محمد علی فاضل

استاد العلمأ علامہ الشیخ محمد علی فاضل Archived 2019-09-28 at the وے بیک مشین مدظلہ العالی پاکستان دے اک معروف شیعہ عالم دین نيں۔

استاد العلمأ علامہ محمد علی فاضل

پیدائش تے تعلیم

حجة الاسلام علامہ محمدعلی فاضل 1944ء وچ پاکستان دے ضلع ڈیرہ غازی خان وچ پیداہوئے ،ابتدائی تعلیم مقامی مڈل (موجودہ ہائی)س نوں ل وچ حاصل کرنے دے بعد 1958ء وچ مخزن العلوم الجعفر ایہ ملتان وچ عالم عربی تک دینی تعلیم حاصل کرنے دے بعد فاضل عربی دے امتحان دے لئی امام ایہ یونیورسٹی، لاہور وچ داخلہ لیا تے 1962ء وچ پاکستان وچ دینی تعلیم د‏‏ی سند”فاضل عربی“ بورڈ آف انٹرمیڈیٹ اینڈ سیکنڈری ایجوکیشن (پنجاب یونیورسٹی ) لاہور توں حاصل کرنے دے بعد چھ سال تک ملک دے مختلف دینی مدارس تے مساجد وچ علمی تے تبلیغی خدمات انجام دیندے رہے،تے1968ء وچ اعلیٰ تعلیمات دے حصول دے لئی حوزہ علمیہ قم المقدسہ تشریف لے گئے تے اس وقت دے حجج اسلام اسداللہ بیات،ابوالفضل موسوی،عباس دوزدانی ،مصطفیٰ اعتمادی تےجعفرسبحانی جداں ماہرین علوم وفنون تے قابل قدراساتذہ کرام تو‏ں سطحیات نوں مکمل دے لیا۔

پاکستان واپسی

1973ء وچ ڈیرہ غازیخان دے بعض اکابر تے مومنین د‏‏ی درخواست اُتے پاکستان دے اس شہرتشریف لے گئے تے دینی مدرسہ قائم کر کے تدریسی تے تبلیغی خدمات انجام دیندے رہے ،نال ہی حضرت امام خمینی د‏‏ی قیادت وچ چلا‏ئی جانے والی اسلامی انقلاب د‏‏ی تحریک د‏‏ی کامیابی دے لئی پاکستان وچ اپنی مقدوربھر کوشش کيتی۔

دوبارہ ایران روانگی تے مصروفیات

1979ء وچ اسلامی انقلاب د‏‏ی کامیابی دے چندماہ بعددوبارہ حوزہ علمیہ قم تشریف لے گئے تے تحصیل علم وچ مشغول ہو گئے ، تے آیات عظام گلپائیگانی، مرعشی نجفی، شریعتمداری، شیرازی تے حرم پناہی دے دروس خارجہ تو‏ں بھرپوراستفادہ کیندا۔

اسلامی انقلاب ایران وچ آپ دا حصہ تے خدمات

اسلامی انقلاب دے صدوردے لئی اپناشرعی تے اخلاقی فریضہ جاندے ہوئے اردوبولی وچ لٹریچر دی نشرواشاعت دے لئی کوششاں شروع کر دیؤ،چنانچہ مجلہ ہائے ماہنامہ”جہاد“قم،”پیام امت “تہران،”الشہید“تہران دا اردو بولی وچ اجراء تے ان د‏‏ی نشرواشاعت آپ ہی د‏‏ی دا وشاں دا نتیجہ اے ،جس تو‏ں دنیابھر دے اردودان طبقہ دے لئی اسلامی انقلاب نو‏‏ں سمجھنے وچ وڈی مددملی اے ۔اسی دوران آپ نے دفترتبلیغات اسلامی قم دے ”شعبہ روحانیت“ توں محاذجنگ پرتبلیغی امور دی بجاآوری دے لئی درخواست کيتی جومنظورکرلئی گئی تے آپ نوں ملک د‏‏ی مغربی سرحداں د‏‏ی طرف” قرار گاہ نجف اشرف “بھیج دتاگیا تے آپ نے قرارگاہ دے مسئول(انچارج)امورمبلغین دے ہمراہ کردستان، ایلام تے خوزستان دے اگلے مورچاں وچ تبلیغی خدمات سر انجام داں ا ور ایہ سلسلہ تقریباًپنج چھ ماہ تک جاری رہیا۔اسی اثنا وچ ثقافتی خدمات د‏‏ی بجاآوری دے لئی آپ ادارہ ارشاداسلامی زاہدان دے مدیر کل(ڈائریکٹر جنرل) د‏‏ی درخواست آُتے زاہدان تشریف لے گئے تے آپ نو‏‏ں اردوبولی دے ذریعہ خدمت انقلاب د‏‏ی پیشکش کیت‏‏ی گئی ،چنانچہ آپ نے اوتھ‏ے پراردوکلاساں دا اجراءفرمایاجنہاں تو‏ں دا فی تعداد وچ طلباء تے طالبات نے استفادہ کیندا، اسی دوران وچ ادارہ د‏‏ی طرف تو‏ں اردو، ہفت روزہ ”ارشاد“ دا اجراءآپ د‏‏ی ادارت وچ کیتا گے ا،جس دے نال انہی کلاساں دے طلباءوطالبات نے تعاون کیتا تے ہفت روزہ کامیابی تو‏ں چلدا رہیا،اس دے مضامین، مراسلات ،خبراں تے تبصرے اس قدرجاندارہُندے سن کہ برصغیر دے بعض اخبارات اس تو‏ں استفادہ تے اقتباس کیتا کردے سن ۔

اس دے نال ہی آپ نوں ”ریڈیوزاہدان“ دے شعبہ اردو دی طرف تو‏ں تعاون د‏‏ی دعوت دتی گئی جو آپ نے وڈی خوشی تو‏ں قبول فرما لی تے حتی الام دا ن اس دے نال اسلامی انقلاب د‏‏ی ثقافتی خدمات دے لئی بھرپورحصہ لیا تے ایہ سلسلہ برابردوسال جاری رہیا۔پھرامام جمعہ زہدان نے صوبہ بلوچستان(ایران) دے مرکزی شہر”ایرانشہر“ وچ ”سازمان تبلیغات اسلامی “ دے دفتر دے اجراءدے لئی سازمان تبلیغات اسلامی دے مرکزی دفترتہران تو‏ں آپ د‏‏ی مدیریت د‏‏ی درخواست کيتی جو فوری طورپرمنظورکرلئی گئی،چنانچہ مرکز دی طرف تو‏ں آپ نوں ایرانشہرجاکردفترقائم کر دے رپورٹ کرنے دا آرڈر موصول ہوا تے آپ ایرانشہرتشریف لے گئے تے سازمان دا دفترقائم کر دے اپنی ثقافتی ،تبلیغی تے تعلیمی سرگرمیاں دا آغاز کر دتا تے دو سال دے قلیل عرصہ وچ ا س نوبنیاددفتر نوں ملک دے دوسرے دفاتر دے شانہ بشانہ لاکھڑا کیتا تے اتحاد بین المسلمین دے لئی اس قدرشبانہ روز کوششاں کيتیاں کہ دوسو توں زائدعلماءتشیع وتسنن دے متعددسیمینار، دا نفرنساں تے اجلاس منعقد کیتے، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں فریقین دے علماء نوں نزدیک تو‏ں نزدیک ترآنے تے سمجھنے دا موقعہ ملااس اس وقت دا ایہ نونہال اج اک ثمر آوردرخت د‏‏ی مانند صوبہ بلوچستان نوں اپنے فیوض وبر دا ت تو‏ں مستفیدومستفیض کر رہاہے،للہ الحمد

ایرانشہر وچ تقریباًپنج سال تک خدمات انجام دینے دے بعدآپ نے اپنی علمی تشنگی نوں بجھانے دے لئی حوزہ علمیہ قم واپس جانے د‏‏ی درخواست کيتی جوقبول کرلئی گئی ،اس دوران تحصیل علم دے نال نال آپ نے دفترتبلیغات اسلامی حوزہ علمیہ قم دے نال وی اس دے ”قسمت آموزش“(تعلیمی وتدریسی شعبہ) توں تعاون جاری رکھیا۔

پاکستان تو‏ں خدمت دین تے ملت د‏‏ی دعوت

پاکستان تو‏ں علامہ سیدصفدرحسین نجفی مرحوم تے ان دے رفقاء کار دی طرف تو‏ں پاکستان آکردینی خدمات سر انجام دینے د‏‏ی دعوت دتی گئی مگرآپ نے اپنی علمی پیاس بجھانے دے لئی مزیدکچھ عرصہ قم ہی وچ رہنے د‏‏ی اجازت طلب کيت‏‏ی، مگر دوسرے سال پھربھرپورطریقے تو‏ں دعوت نوں دہرایاگیا،آخر کارمجبوراًآپ نوں پاکستان دے لئی رخت سفرباندھنا پيا۔

راجن پور وچ یونیورسٹی امام جعفر صادق علیہ السلام د‏‏ی بنیاد

پاکستان وچ تشریف لیانے دے بعد آپ نے پنجاب دے ضلع راجن پور وچ اک عظیم الشان مدرسہ ”یونیورسٹی امام جعفر صادق علیہ السلام“ دی بنیاد رکھی جتھ‏ے تو‏ں فارغ التحصیل علماءکرام پاکستان دے طول تے عرض وچ مصروف عمل نيں۔

حوزہ علمیہ زینب ایہ سلام اللہ علیہ ا دا قیام

آپ د‏‏ی سر پرستی تے یونیورسٹی ہذا دے زیر اہتمام دختران ملت نو‏‏ں زیور تعلیم تو‏ں آراستہ کرنے دے لئی ”حوزہ علمیہ زینبیہ ؑ“ دا قیام وی عمل وچ لیایا گیا، جس تو‏ں ہن تک دا فی تعداد وچ خواتین بہرہ ور ہوچکيتیاں نيں تے علمی تے تبلیغی خدمات انجام دے رہی نيں۔ تے ہن اس سلسلہ نو‏‏ں اگے چلانے دے لئی آپ دے فرزند ارجمند علامہ محمد تقی فاضل ایہ خدمات انجام دے رہے نيں۔

تحریر ی خدمات

1۔ تفسیرالمعین:قرآن مجید دی مختصرترین تفسیرجواحادیث معصومین د‏‏ی علیہ م السلام د‏‏ی روشنی وچ تحریرکيتی گئی اے ،ایران تے

2۔ ترجمہ قرآن مجید:تفسیرنور دی روشنی وچ قرآن مجید دا ترجمہ وی شائع ہو چکيا ا‏‏ے۔

3۔ تفسیرنمونہ: دی ستائیس جلداں وچو‏ں آخری پنج جلداں دے ترجمہ تے تصحیح وچ آپ دا تعاون شامل اے ،اسی طرح

4۔ پیام قرآن: دی پہلی دوجلداں دا ترجمہ تے تصحیح ۔

5۔ میزان الحکمت:آیت اللہ محمد،محمدی ری شہری د‏‏ی دس ضخیم جلداں پرمشتمل تقریباً52ہزاراحادیث معصومین (ع) دا مجموعہ اے ،اس کتاب د‏‏ی دس جلداں دا ترجمہ آپ ہی دے قلم دا شاہ دا رہے جنہاں وچو‏ں اٹھ دا ترجمہ چھپ چکیا ہے ،باقی دو دا ترجمہ ہوچ دا ہے جوعنقریب چھپ کرمنظرعام پرآنے والاا‏‏ے۔ انہاں شاء اللہ۔

6۔ تفسیرنور:اسلامی جمہوریہ ایران دے جیدعالم دین تے مفسرقرآن حجة الاسلام والمسلمین محسن قرائتی دامت بر دا تہ د‏‏ی تفسیرقرآن مجیدجوبارہ جلداں پرمشتمل ا‏‏ے۔

7۔ منہاج البراعہ شرح نہج البلاغہ:نجف اشرف دے مجتہد،حضرت آیت اللہ سیدحبیب اللہ خوئی قدس سرہ نے نہج البلاغہ د‏‏ی 21جلداں پرمشتمل شرح تحریرفرمائی ا‏‏ے۔

8۔مفاتیح الجنان دا مل: تالیف: ثِقَۃُ الْمُحَدِّثِین الحَاجْ شَیخْ عَبَّاسْ قُمِّی (قُدِّسَ سِرُّہ) ترجمہ: استاد العلمأ علامہ محمد علی فاضل مدظلہ العالی

مفاتیح الجنان اک ایداں وسیع دسترخوان د‏‏ی مانند اے جس وچ انواع تے قس وچ دے روحانی تے معنوی ما نوں لات تے مشروبات سجائے گئے نيں،  جنہاں تو‏ں ہر طرح دے افراد اپنی خواہش تے طلب دے مطابق استفادہ ک‏ر رہ‏ے نيں۔

       چونکہ دعاواں، انسان دے لئی غذائے جان تے روحانی تے نفسانی درد د‏‏ی دوا ہُندیاں نيں لہذا لازم اے کہ انہاں تو‏ں روحانی تے معنوی ضرورت  دے مطابق  استفادہ کیندا جائے۔

       مرحوم آیت اللہ بہجت رضوان اللہ تعالی علیہ تو‏ں سوال کیتا گیا کہ ایسا عمل بتائاں جس تو‏ں سانو‏ں روحانی تے معنوی سربلندی حاصل ہو سک‏‏ے۔ تاں انہاں نے فرمایا: ’’ مفاتیح الجنان ‘‘ د‏‏ی طرف رجوع کرو جو دعا زیادہ تواڈے دل نو‏‏ں لگے۔

 مفاتیح الجنان دے تن حصے نيں: پہلے حصے وچ تعقیبات نماز، ہفتہ  دے دناں د‏‏ی دعاواں، شب تے روز ِجمعہ کے

اعمال تے کچھ مشہور دعاواں تے مناجات نيں۔دوسرے حصے وچ سال دے تمام مہینےآں دے اعمال نيں۔ جدو‏ں کہ تیسرا حصہ زیارات دے نال مخصوص اے جس وچ چہاردہ معصومین علیہ م السلام وچو‏ں ہر اک د‏‏ی زیارات نيں۔ زیارات یونیورسٹی نيں، جو ہر امام معصوم دے لئی پڑھی جاسکدیاں نيں تے آخر وچ امام زاداں تے بزرگوار علما تے اہلِ قبور د‏‏ی زیارات نو‏‏ں ذکر کیتا گیا ا‏‏ے۔

       الباقیات الصالحات۔ مرحوم محدث قمی ؒ د‏‏ی اک نہایت ہی قابلِ قدر تے انمول کتاب اے، جس وچ دعاواں، ذکر تے اذ کار، ورد تے تعویذات شامل نيں تے اک بزرگ دے بقول: ’’الباقیات الصالحات‘‘ اک ایسا خزانہ اے جو معنوی جواہرات تو‏ں معمور اے لیکن اوہدی قدر حالے تک پہچانی نئيں جا سکی‘‘

9۔ اح دا ‏م اسلام: دین دے تمام فرعی اح دا ‏م جداں نماز، روزہ، حج، ز نوں ٰة، خمس جہاد وغیرہ دے تمام مسائل دا تفصیلی ذکراس کتاب وچ ک ایہ گیا ا‏‏ے۔ جس تو‏ں عالم اسلام استفادہ کر رہیا ا‏‏ے۔ باقیات الصالحات مفاتیح الجنان:ثقة المحدثین حاج شیخ عباس قمی رحمة اللہ علیہ د‏‏ی اعمال تے زیارات پرمشتمل مشہورعالم کتاب مفاتیح الجنان دے نال کتاب”باقیات الصالحات“ دا اردوترجمہ وی آپ ہی دے خامہ گوہرریز دا شاہ دا رہ‏ے، تقریباًہرشیعہ مسجد،امام بارگاہ تے گھر وچ موجود ا‏‏ے۔

10۔ کاروان شہادت(مدینہ تا مدینہ منزل بہ منزل): مقتل امام حسین علیہ السلام اُتے مشتمل ا ایہ کتاب آپ د‏‏ی عظیم تالیفات وچو‏ں اک اے جس وچ حضرت امام حسین علیہ السلام دا مدینہ تو‏ں مکہ، مکہ تو‏ں کربلا تک دا سفر منزل بہ منزل پیش کیتا گیا اے، اس دے علاوہ اسرائے کربلا دا کربلا تو‏ں نوں فہ تے شام تے واپسی مدینہ تک دا سفر وی اسی کتاب وچ شامل ا‏‏ے۔ ا ایہ کتاب اک ریفرنس د‏‏ی حیثیت رکھدی اے جس دے مستند ہونے وچ کسی قسم دا شبہ نئيں ا‏‏ے۔

11۔ آسان عقائد:اصول دین پرمختصرمگرمدلل گفتگوجس وچ توحید توں لیکرمعاد(قیامت) تک ہراک موضوع اُتے اختصار مگراستدلال دے نال گفتگوکيتی گئی ا‏‏ے۔ دا لجاں تے یونیورسٹیاں دے طلباءدے لئی بہت مفیدہے تے ملک دے کئی دینی مدارس وچ بطورنصاب پڑھائی جاندی اے ۔

12۔ معاد:اے ران دے معروف خطیب حجة الاسلام والمسلمین محمدتقی فلسفی رحمة اللہ علیہ د‏‏ی تصنیف دا آپ نے ترجمہ فرمایااے، معاد(قیامت)پرقرآن وحدیث د‏‏ی روشنی وچ گفتگوکيتی گئی اے تے سائنس تے فلسفہ د‏‏ی روشنی وچ اس دے اثبات وچ دلائل پیش کیتے گئے نيں ۔

13۔ ماہ رمضان تے اعت دا ف:اردوبولی وچ اعت دا ف دے موضوع پرپہلی تفصیلی کتاب ،جس وچ اعت دا ف دے فضائل طریقہ کار تے مراجع عظام دے فتاویٰ نوں پیش کیتا گے اہے ،نال ہی ماہ رمضان د‏‏ی دعاﺅں تے اعمال نو‏‏ں درج کیتا گیاہے ۔

14۔ اح دا ‏م اموات:مرنے والے تو‏ں متعلق تفصیلی اح دا ‏م ،بستربیماری تو‏ں لیکرتدفین دے آخری مراحل بلکہ زے ارت قبور تک دے مسائل نوں تفصیل دے نال بیان کیتا گیاا‏‏ے۔

15۔ نورولایت:حضرت امیر علیہ السلام د‏‏ی ولایت ،امامت تے خلافت بلافصل پرعقلی تے نقلی دلائل نوں تفصیل دے نال بیان کیتا گیا اے ،نال ہی”علی صوت العدالة الانسان ایہ “ دے معروف عالم مسیحی رائٹر جارج جرداق دا تفصیلی انٹرویوشامل اے ۔

16۔ اک سوچودہ قرآنی سوال تے ان دے جوابات:ایرانی دانشور آقای حسن جمشیدی د‏‏ی تالیف دا آپ نے ترجمہ فرمایا ا‏‏ے۔

17۔ مودت فی القربیٰ:قرآن مجید دی آے ت مودت د‏‏ی روشنی وچ ثابت کیتا گیاہے کہ پیغمبراسلام دے قریبیاں تو‏ں مودت اک خدائی فریضہ اے جسنو‏ں ہرامتی دا اداکرناواجب اے تے ”قربیٰ “ توں مرادعلی ؑوفاطمہ ؑ، حسنین شریفین ؑ تے ان د‏‏ی نسل تو‏ں معصوم ائمہ ؑ نيں،کتاب دا ایہ ایڈیشن ختم ہوچ دا ا‏‏ے۔

18۔ خواتین تو‏ں متعلقہ مسائل حج وعمرہ:جناب آقای محمدحسین فلاح زادہ د‏‏ی تالیف اے جس وچ خواتین تو‏ں متعلقہ مخصوص مسائل حج تے عمرہ نوں مراجع عظام دے فتاویٰ د‏‏ی روشنی وچ بیان کیتا گیاا‏‏ے۔

19۔ ایمان مجسم: ”برز الایمان کلہ الی الکفر کلہ“ اج کل ایمان کل کفر دے مقابلہ وچ جا رہیا ا‏‏ے۔ اس فرمان رسول اللہ صلی اللہ علیہ تے آلہ وسلم نو‏‏ں مدنظر رکھدے ہوئے مولائے دا ئنات حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی سیرت اُتے سیر حاصل گفتگو کيتی گئی ا‏‏ے۔

20۔ آخری نبی دا آخری خطبہ: خلافت بلافصل تے ولایت علی علیہ السلام دے سلسلے وچ دتا جانے والا میدان غدیر خم وچ حضور اکرم صلی اللہ علیہ تے آلہ وسلم د‏‏ی زندگی دا آخری مفصل خطبہ اس کتاب وچ شامل کیتا گیا ا‏‏ے۔ نال ہی اس خطبہ د‏‏ی سند محققانہ انداز وچ پیش کيتی گئی ا‏‏ے۔

21۔ اس دے علاوہ :سازمان تبلیغات اسلامی مرکز دی طرف تو‏ں مترجم دے ناں دے بغے راکثروبیشترشائع ہونے والی کتاباں آپ دے قلم دا شاہ دا رہیاں تے پاک وہند دے دینی مدارس وچ پڑھائی جاندیاں نيں۔

زیرطبع کتاباں:

1۔ تفسیرنور

2۔ منہاج البراعہ

3۔ قرآن مجسم، سیرت النبی صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم

4۔ مخدومہ نوں نین، مقام تے منزلت: حضرت فاطمہ زہرا سلام اللہ علیہا د‏‏ی سیرت اُتے مشتمل کتاب۔

5۔ پیکر صلح تے صفا، شہزادہ سبز قبا: سبط اکبر حضرت امام حسن علیہ السلام د‏‏ی سیرت اُتے مشتمل کتاب۔

6۔ اسلام د‏‏ی نظر وچ انسانی حقوق: حضرت امام زین العابدین علیہ السلام د‏‏ی بولی مبارک تو‏ں بیان کیتے گئے انسانی حقوق نو‏‏ں بنیاد بنا‏تے ہوئے انسان دے تمام حقوق نو‏‏ں اس کتاب وچ بیان کیتا گیا ا‏‏ے۔

6۔ تفسیر دعائے م کارم الاخلاق: حضرت امام زین العابدین علیہ السلام د‏‏ی عظیم دعا ”دعائے م کارم الاخلاق“ د‏‏ی تفسیر عظیم علمی ن دا ت دے نال بیان کيتی گئی ا‏‏ے۔

7۔ علوم حدیث: علم حدیث اُتے منفرد کتاب جس وچ تعارف دے علاوہ فریقین دے نزدیک تریخ حدیث اُتے تجز ایہ پیش کیتا گیا ا‏‏ے۔ {{{مضمون دا متن}}}

حوالے

کتاب کاروان شہادت، منزل با منزل

 ایہ اک نامکمل لیکھ اے۔ تسیں اس وچ وادھا کر کے ویکیپیڈیا دی مدد کر سکدے او۔

https://fazil.pk Archived 2019-09-28 at the وے بیک مشین