مریخ اُتے جھیلاں
1965 دے موسم گرما وچ، مریخ دی پہلی قریبی تصویراں نے شہابی گڑھاں توں پر ایسے صحرا دی صورت پیش دی جتھے پانی دی کوئی علامات نئيں سی۔ پر لنگھدے عشریاں دے نال جداں جداں سیارے دے زیادہ حصّیاں دی پیچیدہ سیارچیاں اُتے لگے بہتر کیمریاں توں تصویر کشی ہُندی رہی ویسے ویسے مریخ نے سطح اُتے موجود ماضی دی قدیم وادیاں، جھیلاں تے برفیلے تودیاں دے ثبوتاں نوں آشکار کرنا شروع کر دتا۔ ایہ دریافت ہویا کہ مریخ دی آب و ہویا ارضیاتی وقت دے دوران عظیم تغیر نوں ظاہر کردی اے کیونجے اس دا محور زمین ورگے وڈے چند دے نہ ہونے دی وجہ توں مستحکم نئيں اے۔ اس دے علاوہ، بعض محققین سمجھدے نیں کہ پانی حرحرارتی اثر جاں سیارچیاں دے تصادماں دی وجہ توں کچھ عرصے دے لئی اوتھے موجود ہو سکدا سی۔
ماضی دے پانی دی نشانیاں توں بننے والی ساختاں نوں دیکھنے دے نال محققین نوں پانی دے پائے جانے دے دوسرے ثبوت وی ملے۔ بوہت سارے تھاواں وچ پائے جانے والی معدنیات نوں بننے دے لئی پانی دی ضرورت ہُندی اے۔ جہان گرد خلائی جہاز مریخی مہم اُتے لگے ہوئے اک آلے نے سطح دے قریب پانی دی تقسیم دی نقشہ کشی کیتی اے۔ جدوں فینکس خلائی جہاز نے شمالی بعید وچ اترنے دے لئی راکٹاں نوں چھڈیا تے برف سامنے آگئی سی۔
جدوں پانی کسے وڈے پانی دے جسم وچ داخل ہُندا اے تے اک ڈیلٹا بن سکدا اے۔ مریخ اُتے کئی شہابی گڑھے تے پچکی ہوئی جگہاں زمین وانگ دے ڈیلٹاؤں نوں ظاہر کردی اے۔ مزید براں اگر جھیل کسے پچکے ہوئے حصّے وچ ہُندی اے تے اس وچ داخل ہونے والی نہراں اک ای اونچائی اُتے جاکر رک جان گیاں۔ اس طرح دا انتظام مریخ اُتے انہاں جگہاں دے ارد گرد واضح نظر آندا اے جنہاں دے بارے وچ قیاس اے کہ اوتھے پانی دے وڈے اجسام موجود سن - بشمول شمال وچ اک ممکنہ سمندر دے گرد وی۔
کچھ وقت توں کئی محققین نے جھیل دی تشکیل دے نظریے نوں پیش کیتا سی۔ اک تحقیق وچ مریخ دی جھیلاں دے 205 بند طاساں نوں دیکھیا گیا۔ طاساں وچ اک خلیجی کھاڑی شہابی گڑھے دے کگر نوں کٹ کے طاس وچ گرتی اے، پر کوئی مخرج وادی بظاہر نظر نئيں آندی۔ طاساں دی کل پانی دی مقدار اِنی اے کہ اگر مریخ اُتے اس نوں برابر پھیلایا جائے تے 1.2 میٹر دی گہرائی تک پانی پھیل سکدا اے۔ پر ایہ مقدار جدید مریخ اُتے پانی دی برف دا بوہت ای کم حصّہ اے۔ اک تے تحقیق وچ 210 جھیل دے کھلے طاساں دیکھیا گیا۔ ایہ جھیلاں تنگ کھاڑی تے مخرج دوناں دے نال سن؛ لہٰذا پانی لازمی طور اُتے طاس وچ پہنچ کے مخرج دی اونچائی تک گیا ہوۓگآ۔ انہاں جھیلاں وچ پانی دی مقدار زمین دی بحیرہ کیسپیئن، بحیرہ اسود تے جھیل بیکال جِنی سی۔
اس دے علاوہ، مریخ اُتے کچھ طاس جھیلاں دے طویل سلسلیاں دا حصہ نیں ۔ نکتونگ/ اسکامینڈر/ ممیرس وادیاں دے جھیل دے سلسلیاں دے نظام لگ بھگ 4500 کلومیٹر طویل نیں تے نکاسی آب دے علاقے زمین دی مسوری-مسیسپی دریا وانگک دے نیں ۔. اک، سمارا / حمیرہ ویلس دا نظام 1800 کلومیٹر طویل اے۔ جھیلاں دے اکثر وڈے سلسلے مارگریٹیفر سینس چوگوشہ وچ پائے گئے نیں ۔
کچھ جھیلاں ایسیاں لگدیاں نیں کہ انہاں وچ پانی دی مقدار انہاں دے نکاسی علاقے توں زیادہ سی؛ لہٰذا ایہ سمجھیا جاندا اے کہ انہاں دا کچھ پانی زیر زمین پانی ہوۓگآ۔ مزید ثبوت طاس دے پیندے وچ گٹھیلے مادّے دی موجودگی اے۔ ایہ گھٹلیاں اس وقت بندیاں نیں جدوں پانی دی کافی مقدار سطح نوں چھڈدی اے۔
ایہ مضمون کچھ انہاں جگہاں دے بارے وچ وضاحت کرے گا جتھے کچھ وڈی جھیلاں ہویا کردیاں سن۔ شاید جھیلاں وچ پانی اتنے عرصے تک موجود رہیا سی کہ حیات دا ظہور ہو سکے۔
ممکنہ ڈیلٹا دیاں تصویراں
سودھو-
تھیمس سے دیکھا گیا مارگریٹیفر سینس چوگوشے میں ممکنہ ڈیلٹا۔ -
مریخی سیاروی مساحت کنندہ سے دیکھا جانے والاایبرسوالڈی شہابی گڑھا جو ہولڈن شہابی گڑھے کے شمالاً غرباًواقع ہے۔ تصویر مارگریٹیفائرسائی نس چوگوشہ میں لی گئی ہے۔ -
لونا پالس چوگوشے میں تھیمس سے دیکھا گیا ڈیلٹا۔ -
ہائی رائز سے دیکھا گیا ڈیلٹا جس نے لونا پالس چوگوشے میں ایک شہابی گڑھے کو بھر دیا۔
مریخ دے سمندر
سودھو
مریخ دے سمندر دا قیاس بتاندا اے کہ تقریباً مریخ دی اک تہائی سطح سیارے دی ابتدائی ارضیاندی تریخ وچ مائع پانی دے سمندر توں ڈھکی ہوئی سی۔ ایہ قدیمی سمندر، جن نوں پیلیو سمندر تے دیومالائی بوریلس توں پکاریا جاندا اے، انہاں نے شمالی نصف کرہ وچ واقع وسٹیٹاس بوریلس طاس نوں لگ بھگ 3.8 ارب برس پہلے دے دور وچ ڈھکا ہویا ہوۓگآ، ایہ اوہ علاقہ اے جو سیارے دی اوسط اونچائی توں 4 - 5 کلومیٹر نیچے واقع اے۔ اس سمندر دے ثبوتاں وچ قدیمی ساحلاں توں مشابہ ارضیاندی خدوخال، مریخی مٹی دی کیمیائی خصوصیات تے اس دا کرۂ فضائی اے۔ بہرحال اس طرح دے سمندر دا وجود رکھنے دے لئی ابتدائی مریخ نوں کثیف کرۂ فضائی تے مرطوب آب و ہویا دی ضرورت سی تاکہ مائع پانی سطح اُتے باقی رہ سکے۔
مریخی سمندراں دے مشاہداندی ثبوتاں دی تریخ
سودھو1976 ء وچ وائی کنگ جہان گرد توں دیکھے گئے خدوخال نے قطب دے قریب دو ممکنہ قدیمی ساحلی پٹیاں عریبیہ تے ڈیوٹرونیلس نوں ظاہر کیتا جن وچوں ہر اک ہزار کلومیٹر لمبی سی۔ حالیہ جغرافیے وچ موجود کئی طبیعیاندی خصائص ماضی دے قدیمی سمندر دے بارے وچ بتاندے نیں۔ نالیاں دے وڈی نہراں وچ ضم ہُندے ہوئے جال مائع عامل دے ذریعہ کٹاؤ دا بتاندے نیں تے زمین اُتے موجود قدیمی دریاواں دے فرش دے مشابہ نیں ۔ 25 کلومیٹر چوڑی تے سینکڑاں میٹر گہری شاندار نہراں بظاہر زیر زمین جنوبی اُچے علاقے دے آب اندوخت توں نکلنے والے پانی دے بہاؤ توں شمالی میداناں وچ بنتی لگتی نیں ۔ مریخ دا زیادہ تر شمالی نصف کرہ باقی سیارے توں کافی پست علاقے وچ واقع اے (جس نوں مریخی دو شاخیت کہندے نیں ) جو غیر معمولی طور اُتے چپٹا اے۔ اگر پانی اوتھے اُتے موجود ہوۓگآ تو پست علاقے وچ جمع ہو سکدا ہوۓگآ۔ سمندر نیچے موجود میدان نوں سطح دے برابر کردیندا ہوۓگآ۔ پچھلے کچھ دہائیاں دے دوران شمالی وسیع سمندر دے تصور دی قبولیت آندی جاندی رہی اے۔ 1998 ء دی شروعات وچ سائنس دان مائیکل مالن تے کینتھ ایڈگیٹ نے مریخی سیاروی مساحت کنندہ اُتے لگے ہوئے بہتر ریزولوشن والے کیمرے توں انہاں جگہاں دی تفتیش دی ابتدا دی جس وچ انہاں ساحلی پٹیاں دی جانچ کرنا سی جنہاں دے بارے وچ دوسرے سائنس داناں نے خیال ظاہر کیدا سی، ایہ کیمرا وائی کنگ اُتے لگے ہوئے کیمرے توں پنج توں دس گنا زیادہ بہتر سی۔ انہاں دے تجزیہ غیر حتمی سن جس وچ دسیا گیا کہ ساحلی پٹیاں وچ کئی کلومیٹر تک اونچائی وچ تفاوت سی جو اک چوٹی توں اٹھ کر ہزار ہا کلومیٹر دور دوسری چوٹی تک گرتی اے۔ ایہ رجحانات شبہ پیدا کر دے نیں کہ آیا خصائص حقیقت وچ بوہت عرصے پہلے ختم ہوئی ساحلی پٹیاں دے ای نیں جاں نئيں تے انہی دلائل نوں مریخی ساحلی پٹیاں (تے سمندراں) دے قیاس نوں رد کرنے دے لئی استعمال کیتا جاندا اے۔ 2009ء وچ شائع تحقیق توں پہلے دے تصور توں کہاں زیادہ کثافت والی نہراں دے بہاؤ دا پتا چلدا اے۔ مریخ وچ زیادہ تر وادیاں والے علاقے زمین اُتے پائے جانے والے علاقاں دے مماثل نیں ۔ تحقیق وچ ٹیم نے اک کمپیوٹر پروگرام بنایا تاکہ مقامی جغرافیائی اعدادوشمار وچ انگریزی حرف یو دی شکل نوں تلاش کرکے وادیاں دی شناخت کرسکاں۔ وادیاں دے جالاں دی وڈی تعداد توں ماضی وچ سیارے اُتے ہونے والی بارش نوں زبردست تقویت ملتی اے۔ مریخی وادیاں دا سیاروی نمونہ اک وڈے شمالی سمندر دے نال بیان کیتا جاسکتا اے۔ شمالی نصف کرہ وچ واقع اک وڈا سمندر واضح کردا اے کہ آیا کیاں جنوبی حصّے وچ وادیاں محدود نیں ؛ مریخ دے جنوب وچ بعید ترین علاقے پانی دے ذخیراں توں دور کم پانی نوں حاصل کر دے ہون گے تے وادیاں نئيں بنا سکے ہون گے۔ بعینہ اس طرح توں بارش دی کمی اس بات نوں بیان کردتی اے کہ آیا کیاں مریخی وادیاں شمال توں جنوب ول کم ہُندی جاندی نیں ۔ 2010ء وچ ڈیلٹاؤں اُتے کیتی گئی تحقیق بتاندی اے کہ انہاں وچوں ستاراں اس عرض البلد اُتے پائی گئی نیں جن نوں مریخی سمندر دی ساحلی پتیاں سمجھیا جاندا اے۔ ایہ اوہی چیز اے جس دی امید اس وقت دی جاندی اے جدوں تمام ڈیلٹا کسے پانی دے وڈے جسم دے کول موجود ہوں۔ مریخی ایکسپریس مدار گرد وچ لگے ہوئے ریڈار مارسس توں حاصل کردہ اطلاعات دی بنیاد اُتے 2012ء وچ شایع ہونے والی تحقیق معدوم وڈے شمالی سمندر دے قیاس نوں تقویت دیتی اے۔ آلے توں سطح دے اک غیر موصل مستقل دا معلوم ہویا اے جو بعینہ کم کثافت والے تلچھٹ دے ذخیراں، ضخیم زمینی برف دے ذخیراں جاں دونے دے امتزاج جداں ای اے۔ پیمائش ایسی نئيں اے جداں کہ لاوے توں لبریز سطح دی ہُندی اے۔
مارچ 2015 ء وچ، سائنسداناں نے دسیا کہ قدیمی پانی دی مقدار جو سمندر نوں بنا سکدا سی اس دے ثبوت موجود نیں ،ایہ ممکنہ طور اُتے سیارے دے شمالی نصف کرہ ول نیں تے زمین دے بحر اوقیانوس دے حجم دا اے۔ ایہ تلاش حالیہ مریخی کرۂ فضائی وچ موجود پانی تے ڈیوٹیریم دی نسبت توں نکالی گئی اے تے اس نوں زمین اُتے پائی جانے والی نسبت توں ملایا گیا اے، ایہ اعدادوشمار دوربینی مشاہدات توں حاصل کیتے گئے نیں ۔ زمین اُتے موجود ڈیوٹیریم توں اٹھ گنا زیادہ مریخی قطب اُتے اس دے ذخیرے موجود نیں (وی ایس ایم او ڈبلیو)، جس توں معلوم ہُندا اے کہ قدیمی مریخ وچ پانی دی کافی بلند سطح موجود ہوگی۔ نمائندہ کرۂ فضائی دی حاصل کردہ قدر (7 وی ایس ایم او ڈبلیو) آب و ہویا دے اثر توں متاثر نئيں اے کیونجے اس نوں مقامی جہان گرداں توں ناپا اے، اگرچہ دوربین توں کیتی گئی پیمائش اسی افزاں دی پیمائش دی حد دے اندر نیں جسنوں کیوریوسٹی جہان گرد نے گیل شہابی گڑھے وچ 5-7 وی ایس ایم او ڈبلیو وچ ناپا سی۔
ویلس مرینیرس دا وادی دا نظام
سودھو مریخی جہاں گرد لیزر ارتفاع پیما سے کوپریٹس چوگوشے کے نقشے (مولا) کے اعداد و شمار۔ سب سے زیادہ بلند علاقے سرخ جبکہ پست نیلے ہیں۔ | |
| متناسقات | 15°00′S 67°30′W / 15°S 67.5°Wمتناسقات: 15°00′S 67°30′W / 15°S 67.5°W |
|---|---|
ویلس مرینیرس نظام شمسی دا سب توں وڈا وادی دا نظام اے تے زیادہ تر ثبوت بتاندے نیں کہ وادی دے سارے جاں کچھ حصّوں وچ جھیلاں تھاں۔ ایہ کوپریٹس چوگوشے وچ واقع اے۔ گھاٹیاں دی دیواراں اکثر کئی تہاں اُتے مشتمل نیں ۔ وادیاں وچوں کچھ دے فرش اُتے تہاں والے مادّے دے وڈے ذخائر موجود نیں ۔ بعض محققین سمجھتے نیں کہ پرتاں اس وقت بنی ہوں گی جدوں پانی نے گھاٹیاں نوں بھر دتا ہوۓگآ۔
پرت دار ذخیرے جو اندرونی تہاں والی ذخائر کہلاندے نیں ویلس مرینیرس دے کئی حصّوں وچ موجود نیں خاص طور اُتے کنڈور غار تے جوینتے غار وچ جس دی وجہ توں محققین سمجھتے نیں کہ ایہ اس وقت بنے سن جس پورا علاقہ اک عظیم جھیل سی۔ پر دوسرے کئی تصورات انہاں دی وضاحت کرنے دے لئی وی بوہت اعلیٰ نیں ۔ مغرب وچ کنڈور غار دے بہتر درجے دی ساخت تے ارضیاندی نقشے مارچ 2015ء وچ پیش کیتے گئے جس وچ دیکھیا جاسکتا اے کہ کنڈور غار دے فرشپر موجود ذخائر تلچھٹ توں بھرے ہوئے طاس نیں جو اک تر جوہڑ جیسی ساخت وچ جمع ہوئے سن؛ لہٰذا انہاں دی تشکیل وچ پانی کار فرما رہیا ہوۓگآ۔ اوہ معدنیات جنہاں دی تشکیل دے لئی پانی درکار ہُندا اے اوہ آئی ایل ڈی وچ پائے گئے نیں لہٰذا نظام وچ پانی دی موجودگی نوں تقویت ملتی اے۔ یورپی خلائی ایجنسی دے مریخ ایکسپریس نے پانی دی موجودگی وچ بننے والے معدن خام میگنیشیم سلفیٹ تے کیسرائٹ پائے جانے دے ممکنہ ثبوت حاصل کیتے نیں ۔ اس دے علاوہ قلمی سرمئی کچا لوہے دی صورت وچ آہنی آکسائیڈ دا وی سراغ ملیا اے جس دی تشکیل وچ عام طور اُتے پانی درکار ہُندا اے۔ اگرچہ ویلس مرینیرس دے پورے علاقے وچ جھیل دی موجودگی اُتے کافی تنازع کھڑا ہویا اے، پر اوتھے چھوٹی جھیلاں دی موجودگی دی کافی معقول صورت ہوسکتی اے۔ میلس غار دے بارے وچ بطور خاص سمجھیا جاندا اے کہ اوتھے کدی کوئی جھیل موجود ہوگی کیونجے اوہ ویلس مرینیرس نظام دا سب توں گہرا حصّہ اے جو آس کول دے علاقے توں گیارہ کلومیٹر دی گہرائی وچ موجود اے، اوتھے توں مخرج نہراں شمالی میدان توں لگ بھگ 0.03 درجے دی اُتے اٹھتی ہوئی ڈھلوان اُتے نیں ، جس دا مطلب ایہ اے کہ اگر تساں نے گھاٹی نوں سیال توں بھر دتا تو تساں دے کول ایسی جھیل ہوگی جو سیال نوں شمالی میداناں وچ بہانے توں پہلے اک کلومیٹر گہرائی تک بھرا ہوئی ہوگی۔ میلس غار ویلس مرینیرس گھاٹی دے نظام دا وسیع ترین حصّہ اے جو آئیس غار دے مشرق وچ 9.8 ° ایس، 283،6 ° ای وچ کوپریٹس چوگوشے وچ واقع اے۔ ایہ پرتاں دے ذخائر نوں کاٹتا اے جنہاں دے بارے وچ خیال اے کہ اوہ پرانی جھیل دی تلچھٹ ہون گے تے مغرب ول وادیاں دے جال دے بہنے دی وجہ توں وجود وچ آئے سن۔ میلس غار وچ ماضی وچ پانی دی فراوانی دے ثبوت ایم آر او توں دریافت شدہ آبیدہ گندھک توں ملے نیں جن نوں بننے دے لئی پانی دی ضرورت ہُندی اے۔ اس دے علاوہ جنوب مغربی میلس غار اُتے کیتی گئی اک حالیہ تحقیق جس نوں اعلیٰ ریزولوشن دے حامل شبیہ ساز توں مقام نگاری تے طیفی اطلاعات دی مدد توں پنکھ صورت دی ساختاں نوں پایا۔ پنکھاں نے انہاں ودھدے ہوئے ثبوتاں وچ مزید اضافہ کیتا جس وچ سمجھیا جادا سی کہ میلس غار وچ کدی جھیل موجود سی جس دی سطح وچ اتار چڑھاؤ رہدا سی۔ میلس غار دے جنوب مغرب حصّے وچ مقامی وادیاں دے بہتے ہوئے جال توں اک جھیل بن سکدی سی۔ کیتھ ہیریسن تے میری چپمین ویلس مرینیرس دے مشرقی حصّے بالخصوص کوپریٹس غار وچ جھیل دے مضبوط ثبوت نوں بیان کر دے نیں ۔ اس دی اوسطاً گہرائی 842 میٹر دی ہوگی - ویلس مرینیرس دے حصّوں دی 5 تا 10 کلومیٹر گہرائی توں کہاں زیادہ کم۔ اس دے باوجود اس دی 110,000 مکعب میٹر دی مقدار زمین دے جھیل کیسپین تے بحیرہ اسود دے مقابلے دی ہوگی۔ اس طرح دی جھیل دے اہم ثبوت اس سطح اُتے تختاں دی موجودگی اے جس دے مطابق نمونہ بتاندا اے کہ جھیل نوں کہاں ہونا چاہیے۔ اس دے علاوہ ایاوس غار دے پست نقطے جتھے اُتے پانی دے بہنے دا اندازہ لایا جاندا اے اوہ بہتے ہوئے خدوخال توں نشان زدہ نیں ۔ خدوخال دیکھ کر ایسا لگتا اے کہ بہاؤ اک چھوٹے نقطہ اُتے اک نال آیا ہوۓگآ تے کافی زیادہ کٹاؤ کیتا ہوۓگآ۔
-
ایم او سی پبلک ٹارگٹینگ پروگرام کے تحت مریخی سیاروی مساحت کنندہ سے دیکھے جانے والی گھاٹی کی دیوار میں پرتیں۔
ہیلس طاس
سودھوہیلس چوگوشہ ہیلس طاس دا کچھ حصّہ رکھتا اے، جو مریخ دی سطح اُتے دیکھیا جانے والے ہن تک دا سب توں وڈا جدونکہ نظام شمسی دا دوسرا وڈا تصادمی شہابی گڑھا اے۔ شہابی گڑھے دی گہرائی 7152 میٹر (23،000 فٹ) اے جو مریخ دی معیاری معلوم مقام نگاری توں نیچے اے۔ طاس مریخ دے جنوبی بلند میداناں وچ واقع اے تے اس دے بارے وچ سمجھیا جاندا اے کہ ایہ ایہ لگ بھگ 3.9 ارب برس پہلے ماضی بعید دی عظیم بمباری دے دوران بنا سی۔ ایہ سمجھیا جاندا اے کہ اک عظیم جھیل ہیلس طاس وچ سیارے دی ابتدائی تریخ وچ موجود سی جس دی ممکنہ گہرائی 5.5 کلومیٹر دی سی۔ ممکنہ ساحلی پٹیاں نوں وی دریافت کر لیا گیا اے۔ ایہ ساحلی خطوط متبادل تختاں تے کھڑی چوٹیاں وچ مریخ مدار گرد دے کیمرے توں تنگ زاویہ والی تصویراں وچ واضح نیں ۔ پرتاں دی اک چنگی مثال جو ہیلس وچ ذخیرہ کیتی گئی نیں تے بعد وچ کٹاؤ دی وجہ توں نظر آگئی نیں اوہ اے ٹربی شہابی گڑھا جو ہیلس دی کگر دے شمال وچ واقع اے۔ ایہ سمجھیا جاندا رہیا سی کہ ٹربی شہابی گڑھے وچ اک وڈا ڈیلٹا موجود اے۔ پر نویں مشاہدات توں محققین ایہ سوچنے لگے کہ پرتاں دے سلسلے پرتاں دی جماعت دے گروہ دا حصّہ نیں جو پورے ہیلس وچ پھیلے ہوئے نیں ۔ ٹربی دی شمالی کگر وچ کوئی وی وادی اِنی وڈی نئيں اے کہ پرتاں نوں بنانے دے لئی درکار تلچھٹ دی وڈی مقدار نوں لا سکے۔ دوسرے مشاہدات ٹربی وچ ڈیلٹا دے موجود ہونے دے خلاف دلیل دیندے نیں ۔ اس دے علاوہ مریخی مدار گرد لیزر ارتفاع پیما دے اعدادوشمار بتاندے نیں کہ انہاں تلچھٹ دی اکائیاں دے رابطے مستقل اٹھان نوں ہزار ہا کلومیٹر نوں نشان زدہ کر دے نیں تے اک جگہ تو طاس دے گرد مکمل طور اُتے ایسے نیں ۔
-
ٹربی شہابی گڑھے میں پرتیں اس وقت بنی ہوں گی جب ہیلس طاس پانی سے بھرا ہوگا۔
-
(مریخی پڑتال گر مدار گرد پر لگے ہوئے) سی ٹی ایکس کیمرے سے دیکھا جانے والا ٹربی شہابی گڑھے کا شمالی حصّہ۔ اس تصویر کا کچھ حصّہ اگلی دو تصاویر میں بڑا کرکے دکھایا گیا ہے۔ -
(مریخی پڑتال گر مدار گرد پر لگے ہوئے) سی ٹی ایکس کیمرے سے دیکھا جانے والا کئی پرتوں والا ٹربی شہابی گڑھے کا شمالی حصّہ۔ -
(مریخی پڑتال گر مدار گرد پر لگے ہوئے) سی ٹی ایکس کیمرے سے دیکھا جانے والا کئی پرتوں والا ٹربی شہابی گڑھے کا شمالی حصّہ۔
نہراں اس پانی توں بنی ہوئی سمجھی جاندی نیں جو تمام اطراف توں طاس وچ داخل ہویا ہوۓگآ۔
ڈاؤ ویلس دی شروعات اک وڈے آتش فشاں توں ہُندی اے جو ہیڈریاکا پتیرا کہلاندا اے، لہٰذا اس دے بارے وچ سمجھیا جاندا اے کہ اس نے پانی اس وقت حاصل کیتا ہوۓگآ جدوں گرم میگما نے زمین دے اندر موجود عظیم برف دی مقدار نوں پگھلایا ہوۓگآ۔ سیدھی طرف تصویر وچ نظر آنے والی نہر دے بائاں طرف جزوی گول پچکی ہوئی جگہ بتاندی اے کہ رستے ہوئے زیر زمین پانی نے وی پانی وچ اپنا حصّہ پایا ہوۓگآ۔ ہیلس طاس دے اخراج پورے شمالی میداناں دا لگ بھگ اک بٹا پنج حصّہ ہوۓگآ۔ اج دے مریخی ماحول وچ موجود ہیلس وچ کوئی جھیل اپنے اُتے برف دی اک موٹی تہ چڑھا سکدی اے جو بالآخر عمل تصعید وچ غائب ہو جائے گی۔ یعنی کہ برف براہ راست ٹھوس توں گیس وچ تبدیل ہو جائے گی۔ ایہ بعینہ اسی طرح توں اے جداں خشک برف (ٹھوس کاربن ڈائی آکسائڈ) زمین اُتے برتاؤ کردتی اے۔ برفیلے توداں جیسی ساختاں ( باقی بچا ہویا ثلجی ملبہ، ٹیلے تے سنگریزاں دے انبار) پائی گئی نیں جو اس وقت بنی ہوں گی جدوں پانی منجمد ہویا ہوۓگآ۔ ہیلس طاس نوں بھرنے والی جھیل کافی عرصہ تک باقی رہی ہوگی بطور خاص اگر حرارت نوں کوئی حرحرارتی منبع موجود ہوۓگآ۔ نتیجتاً حیات ایتھے پنپ سکدی سی۔
-
ہیلس طاس کے علاقے کی مقام نگاری۔ شہابی گڑھے کی گہرائی 7152 میٹر (23،000 فٹ) ہے جو مریخ کی معیاری معلوم مقام نگاری سے نیچے ہے۔ -
ہیلس طاس ترسیم کے ساتھ شہابی گڑھے کی عظیم گہرائی کے بارے میں بتاتا ہے۔ یہ مریخ کا سب سے گہرا شہابی گڑھا ہے اور یہاں پر سطح کا دباؤ سب سے زیادہ 1155 PA (11.55 ایم بار، 0.17 PSI یا 0.01 اے ٹی ایم) ہے ۔
گیل شہابی گڑھا
سودھو
اگست 5، 2012، رات 10:32 بجے PDT (ای ڈی ٹی اگست 6، 2012 1:32 بجے) مریخی سائنس لیبارٹری جہان گرد،،کیوریوسٹی مریخ اُتے، 4.5 ° ایس 137.4 ° ای نوں گیل شہابی گڑھے دے اندر موجود پرت دار پہاڑ دے دامن وچ اترا۔ شہابی گڑھے دا ناں اک آسٹریلین شوقین ماہر فلکیات والٹر ایف گیل (1865-1945)دے اعزاز وچ رکھیا گیا۔
مریخ اُتے گیل شہابی گڑھا ہوائی چوگوشے دے شمال مغربی حصّے دے قریب واقع اے۔ گیل دا قطر 154 کلومیٹر (96 میل) اے تے ایتھے اک پہاڑ وی اے، ایولس مونس (پہلے جس کاغیر رسمی ناں ماؤنٹ شارپ سی جو ماہر ارضیات رابرٹ پی شارپ دے اعزاز وچ رکھیا گیا سی) شہابی گڑھے توں اس توں کہاں زیادہ اُچا اے جتنا مونٹ رینیر سیٹل توں اوپ رہے۔ گیل دا علاقہ کنیکٹیکٹ تے رہوڈ آئی لینڈ دونے دے علاقے نوں ملیا کرجتنا اے۔ ثبوت موجود نیں کہ کدی گیل شہابی گڑھے وچ اک وڈی جھیل موجود سی۔ 6 اگست، 2012ء نوں مریخی سائنس لیبارٹری ہوائی پالس ایولس مونس دے قریب گیل شہابی گڑھے وچ اترا۔ جہاز ہدف توں 2.279 کلومیٹر (1.416 میل) دور 4.591817 ° S 137.440247 ° E) کسے وی پہلے اترنے والے جہان گرد دے مقابلے وچ ہدف دے اندر ای اترا سی۔ کیوریوسٹی سطح دا مطالعہ کر رہیا سی تے ایام و مہینے گزر رہے سن دریافتاں اُتے دریافتاں ہو رہی تھاں، ناسا نتیجے شایع کر رہیا سی جس وچ تفصیلاں دا پہاڑ انہاں ثبوتاں دا موجود سی جو بتا رہے سن کہ گیل وچ کدی اک وڈی جھیل موجود سی۔ ستمبر 27، 2012ء وچ ناسا نے اعلان کیتا کہ کیوریوسٹی جہان گرد نے قدیمی نہراں دے پینداں دے ثبوت حاصل کیتے جو مریخ اُتے "زبردست بہاؤ" دا بتاندے نیں۔ 9 دسمبر، 2013ء ناسا نے دسیا کہ کیوریوسٹی دے گیل شہابی گڑھے وچ موجود ہوائی پالس دے مطالعے دی بنیاد اُتے ثبوت بتاندے نیں کہ اک قدیم تازہ پانی دی جھیل ایتھے موجود سی جو کسے خرد حیات دے لئی مہمان نواز ماحول ہو سکدا اے۔ کیوریوسٹی نے باریک سفوف نما رسوبی چٹاناں دیکھاں نیں جو اک قدیمی جھیل دا نشان نیں ، کیمیائی سنگی خود پرور نامیہ دی بنیاد اُتے ایہ حیات نوں سہارا دے سکدی ہوگی۔ ایہ مائع پانی والا ماحول تعدیل پی ایچ، پست نمکیات تے لوہا تے گندھک اس صورت وچ موجود ہوۓگآ جو مخصوص قسم دے جانداراں دے استعمال وچ آ سکدا سی۔ کاربن، ہائیڈروجن، آکسیجن، گندھک، نائٹروجن - زندگی دے لئی ضروری عناصر نوں ناپا گیا سی۔ گیل قدیمی جھیل ممکنہ طور اُتے سیکڑاں توں ہزار ہا برس تک قائم رہ سکدی سی۔
سفید چکنی مٹی (سہ ہشت پہلو) جو پانی دی موجودگی وچ بنتے نیں انہاں نوں کیوریوسٹی نے رسوبی پتھراں (مٹی دے ڈلاں) وچ گیل شہابی گڑھے وچ واقع یلونائف بے وچ دیکھیا اے۔ مٹی دے ڈلاں دا ناں جان کلین تے کمبرلینڈ دے ناں اُتے رکھیا گیا سی۔ ایہ سمجھیا جاندا اے کہ ایہ نواچیان دور دے بعد بنے نیں جس دا مطلب ایہ اے کہ پانی اس توں کہاں زیادہ عرصے تک موجود رہیا اے جتنا پہلے سمجھیا جادا سی۔
گیل شہابی گڑھے وچ ریتیلے پنکھ تے ڈیلٹا موجود نیں جو ماضی وچ جھیل دی سطح دے بارے وچ اطلاع دیندے نیں ۔ ایہ ساختاں پین کیک ڈیلٹا، مغربی ڈیلٹا، فرح ویلس ڈیلٹا تے امن ویلس پنکھ اے۔ 8 دسمبر، 2014ء نوں اک پریس کانفرنس وچ مریخ دے سائنسداناں نے کیوریوسٹی جہان گرد توں کیتے گئے انہاں مشاہدات اُتے تبادلہ خیال کیتا جو ایہ بتاندی اے کہ مریخ دا ماؤنٹ شارپ انہاں رسوبی چٹاناں توں بنا اے جو اک وڈی جھیل دی تہ وچ کروڑ ہا برس تک جمع ہُندی رہی نیں ۔ ایہ نتیجے بتاندے نیں کہ قدیم مریخ دا ماضی سیارے اُتے کئی جگہاں اُتے لمبے عرصے تک قائم رہنے والی جھیلاں بنا سکدا سی۔ چٹاناں دی پرتاں بتاندی اے کہ اک وڈی جھیل کئی مرتبہ بھری تے خالی ہوئی اے۔ ثبوت موجود نیں کہ کئی ڈیلٹا اک دوسرے دے اُتے بن گئے نیں ۔
گیل شہابی گڑھے نوں بند طاس دی جھیل سمجھیا جاندا اے کیونجے نہراں ایتھے آندی تو نیں اُتے ایتھے توں نکلتی نئيں نیں ۔
معدنیات جن نوں مٹی و گندھک کہندے نیں اوہ پانی دی ضمنی پیداوار ہُندی نیں ۔ انہاں وچ وی حیات دے ثبوت محفوظ ہوسکتے نیں ۔ چٹاناں وچ درج ہوئی گیل شہابی گڑھے دی تریخ نے کیوریوسٹی نوں کافی اشارے تحقیق دے لئی دتے نیں کہ اوہ انہاں نوں جمع کرکے دیکھے کہ آیا مریخ کدی وی چھوٹی حیات جن نوں خرد حیات کہندے نیں انہاں دے لئی قابل سکونت جگہ رہی اے۔ گیل خاص اس لئی اے کہ مٹی و گندھک والی دونے معدن دا مشاہدہ کیتا جاسکتا اے، ایہ پانی دی موجودگی وچ مختلف حالات دے زیر اثر بن سکدی نیں ۔
ہولڈن شہابی گڑھا
سودھوہولڈن اک 140 کلومیٹر چوڑا مارگریٹیفائرسائی نس چوگوشے وچ شہابی گڑھا اے۔ ایہ ایڈورڈ سنگلٹن ہولڈن جوایک امریکی ماہر فلکیات تے بحر الکاہل دی فلکیات سوسائٹی دے بانی نیں انہاں دے ناں توں منسوب اے۔ مریخ اُتے کچھ دوسرے شہابی گڑھاں وانگہولڈن وچ اک مخرج نہر، ازبوئی ویلس اس وچ داخل ہُندی اے۔ شہابی گڑھاں وچ کچھ خدوخال بطور خاص جھیل دے ذخیرے بہتے ہوئے پانی دی وجہ توں بنے نیں ۔ شہابی گڑھے دی کگر نالیاں توں چھیدی ہوئی نیں تے کچھ نالیاں دے اختتام اُتے پنکھ دی صورت دے ذخیرے موجود نیں جو پانی نے ایتھے اُتے منتقل کیتے نیں ۔ شہابی گڑھے سائنس داناں دی دلچسپی دا مرکز اس لئی نیں کہ انہاں وچوں کچھ سب توں بہتر جھیلاں دے ذخیرے ظاہر کر دے نیں ۔ مریخی پڑتال گر جہان گرد نے اک پرت وچ سفیدی مائل چکنی مٹی دا سراغ دیکھیا اے۔ مٹی صرف پانی دی موجودگی وچ ای بنتی اے۔ ایہ سمجھیا جاندا اے کہ پانی دی کثیر مقدار اس علاقے توں لنگھی ہوگی؛ اک بہاؤ تو زمین دی جھیل ہرون توں وی وڈے جسم دی وجہ توں بنی اے۔ ایہ اس وقت ہویا سی جدوں پانی اک شہابی کندھ نوں توڑ کر نکلا سی، اس کندھ نے پانی نوں روکا ہویا سی۔ ہولڈن اک پرانا شہابی گڑھا اے جس وچ بے شمار چھوٹے شہابی گڑھے موجود نیں جن وچوں اکثر تلچھٹ توں بھرے نیں ۔ اصل وچ ہولڈن شہابی گڑھے وچ 150 میٹر توں زائد تلچھٹ نمایاں نیں خاص طور اُتے شہابی گڑھے دے جنوب مغربی حصّے وچ۔ شہابی گڑھے دا مرکزی پہاڑ وی تلچھٹ توں چھپا ہویا اے۔ شاید زیادہ تر تلچھٹ دریائی تے جھیلاں دے ذخیراں توں بنی نیں ۔ ہولڈن شہابی گڑھا ازبوئی لینڈن موراوا بہاؤ دے نظام وچ واقع اے۔ سانچہ:MarsGeo-Crater
-
تھیمس سے دیکھی جانے والی ہولڈن شہابی گڑھے کے کنارے پر نہروں کی قریبی تصویر۔ تصویر مارگریٹیفر سائی ناس چوگوشے کی ہے۔
ہولڈن شہابی گڑھے دی ارضیاندی تریخ
سودھوہولڈن شہابی گڑھے دے اطراف وچ پورے علاقے دی تحقیق توں انہاں پیچیدہ واقعات دے بارے وچ تفہیم حاصل ہوئے جس نے گڑھے دی صورت نکالی سی، ایتھے دو mukhtal نہراں دے اک وڈے سلسلے جس نوں ازبوئی لاڈون موراوا نظام کہیا جاندا اے ایہ پانی نوں آرگائیر طاس جدوں کوئی تصادم ہُندا بالآخر دیواراں توں ہونے والی نکاسی پانی نے ممکنہ طور اُتے زیر زمین پانی دے نال مل کر پہلی جھیل نوں بنایا۔ ایہ جھیل گہری تے دیرپا سی۔ تلچھٹی چٹٹاناں دی سب توں کم سطح اس جھیل وچ جمع ہو گئی سی۔ ازبوئی ویلس وچ زیادہ تر پانی اس لئی رکا رہیا کیونجے ہولڈن شہابی گڑھے دے کناراں نے بہاؤ نوں روک دتا سی۔ کچھ پانی نرگل ویلس توں 4800 مکعب میٹر فی سیکنڈ توں خارج ہُندا ہویا جمع ہویا سی۔ اک خاص نقطہ اُتے محفوظ پانی نے ہولڈن دے کنارے نوں توڑکرا اک دوسری چھوٹی کم عرصے تک قائم رہنے والی 200-250 میٹر گہری جھیل بنائی۔ گھٹ توں گھٹ 50 میٹر دی گہرائی دے نال پانی مسیسپی دریا دے نکلنے والے پانی دی شرح توں 5-10 گنا زیادہ تیزی توں داخل ہویا۔ چبوترے تے وڈی چٹاناں دی موجودگی (دسیاں میٹرپھیلی ہوئی) تیز رفتار اخراجی شرح دا بتاندی اے۔
مغربی ایلیسیم پلانیشیا پیلو جھیل
سودھومغربی ایلیسیم وچ اک وڈی جھیل دے ثبوت نیں ؛ پر بعض محققین سمجھتے نیں کہ وڈے لاوے دے بہاؤ میداناں دی وضاحت کر سکدے نیں ۔ اس تصور کیتی گئی جھیل دا طاس 150 کلومیٹر مربع توں زیادہ اے تے ایہ رخنے دار تختاں تے پیچ دار پہاڑی چوٹیاں توں ڈھکی ہوئی اے جو زمین اُتے موجود برف دے انبار جداں لگتی اے۔ برف توں لبریز والے علاقاں وچ کثیر الاضلاع میداناں وچ چھانٹے ہوئے نموناں والے میدان تے کٹاؤ دے نمونے نیں ، لہٰذا ایہ جھیل ای اے۔ اس دے علاوہ بہاؤ والے جزیراں، پانی دی غیر شفاف چادر تے دی موجودگی تے کثیر شاخہ نہری نظام جھیل دے پانی توں اپنی تخلیق دا بتاندے نیں۔ ایتھے اُتے کچھ سطحاں "بے جڑ دی مخروط" نظر آندی نیں جو گھڈ دے نال ٹیلے نیں ۔ ایسا لاوے دے دھماکے توں زمینی برف دے نال اس وقت ہو سکدا اے جدوں لاوا برف توں لبریز میدان دے اُتے توں بہے۔ برف پگھلتی اے تے بخارات وچ تبدیل ہوجاندی اے جو پھیل کر اک دھماکے دی صورت اختیار کردا اے جس توں مخروطی جاں چھلاں دی صورت بنتی اے۔ اس طرح دی شکل و صورت آئس لینڈ وچ اس وقت پائی جاندی نیں جدوں لاوا پانی توں لبریز زیراں طبق نوں ڈھکتا اے۔ مغربی ایلیسیم پلانیشیا طاس نوں مکمل طور اُتے متساوی القوٰی سطح دے طور اُتے بیان کیتا جاسکتا اے کیونجے ایہ 500 کلومیٹر دے فاصلے اُتے صرف 10 میٹر ڈھلوان اے - یعنی کہ ایہ اِنی ہموار اے جِنی زمین دے سمندر۔ ایہ انتہائی نفیس ڈھلوان لاوے دے بہاؤ دے خلاف دلیل اے۔ کچھ جگہاں اُتے ایسا پایا گیا اے کہ بہتی ہوئی سطح 50 فیصد پست اے جو صرف اس وقت ہوسکتی اے جدوں بہاؤ پانی دا ہو، پر اگر بہاؤ لاوے دا ہوۓگآ تو ایہ ایسی نئيں ہُندی۔ جھیل دی زیادہ توں زیادہ گہرائی دا اندازہ 31 تا 53 میٹر دے درمیان سی۔ مغربی ایلیسیم پیلو جھیل ایلیسیم چوگوشے دے جنوبی حصّے، ایلیسیم آتش فشاں میدان دے جنوب وچ تے سیربیرس فوسے دے قریب وچ واقع اے۔ ایہ سمجھیا جاندا اے کہ اس پیلو جھیل دے لئی پانی سربیرس فوسے دے حوض توں نمودار ہویا اے۔ کئی نظریات نے کوشش دی اے کہ درست میکانزم نوں زیر زمین پانی دے اخراج تے برفیلے کرہ وچ پیوست پشتے سمیت بیان کیتا جاسکے۔
-
ہائی وش پروگرام کے تحت ہائی رائز سے دیکھی جانے والی سربیرس فوسے جماعت کی حوض -
ہائی وش پروگرام کے تحت ہائی رائز سے ایلی سیم میں دیکھی جانے والی حوض کا حصّہ۔ سربیرس فوسے جماعت کا حوض حصہ ہیں۔
آرگائیر طاس
سودھوآرگائیر طاس اک دیو پیکر تصادم دے نتیجے وچ بنا اے جو ہیلس تصادم دے 7 کروڑ برس بعد وقوع پزیر ہویا سی۔ ایہ سمجھیا جاندا اے کہ ایتھے اُتے مریخ دی ابتدائی تریخ وچ اک جھیل موجود ہوگی۔ آرگائیر طاس آرگائیر چوگوشے وچ واقع اے۔ گھٹ توں گھٹ تن دریا دی وادیاں (سوریس ویلس، ڈیزیگل ویلس تے پالاکوپس ویلس ) دا نکاس اس وچ جنوب توں ہُندا اے۔ آرگائیر جھیل دے منجمد ٹھوس ہونے دے بعد برف نے سنگریزاں دے انبار بنا دتے جو اج وی دیکھے جاسکتے نیں ۔ ایکارس وچ اک مضمون 22 محققین نے لکھیا جس وچ انہاں نے نتیجہ اخذ کیتا کہ آرگائیر طاس نوں بنانے والا تصادم ممکنہ طور اُتے برف دی ٹوپی جاں دائمی زیر زمین برف دی پرت وچ گڑھ گیا سی۔ تصادم توں پیدا ہونے والی توانائی نے برف نوں پگھلا دتا سی جس توں اک عظیم جھیل بن گئی سی جس نے بالآخر پانی نوں شمال ول بھیج دتا سی۔ جھیل دے پانی دی مقدار زمین دے بحیرہ روم دے برابر سی۔ جھیل دے گہرے حصّے نے دوبارہ منجمد ہونے دے لئی اک لکھ برس توں وی زیادہ دا عرصہ لیا ہوۓگآ، پر تصادم دی گرمی، سیارے دی اندرونی حرارت تے حل شدہ محلل دی مدد توں مائع پانی کئی لاکھاں برساں تک رہیا ہوۓگآ۔ اس دور وچ حیات ایتھے پنپ سکدی سی۔ ایہ علاقہ برفیلے توداں دی سرگرمی بہاؤ دے خدوخال دے نال، دراڑ جداں شگاف، ٹیلے، سنگریزاں دے انبار، چھوٹی پہاڑیاں، نوکیلی چوٹیاں، اکھاڑے، سینگ، انگریزی حرف یو دی صورت دی وادیاں تے چبوتراں دے واضح ثبوت دیکھاندے نیں۔ پیچ دار پہاڑی آرگائیر دی صورت دی وجہ توں مصنفین نے نتیجہ اخذ کیتا کہ ایہ سنگریزاں دے ٹیلے نیں ۔
-
ایم او ایل اے سے بنایا گیا نقشہ آرگائیر کو ارضیاتی تناظر میں ظاہر کر رہا ہے۔ -
ایم او ایل اے سے بنایا گیا نقشہ آرگائیر پلانیشیا اور دوسرے خطوں کی سرحد کو ظاہر کر رہا ہے۔ -
ہائی وش پروگرام کے تحت ہائی رائز سے دیکھے جانے والی نالیاں بہاؤ پنکھ اور جوف کے آرگائیر چوگوشے میں مناظر۔ اس تصویر کے کچھ حصّے کو بڑا کرکے نیچے دیکھایا گیا ہے۔ -
ہائی وش پروگرام کے تحت ہائی رائز سے دیکھی جانے والی بہاؤ پنکھ کی مختلف سطح۔ ان پنکھوں کے محل وقوع کی نشان دہی پچھلی تصویر میں کی گئی ہے۔ پنکھ پانی کی سرگرمی سے بنتے ہیں۔ -
ہائی وش پروگرام کے تحت ہائی رائز سے دیکھی جانے والے چھوٹے اچھی طرح سے بننے والے بہاؤ پنکھ۔ اس پنکھ کا محل وقوع اوپر ظاہر کی ہوئی تصویر میں دیکھایا گیا ہے۔ پنکھ کو بنانے میں پانی ملوث ہے۔
ویلس مرینیرس وچ جھیلاں
سودھو| مریخی جہاں گرد لیزر ارتفاع پیما سے کوپریٹس چوگوشے کے نقشے (مولا) کے اعداد و شمار۔ سب سے زیادہ بلند علاقے سرخ جبکہ پست نیلے ہیں۔ |
لنگھے برساں دے دوران ایہ کہیا جاندا رہیا کہ دیوہیکل ویلس مرینیرس وچ کئی جھیلاں موجود نیں ۔ پر ایہ معاملہ ہن وی قابل بحث اے۔ زیادہ تر بحث دا مرکز پرت دار ساختاں دا ماخذ رہیا اے جس نوں داخلی پرتی ذخیرہ کہندے نیں ۔ ایہ ویلس مرینیرس نظام وچ کافی چنگی طرح توں پھیلے ہوئے نیں ۔ کچھ آزاد کھڑے چھوٹی سطح مرتفع تے ٹیلے نیں ۔ داخلی پرت دار ذخیرے 9 کلومیٹر تک دی موٹائی دے نیں ۔
کنڈور غار تے جوونٹی غار دے فرش دے کچھ حصّے داخلی پرت دار ذخیراں اُتے مشتمل نیں ۔ ایہ پرتاں اس وقت بنی ہوں گی جدوں پورا علاقہ اک دیوہیکل جھیل ہوگی۔ پر دوسرے کئی تصورات انہاں دی وضاحت کرنے دے لئی وی بوہت اعلیٰ نیں ۔ مغرب وچ کنڈور غار دے بہتر درجے دی ساخت تے ارضیاندی نقشے مارچ 2015ء وچ پیش کیتے گئے جس وچ دیکھیا جاسکتا اے کہ کنڈور غار دے فرشپر موجود ذخائر تلچھٹ توں بھرے ہوئے طاس نیں جو اک تر جوہڑ جیسی ساخت وچ جمع ہوئے سن؛ لہٰذا انہاں دی تشکیل وچ پانی کار فرما رہیا ہوۓگآ۔
ویلس مرینیرس دی وڈی جھیل دے نظریے دے نال اک مسئلہ ایہ اے کہ اس نوں بنانے دے لئی درکار عظیم پانی دی مقدار دا بظاہر کوئی منبع نئيں اے۔ اگرچہ کئی چھوٹی نہراں علاقے وچ موجود نیں پر کوئی وڈی آبی گزرگاہاں موجود نئيں نیں ۔ پر زیادہ تر پانی نظام وچ زیر زمین داخل ہویا ہوۓگآ۔ اگرچہ پورے ویلس مرینیرس دا احاطہ کیتے ہوئے جھیل دے بارے وچ کافی تنازع کھڑا ہویا اے پر اس نظام وچ چھوٹی جھیلاں دی موجودگی دے بارے وچ کافی یقین رکھیا جاندا اے۔
کنڈور غار تے جوونٹی غار دے فرش دے کچھ حصّے داخلی پرت دار ذخیراں اُتے مشتمل نیں ۔ ایہ پرتاں اس وقت بنی ہوں گی جدوں پورا علاقہ اک دیوہیکل جھیل ہوگی۔ پر دوسرے کئی تصورات انہاں دی وضاحت کرنے دے لئی وی بوہت اعلیٰ نیں ۔ مغرب وچ کنڈور غار دے بہتر درجے دی ساخت تے ارضیاندی نقشے مارچ 2015ء وچ پیش کیتے گئے جس وچ دیکھیا جاسکتا اے کہ کنڈور غار دے فرشپر موجود ذخائر تلچھٹ توں بھرے ہوئے طاس نیں جو اک تر جوہڑ جیسی ساخت وچ جمع ہوئے سن؛ لہٰذا انہاں دی تشکیل وچ پانی کار فرما رہیا ہوۓگآ۔
معدنیات جو عموماّ پانی دی موجودگی وچ بنتے نیں اوہ داخلی پرتاں دے ذخیراں وچ پائے گئے نیں ؛ اس طرح توں ایہ جھیلاں دی موجودگی نوں زبردست تقویت دیندے نیں ۔ کچھ آئی ایل ڈیاں وچ آبیدہ گندھک دے ذخیرے وی موجود نیں ۔ گندھک بننے دے لئی پانی درکار ہُندا اے۔ یورپی خلائی ایجنسی دے مریخ ایکسپریس نے خام میگنیشیم سلفیٹ تے کیسرائٹ پائے جانے دے ممکنہ ثبوت حاصل کیتے نیں ۔ اسی طرح، اہنی آکسائیڈ قلمی سرمئی کچے لوہے دی صورت وچ پایا گیا اے جس نوں بننے دے لئی ممکنہ طور اُتے پانی درکار ہُندا اے۔
رٹچے شہابی گڑھا
سودھورٹچے شہابی گڑھا کوپریٹس چوگوشے وچ واقع اک گڑھا اے۔ اس دا قطر 79 کلومیٹر دا اے تے اس دا ناں جارج ڈبلیو رٹچے، جو اک امریکی فلکیات دان (1864ء تا 1945ء)سن، دے اعزاز وچ رکھیا گیا اے۔ ایتھے اُتے کافی مضبوط ثبوت موجود اے کہ ایہ کدی جھیل ہُندی سی۔ رٹچے شہابی گڑھے نوں مریخ جہان گرد دے اترنے دی جگہ دے لئی تجویز کیتا گیا سی۔ رسوبی سلسلاں دا اک موٹا ذخیرہ جس وچ مٹی وی موجود اے اوہ ایتھے شہابی گڑھے وچ پایا گیا اے۔ مٹی دے ذخائر بتاندے نیں کہ پانی شاید کچھ عرصے دے لئی ایتھے موجود سی۔ شہابی گڑھے دی کندھ تے کگر دے نال موجود ناصرف بہاؤ دی خصوصیات بلکہ بہاؤ توں بنے ذخائر اس بات نوں تقویت دیندے نیں کہ ماضی دے کسے وقت وچ ایتھے اُتے کافی پانی موجود ہوۓگآ۔
-
(مریخی پڑتال گر مدار گرد پر لگے ہوئے) سی ٹی ایکس کیمرے سے دیکھے جانے والے رٹچے شہابی گڑھے کا مشرقی حصّہ۔ -
(مریخی پڑتال گر مدار گرد پر لگے ہوئے) سی ٹی ایکس کیمرے سے دیکھے جانے والے رٹچے شہابی گڑھے کے مشرقی حصّہ کے ساتھ پنکھ۔ نوٹ: یہ پچھلی تصویر کی ایک توسیع ہے۔
جیزیرو (شہابی گڑھا)
سودھوسانچہ:MarsGeo-Crater جیزیرو مریخ اُتے اک شہابی گڑھا اے جو سیرٹس اکبر چوگوشے وچ 18.855 ° این 77.519 ° ای وچ واقع اے۔ شہابی گڑھے دا قطر لگ بھگ 49.0 کلومیٹر (30.4 میل) اے۔ پانی توں کسے زمانے وچ لبریز سمجھیا جانے والا شہابی گڑھا اک پنکھ شکل دا ڈیلٹا رکھتا اے جس وچ مٹی دی بہتات اے۔
جیزیرو شہابی گڑھا جسنوں کدی مریخی سائنسی تجربہ گاہ دے اترنے دی جگہ دے طور اُتے تجویز کیتا گیا سی، ہن تجویز اے کہ ایتھے مریخ 2020ء جہان گرد مہم اترے گی۔ مٹی معدن شہابی گڑھے تے اس دے ارد گرد پائی گئی نیں ۔ مریخی پڑتال گر جہان گرد نے سفیدی مائل چکنی مٹی دا سراغ لایا اے۔ مریخی پڑتال گر جہان گرد نے سفیدی مائل چکنی مٹی دا سراغ لایا اے۔ مٹی پانی دی موجودگی وچ بنتی اے، لہٰذا ممکن اے کہ اس علاقے وچ کدی پانی موجود ہو تے ایہ وی ممکن اے کہ قدیمی دور وچ ایتھے حیات وی موجود ہو۔ کچھ جگہاں اُتے سطح کثیر الاضلاع نموناں وچ چٹخی ہوئی اے۔ اس طرح دی صورت اکثر اس وقت بنتی اے جدوں مٹی خشک ہُندی اے۔
محققین نے اک مارچ 2015ء وچ شایع ہونے والے مقالے وچ بیان کیتا کہ کس طرح اک قدیمی مریخی جھیل دا نظام جیزیرو شہابی گڑھے وچ موجود ہو سکدا سی۔ تحقیق اس خیال نوں اگے بڑھاندی اے کہ شہابی گڑھا پانی توں گھٹ توں گھٹ دو مختلف ادوار وچ لبریز رہیا اے۔ شہابی گڑھے دے شمالی تے مغربی اطراف وچ دو نہراں تھاں جو ممکنہ طور اُتے اس نوں پانی فراہم کردتی تھاں؛ انہاں دونے نہراں وچ ڈیلٹا وانگکے ذخائر موجود نیں جتھے پانی تلچھٹ نوں لا کر جھیل وچ چھڈ دیدا سی۔ تصویر پرتاں تے اُتے پیچ راستاں نوں ظاہر کردتی اے۔
مریخ 2020ء مہم دا اک اہم مقصد قدیم حیات دے اشاراں دی تلاش اے۔ ایہ امید دی جاندی اے کہ بعد وچ کوئی مہم اس جگہ توں نمونے لے کر واپس آسکتی اے جس دی شناخت حیات دی باقیات نوں رکھنے والی جگہ دے طور اُتے کیتی گئی اے۔ خلائی جہاز نوں حفاظت توں اتارنے دے لئی اک 12 میل چوڑے، ہموار، چپٹے علاقے دی ضرورت اے۔ ماہرین ارضیات امید کر دے نیں کہ انہاں جگہاں دی جانچ کرسکے گا جتھے کدی پانی جمع ہُندا سی۔ اوہ تلچھٹ دی تہاں دی جانچ پڑتال کرنا چاہتے نیں ۔
ایریڈانیا جھیل
سودھوایریڈانیا جھیل اک تصوراندی قدیمی جھیل اے جس دی سطح دا رقبہ لگ بھگ 1.1 مربع کلومیٹر دا اے۔ ایہ مادیم ویلس بہاؤ والی نہر دے منبع اُتے واقع اے۔ ایہ مادیم ویلس بہاؤ والی نہر دے منبع اُتے واقع اے تے ایہ ایریڈانیا چوگوشے تے فیتھونٹس چوگوشے تک پھیلی ہوئی اے۔ کیونجے ایریڈانیا جھیل نواچیاں دور دے اواخر وچ سوکھ گئی سی لہٰذا ایہ چھوٹی جھیلاں دے سلسلے وچ تقسیم ہو گئی سی۔ اوہ معدنیات جنہاں دی تشکیل دے لئی پانی درکار ہُندا اے اوہ اس تصوراندی جھیل دے کناراں دے اندر ای پائے گئے نیں ۔ کرزم دے اضافی طیفی اعدادوشمار دا استعمال کر دے ہوئے انہاں دی شناخت ایسے سلیکا دے نمکیات دے طور اُتے ہوئی جو میگنیشیم/لوہے تے المونیم توں لبریز سن۔
کولمبس شہابی گڑھا
سودھوکولمبس شہابی گڑھا میمنونیا چوگوشے وچ واقع اک شہابی گڑھا اے جس دا قطر 119 کلومیٹر دا اے تے اس دا ناں کرسٹوفر کولمبس، اطالوی کھوجی (1451ء تا 1506ء)، دے اعزاز وچ رکھیا گیا اے۔ مدار گرد وچ لگے قریبی زیراں سرخ شعاعاں دے طیف پیما دے نال دی جانے والی تحقیق وچ، جس وچ حاضر معدنیات دی اقسام دا اندازہ انہاں دی روشنی دے طول موج نوں جذب کرنے دی صلاحیت توں لایا جاندا اے، کولمبس شہابی گڑھے وچ مٹی تے گندھک دونے دی پرتاں دے ثبوت ملے نیں ۔ ایہ بعینہ اس وقت ہوۓگآ جدوں کوئی وڈی جھیل آہستگی دے نال بخارات وچ تبدیل ہوگی۔ بہرحال، کیونجے کچھ پرتاں وچ جپسم، اک ایسی گندھک جو نسبتاً تازہ پانی وچ بنتا اے، شامل اے، حیات شہابی گڑھے وچ پنپ سکدی سی۔ مریخی پڑتال گر مدار گرد اُتے لگے ہوئے کرزم آلے نے گل چینی، آبیدہ گندھک بشمول معدنی پھٹکری تے ممکنہ لوہے تے پوٹاشِيَم دے آبی سلفیٹ نوں وی پایا اے۔ مزید تحقیق وچ معلوم ہویا کہ جپسم، کثیر آبیدہ تے یک آبیدہ میگنیشیم آئرن سلفیٹ انتہائی عام نیں جدونکہ مونٹ موریلونائیٹ، لوہے تے میگنیشیم دے سلیکان دے نمک تے قلمی سرمئی کچ لوہے دے ذخائر تھوڑی تعداد وچ پائے گئے نیں ۔ حرارتی اخراج دا طیف بتاندا اے کہ کچھ معدن فیصد دے دسواں حصّے دی تعداد وچ موجود نیں ۔ ایہ معدن بتاندے نیں کہ پانی شہابی گڑھے وچ موجود سی۔ سائنس دان مریخ اُتے آبیدہ معدنیات جداں کہ گندھک تے مٹی دے پائے جانے اُتے کافی خوش سن کیونجے عام طور اُتے ایہ پانی دی موجودگی وچ ای بنتے نیں ۔ اوہ جگہاں جتھے مٹی/ جاں دوسرے آبیدہ معدنیات موجود نیں اوہ حیات دی تلاش دے لئی چنگی جگہاں ثابت ہوسکتی نیں ۔ گندھکی معدنیات المونیم توں لبریز مٹی دے اُتے پائی گئی نیں ؛ اس دا مطلب ایہ ہویا کہ ابتدا وچ جدوں مٹی بنی سی، پانی زیادہ معتدل سی تے حیات دا پنپنا زیادہ آسان سی۔ گندھک دے تیزابی نمک عام طور اوتھے بنتے نیں جتھے زیادہ تیزابی پانی موجود ہُندا اے۔ سانچہ:MarsGeo-Crater
-
ہائی رائز سے نظر آنے والا کولمبس شہابی گڑھا۔ یہ بناوٹی رنگین تصویر 800 فٹ کے پھیلے ہوئے علاقے کی ہے۔ کچھ پرتوں میں آبیدہ معدنیات موجود ہیں۔
ہور ویکھو
سودھوباہرلےجوڑ
سودھو- - جھیلاں، پنکھ، ڈیلٹا تے ندیاں: ارضی شکلہ رکاوٹاں۔۔۔
- [۱] مریخ اُتے جھیلاں - نتھالی کبرول (سیٹی گفتگو)
- مریخی برف - جم سیکوسکی - 16 ویں بین الاقوامی مریخ سوسائٹی دا اجلاس