مدخلیت
مدخلیت وڈی سلفی تحریک دے اندر اسلامی فکر دا اک تناؤ اے جو ربيع هادي محمد عمير المدخلي دیاں تحریراں اُتے مبنی اے۔ اسنوں مننے والے مخدلی کہلاندے نيں۔
عرب ریاستاں نے عام طور اُتے سلفیت دی ہور قسماں دے مقابلے وچ حکومت کیتی سیکولر شکلاں دی حمایت دی وجہ توں مدخلیت دی حمایت دی اے، تے سعودی عرب وچ مدخلیت دے زوال دا تعلق مسلم دنیا وچ حکومت کیتی سیکولر شکلاں دی حمایت وچ کمی توں اے۔
سعودی عرب وچ شروع ہونے دے باوجود، تحریک نے ملک وچ اپنی حمایت کھو دتی اے تے زیادہ تر یورپ وچ مسلم کمیونٹی وچ شامل ہو گئی اے، زیادہ تر سعودی مدخلیاں دے احکام نوں سنجیدگی توں نئيں لیندے نيں۔ ماہر سیاسیات عمر عاشور نے اس تحریک نوں اک فرقے توں مشابہت قرار دتا اے تے انگریزی میڈیا اس گروپ نوں اس طرح ذکر کردا اے۔
اخوان المسلمون تے داعش جداں ہور گروپاں دے ارکان دے برعکس مدخلیاں نوں انتہائی سادہ آدمی قرار دتا گیا اے جنہاں دے پاس فکری گہرائی تے علم دی سطح یکساں نئيں اے۔ اس طرح، انہاں نوں اپنے مخالفین دی طرف توں کم خطرہ سمجھیا جاندا اے۔
تریخ
سودھوایہ تحریک بنیادی طور اُتے اخوان المسلمون، حریف صحوہ تحریک تے قطبی تحریک دے خلاف اک ردعمل رہی اے۔ تحریک دے رہنما سید قطب نوں مدخلی تے اس دی تحریک نے مرتد سمجھیا اے۔ ۱۹۹۰ دی دہائی دے اوائل وچ مدخلی تحریک دے آغاز پر، سعودی عرب تے مصر دی حکومتاں نے اس گروپ نوں وسیع تر اسلام پسند تحریک دے ہور انتہا پسند عناصر دے خلاف توازن دے طور اُتے فروغ دتا۔ اس وقت دے دوران، بوہت سارے بنیاد پرست جہادیاں نے مدخلیت نوں قبول کیا، خاص طور اُتے سلفیاں دے مضبوط گڑھ سعودی منطقہ القسیم دے راجگڑھ بریدہ وچ ۔
کویت وچ ، مدخلی تحریک نوں ایداں دے افراد دے گرد پروان چڑھایا گیا جو ۱۹۸۱ وچ "مرکزی دھارے" سلفیت توں وکھ ہو جاواں گے کیونجے انہاں وچوں بوہت سارے لوکاں دے سیاسی میدان وچ آنے دی وجہ توں۔
سعودی عرب دی مذہبی استعمار دے اعلیٰ درجے دے ارکان دی جانب توں اس تحریک دی عمومی طور اُتے مذمت تے سعودی مفتی اعظم تے مستقل کمیٹی دے سربراہ عبدالعزیز بن عبداللہ آل الشیخ دی طرف توں ربیع المدخلی اُتے خاص طور اُتے تنقید دے بعد، تحریک وسیع پیمانے اُتے عرب دنیا وچ اپنی حمایت کھو بیٹھی۔ سعودی عرب وچ مدخلی دے باقی ماندہ پیروکار مغربی نژاد غیر ملکی کارکنان، ربیع المدخلی دے آبائی شہر نال تعلق رکھنے والے سعودی، تے کویتی تے یمنی نيں۔ مدخلی نے اپنے کم نوں فروغ دینے تے حریف علما دی سرگرمیاں دی نگرانی دے لئی شاگرداں دے اک قومی نیٹ ورک نوں وی برقرار رکھیا اے، تے بھانويں کویت وچ مرکزی دھارے دے سلفی ”جمیعۃ احیاء التراث الاسلامی “ دے پیروکاراں توں مدخلیاں دی تعداد زیادہ اے، لیکن اوہ مشرق وچ اک وسیع بین الاقوامی نیٹ ورک نوں برقرار رکھدے نيں۔
اپنے اصل ملک وچ اپنے سامعین نوں کھونے دے باوجود، ۲۰۱۰ دی دہائی دے شروع تک ایہ تحریک عرب توں باہر پھیل چکی سی، مغربی قازقستان وچ مدخلیاں نے پیروکار حاصل کيتے، جتھے قازقستان دی حکومت انہاں نوں تے ہور اسلام پسنداں نوں شک دی نگاہ توں دیکھدی اے ۔ان فائدے توں قطع نظر، مغربی تجزیہ کاراں نے ہن وی اس تحریک نوں بنیادی طور اُتے یورپی رجحان دی طرف جانے دے طور اُتے بیان کيتا اے۔ تجزیہ کاراں نے اندازہ لگایا اے کہ مدخلی تے انہاں دے اتحادی ہالینڈ وچ سلفی تحریک دے نصف توں زیادہ اُتے مشتمل نيں۔
جمعہ، ۲۴ اگست ۲۰۱۲ نوں، تحریک دے رہنما تے ربیع المدخلی دے بھائی، محمد المدخلی دے وفادار اسلام پسنداں نے لیبیا وچ زلیتن وچ صوفی مزارات نوں تعمیراتی سازوسامان تے بلڈوزر توں مسمار دے دتا۔ جنگ دے بعد لیبیا دی حکومت دے اعلیٰ مذہبی عہدیدار تے یونیسکو دی جنرل ڈائریکٹر ارینا بوکووا دے علاوہ بائیس این جی اوز نے وی اس عمل دی مذمت کيتی سی۔ جنگ دے بعد دی لیبیا دی حکومت نے سعودی حکومت نوں محمد المدخلی دے بارے وچ شکایت درج کرائی، جو مدینہ دی اسلامی یونیورسٹی وچ پروفیسر نيں۔
مدخلیاں تے خالص سلفیت دے مرکزی دھارے دے درمیان اک ہور دراڑ عرب بہار دا ردعمل اے۔ جدوں کہ زیادہ تر خالص سلفیاں نے شروع وچ لیبیا دی خانہ جنگی تے شام دی خانہ جنگی دونے دی مخالفت کيتی، آخرکار قذافی تے اسد حکومتاں دی جانب توں شدید تشدد دی وجہ توں دونے صورتاں وچ انہاں نے حزب اختلاف نوں اپنی حمایت دی۔ مدخلیاں نے انہاں اقدامات اُتے مرکزی دھارے دے سلفیاں نوں نشانہ بنایا۔
۲۰۱۹ دے اوائل توں مدخلیاں نوں سعودی حکومت کیتی طرف توں حمایت جاری اے تے لیبیا دے فیلڈ مارشل خلیفہ حفتر دے نال مشترکہ وجہ تلاش دی اے، جنہاں نوں دوسری لیبیا دی خانہ جنگی دے دوران "لیبیا دا سب توں طاقتور جنگجو" کہیا جاندا اے۔
مدخلیاں نے اکثر خود نوں لیبیا وچ مخالف سیاسی دھڑاں دی حمایت کردے پایا اے۔ اس دی وجہ ربیع المدخلی، محمد بن ہادی المدخلی تے ہور سلفی علماء دے جاری کردہ بظاہر متضاد فتوے نيں۔ انہاں مختلف فتاویٰ دی اک وضاحت ایہ اے کہ مدخلی اس سیاسی دھڑے دے نال اتحاد کرن گے جو اعلیٰ ترین مسلم اتھارٹی دی اطاعت دے سلفی اصول دی وجہ توں زیادہ اختیار حاصل کرے گا۔