مریخ اُتے زیر زمین پانی
ماضی دے ادوار دے دوران، مریخ اُتے بارش تے / جاں برف باری ہُندی سی۔ خاص طور اُتے نواچیان تے ابتدائی ہیس پیرین ادوار وچ کچھ نمی زمین وچ داخل ہو گئی تے اس نے آب اندوختاں نوں بنادتا سی۔ یعنی پانی زمین دے اندر گیا تے اس وقت تک رسدا رہیا جدوں تک اس پرت تک نئيں پہنچ گیا جس نے اسنوں اگے مزید سرایت کرنے توں روک دتا (اس طرح دی پرت غیر نفوذ پذیر کہلاندی اے) تے فیر پانی نے جمع ہوکے اک ایسی پرت بنائی جو پانی توں لبریز سی۔ اک آب اندوخت وچ پانی کھلی ہوئی جگہ (مسام دار خلا) وچ ہُندا اے جو پتھراں دے درمیان موجود ہُندی اے۔ ایہ پرت بالاخر پھیلدی ہوئی زیادہ تر مریخی سطح دے نیچے چلی جاندی اے۔ اس پرت دا اوپری حصّہ زیر زمین پانی دی سطح کہلاندی اے۔۔ حساب بتاندے نیں کہ مریخ اُتے زیر زمین پانی دی سطح، سطح توں 600 میٹر نیچے سی۔ سیارے اُتے کئی ممتاز خصوصیات زیر زمین پانی دی سرگرمی نال بنیاں نیں ۔ جدوں پانی سطح اُتے جاں اس توں نزدیک آندا اے، کئی معدن جمع گئے سن تے رسوب آپس وچ مضبوطی نال جڑ گئے سن۔ کچھ معدن گندھکی سن تے شاید اس وقت بنے سن جدوں زیر زمین چٹاناں دے پانی نے گندھک نوں حل کیتا سی تے اوہ اس وقت تکسیدی بن گئے سن جدوں انہاں دا رابطہ ہوا نال ہویا سی۔
آب اندوخت وچوں سفر کر دے ہوئے پانی سنگ سیاہ دی آتشی چٹاناں دے درمیان توں لنگھیا جس وچ گندھک موجود سی۔
پرت دار خطے
سودھو
سرخ سیارے اُتے کچھ جگہاں وچ پرت دار چٹاناں دے گروہ نظر آندے نیں ۔ چٹانی پرتاں کافی وڈے تصادمی گڑھاں دے فرش اُتے موجود پائیدانی شہابی گڑھاں دی مزاحمتی ٹوپیاں دے اندر تے عریبیہ کہلانے والے علاقے دے اندر وی موجود نیں ۔ کچھ جگہاں اُتے پرتاں باقاعدہ نموناں دی شکل وچ ترتیب دی ہوئی نیں ۔ ایہ سمجھیا جاندا اے کہ پرتیاں نوں اس جگہ اُتے آتش فشاناں، ہویا نے رکھیا اے جاں فیر اوہ کسے جھیل جاں سمندر دا پیندا تھاں۔ حسابات تے نقول بتاندی نیں کہ معدن نوں لاتا ہویا زیر زمین پانی انہی جگہاں اُتے نکلتا اے جن وچ پتھراں دی خاصی پرتاں ہُندی نیں ۔ انہاں نظریات دے مطابق گہرے درے تے وڈے شہابی گڑھے پانی زیر زمین توں حاصل کر دے ہون گے۔ مریخ دے علاقے عریبیہ وچ واقع کئی شہابی گڑھاں وچ پرتاں دے گروہ موجود نیں ۔ انہاں وچوں کچھ پرتاں موسمی تبدیلی دا نتیجہ نیں ۔ مریخ دے محوری گردش دا جھکاؤ ماضی وچ با رہیا مرتبہ تبدیل ہویا اے۔ کچھ تبدیلیاں وڈی نیں ۔ آب و ہوا وچ تغیر دی وجہ توں اکثر مریخ دا کرۂ فضائی زیادہ دبیز ہوۓگآ تے اس وچ زیادہ نمی موجود ہوگی۔ کرۂ فضائی وچ موجود دھول وی کم زیادہ ہُندی رہتی اے۔ ایہ سمجھیا جاندا اے کہ ایسی بکثرت تبدیلیاں نے چیزاں نوں شہابی گڑھاں تے پست علاقاں وچ بھرنے وچ مدد دی اے۔ معدنیات توں لبریز اُتے آندے ہوئے پانی نے انہاں چیزاں نوں سختی توں چپکا دتا۔ نمونے ایہ وی بتاندے نیں کہ جدوں شہابی گڑھے پرت دار چٹاناں توں بھر جاندے نیں تو شہابی گڑھے دے ارد گرد مزید پرتاں بن جاندی نیں ۔ لہٰذا نمونہ توں معلوم ہُندا اے کہ پرتاں درون شہابی گڑھے وی بن سکدی نیں ؛ انہاں علاقاں وچ پرتاں دا مشاہدہ کیتا گیا اے۔
پرتاں زمینی پانی دی سرگرمی دی وجہ توں سخت ہوسکتی نیں ۔ مریخی زیر زمین پانی ممکنہ طور اُتے سینکڑاں کلومیٹر سفر کردا اے تے اس دوران اوہ چٹاناں دی کافی معدنیات نوں لنگھدے ہوئے حل کردا اے۔ جدوں پست علاقاں وچ زیر زمین پانی وچ رسوب شامل ہُندی نیں تو پانی مہین کرۂ فضائی وچ بخارات بن جاندا اے تے اپنے پیچھے معدنیات نوں بطور ذخیرہ جاں چپکانے والے عامل دے چھڈ دیتا اے۔ نتیجتاً دھول دی پرتاں بعد وچ آسانی دے نال برباد نئيں ہُندی کیونجے اوہ آپس وچ چپک جاندی نیں ۔ زمین اُتے، معدنیات توں بھرپور پانی اکثر بخارات بن کر اڑجاتاہے جس توں مختلف اقسام دی نمکیات تے معدنیات دے وڈے ذخیرے بن جاندے نیں ۔ کدی پانی زمین دے آب اندوخت وچوں بہتا اے تے سطح اُتے بعینہ ایسے ای بخارات وچ تبدیل ہُندا اے جداں کہ مریخ اُتے قیاس کیتا جاندا اے۔ زمین اُتے اک ایسی جگہ جتھے ایسا وقوع پزیر ہُندا اے اوہ آسٹریلیا دا عظیم ارٹیزیان طاس اے۔ زمین اُتے کافی رسوبی چٹاناں جداں کہ رسوبی پتھر ہُندے نیں ، دی سختی اس چپکنے توں ہُندی اے جو اس وقت رہ جاندے نیں جدوں پانی انہاں وچوں لنگھدا اے۔
-
ہائی وش پروگرام کے تحت ہائی رائز سے دیکھی جانے والی کھڑی پہاڑی۔ مقام اوکسیا پالس چوگوشہ ہے۔ -
ہائی وش پروگرام کے تحت ہائی رائز سے دیکھی جانے والی کرومیلن شہابی گڑھے میں پرتیں۔ مقام اوکسیا پالس چوگوشہ ہے۔ -
ہائی وش پروگرام کے تحت ہائی رائز سے دیکھی جانے والی کرومیلن شہابی گڑھے میں پرتیں۔ تیر کا نشان رخنے کی طرف اشارہ کرتا ہے۔ مقام اوکسیا پالس چوگوشہ ہے۔
اوندھے خطے
سودھومریخ اُتے کئی علاقے اوندھے نشیبی نظر آندے نیں ۔ دوسری جگہاں اُتے سابقہ آبی گزرگاہاں نہری وادیاں دکھائی دینے دی بجائے اٹھے ہوئے بچھونے وانگنظر آندی نیں ۔ اٹھے ہوئے بچھونے اس وقت بنتے نیں جدوں قدیم آبی گزرگاہاں اس مادّے توں بھر جاندی نیں جو کٹاؤ توں مزاحمت کردا اے۔ بعد وچ ہونے والا کٹاؤ ارد گرد دے نرم مادّے نوں ہٹا دیتا اے تے آبی گزرگاہاں دی تہ وچ جمع شدہ مادّہ جو باقی بچ جاندا اے اوہ زیادہ مزاحمت والا ہُندا اے۔ لاوا اک عنصر اے جو وادیاں وچوں بہ سکدا اے تے اس قسم دے اوندھے میدان بنا سکدا اے۔ پر کافی ڈھیلے مادّے آسانی دے نال سخت تے کٹاؤ توں مزاحمت والے اس وقت بن جاندے نیں جدوں معدنیات انہاں نوں چپکانے والا بنا دیتی نیں ۔ ایہ معدنیات زیر زمین پانی توں آسکتے نیں ۔ ایہ خیال کیتا جاندا اے کہ وادی وانگنچلے بہاؤ جداں پست مقام اُتے مزید پانی تے چپکنے والا مواد آندا ہوۓگآ جس دی وجہ توں زیادہ سختی توں مادّہ اک دوسرے توں چک گیا ہوۓگآ۔
اوندھے خطے زیر زمین پانی توں چپکنے دے علاوہ وی بن سکدے نیں ، بہرحال، اگر سطح ہویا توں کٹاؤ دا شکار ہوگی، تو کٹاؤ وچ ضروری اختلاف سادہ طور اُتے دانے دے حجم دے ڈھیلے رسوباں وچ تغیر توں ہو سکدا اے۔ کیونجے ہویا اپنے نال مٹی تو لے جاندی اے لیکن گول پتھر نئيں لے جاسکتی، مثال دے طور اُتے، اک گول پتھراں توں لبریز آبی گزرگاہ دا پیندا اک اوندھا ابھار بنا سکدا اے اگر اس دے ارد گردابتداء وچ کافی سفوف دی صورت وچ رسوب چپکے ہوئے نئيں ہون گے۔ سہاکی گڑھے وچ واقع نہراں وچ اس دا اثر نظر آندا اے۔[حوالہ درکا رہے]
مریخ اُتے اکثر ایسی جگہاں جتھے گڑھاں دے تلاں وچ پرتاں موجود ہُندی نیں اوتھے اوندھے خطے وی ہُندے نیں ۔
-
ہائی رائز سے دیکھی جانے میاموٹو شہابی گڑھے میں اوندھے آبی راستے۔ پیمانے کی سلاخ 500 میٹر طویل ہے۔ -
اگلی تصویر کے لیے سی ٹی ایکس تصویر کا سیاق جس کو ہائی رائز سے اتارا گیا۔ غور کریں کہ لمبا ابھار جو پوری تصویر میں سے گزر رہا ہے ممکنہ طور پر کوئی قدیمی آبی راستہ ہے۔ ڈبہ ہائی رائز تصویر کے علاقے کی نشان دہی کرتا ہے۔ تصویر کا محل وقوع مارگریٹیفائرسائی نس چوگوشہ ہے۔
-
ہائی وش پروگرام کے تحت ہائی رائز سے دیکھے جانے والے پرانہ ویلس علاقے میں اوندھے خطوں کی مثال۔ تصویر کا محل وقوع مارگریٹیفائرسائی نس چوگوشہ ہے۔
زیر زمین اُتے آندے ہوئے پانی دے ثبوت
سودھومریخ اُتے بھیجے ہوئے خلائی جہازاں نے سیارے اُتے زیر زمین پانی دے اثر توں بننے والی چٹانی پرتاں دے ثبوت دے پہاڑ فراہم کیتے نیں ۔ آپرچونیٹی جتھے گرد نے کچھ پیچیدہ آلات دی مدد توں کچھ علاقاں اُتے تحقیق دی اے۔ آپرچونیٹی توں کیتے گئے مشاہدات توں معلوم ہویا کہ زیر زمین پانی متواتر سطح اُتے آندا رہندا اے۔ کئی مرتبہ سطح اُتے آنے دے ثبوتاں وچ کچے لوہے دے پتھر (جن نوں "نیل بیری" کہیا جاندا اے)، رسوبی پتھراں دی چپک، رسوب وچ ہونے والے تغیر تے کنکراں جاں بنی ہوئی قلماں دے ڈھانچے شامل نیں ۔ قلمی ڈھانچےآں نوں بنانے دے لئی حل ہوئی معدنیات بطور معدنی ذخائر دے جمع ہُندی نیں تے فیر قلماں بعد وچ اس وقت گھل جاندی نیں جدوں پانی سطح اُتے آندا اے۔ قلماں دی شکل اس وقت وی بنائی جاسکتی اے۔
آپرچونیٹی نے جدوں مریخ دی سطح اُتے سفر کیتا تو اس وقت اس نے کئی جگہاں اُتے قلمی کچا لوہا تے گندھک نوں دیکھیا، لہٰذا ایہ قیاس کیتا جاندا اے کہ اسی طرح دے ذخائر کافی جگہاں اُتے ہون گے بعینہ جداں نمونے نے اندازہ لایا۔
-
پتھروں میں قلموں کی صورت والے سوراخ (کھوکھلے شگاف) جو وہاں پہلے موجود تھے جب آپرچونیٹی جہاں گرد نے ان کو دیکھا تو وہ گھل چکے تھے۔ سوراخوں کی اصلی شکل قلموں کی تھی۔
مدار گرد کھوجیاں نے دسیا کہ آپرچونیٹی دے گرد موجود چٹاناں دی قسم کافی وڈی علاقے وچ بشمول عریبیہ وچ پائی جاندی اے جو یورپ جتنا وڈا علاقہ اے۔ اک طیف بین جو کرزم کہلاندا اے تے مریخی پڑتال گر مدار گرد اُتے لگیا ہویا اے اس نے گندھک نوں کئی ایسی جگہاں اُتے دیکھیا اے جس دے بارے وچ اُتے آندے ہوئے پانی دے نمونے نے دسیا سی اس وچ عریبیہ دے کچھ علاقے وی شامل نیں ۔ نمونے نے ویلس مرینیرس دھانے اُتے ذخائر دا اندازہ لایا سی، اس طرح دے ذخیراں دا مشاہدہ کیتا گیا جس وچ گندھک شامل سی۔ دوسری جگہاں دے بارے وچ اُتے آندے ہوئے پانی دے بارے وچ اندازہ لایا گیا اے مثال دے طور اُتے منتشر علاقے تے دھانے جو وڈے بہاؤ توں تعلق رکھدے نیں انہاں وچ وی گندھک نوں دیکھیا گیا اے۔ زیر زمین پانی دے اس نمونے توں ایہ اندازہ لایا گیا اے کہ پرتاں اس قسم دی جگہاں اُتے بنتی نیں جتھے سطح اُتے پانی بخارات بنتا اے۔ انہاں نوں مریخی سیاروی مساحت کنندہ تے مریخی پڑتال گر مدار گرد اُتے لگے ہوئے ہائی رائز دی مدد توں دریافت کیتا گیا اے۔ پرتاں نوں آپرچونیٹی دے اترنے دی جگہ تے عریبیہ دے قریب دیکھیا گیا اے۔ پائیدانی شہابی گڑھے دی ٹوپی دے نیچے میدان وچ اکثر طرح طرح دی پرتاں ظاہر ہُندی نیں ۔ پائیدانی شہابی گڑھے دی ٹوپی نیچے دے مادّے نوں کٹاؤ توں روکے رکھتی اے۔ ایہ تسلیم کیتا گیا اے کہ مادّہ جو حالے تک صرف پائیدانی شہابی گڑھے دی ٹوپی دے نیچے پایا گیا اے ماضی وچ اس نے پورے علاقے نوں ڈھکا ہویا ہوۓگآ۔ لہٰذا اوہ پرت جو صرف پائیدانی شہابی گڑھے دے نیچے دکھائی دے رہی اے اس نے کدی پورے علاقے نوں ڈھکا ہویا ہوۓگآ۔ کچھ شہابی گڑھاں وچ ایسے مادّے دے ٹیلہ بن گئے نیں جو شہابی گڑھے دے کنارے توں اُتے پہنچ گیا اے۔ گیل شہابی گڑھے تے کرومیلن شہابی گڑھے دو گڑھے نیں جن وچ وڈے ٹیلے موجود نیں ۔ اس نمونے دے مطابق اس طرح دے اُچے ٹیلے اس پرت توں بنے جس نے شہابی گڑھے نوں پہلی مرتبہ بھرا سی تے اس دے بعد آس کول دے علاقے نوں اس نے بھرنا جاری رکھیا۔ بعد وچ کٹاؤ دے عمل نے گڑھے دے ارد گرد مادّے نوں ہٹا دتا، پر گڑھے وچ اس ٹیلے نوں چھڈ دتا جو اس دے کناراں توں بلند سی۔ غور فرمائاں اگرچہ نمونے توں پانی دے اُتے آنے تے بخارات بن کر دوسرے علاقاں (شمالی نشیبی میدان) وچ پرتاں نوں بنانے دا اندازہ ہُندا اے، پر انہاں علاقاں وچ پرتاں نئيں نظر آندیاں کیونجے پرتاں بوہت پہلے ابتدائی ہیس پیرین دور وچ بن گئی تھاں لہٰذا اوہ بعد وچ جمع ہونے والے مادّے دے نیچے دفن ہو گئی ہوں گی۔
پائیدانی شہابی گڑھے
سودھو-
مریخی سیاروی مساحت کنندہ سے دیکھا جانے والا تخونراوف شہابی گڑھا اپنے دو پائیدانی شہابی گڑھوں کے ساتھ۔ سیاہ ڈھلوانی پٹیوں اور تہوں کو دیکھنے کے لیے تصویر پر کلک کریں۔ عریبیہ چوگوشہ کی تصویر۔ -
ہائی وش پروگرام کے تحت ہائی رائز سے دیکھے جانے والے پائیدانی شہابی گڑھوں کے اوپری حصّے کے قریب سیاہ ڈھلوانی پٹیاں اور پرتیں۔ عریبیہ چوگوشہ کی تصویر۔ -
پائیدانی شہابی گڑھے اس وقت بنتے ہیں جب تصادم سے نکلنے والا مادّہ نیچے موجود مادّے کو کٹاؤ سے بچاتا ہے۔ اس عمل کے نتیجے میں شہابی گڑھے اپنے ارد گرد کے علاقے میں اوپر سے ستون کی طرح نظر آتے ہیں۔ -
ہائی وش پروگرام کے تحت ہائی رائز سے دیکھے جانے والے پائیدانی شہابی گڑھے کے قریب سیاہ ڈھلوانی دھاریاں اور پرتیں۔ پائیدانی شہابی گڑھے کی چھت کی وجہ سے پرتیں محفوظ ہیں۔ عریبیہ چوگوشہ کی تصویر۔
