ٹورز دی لڑائی

جنگ دربار شہداء جنگ بلاط الشہداء غال اُتے اموی حملے
سلسلہ  اسلامی فتوحات ،غال دی اسلامی فتح
عمومی معلومات
ملک فرانس   مقام پوئیٹیرز   47°23′37″N 0°41′21″E
نقصانات
تریخ	۱۰ اکتوبر ۷۳۲ء
[مکمل اسکرین پر]

جنگ دربار شہداء (عربی زبان:معرکہ بلاط الشہداء تے انگریزی زبان: Battle of Tours)، ۱۰ اکتوبر ۷۳۲ء (۱۱۴ھ) نو‏‏ں موجودہ فرانس دے شہر تورز (فرانسیسی زبان وچ توغ) دے نیڑے لڑی گئی جس وچ اسپین وچ قائم خلافت بنو امیہ نو‏‏ں فرنگیاں د‏‏ی افواج دے ہتھو‏ں شکست ہوئی۔

اندلس د‏‏ی فتح دے وقت تو‏ں مسلماناں د‏‏ی ایہ خواہش سی د‏‏ی اوہ فرانس اُتے قبضہ کرن۔ فرانس اُتے باقاعدہ حملہ ہشام دے زمانہ وچ ہويا جس دے بدولت مسلما‏ن وسط فرانس تک پیش قدمی کرنے وچ کامیاب ہو گئے۔

ٹورز دی لڑائی(عربی: بلاط الشہداء) 10 اکتوبر 732ء (114ھ) فرانس دے شہر تورز دے نیڑے لڑی جان والی جنگ سی ۔ جس چ دمشق چ قائم خلافت بنو امیہ نوں فرانس دے ہتھوں شکست ہوئی ۔

اندلس دی فتح دے ویلے توں ای مسلماناں دی ایہہ خواہش سی کہ اوہ فرانس تے قبضہ کرن فرانس تے باقاعدہ حملہ ہشام دے زمانے چ ہوئیا جس دی بدولت مسلمان وسط فرانس تک پیش قدمی کرن چ کامیاب ہوگئے ۔

عنبسہ دا حملہ

امیر اندلس عنبسہ نے ۱۰۷ھ چ فرانس تے باقاعدہ لشکرکشی کیتی تے قرقشونہ فتح کرلئیا ۔ قرقشونہ دی فتح دی وجہ توں سیٹی مینیا دے سارے علاقے زیر اطاعت آگئے۔

۱۰۷ھ وچ عنبسہ امیر اندلس نے غال اُتے باقاعدہ لشکر کشی د‏‏ی تے قرقشونہ فتح کيتا۔ قرقشونہ د‏‏ی فتح د‏‏ی بنا اُتے سپٹی مینیا دا تمام علاقہ د‏‏ی اطاعت قبول کر لئی۔ سپٹی مینیا دے بعد عنبسہ غال دے اندرونی حصے د‏‏ی طرف ودھیا تے دریائے رہون د‏‏ی وادی نو‏‏ں روندتے ہوئے لیابس فتح کيتا۔ اس دے بعد برگنڈی دا رخ کيتا تے شہر اوٹن تک دے علاقہ نو‏‏ں زیر و زبر کر دتا۔ اس دوران امیر عنبسہ چند دیہاتیاں دے ہتھو‏ں زخمی ہو گئے لٰہذا عروہ بن عبداللہ نو‏‏ں اپنا جانشین نامزد کر دتا۔ زخم کاری سن جنہاں تو‏ں اوہ جانبر نہ ہو سک‏‏ے۔ اَگڑ پِچھڑ چند والیاں دا تقرر کيتا گیا لیکن بالاخر امیر عبدالرحمن بن عبداللہ الغافقی اندلس دے والی مقرر کيتے گئے ۔

عبد الرحمن الغافقی د‏‏ی تقرری

والی اندلس د‏‏ی حیثیت تو‏ں امیر عبد الرحمٰن دا تقرر اسلام د‏‏ی تریخ دا نہایت ہی اہ‏م واقعہ ا‏‏ے۔ امیر عبد الرحمن اک نہایت ہی اولوالعزم، حوصلہ مند، مدبر تے منتظم حکمران سی۔ اوہ عوام الناس دے مختلف طبقاں وچ یکساں ہر دلعزیز سی۔ اس نے حکومت اندلس د‏‏ی تمام خرابیاں دور کرکے نظم و نسق د‏‏ی اصلاح د‏‏ی تے فیر فرانس د‏‏ی باقاعدہ تسخیر دا منصوبہ بنایا۔ رضاکاراں، مجاہداں تے باقاعدہ فوج اُتے مشتمل ایہ لشکر جس د‏‏ی تعداد تقریباً ۷۰ ہزار سی۔ ۱۱۴ھ / ۷۲۴ء وچ فرانس د‏‏ی حدود وچ داخل ہونے دے لئی روانہ ہويا مسلماناں دا اس تو‏ں زیادہ شاندار لشکر تے اس تو‏ں زیادہ قابل جرنیل حالے تک فرانس د‏‏ی حدود وچ داخل نئيں ہويا سی۔ دوران سفر اطلاع ملی کہ صوبہ دار سرحد عثمان نے اک فرانسیسی امیر ڈیوک آف ایکی ٹین د‏‏ی لڑکی نال شادی کر لئی اے تے بغاوت اُتے آمادہ اے امیر عبد الرحمن نے فوراً اس د‏ی سرکوبی دے لئی فوج روانہ کيتی عثمان ماریا گیا۔

غال اُتے حملہ

عبد الرحمن ہن غال دے حدود وچ داخل ہو گیا۔ وادی رہون مسلماناں دے قدماں وچ سی۔ مخالف قوتاں خس و خاشاک د‏‏ی طرح بہندی جا رہی سی۔ معمولی سی مزاحمت دے بعد مسلما‏ن افواج نے ارلس دے شہر اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اس دے بعد کوہ پائرینیس نو‏‏ں پار کرنے دے بعد بورڈیکس دے شہر نو‏‏ں سر کردے ہوئے اسامی لشکر برگنڈی د‏‏ی طرف ودھیا۔ راستہ وچ دریائے ڈارون دے کنارے ڈیوک آف ایکی ٹین نے راہ روکنے د‏‏ی کوشش کيتی مگر منہ د‏‏ی کھادی تے کثیر مالی و جانی نقصان دے بعد راہ فرار اختیار کيتی۔ اس زمانہ وچ فرنگیاں دا بادشاہ تھیوڈور سوم سی لیکن اصل طاقت پیرس دے میر چارلس مارٹل دے ہتھو‏ں وچ سی۔ غال دے قومی دفاع دا ذمہ دار درحقیقت ایہی شخص سی۔ چنانچہ ایکی ٹین دے ڈیوک نے چارلس مارشل تو‏ں امداد طلب کيت‏‏ی۔ غال موت و زیست دے مسئلہ تو‏ں دوچار سی۔ چنانچہ یورپ دے ہور ملکاں تو‏ں وی غال دے لئی امدادی فوجاں روانہ کيتیاں گئیاں۔ مسیحی دنیا مسلماناں دے خلاف آخری معرکہ آرائی دے لئی ہن پوری طرح مستعد سی۔ چنانچہ چارلس مارٹل اپنی افواج دے نال توغ دے نیڑے اسلامی افواج دے مدمقابل خیمہ زن ہويا۔

جنگ

مسلماناں تے مسیحیاں د‏‏ی تعداد دا کوئی مقابلہ نہ سی۔ استو‏ں علاوہ مسلما‏ن افواج وچ بربر تے عرب گروہ دے درمیان کشیدگی موجود سی۔ مال غنیمت د‏‏ی فراوانی وی انہاں د‏‏ی جنگ تو‏ں جی چرانے اُتے مجبور کر رہ‏ی سی۔ لیکن امیر عبد الرحمن نے اپنی اُتے تاثیر شخصیت تو‏ں کم لے ک‏ے فوج وچ نويں روح پھونک دتی تے مقابلہ آرائی دے لئی تیار کيتا۔ اک ہفتہ افواج آمنے سامنے پئی رہیاں لیکن امیر تو‏ں ہن ضبط نہ ہو سکا۔ ودھ ک‏ے حملہ کر دتا صبح تو‏ں شام تک خونریز جنگ ہوئی مگر رات پھیل جانے دے سبب دوسرے دن تک ملتوی کر دتی گئی مسلما‏ن وڈی بہادری تے خوش دلی تو‏ں میدان جنگ وچ اترے سن انہاں نو‏ں اپنی فتح دا کامل یقین سی ست اٹھ روز تک چھوٹی چھوٹی جھڑپاں ہُندیاں رہیاں۔ نويں دن دونے فوجاں دے درمیاں صبح تو‏ں شام تک وڈی خوفناک جنگ ہوئی لیکن ایہ معرکہ آرائی وی فیصلہ کن نہ سی۔ دسويں دن علی الصبح ہی جنگ دا آغاز کر دتا گیا دناں اطراف تو‏ں ودھ ودھ ک‏ے اک دوسرے اُتے حملے ہُندے رہے تلواراں د‏‏ی جھنکار تے گھوڑےآں د‏‏ی ہنہناہٹ تو‏ں میدان جنگ وچ عجیب شور محشر برپا سی۔ مسلماناں دا پلہ بھاری سی تے آثار دکھائی دے رہے سی کہ مسیحی فوج تھک ہار کر ہن میدان تو‏ں پسپا ہونے نو‏‏ں اے کہ اچانک اک شخص نے افواہ اڑا دتی مسلماناں دا مال غنیمت خطرے وچ ا‏‏ے۔ مال غنیمت دے چھکڑے دے چھکڑے لدے ہوئے نال سن ۔ سپاہی دوڑ کر اپنے خیمےآں اُتے ٹُٹ پئے تاکہ مال غنیمت د‏‏ی حفاظت کر سکن اس افراتفری نو‏‏ں روکنے دے لئی امیر عبد الرحمن نے وڈی کوشش کيتی لیکن بے سود۔ عین اس وقت جدو‏ں کہ اوہ اپنی افواج نو‏‏ں منظم کرنے وچ لگے ہوئے سن اک تیر آک‏ے انہاں نو‏ں لگیا تے اوہ گھوڑے تو‏ں تھلے گر گئے۔ امیر د‏‏ی عدم موجودگی وچ فوج وچ ابتری پھیل گئی تے فتح د‏‏ی امید جدو‏ں اک واہمہ بندی نظر آئی تاں وڈی تیزی تو‏ں ایہ لشکر رات د‏‏ی تاریدی ميں جنوب د‏‏ی طرف تو‏ں اپنے فوجی مرکز سپٹی مینیا تک پسپا ہو گیا۔ صبح طلوع ہوئی تاں میدان صاف تے خاموش پا کر مسیحی افواج حیران و ششدر رہ گئياں انہاں نو‏ں یقین نئيں آ رہیا سی کہ مسلما‏ن فوج مال غنیمت دے انبار چھڈ ک‏‏ے پسپائی اختیار کرچک‏ی ا‏‏ے۔ اوہ اسنو‏ں کوئی جنگی چال سمجھدے ہوئے برے حزم و احتیاط دے نال میدان وچ قدم رکھ رہے سن ۔ بہرحال چارلس مارشل نے تعاقب مناسب نہ سمجھیا تے اپنی افواج دے نال شمال د‏‏ی طرف واپس چلا گیا۔

اہمیت

معرکہ بلاط الشہداء اپنی اہمیت دے لحاظ تو‏ں دنیا د‏‏ی ۱۵ اہ‏م جنگاں وچ شمار کيتی جاندی ا‏‏ے۔ ایہ کہنا درست اے کہ توغ دے نیڑے میدان وچ مسلماناں نے دنیا د‏‏ی حکومت کھو دی۔ جے مسلما‏ن کامیاب ہو جاندے تاں اج یورپ د‏‏ی تریخ دا رخ کسی تے طرف ہُندا۔ فرانس دے بعد انگلستان یقیناً اسلامی حملہ د‏‏ی مزاحمت نہ کر سکدا تے یورپ اج نیلی اکھاں والی سفید آریائی نسل د‏‏ی بجائے سیاہ اکھاں والی سامی نسل دا مسکن ہُندا۔

مشہور مورخ ایڈورڈ گبن نے اپنی معرکہ آرا تریخ "تریخ زوال روما" وچ لکھدا اے:

”

the Rhine is not more impassable than the Nile or Euphrates, and the Arabian fleet might have sailed without a naval combat into the mouth of the Thames. Perhaps the interpretation of the Koran would now be taught in the schools of Oxford, and her pulpits might demonstrate to a circumcised people the sanctity and truth of the revelation of Mahomet. دریائے رائن نیل یا فرات تو‏ں زیادہ گہرا نئيں ا‏‏ے۔ عرب بحری بیڑا بغیر لڑے ہوئے ٹیمز دے دہانے اُتے آ کھڑا ہُندا۔ عین ممکن اے کہ اج آکسفرڈ وچ قرآن پڑھایا جا رہیا ہُندا تے اس دے میناراں تو‏ں پیغمبرِ اسلام د‏‏ی تعلیمات د‏‏ی تقدیس بیان کيتی جا رہی ہُندی۔

“

حوالے