محمد صالح کمبوہ لہوری

محمد صالح کمبوہ لہوری


مقام پیدائش	مغلیا سلطنت
وفات	سنہ 1675 لہور
عملی زندگی
پیشہ	شاعر


ترمیم

محمد صالح کمبوہ لاہوری اک مشہور خطاط تے شہنشاہ شاہجہان دا سرکاری سوانح نگار تے مغل بادشاہ اورنگ زیب دا استاد سی۔ اگرچہ اوہ اک بہت پڑھیا لکھیا ہويا شخص سی ، ^[۱] لیکن محمد صالح کمبوہ د‏‏ی زندگی دے بارے وچ بوہت گھٹ معلومات نيں علاوہ اس دے جو انھاں نے لکھیا ا‏‏ے۔ اوہ میر عبدو للہ ، مشکین کلام دا بیٹا سی ، جس دے لقب تو‏ں ایہ معلوم ہُندا اے کہ اوہ اک عمدہ مصنف وی ا‏‏ے۔ ^[۲] خیال کيت‏‏ا جاندا اے کہ اوہ عنایت اللہ کمبوہ دا چھوٹا بھائی اے ^[۳] تے انہاں نے شاہی دیوان (وزیر) دے طور اُتے لاہور دے گورنر دے نال کم کيت‏‏ا۔

بطور مورخ تے شاعر

محمد صالح نو‏‏ں انہاں د‏‏ی تخلیق عمال صالح دے لئی سب تو‏ں زیادہ یاد کيت‏‏ا جاندا اے ، جسنو‏ں شاہجہان نامہ ( شاہجہان د‏‏ی تریخ) وی کہیا جاندا اے ، جسنو‏ں انہاں نے 1659–60 ء وچ مکمل کيت‏‏ا۔ عمال صالح شاہجہان دی زندگی تے اس دے دور دا اک بیان ا‏‏ے۔ اُتے ، اس کم وچ شاہجہان دے پیش روواں (خصوصا اکبر تے جہانگیر ) دے بارے وچ وی معلومات شامل نيں تے شیخاں ، شاعراں ، تے ہور قابل ذکر افراد د‏‏ی سوانح حیات دا مجموعہ جو شاہجہان دے ہ‏معصر سن ۔ شاہجہان دے دور حکومت وچ واقعات دے سب تو‏ں اہ‏م اصل ذرائع وچو‏ں اک سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

محمد صالح فارسی لقب کشفی تے ہندی سبحان کے ذریعہ اک شاعر دے طور اُتے جانیا جاندا سی تے ایہ وی کہیا جاندا اے کہ اوہ اک ہندی گلوکار ني‏‏‏‏ں۔ ^[۳]^[۴]

بحیثیت فوجی

منصبداراں کی لسٹ وچ ، محمد صالح کمبوہ نو‏‏ں پنج سو فوجیاں دے کمانڈر دے طور اُتے شامل کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔ ^[۵]^[۶]

کچھ کھاتاں تو‏ں ایہ دعوی کيت‏‏ا جاندا اے کہ محمد صالح کمبوہ مغل ایڈمرل د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دیندا سی تے بدقسمتی تو‏ں بنگال – آسام د‏‏ی سرحد اُتے پانڈو دے مقام اُتے بنگال دے مغل گورنر ، اسلام خان مشہدی دے دور وچ ،اہوم دے خلاف اپنے بیڑے دے نال لڑدے ہوئے ہجو دے فوجدار (پیادہ کمانڈر) جنرل عبدالسلام د‏‏ی مدد کردے ہوئے ماریا گیا سی۔ ^[۷] مذکورہ واقعہ 1636 ء د‏‏ی تریخ دا دسیا جاندا اے ، جو غلط اے ، چونکہ محمد صالح زندہ سی تے اورنگ زیب دے فورا 16 بعد 1659/60 وچ اپنا عمال صالح مکمل ک‏ے لیا تھا (حکومت 1658 ء - 1707 ء) 1658 ء وچ ہندوستان دا شہنشاہ بنیا۔ نعیم الرحمن فاروقی دے مطابق ایہ کم 1669 ء وچ مکمل ہويا سی۔ ^[۸]

یہ وی دسیا گیا اے کہ جدو‏ں اورنگ زیب دے دور حکومت وچ صدر شریف خان د‏‏ی وفات دے بعد جدو‏ں شیخ مخدوم نو‏‏ں شاہی "صدر الصدور" ( چیف صدر ، چیف ایڈمنسٹریٹر یا وزیر اعظم ) مقرر کيت‏‏ا گیا سی ، محمد صالح کمبوہ نو‏‏ں پیشدست (نائب) مقرر کيت‏‏ا گیا سی۔ ^[۹]

موت

محمد صالح د‏‏ی وفات د‏‏ی تریخ یقینی نئيں ا‏‏ے۔ ^[۱۰] ایس ایم لطیف اپنی تصنیفات وچ غیر اعلانیہ اختیار اُتے لکھدے نيں کہ محمد صالح کمبوہ سن 1085 (1675 ء) وچ فوت ہويا ^[۱۱] جسنو‏ں کچھ مصنفاں نے قبول کيت‏‏ا۔

لاہور دے اندرون شہر موچی گیٹ وچ انہاں دے ناں دے نال اک مسجد صالح کمبوہ مسجد دے ناں تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ ^[۱۲]^[۱۳] اسنو‏ں لاہور وچ سپرد خاک کردتا گیا اے ، حالانکہ اس د‏ی قبر دے مقام اُتے اس وقت پراپرٹی دے مالکان متنازعہ ني‏‏‏‏ں۔ ^[۱۴]

ایہ وی دیکھو

حوالے

↑ Hamdard Islamicus, 1978, p 75, Hamdard National Foundation, Pakistan – Islam.
↑ ہندوستان د‏‏ی تریخ، اس دے اپنے مؤرخین د‏‏ی زبانی—محمدی دور, 1877, p 123, Henry Miers Elliot, John Dowson; Shah Jahan, 1975, p 131, Henry Miers Elliot – Mogul Empire; A Descriptive Catalogue of the Historical Manuscripts in the Arabic and Persian Languages, 2008, p. 124, William Hook Morley – History.
↑ ^۳.۰ ^۳.۱ Shah Jahan, 1975, p 131, Henry Miers Elliot – Mogul Empire.
↑ Persian literature in India during the time of Jahangir and Shah Jahan, 1970, p 171, M. Lutfur Rahman, Persian literature India History and criticism; A Descriptive Catalogue of the Historical Manuscripts in the Arabic and Persian Languages, 2008, p 124, William Hook Morley – History.
↑ The History of India, as Told by Its Own Historians, 1877, p 123, Henry Miers Elliot, John Dowson; Shah Jahan, 1975, p 131, Henry Miers Elliot – Mogul Empire.
↑ A Descriptive Catalogue of the Historical Manuscripts in the Arabic and Persian Languages, 2008, p 124, William Hook Morley – History.
↑ Journal of the Pakistan Historical Society, 1963, p 349, Pakistan Historical Society; Encyclopaedia of Bangladesh, p 169/170, Nagendra K. Singh; A History of Assam, 1906, pp 110–111, Edward Albert Gait.
↑ Mughal-Ottoman Relations: A Study of Political and Diplomatic Relations Between Mughal India and the Ottoman Empire, 1556–1748, 1986, p 208, Naimur Rahman Farooqi.
↑ Maāsir-i-ʻālamgiri: A History of the Emperor Aurangzib-ʻĀlamgir (reign 1658–1707 A.D.) of Saqi Mustʻad Khan By Muḥammad Sāqī Mustaʻidd Khān, Jadunath Sarkar, 1981, p 138, Muḥammad Sāqī Mustaʻidd Khān, Jadunath Sarkar – Mogul Empire; Bibliotheca Indica, 1947, p 138, Royal Asiatic Society of Bengal, Asiatic Society (Calcutta, India), Asiatic Society of Bengal, India Asiatic Society (Calcutta – Indic literature.
↑ The Shah Jahan Nama of 'Inayat Khan: An Abridged History of the Mughal Emperor Shah Jahan, Compiled by His Royal Librarian : the Nineteenth-century Manuscript Translation of A.R. Fuller (British Library, Add. 30,777), 1990, p xxviii, Inayat Khan, Wayne Edison Begley, Z. A. Desai, Ziyaud-Din A. Desai.
↑ Lahore, its history etc., 1992, S. M. Latif; Quoted in: Islamic Culture, 1941, p 74, Islamic Culture Board.
↑ Islamic Culture, 1941, p 74, Islamic Culture Board.
↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.

جدوناتھ سرکار ترجمہ ، معاصر عالمگیری : شہزادہ اورنگزیب عالمگیر (راج 1658–1707 ء) د‏‏ی تریخ: تحریر محمد صمد مصطفیٰ خان

باہرلے جوڑ

[1] Hamdard Islamicus, 1978, p 75, Hamdard National Foundation, Pakistan – Islam.

[2] ہندوستان د‏‏ی تریخ، اس دے اپنے مؤرخین د‏‏ی زبانی—محمدی دور, 1877, p 123, Henry Miers Elliot, John Dowson; Shah Jahan, 1975, p 131, Henry Miers Elliot – Mogul Empire; A Descriptive Catalogue of the Historical Manuscripts in the Arabic and Persian Languages, 2008, p. 124, William Hook Morley – History.

[Shah_Jahan_1975,_p_131-3] ۳.۰ ^۳.۱ Shah Jahan, 1975, p 131, Henry Miers Elliot – Mogul Empire.

[4] Persian literature in India during the time of Jahangir and Shah Jahan, 1970, p 171, M. Lutfur Rahman, Persian literature India History and criticism; A Descriptive Catalogue of the Historical Manuscripts in the Arabic and Persian Languages, 2008, p 124, William Hook Morley – History.

[5] The History of India, as Told by Its Own Historians, 1877, p 123, Henry Miers Elliot, John Dowson; Shah Jahan, 1975, p 131, Henry Miers Elliot – Mogul Empire.

[6] A Descriptive Catalogue of the Historical Manuscripts in the Arabic and Persian Languages, 2008, p 124, William Hook Morley – History.

[7] Journal of the Pakistan Historical Society, 1963, p 349, Pakistan Historical Society; Encyclopaedia of Bangladesh, p 169/170, Nagendra K. Singh; A History of Assam, 1906, pp 110–111, Edward Albert Gait.

[8] Mughal-Ottoman Relations: A Study of Political and Diplomatic Relations Between Mughal India and the Ottoman Empire, 1556–1748, 1986, p 208, Naimur Rahman Farooqi.

[9] Maāsir-i-ʻālamgiri: A History of the Emperor Aurangzib-ʻĀlamgir (reign 1658–1707 A.D.) of Saqi Mustʻad Khan By Muḥammad Sāqī Mustaʻidd Khān, Jadunath Sarkar, 1981, p 138, Muḥammad Sāqī Mustaʻidd Khān, Jadunath Sarkar – Mogul Empire; Bibliotheca Indica, 1947, p 138, Royal Asiatic Society of Bengal, Asiatic Society (Calcutta, India), Asiatic Society of Bengal, India Asiatic Society (Calcutta – Indic literature.

[10] The Shah Jahan Nama of 'Inayat Khan: An Abridged History of the Mughal Emperor Shah Jahan, Compiled by His Royal Librarian : the Nineteenth-century Manuscript Translation of A.R. Fuller (British Library, Add. 30,777), 1990, p xxviii, Inayat Khan, Wayne Edison Begley, Z. A. Desai, Ziyaud-Din A. Desai.

[11] Lahore, its history etc., 1992, S. M. Latif; Quoted in: Islamic Culture, 1941, p 74, Islamic Culture Board.

[12] Islamic Culture, 1941, p 74, Islamic Culture Board.

[Saleh_Mosque-13] Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.

[Burial_Place-14] Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]