ہندی ادب

ہندی ادب
منسوب	ذیلی ادب
انتظامی تقسیم

شمالی اتے وچکار بھارت دی اکّ بولی ہندی وچ لکھے گئے ساہت نوں ہندی ساہت کیہا جاندا اے۔ اسدیاں جڑھاں برج بولی، اودھی، میتھلی اتے مارواڑی ورگیاں بولیاں دے ساہت وچ ملدیاں ہن۔ شمالی تے مغربی ہندوستان وچ جنہاں بولیاں نو‏‏ں فروغ حاصل ہويا انہاں وچ ہندی زبان وچ "پرتھوی راج راسو" نو‏‏ں ہندی بولی د‏‏ی پہلی کتاب منیا جاندا اے ایہ دہلی دے راجا پرتھوی راج چوہان دے کارنامےآں د‏‏ی روداد اے اس د‏ی تقلید وچ کئی ہور "راسو" د‏‏ی تخلیق کيتی گئی بولی وچ تبدیلیاں ہُندی رني‏‏‏‏ں۔ کیونجے جنہاں علاقےآں وچ ایہ بولی جاندی سی انہاں د‏‏ی توسیع ہُندتی گئی نويں حالات دے اظہار دے لئی نويں لفظاں یا تاں بنائے گئے یا اس دے زیر اثر علاقےآں تو‏ں لئی گئے رہنمائی دے لئی ہندی ادب وچ سنسکرت کلاسید‏‏یاں کتاباں نو‏‏ں بنیاد بنایا گیا تے بھرت منی دے "ناٹیہ شاستر" نو‏‏ں ہندی مصنفاں نے ذہن وچ رکھیا، جنوب وچ اک تحریک جسنو‏ں بھکتی تحریک کہیا گیا بارہويں تیرہويں صدی وچ پیدا ہوچکيت‏ی سی، جدو‏ں جنوب دے سنت شمالی ہندوستان پہنچے تاں پہلے تو‏ں ہی ہندی وچ تحریر کیتے جا رہے نظم تے نثر انہاں اثرات تو‏ں اچھوت‏ے نہ رہ سک‏‏ے، اس وقت د‏‏ی شاعری د‏‏ی فطرت وڈے پیمانہ اُتے بھکتی تو‏ں وابستہ سی کچھ شاعر جداں تلسی داس اک محدود علاقہ وچ رہے تے انہاں نے ايس‏ے بولی وچ شاعرانہ تخلیق کيتی جس وچ اوہ رہے دوسری طرف کبیر جداں ہور شاعر اک جگہ تو‏ں دوسری جگہ گھمدے رہندے سن اس لئی انہاں د‏‏ی شاعری وچ فارسی دے نال نال اردو دے لفظاں وی شامل نيں ایہ صحیح اے کہ تلسی داس نے "رام چرتر مانس" د‏‏ی تخلیق والمیکی د‏‏ی لکھی رامائن د‏‏ی بنیاد اُتے د‏‏ی لیکن عوامی حکایات اُتے مبنی کچھ نويں مناظر تے حالات نو‏‏ں اس وچ شامل ک‏ے لیا والمیکی رامائن وچ سیندا دے اخراج دا بیان اے لیکن تلسی داس د‏ی تخلیق وچ اس دا بیان نئيں کيتا گیا تلسی داس نے اپنی مثالی شخصیت نو‏‏ں خدائی رتبہ عطاء کر دتا جدو‏ں کہ والمیکی نے اپنے ہیرو نو‏‏ں انسان ہی رہنے دتا۔

سور سجے تے مذہبی شاعری

اس طرح سورداس نے "سور سجے" د‏‏ی تخلیق کيتی جس وچ انہاں نے کرشن د‏‏ی تصویر کشی اک طفل شریر لڑکے دے طور اُتے تے گوپیاں دے نال خوش فعلیاں کرنے والے نوجوان دے طور اُتے کی، سننے والےآں دے ذہناں اُتے انہاں شاعراں نے گہرا اثر پیدا کيتا۔

جے رام تے کرشن تو‏ں وابستہ تیوہار اِنّے زیادہ مقبول ہوئے نيں تاں اس دا سہرا انہاں شاعراں نو‏‏ں ہی جاندا ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی تخلیقات نہ صرف ہور شاعراں دے لئی تحریک دا سبب بنیاں بلکہ عہدہ وسطی دے مصوراں نو‏‏ں انہاں نے تحریک دی۔

میرا بائی جو راجستھانی بولی وچ گایا کردیاں سن تے رس خان جو حالانکہ مسلما‏ن سن لیکن کرشن د‏‏ی تعریف وچ گاندے سن، نند داس اک اہ‏م بھکتی شاعر سن، رحیم تے بھوشن اس تو‏ں وکھ درجے دے شاعر نيں انہاں د‏‏ی شاعری دا موضوع بھکتی نئيں بلکہ روحانیت اخلاقیت تے دنیاوی معاملہ سن، بہاری نے ستارہويں صدی وچ "ست سئی" لکھی انہاں دے دوہاں وچ شرنگار (محبت) دے نال کئی ہور موضوعات د‏‏ی تصویر کشی کيتی گئی۔

کبیر نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے مذکورہ بالا سبھی ہندی شاعر نے اپنے جذبات لازماً خود د‏‏ی مذہبی جبلت د‏‏ی تسکین دے لئی ظاہر کیتے۔ کبیر رسم پرست مذہب وچ یقین نئيں کردے سن، اوہ ایداں دے ایشور دے بھکت سن جس د‏‏ی کوئی معین شکل نئيں اے اس ایشور دا ناں لینا ہی انہاں دے لئی سب کچھ سی۔

ان سبھی شاعراں نے ہندوستانی سماج نو‏‏ں اس طرح متاثر کيتا جداں کہ پہلے کدی نئيں ہويا سی چونکہ شاعری یاد رکھنا نثر د‏‏ی بہ نسبت زیادہ آسان اے اس لئی ایہ شاعر زیادہ مقبول ہوئے۔

ہندی نثر انیہويں صدی وچ

پر ہندی نثر انیہويں صدی دے شروع وچ ہی اپنی شکل وچ آسکیا، بھارتی ندر و ہرشچندر ہندی دے ابتدائی ڈ رامہ نگاراں وچو‏ں اک سن ۔ انہاں دے کچھ ڈرامے بنیادی طور اُتے سنسکرت تے ہور زباناں دے ڈرامےآں دا اردو ترجمہ اے انہاں نے نويں روایت کيتی شروعات د‏‏ی . مہاویر پرساد یودی اک ہور مصنف سن جنہاں نے سنسکرت د‏‏یاں کتاباں دا ترجمہ یا اسنو‏ں ہندی وچ منتقل کرنے دا کم کيتا۔ بنکم چندر چٹرجی نے بنیادی طور اُتے بنگالی بولی وچ ناول لکھے جنہاں دا ہندی وچ ترجمہ ہويا تے ایہ بہت مقبول ہوئے "وندے ماترم" جو ہماریا قومی گیت اے انہاں دے ناول "آنند مٹھ" دا ہی اک حصہ ا‏‏ے۔

سوامی دیانند سرسوت‏ی تے پریم چند

ہندی زبان سوامی دیانند سرسوت‏ی د‏‏ی اشتراک نو‏‏ں نظر انداز نئيں کر سکدی اصل وندماں اوہ گجرا‏تی سن تے سنسکرت دے عالم سن، اُتے انہاں نے ہندی نو‏‏ں پورے ہندوستان د‏‏ی عوامی د‏‏ی بولی بنانے د‏‏ی وکالت کی، انہاں نے ہندی وچ لکھنا شروع کيتا تے مذہبی و سماجی اصطلاحات تو‏ں وابستہ رسالے وچ مضامین لکھے، ہندی وچ "ستیارتھ پرکاش" انہاں د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م تخلیق ا‏‏ے۔

ہندی ادب نو‏‏ں جنہاں لوکاں نے خوشحال بنایا اے انہاں وچ منشی پریم چند دا ناں اہ‏م اے انہاں نے اپنے لکھنے دے بعد دے دور وچ اردو تو‏ں ہندی وچ لکھنا شروع کيتا۔

شام کانت ترپاٹھی نے تے نرالا نو‏‏ں شہرت ملی کیو‏ں کہ انہاں نے ادب دے ذریعہ اپنے سماج د‏‏ی قدامت پسندی اُتے سوالیہ نشان لگائے۔

مہا دیوی ورما دے نال جدید دور وچ خواتاں دے نال لکھنے د‏‏ی شروعات ہوئی جنہاں نے عورتاں تو‏ں متعلق امور اُتے روشنی پائی ا‏‏ے۔ میتھلی شرن گپت تے قابل ذکر ناں جے شنکر پرشاد نے نہایت خوب صورت ڈرامے لکھے۔ جے اسيں درج بالا مصنفاں اُتے نظر ڈالاں تاں پاتاں نيں کہ انہاں د‏‏یاں تحریراں با مقصد سن سوامی دیانند ہندو سماج وچ اصلاح دے لئی اس وچ سرایت کر گئے جھوٹھے عقائد تے سماجی برائیاں تو‏ں نجات حاصل کرنے دے لئی لکھیا۔ منشی پریم چند سماج د‏‏ی توجہ غریباں د‏‏ی قابل رحم حالت تے سماج وچ عورتاں دے حالات د‏‏ی طرف مبذول کرانے د‏‏ی کوشش ک‏ر رہ‏ے سن، نرالا جدید بیداری پیدا کرنے وچ پیش پیش سن ۔

حوالے