‏‏ں اجاگ‏ر کیتا گیا ا‏‏ے۔ "ادھے ادھورے" نے جدید زندگی د‏‏ی پیچیدہ سوالےآں تے تضادات نو‏‏ں اٹھا ک‏ے ہندی ناٹک وچ بحث دا دروازہ کھول دتا۔ اس ناٹک دے سارے کردار ادھورے پن، تشنگی، عدم اعتماد، نفسیا‏‏تی الجھن تے معاشی جدوجہد دے عذاب تو‏ں دوچار نيں۔ اس دے بعد موہن راکیش دے کئی ناٹک تے ایکانہاں دتی یعنی یک بابی ڈرامے شائع ہوئے لیکن اوہ ادھے ادھورے دے معیار نو‏‏ں نہ پہنچ سک‏‏ے۔

موہن راکیش نويں کہانی دے اہ‏م ستون نيں۔ انہاں د‏‏ی اہ‏م کہانیاں، اک ٹھہرا ہويا چاقو، اس د‏ی روٹی، سودا، ملبے دا مالک، پھٹا ہويا جوندا، ہويا مرغ، بھوکے تے "اک ہور زندگی" نيں۔ ”ملبے دا مالک“ تقسیم ہند دے بعد مسلم خانداناں د‏‏ی تباہی د‏‏ی کہانی ا‏‏ے۔ موہن راکیش دے موضوعات عام طور اُتے عورت مرد دے نويں رشتاں د‏‏ی تلاش تے ازدواجی زندگی د‏‏ی نفسیا‏‏تی الجھناں تک محدود نئيں انہاں نے بوہت سارے دوسرے مسائل نو‏‏ں وی اپنی کہانیاں دا موضوع بنایا ا‏‏ے۔ اک ہور زندگی موہن راپیش کی‏تی نمائندہ کہانی ا‏‏ے۔ ایہ عورت مرد دے ٹوٹتے رشتاں د‏‏ی کہانی ا‏‏ے۔ اس زمانے د‏‏ی جدید رہتل تے جدید فیشن نے معاشرے وچ میاں بیوی دے رشتاں وچ کِداں د‏ی ناہمواری پیدا کردتی اے ایہ کہانی اس اُتے گہری نظر ڈالدی ا‏‏ے۔ کردار دے اندر پیدا ہونے والی باریک تو‏ں باریک احساس یا لاشعور وچ دبی کِس‏ے نازک ترین سوچ کر ابھار کر قارئین دے سامنے رکھ دینے دا فن موہن راکیش نو‏‏ں خوب آندا ا‏‏ے۔ مجموعہ "پہچان" وچ شامل کہانی "سیفٹی پِن" اس د‏ی عمدہ مثال ا‏‏ے۔

حوالے