وکیپیڈیا

مریخ دا کرۂ فضائی

کرۂ فضائی مریخ
مریخ
28 اکتوبر2005ء نوں مریخ دی ہبل خلائی دوربین توں لی گئی تصویر وچ دھول دے طوفان ۔
عمومی معلومات[۱]
کیمیائی انواعمول فریکشن
اجزاء[۱]
کاربن ڈائی آکسائڈ95.97%
آرگون1.93%
نائٹروجن1.89%
آکسیجن0.146%
کاربن مونو آکسائڈ0.0557%
شمسی ہوا مریخ دے بالائی کرۂ فضائی وچ موجود برق پاروں نوں اسراع دے کے خلاء وچ پھینک رہی ۔

مریخ دا کرۂ فضائی گیساں دی اوہ تہ اے جو زیادہ تر کاربن ڈائی آکسائیڈ توں بنی اے۔ مریخی سطح اُتے ماحولیاتی دباؤ دی اوسط 600 پاسکل اے، زمین اُتے سطح سمندر دے اوسط 101.3 کلو پاسکل دے دباؤ دا لگ بھگ 0.6 فیصد۔ ایہ اولمپس مونس دی چوٹی اُتے 30 پاسکل توں لے کر ہیلس پلانیشیا دی گہرائی وچ 1,155 پاسکل تک ہُندا اے۔ ایہ دباؤ بغیر حفاظتی لباس دے انسانی جسم دے لئی آرمسٹرانگ دی حد توں کدرے کم اے۔ مریخ دے 25ٹن دے فضائی دباؤ نوں زمین دے 5,148 ٹن توں موازنہ کیتا جا سکدا اے جو 11کلومیٹر دی اونچائی اُتے موجود ہوۓ جدونکہ زمین اُتے ایہ 7 کلومیٹر دی اونچائی اُتے موجود ہوۓ گا۔

مریخی کرۂ فضائی 43.34 g/mol[۲][۳] دی مولر کمیت دی اوسط وچ لگ بھگ 96فیصد کاربن ڈائی آکسائڈ،1.9فیصد آرگان، 1.9فیصد نائٹروجن تے دوسری گیساں دے نال تھوڑی سی آکسیجن، کاربن مونو آکسائڈ، پانی تے میتھین اُتے مشتمل اے۔[۱] 2003ء وچ اس دے کرۂ فضائی دی ترکیب وچ میتھین دے پائے جانے دے بعد لوگاں دی دلچسپی وچ کافی اضافہ ہویا اے۔[۴][۵] میتھین دی وجہ توں حیات دی موجودگی دا عندیہ ملدا اے پر ایہ کسے ارضی کیمیائی عمل، آتش فشانی عمل جاں حر حرکی سرگرمی دے نتیجے وچ وی پیدا ہو سکدی اے۔[۶]

کرۂ فضائی وچ کافی دھول موجود اے، جس دی وجہ توں مریخی آسمان دا رنگ سطح توں ہلکا بھورا جاں سرخی مائل نارنجی لگدا اے؛ مریخی کھوجی جہان گرد توں حاصل ہونے والی اطلاعات دسدیاں نیں کہ لگ بھگ 1.5 مائیکرو میٹر دے دھول دے ذرّات فضا وچ کھڑے رہندے نیں ۔[۷]

16 دسمبر 2014ء نوں ناسا نے سیارہ مریخ دے کرۂ فضائی وچ میتھین دی مقدار وچ غیر معمولی اضافہ تے اس دے بعد کمی دا سراغ لایا۔ نامیاتی مادّےآں دا سراغ اس سفوف وچ ملیا اے جو کیوریوسٹی جہان گرد نے چٹان نوں کھود کر حاصل کیتا۔ ڈیوٹیریئم توں لے کر ہائیڈروجن تک دے نسبتی مطالعہ دی بنیاد اُتے مریخ دے گیل شہابی گڑھے وچ موجود زیادہ تر پانی دے بارے وچ ایہ معلوم ہویا اے کہ ایہ قدیمی دور وچ ای شہابی گڑھے دی جھیلاں دے فرش بننے توں پہلے ای ضائع ہو گیا ہوۓ گا؛ اس دے بعد باقی ماندہ پانی نے ضائع ہونا جاری رکھیا ہوۓ گا۔[۸][۹][۱۰]

18 مارچ 2015ء ناسا نے اک ایسی قطبی روشنی دے بارے وچ اطلاع دی جس نوں حالے تک ٹھیک طریقے توں سمجھیا نئيں گیا اے اس دے علاوہ کرۂ فضائی وچ اک ناقابل توجیہ دھول دے طوفان دی وی اطلاع پائی گئی اے۔ [۱۱]

4 اپریل 2015ء نوں ناسا نے اک تحقیق دی اطلاع دی جس دی بنیاد کیوریوسٹی جہان گرد اُتے لگے مریخ اُتے نمونے دے تجزیاتی آلے دی سی، اس نے مریخی کرۂ فضائی وچ زینون تے آرگان دے ہم جاؤں دا استعمال کر کے اس دی پیمائش کیتی۔ نتیجے توں معلوم ہویا کہ مریخ دی ابتدائی تریخ وچ کرۂ فضائی دا زیاں کافی شدید سی تے ایہ بات زمین اُتے پائے جانے والے کچھ مریخی شہابیاں دے ماحولیاتی نقش پا توں وی میل کھاندی اے۔[۱۲]

5 نومبر 2015ء نوں ناسا دے سائنس داناں نے مریخ دے گرد چکر لگانے والے ماوین مدار گرد توں حاصل کردہ اطلاعات دی بنیاد اُتے اطلاع دتی کہ لنگھے برساں وچ مریخ دی کرۂ فضائی نوں اتارنے دی ذمہ دار شمسی ہواواں نیں ۔[۱۳][۱۴]

ساخت  سودھو

کرۂ فضائی دا دباؤ
مقام دباؤ
اولمپس مونس دی چوٹی 0.03 کلوپاسکال (0.0044 psi)
مریخ دا اوسط 0.6 کلوپاسکال (0.087 psi)
ہیلس پلانیشیا دی تہ 1.16 کلوپاسکال (0.168 psi)
آرمسٹرانگ دی حد 6.25 کلوپاسکال (0.906 psi)
ماؤنٹ ایورسٹ دی چوٹی[۱۵] 33.7 کلوپاسکال (4.89 psi)
زمینی سطح سمندر 101.3 کلوپاسکال (14.69 psi)

مریخ دا کرۂ فضائی مندرجہ ذیل تہاں اُتے مشتمل اے:

  • باہری کرۂ : عام طور اُتے اس دی شروعات 200 کلومیٹر جاں اس توں زیادہ دی اونچائی اُتے ہُندی اے، ایہ اوہ علاقہ اے جتھے کرۂ فضائی دا آخری لچھا خلاء دے جوف توں جا ملدا اے۔ اس دے ختم ہونے دی کوئی واضح سرحد نئيں اے، بس ایہ شمع دی لوح وانگ ختم ہو جاندی اے۔ 
  • بالائی کرۂ جاں کرۂ حرارت: اک ایسا علاقہ جس دا درجہ حرارت کافی زیادہ ہُندا اے، جس دی وجہ سورج دی گرمی ہُندی اے۔ کرۂ فضائی دی گیساں اس طرح دے ارض البلد اُتے اک دوسرے توں الگ ہونا شروع ہو جاندی نیں ، اوہ ایتھے اُتے نچلے کرۂ فضائی اُتے پانے جانے والی گیساں دے ملغوبے وانگ نہیں ہندیاں۔
  •  وسطی کرۂ : اوہ علاقے جتھے اُتے مریخ دے چشماں دی دھاراں بہتی نیں ۔
  •  نچلا کرۂ: نسبتاً گرم علاقہ جو ہوا وچ موجود تے زمین توں آندی ہوئی دھول توں متاثر ہُندا اے۔ 

ایتھے اُتے اک پیچیدہ روانی کرہ وی اے،[۱۶] اس دے علاوہ جنوبی قطب دے اُتے موسمی اوزون دی تہ وی ہُندی اے۔[۱۷] ماوین خلائی جہاز نے 2015ء وچ پتا لایا کہ تعدیلہ گیساں تے برق پاراں دی کمیت وچ خاصی تہاں والی ساخت موجود اے۔[۱۸]

زمین توں کیتے جانے والے مشاہدات تے پیمائش  سودھو

زہرہ، مریخ تے زمین دے کرۂ فضائی دی بناوٹ دا موازنہ۔

1864ء وچ ولیم رٹر ڈویز نے مشاہدہ کیتا " کہ سیارے دی گلابی رنگت اس دے کسے خاص کرۂ فضائی دی وجہ توں نئيں ظاہر ہُندی تے اس بات دی مکمل تصدیق ایسے ہُندے ہوئے لگتی اے کہ گلابی جاں سرخی مائل رنگت ہمیشہ مرکز دے قریب گہری ہُندی اے، جتھے اُتے کرۂ فضائی سب توں زیادہ مہین اے۔"[۱۹] 1860ء تے 1870ء دی دہائی[۲۰][۲۱] وچ طیفی پیما توں کیتے جانے والے مشاہداں توں کئی لوک ایہ سوچنے لگے کہ مریخ دا کرۂ فضائی زمین توں مشابہ اے۔ 1894ء وچ ولیم والس کمپبل دے طیفی تجزیے تے دوسرے مشاہدات توں مریخ چاند دے مشابہ لگیا، جس دا کوئی قابل ذکر کرۂ فضائی نئيں اے۔

1926ء وچ لک رصدگاہ وچ کیتے جانے والے ولیم ہیمونڈ رائٹ دے عکاسانہ مشاہدات دی مدد توں ڈونلڈ ہووارڈ مینزل نے مریخ دے ماحول دے مقداری ثبوت دریافت کیتے۔[۲۲][۲۳]

موازنہ  سودھو

مریخ پر سب  سے زیادہ فرا واں گیسیں 

کاربن ڈائی آکسائڈ سودھو

مریخ دے کرۂ فضائی دا اہم جز کاربن ڈائی آکسائڈ95.9 فیصد دے نال اے۔ نصف کرۂ دی سردی وچ ہر قطب مسلسل تاریکی وچ ڈوبا رہندا اے تے سطح اس قدر ٹھنڈی ہو جاندی اے کہ لگ بھگ 25 فیصد تک ماحولیاندی کاربن ڈائی آکسائڈ قطبی ٹوپی اُتے مرتکز ہو کر ٹھوس کاربن ڈائی آکسائڈ دی برف بن جاندی اے۔ جدوں گرمیاں وچ قطب اُتے سورج دی روشنی پڑتی اے، تو کاربن ڈائی آکسائڈ دی برف عمل تصعید توں گزر کر واپس کرۂ فضائی وچ داخل ہو جاندی اے۔ اس عمل دی وجہ توں کرۂ فضائی دے دباؤ وچ تے مریخی قطبین دے قریب کرۂ فضائی دی ساخت وچ زبردست سالانہ تغیر ہُندا اے۔

آرگون سودھو

آرگون دے اساں جا دی نسبت مریخ دے کرۂ فضائی دے ضائع ہونے نقش پا نیں ۔ [۲۴][۲۵]

نظام شمسی وچ پائے جانے والے دوسرے سیاراں دے کرۂ فضائی دے مقابلے وچ مریخ دا کرۂ فضائی تعدیلہ گیساں بالخصوص آرگان گیس توں لبریز اے۔ کاربن ڈائی آکسائڈ دے برعکس، کرۂ فضائی وچ موجود آرگان تکثیف نئيں ہُندی، لہذا مریخ دے کرۂ فضائی وچ موجود آرگان دی کل مقدار مستقل ای رہتی اے۔ پر کسے وی خاص جگہ اُتے نسبتی ارتکاز بدل سکدا اے کیونجے کاربن ڈائی آکسائڈ کرۂ فضائی وچ اندر باہر ہُندی رہتی اے۔ حالیہ سیارچاں توں حاصل ہونے والی اطلاعات توں معلوم ہویا اے ہ جنوبی قطب اُتے خزاں دے موسم دے دوران کرۂ فضائی وچ موجود آرگان وچ اضافہ ہُندا اے جو آنے والے موسم بہار وچ منتشر ہو جاندا اے۔  [۲۶]

پانی سودھو

اصل مضمون: مریخ پر پانی

مریخی کرۂ فضائی دی کچھ چیزاں کافی مختلف ہُندی نیں ۔ مریخی گرمیاں دے دوران جدوں کاربن ڈائی آکسائڈ عمل تصعید توں گزر کر جدوں واپس کرۂ فضائی وچ جاندا اے، تو اوہ اپنے پیچھے پانی دے سراغ چھڈ دیتی اے۔ موسمی ہوائاں قطبین اُتے 400 کلومیٹر فی گھنٹہ دی رفتار توں چلتی نیں جس دی وجہ توں وڈی مقدار وچ دھول تے پانی دے بخارات اوتھے توں لے کر زمین وانگکی دھند و وڈے لچھے دار بادل بنا دیتی اے۔ پانی دی برف دے بادلاں دی تصویراں آپرچونیٹی جہان گرد نے 2004ء وچ عکس بند دی نیں ۔[۲۷] ناسا دے سائنس دان جو فینکس مریخی مہم اُتے کم کر رہے نیں انہاں نے 31جولائی 2008ء نوں تصدیق دی کہ انہاں نے زیر زمین پانی دی برف نوں مریخ دے شمالی قطبی علاقے وچ پایا اے۔

میتھین  سودھو

مریخ پر طیران پزیر گیسیں 

کچھ حصے فی ارب دی سطح اُتے میتھین دی مقدار دا وی سراغ لگیا اے، مریخ دے کرۂ فضائی وچ اس دی اطلاع سب توں پہلے ناسا دی گوڈارڈ اسپیس فلائٹ سینٹر دی ٹیم نے 2003ء وچ دی۔[۲۸] مارچ 2004ء وچ مریخی کھوجی مدار گرد تے زمین اُتے لگی دوربیناں توں تن گروہاں دے کیتے گئے مشاہدات توں معلوم ہویا کہ کرۂ فضائی وچ میتھین دی موجودگی اک ارب دے دسواں حصّے تک دی سطح اُتے موجود اے۔[۲۹][۳۰][۳۱] 2003ء تے 2006ء دے دوران کیتے جانے والے مشاہداں وچ فراوانی وچ وڈے تغیرات پائے گئے جس دی وجہ توں لگتا اے کہ میتھین مقامی طور اُتے مرتکز اے تے ہو سکدا اے کہ موسمی وی ہو۔

مریخ اُتے پائی جانے والی میتھین سورج دی بالائے بنفشی شعاعاں تے دوسری گیساں توں ہونے والے کیمیائی تعاملات دی وجہ توں تیزی توں ٹٹ جائے گی، پر فضا وچ اس دی برابر موجودگی دا مطلب ایہ اے کہ کوئی ایسا ماخذ ضرور موجود اے جو اس گیس نوں دوبارہ توں بھر دیتا اے۔ فی الوقت موجود روشنی توں کیتی گئی کیمیائی تبدیلی دے نمونے خود توں میتھین دی سطح وچ ہونے والے اتنے تیز تغیرات نوں بیان نئيں کر سکدے۔[۳۲][۳۳] ایہ قیاس پیش کیتا گیا اے کہ کرۂ فضا وچ میتھین مریخ وچ داخل ہونے والے شہابیاں دی وجہ توں شامل ہو جاندی ہوگی۔[۳۴] پر امپیریل کالج لندن دے محققین نے دریافت کیتا کہ اس طرح توں میتھین دے نکلنے دی مقدار انتہائی کم اے جو گیس دی موجود سطح نوں قائم نئيں رکھ سکدی۔[۳۵]

تحقیق دے مطابق میتھین دے تباہ ہونے دا دورانیہ زیادہ توں زیادہ زمینی 4 برس تے کم توں کم زمین 0.6 برس تک دا ہو سکدا اے۔[۳۶][۳۷] ایہ دورانیہ فضائی چکر توں پورے سیارے اُتے میتھین دی غیر یکساں مقدار دا مشاہدہ کرنے دے لئی انتہائی کم اے۔ کسے وی طرح توں میتھین دے تباہ ہونے دا دورانیہ اس پیمانے (لگ بھگ 350 برس)توں کہاں کم اے جو روشنی توں ہوئی کیمیائی تبدیلی (بالائے بنفشی اشعاع) کردتی اے۔ میتھین گیس دا اس قدر تیزی رفتاری توں تباہ ہونے (جاں ڈوبنے) دا مطلب بتاندا اے کہ کوئی دوسرا عمل مریخ توں کرۂ فضائی توں میتھین دے نکالنے وچ کار فرما اے تے ایہ عمل روشنی توں میتھین نوں تباہ کرنے توں 100 تا 600 گنا تک زیادہ کارگر اے۔ ناقابل توجیہ ایہ تباہ کن شرح دوبارہ توں بھرنے والے کسے بوہت ای سرگرم ماخذ دے بارے وچ وی بتاندی اے۔[۳۸] 2014ء وچ ایہ اخذ کیتا گیا کہ میتھین نوں اس تیزی توں غرق کرنے والی چیز ماحولیاندی تکسید توں ماوراء اے۔[۳۹] اک امکان ایہ اے کہ ہو سکدا اے کہ میتھین استعمال ای نہ ہُندی ہو بلکہ ایہ موسمی طور اُتے مشبک شرح توں مرتکز تے تبخیر ہُندی ہو۔[۴۰] اک امکان ایہ وی اے کہ میتھین لرزتی سطحی کوارٹز تے زبر جد دے نال متعامل ہو Si–CH3کا شریک گرفتی بند بناندی ہو۔[۴۱]

مریخ پر میتھین کے ممکنہ ماخذ اور غرقاب 

مریخ دی میتھین دے اہم ماخذ دے امید وار غیر حیاتیاندی عمل جداں کہ پانی تے چٹان دا کیمیائی عمل، پانی دا ریڈیائی تجزیہ تے آہنی چقماق دے بننے دا عمل وی ہو سکدے نیں ایہ تمام کیمیائی عمل H2 پیدا کر دے نیں جو بعد وچ میتھین تے دوسرے ہائیڈرو کاربن مادّوں نوں بذریعہ فسچر ٹروپسچ تالیف وچ کاربن آکسیجن تے کاربن ڈائی آکسائڈ دے نال مل کر بنا سکدے نیں ۔[۴۲] ایہ وی معلوم اے کہ میتھین پانی، کاربن ڈائی آکسائڈ تے اس معدن زبرجد دے نال مل کر بن سکدی اے جو مریخ اُتے عام پایا جاندا اے۔[۴۳] اس کیمیائی عمل دے لئی درکار شرطاں (یعنی بلند درجہ حرارت تے دباؤ) سطح اُتے موجود نئيں اے، پر ایہ شرطاں قشر دے اندر پوری ہو سکدی نیں ۔[۴۴][۴۵] معدن دی اک ذیلی پیداوار سرپنٹیٹ بتاندی اے کہ ایہ عمل وقوع پزیر ہو رہیا اے۔ زمین اُتے اس تشبیہ بتاندی اے کہ اس طرح دی سرپنٹیٹ چٹاناں توں کم درجہ حرارت تے میتھین دا اخراج مریخ اُتے ممکن ہو سکدا اے۔[۴۶] اک دوسرا ممکن ارضی طبیعیاندی ذریعہ مشبک آبید وی ہو سکدا اے۔[۴۷] ابتدائی مریخ دے ٹھنڈے ماحول نوں قیاس کر دے ہوئے، اک برفیلا کرہ اس طرح دی میتھین نوں گہرائی وچ مستحکم مشبک دی صورت وچ قید کر سکدا اے جو اج کل وقتاً فوقتاً اوتھے توں نکلتی رہتی ہو۔[۴۸]

میکسیکن سائنس داناں دے گروہ نے تالیف کیتے ہوئے مریخ دے ماحول وچ پلازما دے تجربات کیتے جس توں انھاں نے پتا لایا کہ میتھین دی بوچھاڑاں اس وقت پیدا ہُندی نیں جدوں خارج ہونے والا مادّہ پانی توں متعامل ہُندا اے۔ اک ممکنہ خارج ہونے والے مادّہ دا ماخذ ریت دے طوفان تے دھول دے بگولاں دے دھول دے ذرّات دی برق کاری ہو سکدی اے۔ برف کھادی جاں زیر سطح اُتے پائی جا سکدی اے۔ برقی اخراج گیسی کاربن ڈائی آکسائڈ نوں آئن زدہ کر دیتی اے تے پانی دے سالمات تے انہاں دی ذیلی پیداوار دے نال مل کر میتھین بناندے نیں۔ ایہ نتیجے بتاندے نیں کہ مریخ دے کرۂ فضائی وچ برف دے نمونے اُتے ضربی برقی اخراج لگ بھگ میتھین دے 1.41 ×1016 سالمات فی جول اطلاقی توانائی دے پیدا کردا اے۔[۴۹][۵۰]

زندہ خرد اجسام جداں کہ میتھانوجنس وی دوسرے ممکنہ ذرائع ہو سکدے نیں پر مریخ اُتے اس طرح دے جانداراں دی موجودگی دا کوئی ثبوت نئيں ملیا اے۔ زمین دے سمندراں وچ، حیاتیاندی میتھین دی پیداوار دے نال ایتھین وی پیدا ہُندی اے، جدونکہ آتش فشانی میتھین دے نال سلفر ڈائی آکسائڈ موجود ہُندی اے۔[۵۱] مریخ دے کرۂ فضائی وچ موجود گھٹ گیساں اُتے دی جانے والی کئی تحقیقاں وچ مریخی کرۂ فضائی وچ کسے وی قسم دے سلفر ڈائی آکسائڈ موجود ہونے دے ثبوت نئيں ملے نیں ، جس دی وجہ توں آتش فشاں میتھین نوں پیدا کرنے دے ذمہ دار نئيں لگتے۔[۵۲][۵۳]

2011ء وچ ناسا دے سائنس داناں نے اعلیٰ درجہ دی زیراں سرخ اشعاع دی طیف بینی زمینی دوربین توں کرکے مریخ اُتے گھٹ نوع (بشمول میتھین) دی اطلاع دی جس وچ انھاں میتھین دی اوپری حد فی ارب 7 حصّے، ایتھین فی ارب 0.2 حصّے، میتھانول فی ارب 19 حصّے تے دوسرے H2CO, C2H2, C2H4, N2O, NH3, HCN, CH3Cl, HCl, HO2 –تمام فی ارب دی سطح دی حد اُتے پائے گئے۔ ایہ اعداد و شمار چھ مہینے دے عرصے دے دوران حاصل کیتے گئے سن تے مریخ دے مختلف علاقاں وچ مختلف موسماں دے درمیان لئی سن، جس توں معلوم چلدا اے کہ اگر نامیاندی مرکبات فضا وچ خارج ہُندے نیں تو اس طرح دے واقعات حد درجہ نایاب جاں عصر حاضر وچ وجود ای نئيں رکھدے ہون گے، ایہ بات کچھ نوع دی حیات دا دورانیہ نوں مد نظر رکھدے ہوئے کہی جا سکدی اے۔[۵۴]

کیوریوسٹی  جہاں گرد سے مریخ کے کرۂ فضائی میں ناپی ہوئی میتھین

اگست 2012ء وچ کیوریوسٹی جہان گرد مریخ اُتے اترا۔ جہان گرد اُتے لگے آلات اس قابل سن کہ اوتھے اُتے موجود اجزاء دا انتہائی درستی دے نال تجزیہ کر سکاں، انہاں آلات دے استعمال توں میتھین دے مختلف اساں جاؤں وچ وی فرق کیتا جا سکدا اے۔[۵۵][۵۶] کیوریوسٹی اُتے لگے ہوئے سر پزیر لیزر طیف پیما توں دی گئی2012ء وچ پہلی پیمائش توں معلوم ہویا کہ اوتھے اُتے میتھین اے ای نئيں جاں اترنے دی جگہ اُتے فی ارب وچوں صرف 5 حصّے ای میتھین دے نیں ۔[۵۷][۵۸][۵۹][۶۰][۶۱] 2013ء وچ ناسا دے سائنس داناں نے فیر ایہ اطلاع دی کہ بنیادی خط توں اگے کسے وی قسم دے میتھین دا سراغ نئيں لگیا۔[۶۲][۶۳][۶۴] پر 2014ء وچ ناسا نے اطلاع دی کہ کیوریوسٹی جہان گرد نے2013ء دے اواخر تے 2014ء دے شروع وچ کرۂ فضائی وچ میتھین وچ اک دس گنا زیادہ اضافہ دیکھیا۔ اس دوران چار مرتبہ پیمائش کیتی گئی جس وچ معلوم ہویا کہ اس دورانیے وچ اوسط فی ارب وچ 7.2 حصہ اے یعنی مریخ وقتاً فوقتاً میتھین نوں کسے نامعلوم ذرائع توں چھڈدا اے۔[۶۵] اس توں پہلے تے بعد وچ لئی جانے والی پیمائشاں وچ ایہ سطح اس سطح دا اک بٹا دس حصہ سی۔

ہندوستانی مریخی جہان گرد مہم جو مریخ دے مدار وچ 24 ستمبر 2014ء نوں داخل ہویا سی اس وچ اک فیبری پیروٹ تداخل پیما لگیا ہویا سی جس دا کم کرۂ فضائی وچ موجود میتھین نوں کئی سطحاں اُتے فی ارب حصّہ ناپنا سی، اس نے منظم طریقے توں ستمبر 2015ء تک مواد نوں جمع کیتا۔[۶۶][۶۷] ایکزو مارس گیسی سراغ رساں جہان گرد نوں چھڈنے دی منصوبہ بندی 2016ء وچ کیتی گئی اے جو نہ صرف مزید میتھین اُتے تحقیق کرے گا بلکہ اس دی بوسیدہ ہُندے وقت نکلنے والی ذیلی پیداوار جداں کہ فارمل ڈی ہائیڈ تے میتھانول دی چھان بین وی کرے گا۔[۶۸][۶۹][۷۰]

سلفر ڈائی آکسائڈ  سودھو

کرۂ فضائی وچ موجود گندھک دے تیزاب دی موجودگی نوں آتش فشاناں دی کارستانی سمجھیا جاندا اے۔ مریخ اُتے موجود میتھین دی موجودگی دے لمبے تنازع دی وجہ توں ایہ کافی دلچسپی دا باعث بن چکی اے۔ اگر مریخ اُتے موجود میتھین نوں آتش فشاناں نے بنایا اے (جداں کہ ایہ زمین اُتے ہُندا اے) تو ساناں سلفر ڈائی آکسائیڈ دی وڈی مقدار ملتی اے۔ مریخ اُتے سلفر ڈائی آکسائیڈ دی تلاش دے لئی بوہت ساری ٹیماں ناسا دی زیراں سرخ شعاعاں دی دوربین دا استعمال کر رہی نیں ۔ اس طرح دی تحقیقاں وچ سلفر ڈائی آکسائیڈ دا سراغ نئيں ملیا، پر اوہ اس قابل ضرور ہو گئے کہ ماحولیاندی ارتکاز وچ 0.2 فی ارب حصے دی اوپری حد ضرور معلوم کر لی۔ مارچ 2013ء وچ ناسا گوڈارڈ اسپیس فلائٹ سینٹر اُتے اک سائنس داناں دی ٹیم نے راک نیسٹ (مریخ) دی مٹی دا نمونے دا تجزیہ کیوریوسٹی جہان گرد توں کیتا جس وچ انہاں S02 دا سراغ ملیا۔[۷۱]

اوزون  سودھو

مریخ کی محوری گردش جب وہ زمین مریخ اور سورج کے درمیان تھی۔دائرہ البرُوج اوپری طرف ہے۔

29 ستمبر 2013ء نوں یورپین اسپیس ایجنسی نے اطلاع دی کہ خلائی جہاز توں حاصل کردہ اطلاعات دا کمپیوٹر نمونے توں کیتے گئے نویں موازنہ وچ معلوم ہویا کہ کس طرح توں سیاروی کرۂ فضائی دا چکر اوزون دی تہ نوں مریخ دے جنوبی قطب دے اُتے سردیاں وچ بناندی اے۔ اوزون دا مریخ وچ سراغ لانا سب توں مشکل اس لئی اے کہ اس دا ارتکاز زمین دے مقابلے وچ عام طور اُتے 300 گنا کم ہُندا اے، ہرچند کہ اس وچ تغیر مقام و وقت دے نال ہُندا اے۔ مریخ ایکسپریس اُتے لگے ہوئے اک بالائے بنفشی طیف پیما - اسپائیکیم توں نچلے تا وسط ارض البلد اُتے اوزون دی دو مختلف تہاں دا معلوم ہویا۔ انہاں وچوں اک مستقل سطح دے قریب تہ 30 کلومیٹر دے ارض البلد دے نیچے اک الگ تہ جو صرف شمالی بہار تے موسم گرما وچ ہُندی اے تے 30 تا 60 کلومیٹر دے ارض البلد دے درمیان رہتی اے، جدونکہ اک دوسری الگ تہ جو 40 تا 60 کلومیٹر جنوبی قطب وچ موسم سردی وچ ہُندی اے جدونکہ اس جیسی کوئی تہ مریخ دے شمالی قطب وچ نئيں ہُندی۔ ایہ تیسری اوزون دی تہ 75 تے 50 ڈگری جنوب وچ یک لخت کمی نوں ظاہر کردا اے۔ اسپائی کیم نے موسم سرما دے وسط وچ 50 کلومیٹر تک اوزون دی تہ وچ بتدریج اضافے دا سراغ لایا، اس دے بعد ایہ آہستہ آہستہ کم ہو کر بتدریج کم ارتکاز پزیر ہو گئی جدونکہ 35 کلومیٹر توں اُتے اس تہ دا سراغ نئيں ملدا۔ رپورٹ نوں شایع کرنے والے سائنس دان سمجھتے نیں کہ مشاہدہ ہونے والی قطبی اوزون دی تہ اسی کرۂ فضائی دے چکر دے نمونے دی جس نے مختلف آکسیجن دے اخراج نوں پیدا کیتا جس دی شناخت قطبی رات وچ ہوئی سی تے جو زمین دے کرۂ فضائی وچ وی موجود ہُندی اے۔ ایہ چکر وڈے ہیڈلے خانے دی صورت لے لیندی اے جس وچ گرم ہویا اُتے اٹھتی اے تے بلند ارض البلد اُتے ڈوبنے تے ٹھنڈی ہونے توں پہلے جنوبی قطب ول سفر کردتی اے۔ مریخ دا مدار کافی بیضوی اے تے اس کامحوری جھکاؤ وی وڈا اے،جس دی وجہ توں زبردست موسمی تغیرات جنوبی تے شمالی نصف کرہ دے درمیان ہُندے نیں ۔ مریخ دا درجہ حرارت وچ فرق کرۂ فضائی وچ موجود پانی دی مقدار اُتے اثر انداز ہُندی اے، کیونجے گرم ہویا زیادہ مرطوب ہُندی اے۔ اس طرح توں ایہ اوزون نوں تباہ کرنے والی بنیادی ہائیڈروجن دی پیدوار اُتے اثر انداز ہُندی اے۔

انسانی استعمال دا امکان  سودھو

مریخ دا کرۂ فضائی مریخ اُتے اترنے والی کسے وی جگہ اُتے معلوم وسائل دا جز ترکیبی اے۔ ایہ تجویز کیتا جاندا اے کہ مریخ دی انسان کھوج وچ مریخ دے کرۂ فضائی توں کاربن ڈائی آکسائیڈ لے کر مہم دی واپسی وچ استعمال ہونے والے ایندھن نوں بنایا جا سکدا اے۔ مہم دی تحقیق تجویز دیتی اے کہ اس طرح توں کرۂ فضائی دا استعمال رابرٹ زبرین دے مریخ راست تجویز تے ناسا دے ڈیزائن ریفرنس مشن دی تحقیق وچ وی شامل اے۔ کاربن ڈائی آکسائیڈ نوں استعمال کرنے دے دو اہم کیمیائی راستاں وچ سیبیٹیر رد عمل اے جس وچ ماحولیاندی کاربن ڈائی آکسائیڈ نوں اضافی ہائیڈروجن دے نال تبدیل کر دے میتھین تے آکسیجن پیدا دی جائے گی تے دوسرا طریقہ برقی پاشیدگی زرکونیا دی ٹھوس تکسید اے جس وچ برق پاش دا استعمال کر دے کاربن ڈائی آکسائیڈ نوں آکسیجن تے کاربن مونو آکسائیڈ وچ توڑ سکدے نیں ۔

تریخ  سودھو

مریخ دا کرۂ فضائی سیارے دی زندگی دے دوران تبدیل ہُندا رہیا اے، جس وچ ایسے ثبوت وی موجود نیں جو بتاندے نیں کہ مریخ وچ کچھ ارب ہا برس پہلے وڈے سمندر موجود ہُندے سن۔[۷۲] جداں کہ مریخ دے سمندراں دے قیاس وچ کہیا جاندا اے، عصر حاضر دے مریخ اُتے سطح اُتے کرۂ فضائی دا دباؤ صرف پانی دے تہرے نقطے (6.11 ہیکٹو پاسکل)ماں پست بلندی وچ کچھ زیادہ اے؛ بلندی ارتفاع اُتے پانی صرف ٹھوس بخارات دی صورت وچ ای رہ سکدا اے۔ سطح اُتے سالانہ اوسط درجہ حرارت فی الوقت 210K توں کم اے، ایہ درجہ حرارت اس توں بوہت کم اے جو مائع پانی نوں قائم رکھنے دے لئی درکار اے۔ بہرحال، مریخ دی ابتدائی تریخ وچ اس طرح دی شرطاں موجود ہو سکدی نیں جس وچ سطح اُتے مائع پانی قائم رہ سکدا اے۔ 2013ء وچ سائنس داناں نے شایع کیتا کہ ارب ہا برس پہلے مریخ وچ آکسیجن توں بھرپور کرۂ فضائی موجود ہو سکدا اے۔[۷۳][۷۴]

پچھلی موٹی مریخی کرۂ فضائی دے تیز تر خاتمے دی ممکنہ وجوہات وچ شامل نیں  :

  • شمسی ہویا توں کرۂ فضائی دا بتدریج کٹاؤ جس نوں ممکنہ طور اُتے مریخ دی مقناطیسی بے قاعدگی توں مدد ملی۔ 5 نومبر 2015ء نوں ناسا نے اعلان کیتا کہ ماوین توں حاصل کردہ اطلاعات بتاندی نیں کہ مریخ دے کرۂ فضائی دا کٹاؤ شمسی طوفان دے دوران ودھ جاندی اے۔ ایہ منتقلی لگ بھگ 4.2 ارب برس توں لے کر 3.7 ارب برس دے درمیان اس وقت ہوئی جدوں سیاروی مقناطیسی میدان  دی حفاظتی چھتری  سیارے دے اندرونی مکون  برق دے ٹھنڈا ہونے دی وجہ توں ضائع ہو گئی سی۔[۷۵][۷۶]
  •  اک ایسے وڈے جسم توں ہونے والا تباہ کن تصادم جس نے مریخ دے کرۂ فضائی دی خاصی مقدار نوں اڑا پایا؛ [۷۷]
  • مریخ دی کم قوّت ثقل نے کرۂ فضائی نوں خلاء وچ پھونک دتا۔[۷۸]
مریخ کی فرار ہوتی کرۂ فضائی —کاربن, آکسیجن, ہائیڈروجن—ماوین کے بالائے بنفشی - بسری طیف پیما سے بنائی گئی۔[۷۹]
مریخ کی فرار ہوتی کرۂ فضائی —کاربن, آکسیجن, ہائیڈروجن—ماوین کے بالائے بنفشی - بسری طیف پیما سے بنائی گئی۔[۷۹]

تصویراں سودھو

  • مریخ کا مہین کرۂ فضائی افق سے دکھائی دیتا ہوا۔
    مریخ کا مہین کرۂ فضائی افق سے دکھائی دیتا ہوا۔
  • مریخ خضر راہ –مریخی آسمان برف کے بادلوں کے ساتھ۔
    مریخ خضر راہ –مریخی آسمان برف کے بادلوں کے ساتھ۔
گوسف شہابی گڑھے پرمریخی غروب آفتاب کا منظر ازاسپرٹ جہاں گرد (مئی 2005ء)۔
گوسف شہابی گڑھے پرمریخی غروب آفتاب کا منظر ازاسپرٹ جہاں گرد (مئی 2005ء)۔
اریس وادی میں مریخی غروب آفتاب کا منظر از مریخ خضر راہ (جولائی 1997ء)۔
اریس وادی میں مریخی غروب آفتاب کا منظر از مریخ خضر راہ (جولائی 1997ء)۔

</gallery>

ہور ویکھو سودھو

حوالے  سودھو

  1. ↑ ۱.۰ ۱.۱ ۱.۲ کیوریوسٹی جہاں گرد توں معلوم شدہ مریخی ماحول وچ گیسواں دی فرا وانی تے بناوٹ۔ (Sciencemag.org (2013-07-19۔ اخذ کردہ 5 اکتوبر 2013ء۔.
  2. ↑ روبنز، اسٹورٹ جے؛ و ہور (14 ستمبر 2006ء)۔ "مریخ دے کرۂ فضائی دی عنصری بناوٹ"۔ کیس ویسٹرن ریزرو یونیورسٹی ڈیپارٹمنٹ آف ایسٹرو نامی۔ اوریجنل توں حاصل کردہ دستاویزات بروز 15 جون 2011ء۔ اخذ کردہ 5 اپریل 2012ء۔
  3. ↑ سیف، اے؛ کرک، ڈی (1977ء)۔"موسم گرما وچ وسطی ارض البلد وچ مریخ دے کرۂ فضائی دی ساخت"۔ جرنل آف جیو فزیکل ریسرچ 82 (28): 4364–4378۔ Bibcode:1977JGR۔۔۔82۔4364S doi:10۔1029/js082i028p04364۔
  4. ↑ بین السیاروی اسرار – مریخ اُتے میتھین، ڈیوڈ ٹینی بوم، ایسٹرو بائیولوجیکل میگزین، ناسا، جولائی 20، 2005ء۔ (نوٹ:چار سلسلاں وچوں حصہ اول)۔
  5. ↑ موما، ایم جے؛ نوواک، آر ای؛ ڈی سینٹی، ایم اے؛ بونوف، بی پی، "مریخ اُتے میتھین دی تلاش دے لئی دی جانے والی اک حساس چھان بین"(صرف خلاصہ)۔ امریکن ایسٹرو نومیکل سوسائٹی، ڈی پی ایس اجلاس نمبر #35، #14۔
  6. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  7. ↑ لیمون و ہور، "مریخی کھوجی جہان گرد توں حاصل کردہ کرۂ فضائی دے تصویری نتیجے: اسپرٹ تے آپرچونیٹی"
  8. ↑ ویبسٹر، گاں؛ جونز، نینسی نیل؛ براؤن، ڈیوائینی (16 دسمبر 2014ء)۔ "ناسا جہان گرد نے مریخ اُتے سرگرم تے قدیم نامیاندی کیمیائی مادّوں نوں پایا"۔ ناسا۔ اخذ کردہ 16 دسمبر 2014ء۔
  9. ↑ چانگ، کینتھ (16 دسمبر 2014ء)۔اک عظیم لمحہ : جہان گرد نے شاید اس دا سراغ لگیا لیا کہ مریخ حیات نوں پال سکدا اے"۔ نیویارک ٹائمز۔ اخذ کردہ 16 دسمبر 2014ء۔
  10. ↑ مہافی، پی آر؛ و ہور (16 دسمبر 2014ء)۔" مریخ دا کرۂ فضائی – مریخ اُتے ڈی/ایچ ہیس پیرین معدنی مٹی دے ارتقا وچ پائے جانے والے نقش پا"۔ سائنس 347: 412–414۔ Bibcode:2015Sci۔۔۔347۔۔412M doi:10۔1126/science۔1260291۔ اخذ کردہ 16 دسمبر 2014ء۔
  11. ↑ براؤن، ڈیوائینی؛ نیل -جونز، نینسی؛ اسٹیجر والڈ، بل؛ اسکوئیٹ، جم (18 مارچ 2015ء)۔ "ریلیز 15-045 ناسا دے خلائی جہاز نے مریخ اُتے پراسرار قطبی روشنیاں تے دھول دے بادل دیکھے نیں "۔ اخذ کردہ 18 مارچ 2015ء۔
  12. ↑ براؤن، ڈیوائینی؛ نیل -جونز، نینسی (31 مارچ 2015ء)۔ "ریلیز 15-055 کیوریوسٹی نے مریخ دے کرۂ فضائی دی تریخ دی سن گن لی"۔ ناسا۔ اخذ کردہ 4 اپریل 2015ء۔
  13. ↑ چانگ، کینتھ (نومبر 5، 2015ء)۔ "شمسی طوفان مریخ توں ہویا نوں اتار رہے نیں "، ناسا کہتی اے"۔ نیویارک ٹائمز۔ اخذ کردہ نومبر 5،2015ء۔
  14. ↑ اسٹاف (نومبر 5،2015ء)۔ "ویڈیو (51:58) – ماون مریخ دے کرۂ فضائی دے ضائع ہونے دی پیمائش کر رہیا اے"۔ ناسا۔ اخذ کردہ نومبر 5، 2015ء۔
  15. ↑ ویسٹ، جان بی (1 مارچ 1999ء)۔ " ماؤنٹ۔ ایورسٹ اُتے ہوائی دباؤ دی پیمائش: نویں اعداد و شمار تے فعلیاندی اہمیت" Jap.physiology.org۔ اخذ کردہ 2012-05-15۔
  16. ↑ ای ایس اے – مریخی روانی کرہ توں متعلق نویں افکار
  17. ↑ ای ایس اے –مریخ دے جنوبی کرہ دے اُتے اک موسمی اوزون دی تہ
  18. ↑ مہافی، پی آر؛ بینا، ایم؛ ایلروڈ، ایم؛ بوغر، ایس ڈبلیو (2015ء)۔ جکوسکی، بی، ایڈیشن۔ بالائی مریخ دے کرۂ فضائی دی ابتدائی بناوٹ، ساخت تے اساں جاؤں دی پیمائش بذریعہ ماوین دے آلہ تعدیلہ گیس تے برق پاراں دا کمیندی طیف پیما (این جی آئی ایم ایس)۔ (پی ڈی ایف)۔ 46واں لونر اینڈ پلانٹری سائنس کانفرنس۔
  19. ↑ ڈاؤز، ڈبلیوآر (1865ء)۔" 1864ء وچ مریخ دا اس وقت کیتا جانے والا طبیعی مشاہدہ جدوں زمین سورج تے اس دے درمیان سی"۔ ایسٹرو نامیکل رجسٹر۔
  20. ↑ کمپبل، ڈبلیوڈبلیو (1894ء)۔" مریخ اُتے کرۂ فضائی توں متعلق"۔ ایسٹرونامیکل سوسائٹی آف پیسفک دا شایع کردہ 6: 273۔ Bibcode:1894PAS P۔۔۔6۔۔273 C doi:10۔1086/120876۔
  21. ↑ جینسن، ہوگنز، سیچی، ووجل تے ماؤنڈر
  22. ↑ رائٹ، ڈبلیو ایچ (1925ء)۔"روشنی دے مختلف رنگاں توں بنائی گئی مریخ دی تصویراں"۔ لک آبزر ویٹری بلیٹن۔
  23. ↑ مینزل، ڈی ایچ (1926ء)۔"مریخ دا ماحول"۔ ایسٹرو فزیکل جریدہ 61: 48۔ Bibcode:1926Ap J۔۔۔63۔۔۔48M doi:10۔1086/142949۔
  24. ↑ ویبسٹر، گاں (8 اپریل 2013ء)۔"مریخی باقی بچا ہو کرۂ فضائی ہن وی سرگرم اے"۔ ناسا۔ اخذ کردہ 9 اپریل 2013ء۔
  25. ↑ وال، مائیک (8 اپریل 2013ء)۔"مریخ دا زیادہ تر کرۂ فضائی خلاء وچ کھو گیا اے"۔ Space.com۔ اخذ کردہ 9 اپریل 2013ء۔
  26. ↑ فارگوٹ، فرانکوئس۔"مریخ دے قطبین اُتے اجنبی موسم" (پی ڈی ایف)۔ سائنس۔ اخذ کردہ 25 فروری 2007ء۔
  27. ↑ بادل – دسمبر 13، 2004ء ناسا پریس ریلیز۔ یو آر ایل دی رسائی مارچ 17، 2006ء۔
  28. ↑ نائی، رابرٹ (28 ستمبر 2004ء)۔ "مریخ اُتے موجود میتھین نے حیات دے مواقع نوں ودھیا دتا"۔ اسکائی اینڈ ٹیلی اسکوپ۔ اخذ کردہ 20 دسمبر 2014۔
  29. ↑ کراسنوپول اسکایا، وی اے؛ میلارڈ، جے پی؛ او وین، ٹی سی (2004ء)۔"مریخی ماحول وچ میتھین دا سراغ: حیات دا ثبوت؟۔ ایکارس 172 (2): 537–547۔ Bibcode:2004Icar۔۔172۔۔537 K doi:10۔1016/j۔icarus۔2004۔07۔004۔
  30. ↑ فورمیسانو، وی؛ اٹریا، ایس؛ انکریناز، ٹی؛ اگناٹیف، این؛ گررانا، ایم (2004ء)۔ " مریخ دے ماحول وچ میتھین دا سراغ"۔ سائنس 306 (5702): 1758–1761۔ Bibcode:2004Sci۔۔۔306۔1758F doi:10۔1126/science۔1101732۔ پی آئی ایم ڈی 15514118۔
  31. ↑ ای ایس اے پریس ریلیز۔ "مریخ ایکسپریس نے مریخی ماحول وچ میتھین دی تصدیق کر دی"۔ ای ایس اے۔ اوریجنل توں حاصل کردہ دستاویزات بروز 24 فروری 2006ء۔ اخذ کردہ 17 مارچ 2006ء۔
  32. ↑ ارق ہارٹ، جیمز (5 اگست 2009ء)۔"مریخی میتھین نے اصول توڑ ڈالے"۔ رائل سوسائٹی آف کیمسٹری۔ اخذ کردہ 20 دسمبر 2014ء۔
  33. ↑ برنس، جوڈتھ (5 اگست 2009ء)۔"مریخی میتھین دا راز تے وی گہرا ہو گیا"۔ بی بی سی نیوز۔ اخذ کردہ 20 دسمبر 2014ء۔
  34. ↑ کیپلر، فرینک؛ ویگانو، آئیون؛ میک لیوڈ، اینڈی؛ اوٹ، الرچ؛ فروچٹل، ماریون؛ راک مین، تھامس (جون 2012ء)۔"بالائے بنفشی اشعاع شہابیاں تے مریخی ماحول توں میتھین دے اخراج دا سبب"۔ نیچر 486 (7401): 93–6۔ Bibcode:2012Natur۔486۔۔۔93 K doi:10۔1038/nature11203۔ پی آئی ایم ڈی 22678286۔ اخذ کردہ 8 جون 2012ء۔ آن لائن اشاعت بروز 30 مئی 2012ء
  35. ↑ کورٹ، رچرڈ؛ سیفٹن، مارک (8 دسمبر 2009ء)۔ "مریخ اُتے حیات دے قیاس نوں میتھین دی تحقیق توں مضبوطی ملی اے"۔ امپیریل کالج لندن۔ اخذ کردہ 9 دسمبر 2009ء۔
  36. ↑ موما، مائیکل جے؛ و ہور (10 فروری 2009ء)۔"مریخ اُتے شمالی گرمیاں وچ میتھین دا زبردست اخراج 2003ء" (پی ڈی ایف)۔ سائنس 323 (5917): pp۔ 1041–1045۔ Bibcode:2009Sci۔۔۔323۔1041M doi:10۔1126/science۔1165243۔ پی آئی ایم ڈی 19150811۔
  37. ↑ فرینک، لیفورے؛ فارگیٹ، فرانکویس (6 اگست 2009ء)۔ "معلوم ماحولیاندی کیمیا و طبیعیات مریخ اُتے میتھین وچ مشاہداندی تغیر دی توجیہ پیش کرنے وچ ناکام"۔ نیچر 460 (7256): 720–723۔ Bibcode:2009Natur۔460۔۔720L doi:10۔1038/nature08228۔ پی آئی ایم ڈی 19661912۔ اخذ کردہ 23 اکتوبر 2009ء۔
  38. ↑ برنس، جوڈتھ (5 اگست 2009ء)۔ "مریخی میتھین دا اسرار تے گہرا ہو گیا"۔ بی بی سی نیوز۔ اوریجنل توں حاصل کردہ دستاویزات بروز 6 اگست 2009ء۔ اخذ کردہ 7 اگست 2009ء۔
  39. ↑ اوکی، شوهی؛ گورانا، مارکو؛ کسابا، یاسوماسا؛ ناکاگاوا، ہیرومو؛ سندونی، گسپے (1 جنوری 2015ء)۔ " مریخ ایکسپریس اُتے لگے ہوئے آلے پلانٹری فورئر طیف پیما توں مریخی ماحول وچ ہائیڈروجن پیرا آکسائیڈ دی تلاش "۔ ایکارس 245: 177–183۔ Bibcode:2015Icar۔۔245۔۔177 A doi:10۔1016/j۔icarus۔2014۔09۔034۔ اخذ کردہ 2015-04-15۔
  40. ↑ زہنلی، کیون؛ فریڈمین، رچرڈ؛ کیٹلنگ، ڈیوڈ (2010ء)۔ "کیندا مریخ اُتے میتھین اے؟ - 41واں لونر اینڈ پلانٹری سائنس کانفرنس"(پی ڈی ایف)۔ اخذ کردہ 26 جولائی 2010ء۔
  41. ↑ جینسن، سوینڈ جے کناک؛ سکبسٹڈ، جورجن؛ جکوبسن، ہانس جے؛ کیٹ، انجی ایل ٹین؛ گن لوسن، ہرالڈ ور پی؛ مریسن، جوناتھن پی؛ فنسٹر، کائی؛ بیک، ایبی؛ ایور سن، جینس جے؛ کونڈرپ، جینس سی؛ نورنبرگ، اُتے (2014ء)۔ "مریخ اُتے میتھین دے ڈوبنے دی جگہ؟ اس دا جواب چلنے والی ہویا وچ اڑھ گیا اے"۔ ایکارس 236: 24–27۔ Bibcode:2014Icar۔۔236۔۔۔24 K doi:10۔1016/j۔icarus۔2014۔03۔036۔ اخذ کردہ 2014-05-01۔
  42. ↑ موما، مائیکل؛ و ہور (2010ء)۔"مریخ دی فلکی حیاتیات: میتھین تے دوسری حیات پیدا کرنے والی گیساں تے زمین و مریخ اُتے بین مضامین دی متعلقہ تحقیق" (پی ڈی ایف)۔ فلکی حیاتیات سائنس کانفرنس 2010ء۔ ایسٹرو فزکس ڈیٹا سسٹم(گرین بیلٹ، ایم ڈی: گوڈارڈ اسپیس فلائٹ سینٹر)۔ اخذ کردہ 24 جولائی 2010ء۔
  43. ↑ اوزی، سی؛ شرما، ایم (2005ء)۔"کیندا زبرجد گیس وچ بدل جائے گی؟ مریخ اُتے سرپینٹینازیشن تے غیر حیاتیاندی میتھین دی پیداوار"۔ جیوفز۔ ریز۔ لیٹ۔ 32 (10): L10203۔ Bibcode:2005GeoRL۔3210203 O doi:10۔1029/2005GL022691۔
  44. ↑ رینکن، پال (26 مارچ 2009ء)۔"مریخ دے گنبد کیچڑ دے آتش فشاں ہو سکدے نیں "۔ بی بی سی نیوز۔ اوریجنل توں حاصل کردہ دستاویزات بروز 29 مارچ 2009ء۔ اخذ کردہ 2 اپریل 2009ء۔
  45. ↑ "ٹیم نے مریخی قشر وچ حیات دے لئی نواں امید پائی"۔ Astrobiology.com۔ ویسٹرن یونیورسٹی۔ جون 16، 2014ء۔
  46. ↑ ایٹیوپی، گسپے؛ ایہلمانک، بیتھانے ایل؛ شول، مارٹن۔ "زمین اُتے موجود سرپینٹین چٹان توں کم درجہ حرارت تے میتھین دا اخراج: مریخ اُتے میتھین دی پیداوار دا اک ممکنہ امید وار"۔ ایکارس 224: 276–285۔ Bibcode:2013Icar۔۔224۔۔276 E doi:10۔1016/j۔icarus۔2012۔05۔009۔ اخذ کردہ 8 جون 2012ء۔ آن لائن 14 مئی 2012ء
  47. ↑ تھامس، کیرولن؛ و ہور (جنوری 2009ء)۔"مریخی زیر زمین مشبک آبید وچ پھنسی ہوئی میتھین وچ تغیر"۔ پلانٹری اینڈ اسپیس سائنس 57 (1): 42–47۔ arXiv:0810۔4359۔ Bibcode:2009P&SS۔۔57۔۔۔42 T doi:10۔1016/j۔pss۔2008۔10۔003۔ اخذ کردہ 2 اگست 2009ء۔
  48. ↑ لاسو، جیریمی؛ کوئزنیل، یوان؛ لنگلیس، بینوئٹ؛ چاسیفئیر، ایرک (1 نومبر 2015ء)۔ "ابتدائی برفیلے کرہ دی میتھین نوں ذخیرہ کرنے دی قابلیت"۔ ایکارس 260: 205–214۔ doi:10۔1016/j۔icarus۔2015۔07۔010۔ اخذ کردہ 2015-09-18۔
  49. ↑ http://www.universetoday.com/97280/could-dust-devils-create-methane-in-mars-atmosphere/
  50. ↑ روبلڈو مارٹینز، اے؛ سوبرال، ایچ؛ روز-میزا، اے (2012ء)۔"مریخ اُتے میتھین دا ممکنہ ماخذ برقی اخراج: تجربہ گاہ نقل"۔ جیوفز۔ ریز۔ لیٹ۔ 39: L17202۔ Bibcode:2012GeoRL۔3917202R doi:10۔1029/2012gl053255۔
  51. ↑ ڈوک سائی، رک (جولائی 2011ء)۔"مریخ دی کیمیائی مہم"۔ سی بی ایس اخذ کردہ 5 اگست 2011ء۔
  52. ↑ کراس نوپولسکی، ولادیمیر اے (2012ء)۔"میتھین دی تلاش تے ایتھین تے SO2 دی اوپری حد"۔ ایکارس 217: 144–152۔ Bibcode:2012Icar۔۔217۔۔144 K doi:10۔1016/j۔icarus۔2011۔10۔019۔
  53. ↑ انکریناز، ٹی؛ گریٹ ہاؤس، ٹی دے ؛ رچٹر، ایم جے؛ لاسی، جے ایچ؛ فوچٹ، ٹی؛ بزارڈ، بی؛ لیفورے، ایف؛ فارگیٹ، ایف؛ اٹریا، ایس دے (2011ء)۔"مریخ وچ پائی جانے والی SO2 دی اک کڑی اوپری حد"۔ اے اینڈ اے 530: 37۔ Bibcode:2011A&A۔۔530 A۔37 E doi:10۔1051/0004-6361/201116820۔
  54. ↑ ولانیوا، جی ایل؛ موما، ایم جے؛ نوواک، آر ای؛ رادیوا، وائی ایل؛ کوفل، ایچ یو؛ اسمیٹی، اے؛ ٹوکناگا، اے؛ خیاط، اے؛ انکریناز، ٹی؛ ہارٹو، پی (2013ء)۔"زمینی اعلیٰ درجہ دی زیراں سرخ اشعاع طیف پیما دا استعمال کرکے مریخ اُتے نامیاندی مرکبات دی حساس تلاش (CH4، CH3OH، H2CO، C2H6، C2H2، C2H4)، ہائیڈروپرآکسائل (HO2)، نائٹروجن مرکبات (N2O، NH3، HCN) تے کلورین دی نوع (HCl، CH3Cl)"۔ ایکارس 223 (1): 11–27۔ Bibcode:2013Icar۔۔223۔۔۔11 V doi:10۔1016/j۔icarus۔2012۔11۔013۔
  55. ↑ ٹینی بوم، ڈیوڈ (9 جون 2008ء)۔"مریخ اُتے میتھین دی تلاش"۔ فلکی حیاتیات میگزین۔ اوریجنل توں حاصل کردہ دستاویزات بروز 23 ستمبر 2008ء۔ اخذ کردہ 8 اکتوبر 2008ء۔
  56. ↑ کیلون، وینڈی؛ و ہور (2007ء)۔"مریخ سائنس مدار گرد (ایم ایس او) توں حاصل کردہ 2013ء دی رپورٹ – دوسری سائنسی تجزیہ دی جماعت"(پی ڈی ایف)۔ مریخ کھوجی مہم تجزیہ جماعت (ایم ای پی اے جی)۔ صفحہ۔ 16۔ اخذ کردہ 9 نومبر 2009ء۔
  57. ↑ "مریخ کیورسٹی جہان گرد نیوزٹیلی کون -نومبر 2، 2012ء"۔
  58. ↑ کر، رچرڈ اے (2 نومبر 2012ء)۔ "کیوریوسٹی نے مریخ اُتے میتھین نوں تلاش کیتا جاں نئيں"۔ سائنس(جریدہ)۔ اخذ کردہ 3 نومبر 2012ء۔
  59. ↑ وال، مائیک (2 نومبر 2012ء)۔ "کیوریوسٹی جہان گرد نے مریخ اُتے حالے تک میتھین نوں نئيں دیکھیا"۔ Space.com۔ اخذ کردہ 3 نومبر 2012ء۔
  60. ↑ چانگ، کینتھ (2 نومبر 2012ء)۔"مریخ اُتے میتھین دی امید ناکام "۔ نیویارک ٹائمز۔ اخذ کردہ 3 نومبر 2012ء۔
  61. ↑ مین، ایڈم (18 جولائی 2013ء)۔"مریخ جہان گرد نے ماضی دی حیات دے بارے وچ چنگی جدونکہ حال دی حیات دے بارے وچ بری خبر دی"۔ وائرڈ (میگزین)۔ اخذ کردہ 19 جولائی 2013ء۔
  62. ↑ ویبسٹر، کرسٹوفر آر؛ مہافی، پال آر؛ اٹریا، سوشل دے ؛ فلیسچ، گریگوری جے؛ فارلے، کینتھ اے (19 ستمبر 2013ء)۔"مریخ اُتے میتھین دی فراوانی دی اوپری تے نچلی حد"۔ سائنس 342: 355–357۔ Bibcode:2013Sci۔۔۔342۔۔355W doi:10۔1126/science۔1242902۔ اخذ کردہ 19 ستمبر 2013ء۔
  63. ↑ چاؤ، ایڈرین (19 ستمبر 2013ء)۔"مریخ جہان گرد نے ڈکار تے اخراج دے ثبوت پائے"۔ سائنس (جریدہ)۔ اخذ کردہ 19 ستمبر 2013ء۔
  64. ↑ چانگ، کینتھ (19 ستمبر2013ء)۔"مریخ جہان گرد نوں میتھین دی تلاش وچ خالی ہتھ آنا پیتا"۔ نیویارک ٹائمز۔ اخذ کردہ 19 ستمبر 2013ء۔
  65. ↑ ویبسٹر، کرسٹوفر آر (23 جنوری 2015ء)۔"گیل شہابی گڑھے وچ مریخ دی میتھین دی تلاش و تغیر"۔ سائنس 347 (6220): 415–417۔ Bibcode:2015Sci۔۔۔347۔۔415W doi:10۔1126/science۔1261713۔ اخذ کردہ 2015-04-15۔
  66. ↑ گوسوامی، جیتندرا ناتھ (2013ء)۔ ہندوستانی مریخ دی مہم (پی ڈی ایف)۔ 44واں لونر اینڈ پلانٹری سائنس کانفرنس۔ اخذ کردہ 20 دسمبر 2014ء۔
  67. ↑ لکڈا والا، ایمیلی (4 مارچ 2015ء)۔ "مریخ مدار گرد مشن دا میتھین حساسیہ برائے مریخ اپنے کم وچ مصروف"۔ پلانٹری سوسائٹی۔ اخذ کردہ 7 مارچ 2015ء۔
  68. ↑ رینکن، پال (9 جولائی 2009ء)۔"ایجنسیاں نے مریخ ول پیش قدمی دا خاکہ بنا دتا"۔ بی بی سی نیوز۔ اخذ کردہ 26 جولائی 2009ء۔
  69. ↑ "ناسا مدار گرد مریخی میتھین دے ماخذ دی تلاش دے لئی 2016ء وچ جائے گا"۔ Archived 2018-10-05 at the وے بیک مشین تھائی انڈین نیوز۔ 6 مارچ 2009ء۔ اخذ کردہ 26 جولائی 2009ء۔
  70. ↑ انسائڈ ایکزو مارس – سہ ماہی نیوز لیٹر (مئی 2012ء)
  71. ↑ مک ایڈم، اے سی؛ فرانز، ایچ؛ آرچر، پی ڈی؛ فریسنٹ، سی؛ سوٹر، بی؛ گلوین، ڈی پی؛ ایجین بروڈی، جے ایل؛ بوور، ایچ؛ اسٹرن، جے؛ مہافی، پی آر؛ موریس، آر وی؛ منگ، ڈی ڈبلیو؛ ریمپ، ای؛ برونر، اے ای؛ اسٹیلی، اے؛ ناوارو-گونزالیز، آر؛ بش، ڈی ایل؛ بلیک، ڈی؛ رے، جے؛ گروٹزنگر، جے؛ ایم ایس ایل سائنس ٹیم۔ "راک نیسٹ گیل شہابی گڑھے وچ مریخی مٹی دی معدنی گندھک دی اندرونی جھانک"، قابل از ارتقائی گیس تجزیہ [۱]
  72. ↑ "گیما اشعاع دے ثبوت بتاندے نیں کہ قدیم مریخ وچ عظیم سمندر سن"۔ سائنس ڈیلی۔ یونیورسٹی آف ایریزونا۔ اوریجنل توں حاصل کردہ دستاویزات بروز 14 دسمبر 2009ء۔ اخذ کردہ 31 اکتوبر 2009ء۔
  73. ↑ "4 ارب برس پہلے مریخ دا کرۂ فضائی آکسیجن توں بھر پور سی"، Astrobio.net، 28 جون 2013ء
  74. ↑ ٹف، جے؛ ویڈ، جے؛ ووڈ، بی جے (20 جون 2013ء)۔"مریخ اُتے آتش فشاں نوں اوپری غلاف وچ ہونے والی قدیمی تکسید منضبط کردتی سی"۔ نیچر – خطوط 498 (7454): 342–345۔ Bibcode:2013Natur۔498۔۔342 T doi:10۔1038/nature12225۔ اخذ کردہ 2014-10-21۔
  75. ↑ نورتھون، کیرن (نومبر 5، 2015ء)۔ "ناسا مشن نے مریخی کرۂ فضائی نوں اتارنے والی شمسی ہواؤں نوں بے نقاب کیتا"۔ ناسا۔ اخذ کردہ نومبر5، 2015ء۔
  76. ↑ وال، مائیک (نومبر 5، 2015ء)۔ "جدوں زمین اُتے حیات قدم جما رہی سی اس وقت مریخ اپنا کرۂ فضائی خلاء وچ کھو رہیا سی"۔ Space.com۔ اخذ کردہ نومبر6، 2015ء۔
  77. ↑ "شمسی ہویا مریخ دے کرۂ فضائی نوں اتار رہیا اے"۔ Archived 2009-08-14 at the وے بیک مشین ناسا دی شہ سرخی۔ ناسا۔ اخذ کردہ 31 اکتوبر 2009ء۔
  78. ↑ پلانٹری سائنس۔ Astronomynotes.com۔ اخذ کردہ 19 اگست 2013ء۔
  79. ↑ جونز، نینسی؛ اسٹیجر والڈ، بل؛ براؤن، ڈیوائینی؛ ویبسٹر، گائے (14 اکتوبر 2014ء)۔ "ناسا کی مہم نے مریخی اوپری کرۂ فضائی کا پہلا نظارہ کروایا"۔ ناسا۔ اخذ کردہ 15 اکتوبر 2014ء۔

ہور پڑھو سودھو

باہرلےجوڑ سودھو

ویکی میڈیا کامنز اُتے مریخ دے ماحول توں متعلق ابلاغ

"https://pnb.wikipedia.org/w/index.php?title=مریخ_دا_کرۂ_فضائی&oldid=639208" توں لیا