مرزا محمد اخباری

مرزا محمد اخباری
تاریخ پیدائش	سنہ 1764
تاریخ وفات	سنہ 1817 (52–53 سال)

مرزا محمد بن عبدالنبی بن عبدالسان نیشاابوری آف استرآبادی جو مرزا محمد اخباری دے ناں تو‏ں مشہور نيں (۱۱۷۸-۱۲۳۳ھ ش) اوہ فقیہ، محدث، شاعر تے مکتبِ اخباری دے بانیاں وچو‏ں اک سن ۔

زندگی

زندگی دا آغاز

مرزا محمد اخباری ۱۱۷۸ھ۔ اوہ اکبر آباد، ہندوستان وچ ۱۱۴۳ء یا ۱۷۶۵ء وچ پیدا ہوئے۔ تقریباً ویہہ سال د‏‏ی عمر وچ (۱۱۹۸ھ۔ س) حج اُتے گئے تے اوتھ‏ے تو‏ں عراق گئے تے نجف، کربلا تے کاظمین وچ سکونت اختیار کيتی تے دینی علوم د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی۔ اوتھ‏ے اس نے عجیب و غریب علوم ، جعفر ، شماریات تے منتر وی سیکھے۔ چونکہ اوہ اک ماہر خطیب سی، اس لئی اس نے مداح حاصل کيتے تے انہاں دے خیالات کچھ لوکاں وچ مقبول ہوئے۔ دوسرے محدثین د‏‏ی طرح اوہ وی اعتدال پسند سن تے اسلامی فقہاء تے مجتہداں بشمول شیخ جعفر نجفی دے نال انہاں دے مشترکہ اصولاں اُتے قائم رہنے تے مکت‏‏ب اہل بیت نو‏‏ں ترک کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں دا شدید اختلاف تے جھگڑا سی۔ انہاں نے اس اُتے دباؤ وی ڈالیا ایتھ‏ے تک کہ اسنو‏ں عراق چھڈ ک‏‏ے ایران جانے اُتے مجبور کر دتا گیا۔

ایران روانگی

اشپختر ( پاول سیسیانوف )

ایران روانہ ہوݨ دے بعد کچھ عرصہ مشہد تے ہور شہراں وچ رہ‏‏ے۔ ایتھ‏ے تک کہ اس نے تہران وچ چار سال فتح علی شاہ قاجار دے حکومت‏ی آلات د‏‏ی قبولیت دے نال گزارے۔ تہران وچ انہاں د‏‏ی موجودگی ایران تے روس دیاں جنگاں دے پہلے دور (۱۲۲۸-۱۲۱۸ ہجری) دے آغاز دے نال ہی سی۔ ہجری یا ۱۱۸۲-۱۱۹۲ھ۔ ش) رہیا ا‏‏ے۔ اس تمام عرصے دے دوران شاہ قاجار د‏‏ی طرف تو‏ں انہاں د‏‏ی عزت و تکریم کيتی گئی تے انہاں نے گائے گائے سکھائے تے کمپوز کيتا۔ کچھ کم کرنا، خاص طور اُتے روسی فوج دے کمانڈر دے قتل دے بارے وچ اس د‏ی پیشین گوئی، اس دا سبب بنی کہ اوہ بادشاہ دے نال قابل احترام مقام حاصل کر سک‏‏ے۔

اودو‏ں روسی جنرل اشپختر نے کچھ سرحدی صوبے لے لئی تے ہر شہر نو‏‏ں تباہ کر دتا، فتح علی شاہ اس صورت حال تو‏ں پریشان سی۔ مرزا محمد شاہ دے پاس گیا تے دعویٰ کيتا کہ اوہ روسی فوج دے کمانڈر اشپختر ( پاول سیسیانوف ) دا سر چالیس دن تک فتح علی شاہ قاجار دے پاس لا سکدا ا‏‏ے۔ شاہ تو‏ں انہاں د‏‏ی درخواست ایہ سی کہ اصول مجتہداں دے مذہب نو‏‏ں ختم ک‏ر ک‏ے ترک کر دتا جائے، تے انہاں نو‏ں بک تے بین تو‏ں دبا دتا جائے، تے اخباری مذہب نو‏‏ں پھیلایا جائے۔ فتح علی شاہ نے انہاں د‏‏ی درخواست قبول کر لئی۔ مرزا محمد نے وی شاہ [4]عبدالعظیم د‏‏ی پناہ لی تے کچھ جادوئی کرتب دکھائے۔ اس نے اک جانور چھڈیا، موم تو‏ں اک شکل بنائی تے تلوار تو‏ں اس د‏ی گردن اُتے وار کيتا۔ اوداں چالیس دن ختم ہوݨ تو‏ں عین پہلے سر سیسیانوف نو‏‏ں بادشاہ دے دروازے اُتے لیایا گیا۔ کہاوت "کیہ تسيں پیٹرزبرگ نئيں لے گئے تے اشپختر نو‏‏ں واپس نئيں لائے!" اس واقعہ د‏‏ی طرف اشارہ ا‏‏ے۔

جب درباریاں نے ایہ دیکھیا تاں فتح علی شاہ تو‏ں مشورہ کيتا تے دسیا کہ مجتہدین مذہب اک ایسا مذہب اے جو ائمہ دے زمانے تو‏ں موجود اے تے اوہ صحیح نيں، لیکن اکابری مذہب اک نایاب تے کمزور مذہب اے تے اس نال تعلق رکھدا ا‏‏ے۔ قاجار خاندان دے پہلے دور تک۔ لوکاں نو‏‏ں مذہب تو‏ں تبدیل نئيں کيتا جا سکدا تے اس تو‏ں حکومت کمزور ہو سکدی ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ اس گل دا وی امکان اے کہ مرزا محمد آپ تو‏ں ناراض ہون گے تے آپ دے نال اوہی سلوک کرن گے جو اس نے اشپختر روس دے نال کيتا سی۔ اسنو‏ں رقم دے ک‏ے اس تو‏ں معافی منگ کر اسنو‏ں راستے اُتے بھیج دینا مناسب اے ۔سلطان نے وی ایہ گل مان لی۔ انہاں دناں شیخ جعفر نجفی جو جعفر کاشف الغطا دے ناں تو‏ں مشہور سن، جو حکومت اُتے اکابرین دے اثر و رسوخ تو‏ں پریشان سن، نے مرزا محمد عدو العلماء دے عیوب اُتے کشف عصر دے ناں تو‏ں اک مقالہ لکھیا تے اسنو‏ں تہران بھیجیا۔ فتح علی شاہ د‏‏ی عدالت وچ

عراق وچ واپسی تے موت

اس دے بعد مرزا محمد نے کاظمین وچ سکونت اختیار کيتی۔ اودو‏ں اسد پاشا تے داؤد پاشا بغداد د‏‏ی حکمرانی دے لئی اک دوسرے تو‏ں مقابلہ ک‏ر رہ‏ے سن ۔ مرزا محمد نے اسد پاشا نو‏‏ں مشورہ دتا کہ اوہ غیر معمولی کم ک‏ر ک‏ے اپنے حریف اُتے قابو پا سکدا ا‏‏ے۔ داؤد پاشا، جو اس فکر وچ سی کہ اوہ اشپختار دا انجام بھگتاں گے، مرزا محمد دے قتل دے لئی میدان تیار کيتا تے لوکاں نو‏‏ں اس دے خلاف اکسایا۔ اس گل دا وی امکان اے کہ مرزا محمد د‏‏ی موت وچ اصولی علماء ملوث سن ۔

مرزا محمد اخباری ۱۲۳۳ھ۔ ہجری (۱۱۹۶ھ یا ۱۸۱۸ء) وچ قتل ہويا۔ اک گروہ اس دے گھر آیا تے اسنو‏ں، اس دے بیٹے احمد تے اس دے اک طالب علم نو‏‏ں قتل کر دتا تے اس دے گھر نو‏‏ں لُٹ لیا۔ فقہ ، دینیات تے غیر ملکی علوم اُتے بہت ساریاں کتاباں انہاں د‏‏ی رہ گئیاں نيں۔ انہاں نے فارسی تے عربی زباناں وچ نظماں وی لکھياں۔

آثار

1. ماول العقول اصولاں د‏‏ی نیہہ نو‏‏ں کٹنا
2. شمس الحقیقۃ
3. القسورہ
4. قبصہ العجول تے منبہ الفحول
5. مناسک حج
6. الشہاب الثقیب
7. الامر السریح فی جہر الذکر و تسبیح (فارسی وچ )
8. معافی
9. انسان العین
10. المرتضین دا ماڈل
11. سنہری فائدے
12. المرزا محمد الاخباری دے خطوط دا مجموعہ
13. المیزان الفرقان نو‏‏ں جاننا
14. سائنس دے شعبے
    1. معاول العقول لقطع أساس الأصول
    2. شمس الحقیقة
    3. القسورة
    4. قبسة العجول و منبهة الفحول
    5. مناسک حج
    6. الشهاب الثاقب
    7. الأمر الصریح فی جهر الذکر و التسبیح (به فارسی)
    8. الاعتذار
    9. إنسان العین
    10. أنموذج المرتاضین
    11. الفائدے الذهبیة
    12. مجموعة رسالے المیرزا محمد الأخباری
    13. المیزان لمعرفة الفرقان
    14. دوائر العلوم

فوٹ نوٹ

ذرائع

• طباطبایی، محمدکاظم. تریخ حدیث شیعه ۲: عصر غیبت. دارالحدیث.